UITGAVE VAN STICHTING EYKENBURG DEN HAAG, JAARGANG 17, NUMMER 4, DECEMBER 2021
De liefde tussen een Scheveninger De liefde tussen een Scheveninger en een prachtige Haagse dame
en een prachtige Haagse dame
Mannenpraat In de wijk gaat het meer om intimiteit
Intimiteit en seksualiteit bij dementie
De manier van versieren is cultureel bepaald
5 mythen over
seksualiteit bij
senioren
InfoKruispunt
17e jaargang, nummer 4 december 2021
InfoKruispunt is een uitgave van Stichting Eykenburg en verschijnt vier keer per jaar voor cliënten, medewerkers, betaalde en onbetaalde professionals en externe relaties van Stichting Eykenburg.
Oplage
3.000 exemplaren
Redactie Karin Baak Desiree Bijker René Offers Nanda Bechtholt Leonie de Roo Leny van der Vliet Astrid Groot Anja van der Form Eric Sluiter Carin Hoefmans
Eindredactie en productie Nanda Bechtholt
Vormgeving en druk VVC B.V.
Fotografie Bart Versteeg
Medewerkers Eykenburg
Adverteren pr@eykenburg.nl
Bezoekadres Huize Eykenburg,
Kruisbessenstraat 12 2564 VD Den Haag Het Zamen,
Esperantostraat 12 2518 LH Den Haag
Kopij kunt u toesturen naar:
Stichting Eykenburg Redactie Infokruispunt Postbus 64627 2506 CA Den Haag
E-mail: redactie@eykenburg.nl Telefoon: 070 - 750 70 00
De redactie kan kopij inkorten, aanpassen of weigeren. Uitgever en redactie zijn niet verantwoordelijk voor uitspraken van personen. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend.
© Stichting Eykenburg 2021
Colofon
Colofon Inhoud
16 30
3 Voorwoord
4 Korte berichten
5 Feitjes
6 Uit de bus klappen
7 5 Mythen over
seksualiteit bij senioren
8 Intimiteit en seksualiteit bij dementie
11 Wisselcolumn:
Intimiteit in de laatste levensfase
12 ‘Sinds de Parkinson de overhand heeft, ben ik alleen’
15 Haags Ontmoeten
16 ‘Het welzijn van de cliënt staat centraal’
18 Mannenpraat
21 ‘Onze relatie is meer vriendschappelijk’
22 Intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis
24 ‘Mijn liefde voor haar blijft hetzelfde’
26 Uit de bus klappen
27 Terug naar het jaar
28 ‘In de wijk gaat het meer om intimiteit’
30 De liefde tussen een Scheveninger en een prachtige Haagse dame
33 Neemt u gerust contact met ons op
34 ‘De manier van versieren is cultureel bepaald’
37 Liefde en vriendschap in al zijn facetten
40 Bij sekszorg staat de seksuele gezondheid van de cliënt centraal
43 Prijspuzzel
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 3
Voorwoord Voorwoord
U begrijpt dat ik uitkeek naar het schrijven van een voorwoord waarin ik niets hoefde te zeggen over Corona. Omdat het onderwerp niet meer zo actueel zou zijn, omdat er geen nieuwe ‘golf’ zou zijn, maar vooral… omdat we er met z’n allen zo graag vanaf willen zijn.
De werkelijkheid is anders en ik besef dat, hoe vervelend het onderwerp ook is, ik er gezien de huidige situatie en maatregelen niet omheen kan. Maar ik hou het kort: wat er ook nog gaat komen (of hopelijk niet), u kunt erop vertrouwen dat wij er met al onze professionals alles aan doen om iedereen binnen Stichting Eykenburg een zo veilig mogelijke leef-, werk- en bezoekomgeving te bieden. Daarbij rekenen wij natuurlijk op uw steun en begrip. Niet eerder ging het zo enorm op: ‘Samen maken we het verschil’!
Dan nu: van het ene naar het andere uiterste. Zoals u inmiddels misschien weet, kiezen wij jaarlijks 4 kwartaalthema’s, waaraan wij, samen met onze medewerkers, extra aandacht besteden.
Als reactie op het thema van dit kwartaal - Intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis - hebben wij oortjes rood zien opgloeien, wenkbrauwen verschrikt zien liften en veel reacties gekregen in de trant van: ‘Nee joh, dat is daar toch helemaal niet aan de orde!’
Jazeker is het aan de orde, alleen bevindt dit onderwerp zich nog flink in de taboesfeer. Wij wilden beginnen het onderwerp daaruit te halen en met succes is gebleken. Veel van onze cliënten zijn van een generatie waar dit soort onderwerpen niet vrijuit werden besproken en vooral achter de voordeur bleven. Maar wat nu als je in een verpleeghuis woont? De voordeur deelt met 200 andere cliënten? En je niet meer (geheel) zelfstandig in staat bent om je leven te leven zoals je dat gewend was? Wij stellen dat onze cliënten binnen onze muren moeten kunnen doen en laten wat zij buiten de muren gewend waren, zolang anderen daar geen hinder van ondervinden. Maar ook in de wijk is het een onderwerp dat besproken moet kunnen worden.
In deze editie van het InfoKruispunt geven wij onder andere het woord aan Flekszorg. Een gerenommeerd bureau dat op discrete wijze sekszorg kan bieden aan ouderen, mensen met een beperking of chronisch zieken. Ook luisteren wij onder het kopje ‘Mannenpraat’ mee met een aantal van onze mannelijke cliënten, dat met elkaar het gesprek aan ging over intimiteit, het gemis van hun partners en over de verschillen tussen vroeger en nu.
Geestelijk verzorger Karan Gokoel gaat in op de opvattingen die over dit onderwerp heersen in verschillende culturen. Verder een interview met gz-psycholoog Frans Hoogeveen naar aanleiding van zijn boek ‘intimiteit en seksualiteit bij dementie.’ En uiteraard diverse mooie en intieme verhalen van collega’s, cliënten en mantelzorgers.
Kortom, een boeiend onderwerp dat, uiteraard op gepaste en discrete wijze, binnen onze organisatie, de aandacht krijgt die het verdient!
Veel leesplezier gewenst.
Alex Reede Raad van Bestuur
Mantelzorgers, onzichtbare helden van de zorg, bedankt!
Voor velen is mantelzorg een vanzelfsprekend iets.
Maar dat is natuurlijk niet zo en daar zijn we ons goed van bewust. Het werk is zwaar, de zorgen zijn groot en het gebeurt vaak ‘onder de radar’. Mantelzorgers zijn vaak onzichtbare helden. Om onze waardering voor de inzet van de mantelzorgers voor onze cliënten in Huize Eykenburg en Het Zamen uit te spreken, en hen te bedanken voor de samenwerking, hebben we ze tijdens de ‘Dag van de Mantelzorg’ een hart onder de riem gestoken en een kleine hart-attentie toegestuurd.
Namens iedereen van Stichting Eykenburg bedankt voor jullie inzet welke van
onschatbare waarde is voor onze cliënten en voor ons. Dankzij en samen met jullie kunnen we voor onze cliënten invulling geven aan ons motto ‘samen maken we het verschil’.
Korte berichten
We zijn er trots op dat de wijkfunctie van Huize Eykenburg recent is uitgebreid met de komst van een nieuwe Haags Ontmoeten locatie. Het is een plek in de wijk waar zelfstandig wonende Haagse ouderen of mantelzorgers binnen kunnen lopen om anderen te ontmoeten, ervaringen te delen of te ontspannen.
Wilt u andere ouderen ontmoeten? Gezellig koffie drinken of een activiteit doen? Kom dan vooral gezellig langs! Wilt u weten hoe u uw partner kunt blijven ondersteunen? Of welke voorzieningen er zijn waarmee uw vader/moeder langer thuis kan blijven wonen? Bij ons kunt u uw zorgen delen, een vraag stellen of andere mantelzorgers ontmoeten.
Het Haags Ontmoeten is een initiatief van de gemeente Den Haag en is drie dagen per week op dinsdag, donderdag en vrijdag geopend van 10.00 - 16.00 uur.
Op deze dagen worden er verschillende activiteiten
georganiseerd zoals de crea-ochtend, het beweeguurtje, breien en geheugentraining. Voor het complete
programma zie pagina 30.
Heeft u een vraag of wilt u meer informatie? Dan kunt u contact opnemen met Desiree Bijker, teamleider begeleiding, via d.bijker@eykenburg.nl of via 070 - 750 71 80.
Onbetaalde professionals in Onbetaalde professionals in het zonnetje
het zonnetje
De rol van onze onbetaalde professionals is zeer belangrijk en onmisbaar en daar stonden we tijdens de ‘Dag van de Vrijwilligers’ bij stil met een cadeautje die ze op konden halen bij hun teamleider. Op beide locaties zetten onbetaalde professionals zich 7 dagen per week in om ons te helpen invulling te geven aan onze missie dat iedere dag waardevol en betekenisvol moet zijn voor de cliënt. Aan al onze onbetaalde professionals willen we zeggen: ontzettend bedankt voor jullie inzet en liefde voor onze cliënten!
Mocht u ook het verschil willen maken voor onze cliënten door bijvoorbeeld een activiteit te begeleiden, samen te koken, te wandelen of iets anders? Neem dan contact op met recruiter Branca van Swinderen via b.vanswinderen@eykenburg.nl.
Opening Haags Ontmoeten in Huize Eykenburg
Opening Haags Ontmoeten in Huize Eykenburg
Feitjes Feitjes
83% van de mannen en 61% van de vrouwen tussen
de 55 en 79 jaar vindt seks belangrijk
Bij dementie kan het seksueel gedrag veranderen. Bijvoorbeeld seksueel passiever of juist actiever worden, ontremd of eisend gedrag vertonen en anders of niet meer reageren op aanrakingen Een kwart van de vrouwen en één op de vijf mannen wil
geen relatie meer als de partner is overleden
Ouderen boven 75 jaar vervangen
geslachtsgemeenschap vaker door andere intieme activiteiten, zoals elkaar strelen
De oorzaak voor het stoppen met seks ligt bij heteroseksuele stellen meestal bij de lichamelijke conditie van de man
De kans op een seksueel probleem is twee keer zo klein bij een goede psychische gezondheid
Van de 55-70-jarigen heeft 69% in het
afgelopen half jaar gemeenschap met een partner gehad. Bij de 70-80-jarigen gaat het om 51%
5% van de bewoners in een verpleeghuis is homo, lesbisch of biseksueel
Seksuele problemen bij mannen komen vooral
voor bij 70-jarigen. Bij vrouwen is dat juist als ze jonger dan 25 jaar of tussen de 55 tot 70 jaar zijn
Ziektes, lichamelijke ongemakken en medicatie kunnen invloed
hebben op het seksuele leven en de beleving van intimiteit en seksualiteit
Met het ouder worden wordt intimiteit (‘dichtbij elkaar zijn’) belangrijker dan lust (‘seksuele opwinding’)
75% van de verpleegkundigen en verzorgenden krijgt te maken met seksuele behoeftes van cliënten, terwijl meer
dan 50% van deze groep zelden tot nooit informeert naar de seksuele gezondheid
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 5
Naar huis in 3 dagen
Wouke: Chauffeur, het is nu dinsdag. Wanneer kom je me weer ophalen? Donderdag?
Bep: Dinsdag? Ik kom nooit op dinsdag dan heb ik mijn hulp.
Ik: Het is woensdag, je komt op woensdagen dus volgende week weer.
Wouke: Woensdag? Dat is morgen, ik wil niet 2 dagen achter elkaar komen.
Ik: Het is nu woensdag, volgende week weer.
Bep: Ik ben mijn sleutels kwijt, zeg Jeroen, heb jij ze?
Ik: Ik ben JP, niet Jeroen, je sleutels zitten in je zak.
Bep: Ik hoop dat je gelijk hebt. Ik kijk wel ff.
Ik hoor Bep opstaan terwijl we rijden om in haar zakken te kijken.
Ik: Bep, ga zitten, dat is heel gevaarlijk om te doen als ik rijd.
Bep: Ik ben voorzichtig, rustig aan maar.
Ik: Nee, NU zitten.
Ik stop de bus, pak de sleutels uit haar broekzak en laat ze zien.
Bep: Ha, goed, dus toch.
Wouke: Chauffeur, voor u weer gaat rijden, wanneer komt u mij weer halen?
Ik: Volgende week woensdag.
Wouke: Oh, alweer? Het is namelijk nu dinsdag. Hoe laat?
Ik: Het is nu woensdag en ik kom op woensdag altijd om 9 uur.
Wouke: Ah mooi, 9 uur. Welke dag?
Ik: Op woensdag.
Wouke: Mooi, dan zeg ik nu alvast maar, tot morgen!
Bep: Ik ben mijn sleutels kwijt. Morgen op woensdag kan ik niet, want ik krijg op dinsdag altijd mijn hulp.
Ik: Dames, even aandacht graag. Het is nu woensdag, ik kom jullie beiden morgen NIET halen, want dat is een donderdag. Sleutels heb ik hier liggen. Vergeet de dinsdag.
Bep: Echt niet, dan komt mijn hulp.
Wouke: Ik vergeet veel, maar niet de dag van vandaag, het is dinsdag vandaag.
Bep: Dan heb ik mijn hulp gemist, bedankt hè, daar voorin!
Ik stop de bus op een parkeerplek en draai me om. Dat maakt indruk, iedereen kijkt me verwachtingsvol aan.
Ik wijs iedereen om wie het gaat aan terwijl ik spreek:
Dames, het is vandaag woensdag. Bep, Berry en Fraukje haal ik overmorgen weer op, Wouke jou haal ik volgende week pas weer op.
Fraukje: Zaterdag? Dan kan ik niet. Ik: Nee vrijdag.
Bep: Ok, ik begrijp het, heb jij mijn sleutels? Ik: Ja.
Berry: Je kijkt zo lief, ik zie het wel wanneer je weer komt. Ik: Ok.
Wouke: Prima, ik snap het. Morgen om hoe laat ook alweer? Ik: Volgende week om 9 uur.
Wouke: Mooi! Welke dag? Ik: Ergens volgende week.
Ik ga weer rijden en zeg dat ik op het verkeer moet letten, dus of ze alsjeblieft even met elkaar willen praten.
Bep: Heb je nou je zin? Nou is ie nijdig en ik heb mijn hulp gemist.
Bij Fraukje aangekomen vraag ik of ze haar sleutels heeft.
Dan naar Wouke. Ze loopt weg en roept: Tot morgen 9 uur!
Bij Berry aangekomen zegt ze: Dag lieverd, tot de volgende keer.
Bij Bep aangekomen: Dag Jeroen, oh nee, Pim, ben je nog boos?
Ik: Nee, natuurlijk niet, was ik ook niet, maar wel moe.
Uit de bus klappen
In deze rubriek deelt buschauffeur JP bijzondere verhalen en
gesprekken. Deze keer zijn Wouke, Bep, Berry en Fraukje aan het
woord.
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 7
5 mythen over 5 mythen over
seksualiteit seksualiteit bij senioren bij senioren
Toen we besloten om het thema intimiteit & seksualiteit te nemen als kwartaalthema riep dat veel reacties op. Velen beschouwen seksualiteit bij senioren als een taboeonderwerp. Uit schaamte, angst,
onwetendheid, opvoeding of wellicht geloofsovertuiging praten we hier liever niet over. Er bestaan omtrent seksualiteit bij senioren vele vooroordelen. Tijd om die mythen eens onder de loep te nemen.
Want, wat is er van waar?
Ouderen genieten minder van seks
Niets is minder waar. Het seksleven is in de loop der jaren vaak juist beter geworden. Het draait om plezier, ontspanning en intimiteit. Ouderen hebben meer ervaring, zijn wijzer geworden en er is meer intimiteit in de seksuele relatie. En nemen ze de tijd
voor het vrijen, dan is de staat van opwinding ook hetzelfde als voorheen.
Seks is schadelijk voor ouderen
Seksualiteit helpt je je juist beter te voelen. Het is goed voor je geestelijke en lichamelijke gezondheid.
Het gevoel van eigenwaarde en geluk doet je zelfvertrouwen toenemen. Ook de emotionele
band met elkaar wordt sterker.
Senioren hebben geen partner nodig
Liefde kent geen leeftijd, wel kan de liefde na verloop van jaren veranderen. Van gepassioneerd als je jong bent naar volwassener en serener als je ouder wordt. Oudere mensen kunnen dan andere dingen, zoals goed gezelschap, belangrijker vinden.
1 3
5 4 Seksualiteit is voor jonge mensen 2
Ouder worden betekent niet dat we plots alle interesse in seks verliezen. Als we gezond blijven, kunnen we ons hele leven seksueel actief blijven.
Seksualiteit is onderdeel van het leven.
Mannen hebben een hoger libido dan vrouwen
Eén van de meest verspreide mythen: de overtuiging dat mannen een grotere seksuele behoefte hebben dan vrouwen. Nonsens. Ongeacht
de leeftijd hebben zowel mannen áls vrouwen seksuele behoeften.
Intimiteit en seksualiteit bij dementie Intimiteit en seksualiteit bij dementie
Dr. Frans Hoogeveen is gz-psycholoog en specialist dementiezorg. Hij is tevens hoofdredacteur van Denkbeeld, vakblad over dementie, en auteur van verschillende boeken. We spraken hem over zijn laatste boek ‘Intimiteit en seksualiteit bij dementie’. Een boek voor mensen met dementie en hun partners. En voor professionals werkzaam in de gezondheidszorg.
Waarom dit boek?
“Intimiteit en seksualiteit zijn menselijke basisbehoeften. De vervulling ervan is nauw verbonden met hoe gelukkig mensen zich voelen. Dat geldt voor alle mensen, jong of oud, gezond of ziek, dement of niet. Er bestaan veel vooroordelen, taboes en onjuiste opvattingen over intimiteit en seksualiteit bij ouderen en bij mensen met dementie. En dat is jammer, want als we er verkeerd over denken, dan handelen we misschien ook verkeerd.”Wat zijn die vooroordelen?
“Bijvoorbeeld dat met het ouder worden de behoefte aan intimiteit en vooral seksualiteit verminderen of verdwijnen. Of dat de vervulling daarvan voor mensen met dementie en hun partners minder belangrijk is. Die vooroordelen kunnen ernstige gevolgen hebben. Als die behoeften niet worden vervuld, kan dat effect hebben op de gezondheid en het welbevinden. Mensen kunnen dan ongelukkig worden, hetgeen zich kan uiten in eenzaamheid, depressies of gedragsproblemen.”Gedragsproblemen?
“Als iemand zich niet goed of gestrest voelt, uit zich dat vaak in het gedrag. Dat wordt dan gezien als probleemgedrag en niet als signaal van onvervulde behoeften. Maar je vertoont dat gedrag niet als je je fijn, relaxt en goed voelt. Wel als je gestrest of overprikkeld bent! Bij dementie ervaart de betrokkene standaard veel stress. Bij de zorg voor mensen met dementie draait het daarom vooral om het bevorderen van het welbevinden.Laat ik dat illustreren met de ‘poppetjes’ oefening uit mijn boek. Een oefening waarbij snel duidelijk wordt wat mensen belangrijk vinden in hun leven. Je ziet een poppetje verdeeld in tien vakjes. Dat poppetje ben jezelf, en in elk vakje moet je één ding noteren dat voor het geluk in je leven belangrijk is. Het maakt snel duidelijk dat er verschillen zijn tussen mensen. Denk bijvoorbeeld aan verschillen in hobby’s. Maar wat we allemaal met elkaar gemeen hebben, is dat we de relaties met de meest nabije mensen om ons heen, partners, kinderen en vrienden,
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 9
heel belangrijk vinden. Dat is ons hoofdthema. Stel dat je nu een aantal van die benoemde geluksfactoren kwijtraakt: ineens ben je je hobby kwijt, of je relatie met je partner of vrienden! Het kan niet anders dan dat je dat verschrikkelijk vindt. Dat is de situatie waarin mensen met dementie zich bevinden. Zij lopen het risico in te moeten leveren op de kwaliteit van hun leven.
Intimiteit en in het verlengde daarvan seksualiteit zijn nauw met levensgeluk verbonden.
Al worden die begrippen te eenzijdig in verband gebracht met seks. Waar het in essentie om gaat is de verbondenheid met je meest nabije naasten.”
Een pleidooi voor verbondenheid dus?
“Precies.Geen mens is hetzelfde, maar tegelijkertijd hebben alle mensen de behoefte aan verbinding met andere mensen en in het bijzonder met onze naasten of geliefden.
Onze dierbaren die ons aanraken, met wie we onze persoonlijkste gevoelens delen en met wie we een diepe verbondenheid voelen. Met wie we, met andere woorden, intimiteit ervaren. En met sommige van die geliefden, de partner, soms ook met anderen en met onszelf, beleven we seksualiteit. En al die behoeften hebben mensen met dementie ook! Een treffende uitspraak in dat kader is die van de Vlaamse Alzheimer Liga: ‘Vergeet dementie, onthou mens’. Een mens met dementie blijft op de eerste plaats een mens! Een mens met dezelfde behoeften als mensen zonder dementie. En die behoeften betreffen ook intimiteit en seksualiteit.”
Treft het alleen de persoon zelf?
“Een aandoening als dementie heeft gevolgen voor de invulling van intimiteit en seksualiteit. Niet alleen voor de persoon zelf, maar ook voor de partner of andere naasten. Degene met wie je samen bent is niet of veel minder herkenbaar als de persoon van vroeger. Ik krijg vaak reacties als ‘het is mijnman/vrouw niet meer’, ‘Ik krijg er niks meer voor terug’
of ‘hij raakt me nooit meer liefdevol aan’. Als partner krijg je veel te verduren en je staat eigenlijk vanaf dag 1 in de verliesstand. En dat proces gaat onverminderd door als je partner in het verpleeghuis komt.”
Dat klinkt afschuwelijk.
“Dat is het ook. Voor beide personen. We zouden daarom het onderwerp met alle betrokkenen op tijd moeten bespreken. Niet wachten tot zich een probleem voordoet! Maar het is geen gemakkelijk onderwerp. Voordat je het kunt bespreken moet je een vertrouwensband met de betrokkenen opbouwen. Ook voor professionals kan het lastig zijn. Het onderwerp kan immers lastige ervaringen in het eigen leven raken. En ook zijn sommige taboes nog springlevend.”Hoe kunnen we een oplossing bieden?
“Alszorgverlener kan je nadenken over welke handvatten je de cliënt en diens naaste kan bieden. Meedenken over hoe en op welke manier het gevoel van intimiteit teruggehaald of gecompenseerd kan worden. Welke rol je daarin kan spelen. Eigenlijk is dat in mijn optiek de kern van goede zorgverlening.”
Waar moeten we dan aan denken?
“Er zijn talloze mogelijkheden. Is het bijvoorbeeld mogelijk onderlinge vriendschappen tussen bewoners van het verpleeghuis te bevorderen? Wie zouden er gezien karakter en interesses goed ‘matchen’? Daar ligt niet alleen een rol voor de verzorgende en de organisatie, maar ook voor naasten en vrienden zelf: het sociale netwerk. Stel dat je vroeger elke week als vriend iets gezamenlijks deed, lukt dat nu dan ook nog? Zo niet, wat is dan wel mogelijk? Of iemand was 30 jaar lid van een voetbalclub. Is het mogelijk die vereniging te vragen of hij/zij nog iets, hoe klein ook, voor die club kan betekenen?En ten aanzien van de partner?
“Er zou eerder gekeken moeten worden naar mogelijkheden om de relatie te herstellen of naar de mogelijkheden om het gemis aan intimiteit en verbondenheid te compenseren.Daarin kan je als zorgverlener een rol spelen door in gesprek te gaan met de partner. Door te vragen: “Wat maakte jullie relatie tot de relatie? Wat zijn voorbeelden van diepe verbondenheid die jullie vroeger voelden?
Welke daarvan mis je het meest? En hoe zouden jullie die ervaring weer kunnen oproepen?” Mogelijk kan je bijdragen door handvatten te geven.”
Ik heb zelf bijvoorbeeld een Netflix-ritueel met mijn vrouw. Als we samen naar een serie kijken zit ik op de bank en zij ligt. Zij heeft altijd koude voeten en ik warm met mijn handen haar voeten. Dit soort gebeurtenissen zetten zich vast in het impliciete geheugen, zowel bij
‘Vergeet dementie, onthou mens’
Empathie-oefening uit het boek
‘Wat zijn voorbeelden van diepe
verbondenheid van vroeger?’
mijn vrouw als bij mij. Stel dat mijn vrouw later dementie zou krijgen en ik zou merken dat de momenten van verbondenheid daardoor afnemen. Dan zou ik dit ritueel van vroeger kunnen herhalen door de TV aan te zetten en haar te vragen te gaan liggen op de bank, haar sokken uit doen en haar voeten te warmen. En dan is het wachten, maar de kans dat er een positieve reactie komt, is groot.
Zo zijn er talloze mogelijkheden. Ga op zoek naar prikkels die voor beiden verbonden zijn met goede herinneringen en gevoelens! Zo is de emotie en herinnering aan de verliefdheid meestal erg sterk. Die kan soms opgeroepen worden via een geur, bijvoorbeeld de parfum uit de begintijd. Ook die geur heeft zich, tijdens het zoenen, vastgezet in het impliciete geheugen. Dansmuziek van vroeger is vaak ook een goede prikkel. Ga samen dansen op de muziek, zeg iets liefs en wacht af. In mijn boek noem ik nog meer voorbeelden.”
Samen oude rituelen herbeleven dus?
“Dat klopt.Daarbij is het creëren van een vertrouwde en veilige sfeer noodzakelijk. In sommige verpleeghuizen kunnen cliënten met hun partner gebruikmaken van een speciaal ingerichte kamer om met elkaar lichamelijke intimiteit te beleven. Je weet dat je niet gestoord wordt, je vertrouwt op het bordje ‘niet storen’ op de deur, maar iedereen weet ondertussen wat je aan het doen bent. Ik zeg daarom altijd tegen professionals: probeer vooral zelf ook die ervaring te ondergaan! Gebruik zelf met je partner die kamer en ga dan een lekker potje vrijen. Zeg het vooraf tegen je collega’s en hang een bordje aan de deur met ‘niet storen’. Vraag elkaar dan maar eens naar de ervaringen! Probeer alles zoveel mogelijk zelf te ervaren is mijn advies. Dat geeft vaak aanleiding te zoeken naar betere oplossingen en naar manieren om het onderwerp bespreekbaar te maken.”
Nu zie je ook wel eens dat twee cliënten van een verpleeghuis verliefd op elkaar worden. Wat dan?
“Overal waar mensen samenkomen en leven, kan het gebeuren dat zij zich tot elkaar aangetrokken voelen.Soms komt daar vriendschap uit voort, soms meer. Dat is een bekend verschijnsel. Er ontstaan bijvoorbeeld nergens zoveel relaties als op het werk of op school. En dat kan dan dus ook in het verpleeghuis gebeuren. Je moet dan als organisatie goed nadenken hoe je daarmee om wilt gaan.
In het geval van vriendschap, maar ook in dat van liefde.
Tussen man en vrouw of tussen twee mannen of twee vrouwen. Hoe betrek en informeer je de familie? En wat doe je als die bewoner nog een partner heeft? Dan kan er een ingewikkelde situatie ontstaan.”
Ik heb dat voorbeeld met mijn vader bij de hand gehad. Hij was dement en woonde in het verpleeghuis.
Ineens begon hij te ‘spoken’ ‘s nachts en kroop dan in bed bij andere mensen; zowel bij mannen als bij vrouwen. Ik werd uitgenodigd voor een gesprek over dit
‘probleemgedrag’. Van seksueel gedrag was trouwens geen sprake. Mijn vader had nog nooit alleen geslapen, in zijn jeugd niet – toen sliep hij uit armoede met zijn broers in bed - en later met mijn moeder niet. Ik heb toen nagevraagd of iedereen het als probleem ervoer. Duidelijk werd dat een viertal andere bewoners, twee mannen en twee vrouwen, het geen probleem vonden als mijn vader bij hen in bed kroop en tegen ze aan in slaap viel.
Vervolgens ben ik in gesprek gegaan met de familieleden.
De reacties waren verschillend: variërend van je vader moet van de afdeling af tot aan prima. Uiteindelijk was het de reactie van mijn moeder die iedereen aan het denken zette. Zij gaf aan het pijnlijk te vinden, maar ze zei ook: “Als hij daar rustig en gelukkig van wordt, dan gun ik hem dat, omdat ik van hem houd”.
Wat een mooie reactie.
“Prachtig inderdaad. Dat mijn moeder uit liefde over haar eigen pijn kon stappen, vond ik bijzonder. Zij begreep mijn vaders behoefte aan verbondenheid. En die behoefte is universeel.“‘De reactie van mijn moeder zette iedereen aan het denken’
Het boek Intimiteit en seksualiteit bij dementie geeft praktische adviezen aan professionals én aan mensen met dementie en hun partners.
Het boek is verschenen bij Bohn, Stafleu van Loghum.
ISBN-nummer: 9789036826150 Prijs: € 24,95
Jolanda geeft het stokje door aan Sandor Post, verpleegkundig specialist.
Probeer nu 5 maaltijden voor slechts
€ 19,95!
Speciaal voor jou
Wat je woon- of eetsituatie ook is: bij apetito willen we je culinair verrassen. Laten genieten van gemak… met onze keuze uit 150 maaltijden!
5 van deze maaltijden kun je nu proberen in een proefpakket voor slechts € 19,95.
Bestel en geniet van:
• Nasi goreng met kipsaté
• Macaronischotel
• Runderlapje in jus met bloemkool en aardappelpuree
• Runderhachee met rode kool en aardappelen
• Grootmoeders kippannetje: kippenpoot met groenten en gebakken aardappelen
Gratis aan huis bezorgd en zonder verdere verplichtingen. Ooievaarspashouders van de Gemeente Den Haag krijgen € 2,20 korting op de vriesverse en warme maaltijden.
Dat smaakt naar meer toch?
Eet je liever natriumarm, vegetarisch of glutenvrij? Ook dat kan.
Ga naar apetito-shop.nl/proefpakket of bel 0800 - 023 29 75 (gratis) en maak je keuze.
Vermeld bij de bestelling actiecode 202-EYKENBUR0320. Eet smakelijk!
Deze actie is enkel voor nieuwe klanten en geldig t/m 31 december 2021. Kijk voor de overige voorwaarden op apetito-shop.nl/proefpakket.
www.apetito-shop.nl
Met zorg bereid.
natriumarm,Ook vegetarisch of
glutenvrij.
21025 apetito Adv Proefpakket Eykenburg 95x270.indd 1
21025 apetito Adv Proefpakket Eykenburg 95x270.indd 1 11-02-2021 14:2611-02-2021 14:26
Door Jolanda Ligtvoet, palliatief consulent en teamleider Hospice Claude Monet
Vroeg of laat krijgen we allemaal te maken met de laatste
levensfase. Als deze fase nadert, denkt u waarschijnlijk na op welke manier u dat wilt. Afscheid nemen van het leven, van uw partner, familie en vrienden, doet u op de wijze die bij u past en waar u dat wilt. Bij voorkeur thuis in uw eigen vertrouwde omgeving, maar soms is thuisblijven niet mogelijk. Dan bieden wij onze cliënten en hun naasten een thuis.
De nabijheid van familie of vrienden in deze fase is heel belangrijk. De laatste dingen worden besproken, uitgesproken of men zit zwijgend bij elkaar. Elkaars hand vasthoudend, bewust van elkaars aanwezigheid, de intimiteit van het moment belevend.
Wat we in het hospice vaak zien, is dat de kinderen naast hun vader of moeder in het eenpersoonsbed gaan liggen. Soms wordt er al jaren nauwelijks nog geknuffeld. Maar als het einde nabij is, wil men toch nog heel dicht bij elkaar zijn.
Ook partners willen vaak bij elkaar liggen, naast elkaar slapen. Het vertrouwde lichaam voelen. Elkaars geur ruiken. Het bij elkaar zijn is belangrijk voor beiden. In het hospice kunnen we eenvoudig in die wens voorzien door een bed aan te haken aan het hoog/laag bed. Zo ontstaat er een geriefelijk tweepersoonsbed, een plek om samen te zijn.
Als zorgmedewerker wil je de privacy waarborgen, maar je wilt ook dat de cliënt zich te allen tijde comfortabel voelt. Het kan, als er bezoek is, soms lastig zijn om te bepalen of je juist wel of niet naar binnen gaat voor de cliënt. Daardoor kan het gebeuren dat we zachtjes binnenlopen waar de familie elkaars hand net vastheeft, naast elkaar zijn gaan liggen of verwikkeld zijn in een mooi gesprek. Onze aanwezigheid wordt dan niet opgemerkt.
Nog zachter als dat we binnen zijn gekomen, sluipen we dan weer weg. De deur geruisloos achter ons dicht trekkend. Een glimlach om onze lippen. De intimiteit die dan voelbaar is, die willen wij niet doorbreken.
Intimiteit in de laatste
levensfase
‘Sinds de Parkinson de
‘Sinds de Parkinson de
overhand heeft, ben ik alleen’
overhand heeft, ben ik alleen’
Meubelmaker Ger Hofland
(75) heeft een bewogen
leven achter de rug. “Ik
ben twee keer getrouwd
geweest, heb mooie
verre reizen gemaakt
en een periode in India
gewoond. Ik genoot altijd
volop van de geneugten
van het leven en had
een zucht naar kennis en
ontwikkeling. Ben artistiek
aangelegd en hou van
creëren, totdat ik dat heb
moeten opgeven door
mijn Parkinson. Ik ben
nu alleen, heb hulp in de
huishouding en thuiszorg,
maar kan op zijn tijd
genieten van een potje
schaken of dammen met
vrienden onder het genot
van een sigaretje en een
glas whisky.”
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 13
“Meubelmaker ben ik niet van begin af aan geweest. Na de lagere school ging ik naar de technische school en vervolgens heb ik de avondopleiding bouwkunde gedaan omdat het de leraren opgevallen was dat ik aardig kon tekenen. Ik werkte in die periode als ambtenaar, was behoorlijk succesvol als technisch tekenaar en werd al snel opzichter. Ik tekende bruggen, wegen en fly-overs, maar het was niet echt mijn ding. Misschien als ik toen betrokken was geweest bij de restauratie van historische panden was het wellicht anders geweest, maar de civiele techniek interesseerde me niet.”
Vrije leven
De heer Hofland vervolgt: “Ik werd juist aangetrokken tot het vrije leven, de kunst en de popmuziek. Ook het gebruik van marihuana was me niet vreemd en werd op den duur een dagelijkse bezigheid. Opium en speed volgde al snel. Na mijn studie bouwkunde werd ik
opgeroepen voor militaire dienst. Na drie maanden mocht ik gelukkig naar huis, waarna een periode van avontuur volgde. In een opwelling besloot ik te gaan werken op het cruiseschip ‘Amsterdam’ van de Holland Amerika lijn. Enige tijd daarna ben ik liftend naar Nepal en India vertrokken. In Calcutta knaagden de ratten aan mijn tenen. Een aardige sfeertekening toch?” De heer Hofland lacht en vervolgt serieus: “En toen kwam er een engel met de naam Saskia op mijn pad. Later de moeder van mijn fantastische zoon Parcival, vernoemd naar de ronde tafelridder uit de Koning Arthurlegende.”
Auroville
Midden jaren 70 vertrekken Saskia, Parcival en de heer Hofland gezamenlijk naar India. “We vonden onderdak in de ashram van de filosoof Sri Aurobindo, waar de zus van Saskia al jaren woonden. Sri Aurobindo was samen met een Franse vrouw, die ‘The Mother’ werd genoemd. En zij had een visioen gehad dat ze een nieuwe stad met een spirituele grondslag, Auroville genaamd, moest bouwen.”
De heer Hofland en zijn vrouw sloten zich aan bij deze gemeenschap en bouwden met behulp van de lokale mensen hun huis. “Geld speelde in die tijd geen rol. Ik had de kost voor ons vertrek verdiend met de verkoop van kunst op de vrije markt. Vanwege haar gezondheid is mijn vrouw eerder teruggegaan. Na een paar maanden ben ik haar gevolgd. Een half jaar daarna zijn we uit
elkaar gegaan.
Er volgde een warrige moeilijke periode waarin ik me niet happy voelde. Ik ben toen gaan studeren om me mentaal sterker te maken. Die studie, culturele antropologie in Leiden, heb ik afgerond. Mijn ex-vrouw Saskia adviseerde mij om daarna er even tussenuit te gaan.
Big American Wedding
Ik ben toen naar Indonesië, Thailand, Singapore en Maleisië gegaan. En in Sumatra, in het rehabilitatiecentrum voor oerang oetangs, zag ik Gwen staan, een Amerikaanse Pan Am stewardess.” De heer Hofland lacht, “kwamen de vrouwen tot dat moment altijd naar mij, dit is een van de weinige keren geweest dat ik er echt werk van heb moeten maken. Ze woonde in Londen. In het begin hadden we een lange afstandsrelatie. Ik pakte mijn oude werk als technisch tekenaar op. Na 6 maanden kwam ze bij me wonen.” De heer Hofland is even stil. “Ze kon hier niet aarden, maar wilde eigenlijk ook niet integreren. Ze had grootse wensen ten aanzien van een ‘Big American Wedding’ en het bijzondere is dat ik al haar wensen liet uitkomen. Het zal de liefde zijn geweest.” Uiteindelijk hield ook dat huwelijk niet stand. “Maar alleen ben ik niet geweest hoor. Ik had altijd wel vriendinnen.”
Shaker
“Mijn schoonvader woonde in New York en op een van mijn zoektochten in tweedehandsboekwinkels naar meubelen uit de 19e eeuw, kwam ik een boek tegen over de Shakers. Dat boek werd mijn bijbel en veranderde mijn leven! De foto’s van die meubels spraken me zo aan dat ik ter plekke besloot meubelmaker te worden. In het begin werkte ik ‘s ochtends op de bloemenveilig in het Westland, waarna ik tot laat in de avond te vinden was in de werkplaats. Ik was vooral heel goed in de afwerking, de patina, voelde altijd precies aan hoe dat moest. Ik zag in die periode lijkbleek, maar na drie jaar had ik het vak onder de knie, mijn eigen meubelmakerij ‘De Houten Aarde’ en reed ik in een Chrysler, een grote Amerikaanse bak!”
Ziek
“Toen kwam het moment dat ik ziek werd. Het begon met suikerziekte. Vervolgens merkte ik rond mijn 62e dat mijn linkerhand begon te trillen, wat best vervelend is als je meubelmaker bent. Daarop ben ik weer naar de huisarts gegaan. De neuroloog in het Bronovo deelde mee dat het Parkinson was. Kijk, in het begin is het allemaal nog niet zo erg. Je loopt nog gewoon en het is maar in 1 hand en gelukkig was ik rechts. Maar langzaamaan ga je achteruit en beetje bij beetje moet je dingen beginnen op te geven totdat het moment daar was dat ik niet meer kon schilderen.” Hij stopt even en zijn blik blijft hangen op zijn laatste schilderijen uit die tijd.
Longontsteking
“Door een longontsteking kwam ik op een gegeven moment in het ziekenhuis terecht. En dat is echt een heftige klap geweest. Ik heb echt moeten vechten om enigszins op het oude niveau terug te komen. Ik was zodanig verzwakt dat ik thuiszorg kreeg toen ik naar huis ging.” Vond u dat lastig? “Als je hulpbehoevend bent dan ben je heel blij dat je geholpen wordt. Ik heb me niet bezig gehouden met zaken als privacy. Komt wellicht ook omdat ik toch ergens traditioneel ingesteld ben. Ik vind het wel fijn dat ik door vrouwen geholpen wordt. En er zitten heel
‘Het is een van de weinige
keren geweest dat ik werk
moest maken van een meisje’
knappe vrouwen bij.” Ik zie de brede lach van de heer Hofland. “Ik ben vrij familiair in mijn omgangsvorm en door veel vragen te stellen ontstaat er een praatje en een wederzijdse vertrouwensband.”
The Crown
Op dit moment is de heer Hofland eigenlijk vrijwel aan zijn huis gekluisterd. “Lopen lukt haast niet meer, maar het komt ook door mijn medicatieschema. Het is wel handig dat zo nauwgezet mogelijk te volgen, maar in de praktijk is dat best lastig. Ik ga elke dag niet voor 02.00 uur naar bed.”
Als ik hem verwonderd aankijk zegt hij: “weet je hoe druk ik ben met de kleine dingen als gevolg van de Parkinson? Kijk alleen maar naar het openmaken van een medicatiezakje, dat kost me een kwartier.
Ik kijk graag naar series als The Crown en Downton Abbey.
De thuiszorg lijkt er een beetje op. Alsof je van adel bent:
je wordt gewassen en aangekleed.” Naast thuiszorg heeft de heer Hofland huishoudelijke ondersteuning. “Ook een fijne meid, die me helpt hier de boel netjes te houden. Tja, zo eindig je dan. Ineens wordt er aan alle kanten voor je gezorgd.”
Alleen
Op de vraag of de heer Hofland nu nog intimiteit in zijn leven ervaart, zegt hij. “Ik heb mensen met wie ik schaak en dam. Verder krijg ik nog wat mensen op bezoek zoals mijn zus en natuurlijk mijn zoon en kleinkinderen.
De behoefte aan ‘echte’ intimiteit is weg. Ik heb altijd vriendinnen gehad, maar sinds de Parkinson de overhand heeft, ben ik alleen.”
Incontinentie
Absorberend en Afvoerend Diabetes
Meters, Teststrips en Lancetten Stomamateriaal
Colo-, Ileo- en Urostoma's Wondzorg
Bescherming en Verzorging Hygiëne en Facilitair Reiniging en Desinfectie
Voor meer informatie over ons uitgebreide assortiment, neem vrijblijvend contact met ons op
zorgadviseurs@eldercare.nl
Met ElderCare gaat u opgewekt en goed
voorbereid de feestdagen in...
Al uw medische en facilitaire hulpmiddelen
bij één leverancier!
‘Door de thuiszorg voel ik me
een beetje als van adel’
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 15
* 1x per maand, €1,- per ronde
** €1,50 per keer
Mocht u vragen hebben of meer informatie wensen, dan kunt u contact opnemen met Desiree Bijker, teamleider begeleiding via d.bijker@eykenburg.nl of via telefoonnummer 070 – 750 71 80.
10.30 - 12.00 uur Bewegen 10.00 - 12.00 uur Bingo ochtend*
14.00 - 16.00 uur Spelletjes (Bingo*)
Maandag
10.30 - 12.00 uur Crea-ochtend**
14.00 - 16.00 uur Vrije activiteiten
Dinsdag
10.00 - 12.00 uur Crea-ochtend**
14.00 - 15.00 uur Bewegen
Dinsdag
10.00 - 12.00 uur Kaarten maken 14.00 - 16.00 uur Sjoelen
Woensdag
10.00 - 12.00 uur Breien
14.00 - 16.00 uur Handverzorging
Donderdag
10.00 – 11.30 uur: Biljarten 14.00 – 16.00 uur: Breien 14.30 – 15.30 uur: PC Hulp
Donderdag
10.00 - 12.00 uur Wandelen 14.00 - 16.00 uur Muziekmiddag
Vrijdag
10.00 – 11.30 uur: Geheugentraining 13.00 – 15.00 uur: Beautymiddag 15.00 – 16.00 uur: Wekelijkse borrel
Vrijdag
10.00 - 12.00 uur Vrije activiteiten 14.00 - 16.00 uur Breinbrekers
Zaterdag
Het Zamen
Esperantostraat 12 Huize Eykenburg
Kruisbessenstraat 12
Alle dagen geopend van 09.30- 16.00 uur Drie dagen per week geopend van 10.00 – 16.00 uur
Op onze beide locaties is een Haags Ontmoeten locatie gevestigd waar ouderen en mantelzorgers terecht kunnen om ervaringen te delen, anderen te ontmoeten of deel te nemen aan activiteiten.
Haags Ontmoeten
‘Het welzijn van de cliënt staat centraal’
‘Het welzijn van de cliënt staat centraal’
In zijn werk als praktijkdeskundige Onbegrepen Gedrag, komt Nico Gerpot (56) veel situaties tegen waar seksuele gevoelens of eerder seksuele behoeften een grote rol blijken te spelen.
Soms kunnen cliënten het door hun ziekte of situatie niet meer duidelijk maken en ontstaan er problemen. Nico wordt dan ingeschakeld en krijgt met uiteenlopende situaties te maken. “We moeten beseffen dat het verlangen naar intimiteit en seksualiteit normaal is. Ook als je oud en in de war bent, dat het niet raar is of plat, en zeker geen probleemgedrag”.
“Er zijn van die beelden die we over het algemeen liever niet voor ons zien. Dat van oudere mensen bijvoorbeeld die seksueel actief zijn. Ik merk dat collega’s soms wat ongemakkelijk worden van het idee, want het hoort niet, kán toch niet. Maar waarom niet, vraag ik dan? Ik zie intimiteit en seksualiteit als een normale basisbehoefte van de mens. Leeftijd of bijvoorbeeld een ziekte als dementie doen daar niks aan af. Maar ik merk dat dat niet voor iedereen geldt. Soms doen we net of intimiteit
en seksualiteit een afgesloten hoofdstuk is. Het kan dan weggezet worden als ongewenst gedrag van iemand die geen rem meer heeft. Maar dat is de verkeerde reactie.
Frustrerend
Ik begrijp dat het ongemakkelijk is. Want wat moet je met een man die in de gezamenlijke huiskamer openlijk masturbeert? Dat vraagt, nee, schreeuwt om een oplossing. Want daar, op dat moment kan het natuurlijk niet. Maar zeggen: ‘Dat mag niet hoor, dit doen we hier niet’, is geen oplossing. Daarmee negeer je een natuurlijke behoefte en het is een ontkenning van de cliënt. Weet je hoe frustrerend het is? Steeds horen dat iets niet mag? Ook niet als het om heel normale impulsen gaat?”
‘Het wordt te vaak weggezet als ongewenst gedrag. Dat is een
verkeerde reactie’
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 17
Maar hoe moet je dan omgaan met cliënten met lustgevoelens?
“Ik werd om hulp gevraagd bij een cliënt die elke ochtend tijdens haar verzorging zichzelf bevredigde. Dat was in het team al diverse keren besproken. Mijn collega’s voelden gêne, ongemak, ongeloof ook. Elke ochtend?!
Was haar behoefte zo groot?
Waarom deed ze dat?
Oplossing
Er met haar over praten kon niet, ze zat te diep in haar dementie.
Maar door de situatie rustig te bekijken, begreep ik het.
Mevrouw greep intuïtief haar kans tijdens die verzorging in de ochtend. Alle andere uren van de dag en de nacht droeg ze kleding en wat wij noemen een ‘gesloten systeem’. Die kon ze zelf niet uit trekken.”
En wat was de oplossing? ”Nou, mijn collega’s gaan nu na het wassen even de kamer uit om haar wat privacy te gunnen en trekken daarna pas haar kleren weer aan. Zo krijgt mevrouw de ruimte en worden mijn collega’s niet elke ochtend geconfronteerd met hun eigen ongemak. Want dat kan behoorlijk belastend zijn. Oplossen van seksueel getoond gedrag vraagt om creatieve oplossingen en het bieden van privacy.
Nadenken hoe, waar en wanneer het wel kan. Steeds opnieuw, want elke situatie, elke cliënt vraagt om een eigen, specifieke aanpak. Er is geen blauwdruk.”
Grenzen stellen
Maar hoe ver moet je gaan als verzorgende als je ermee geconfronteerd wordt? “Dat bepaal je per moment.
Intimiteit betekent voor iedereen wat anders. Stel, een cliënt wil graag een knuffel. Dan heb je verschillende opties. Voor mij valt dat onder intimiteit en als het daar bij blijft en we voelen ons er beiden veilig bij, dan is er voor mij geen probleem. Maar het hangt af van je waarden en normen, je opvoeding en je achtergrond. Je moet dus je grenzen bewaken.”
Praten is de sleutel
Over grenzen gesproken. Werk je met knuffelen etc geen ‘verkeerd’ gedrag in de hand? “Nee, eerder het
tegenovergestelde. Ik bewaak mijn grenzen goed en communiceer er duidelijk over, met de cliënt en met andere betrokkenen. Praten is de sleutel, hoe ongemakkelijk soms ook. Wij praten zelf meestal ook liever niet over ons seksleven en onze behoeften. Maar er zijn situaties waarin dat toch echt moet. Het welzijn van de cliënt staat tenslotte centraal.”
‘Het welzijn van de cliënt staat centraal’
‘Het welzijn van de cliënt staat centraal’
‘Praten over haar gedrag kon niet vanwege haar dementie’
Intimiteitskoffer
Om het onderwerp ‘seksualiteit en intimiteit’ verder bespreekbaar te maken is Stichting Eykenburg van plan een ‘intimiteitskoffer’ in te zetten. Dit is een voorlichtingskoffer met daarin informatie over ziektebeelden, welke medicatie tot welke bijverschijnselen leiden en over hulpmiddelen die ingezet kunnen worden. Bijvoorbeeld een speciale vibrator voor Parkinsonpatiënten, gebruik van een condoom katheter of de mogelijkheid van een seksverzorgende.
Mannenpraat Mannenpraat
De heer Docx (92), de heer Strooband (84) en de heer Mentink (82) bespreken wekelijks hun gedachtenroerselen met Daniël. Dit keer stond er wel een zeer intiem onderwerp het programma: de liefde in al haar facetten. Het leverde een openhartig en mooi gesprek op.
Hoe hebben jullie jullie vrouw leren kennen? “Tijdens een busreis naar Duitsland met alleenstaanden,” begint de heer Mentink. Ik was weduwnaar na een huwelijk van 13 jaar en vond dat wel een mooie manier om weer eens op vakantie te gaan. Zij kwam uit Rotterdam en ik woonde in Den Haag. In 1982 zijn we getrouwd in de Elandstraat kerk, hier in Den Haag. Dat is nu alweer 39 jaar geleden.
Mijn beide huwelijken zijn kinderloos gebleven. Het eerste door de ziekte van mijn vrouw en mijn tweede vrouw was helaas al te oud toen ik haar leerde kennen.”
Vlam in de pan
De heer Docx zit meteen op zijn praatstoel: “Ik was kolenboer en zij woonde bij een klant van mij op kamers.
Ik zag natuurlijk zwart van de kolen, maar had een leuke bos haar en vooral genoeg stof om over te praten. Toen ik naar een verjaardag ging, was zij daar ook. Ik dacht: dat is een leuke griet, maar heb haar toen keurig naar huis gebracht. De vlam sloeg pas echt in de pan toen ik haar daarna in de stad tegen kwam.” “Ik heb mijn vrouw op het Noorderstrand leren kennen,” zegt de heer Strooband.
Haar zus had daar een strandtent. Ik was in die tijd steeds met een stel vrienden te vinden op het strand. Als ik wat te drinken ging halen, zag ik haar steeds. Uiteindelijk werkte ik mee in de strandtent en zo is de liefde langzaam gegroeid.” Dus, eigenlijk onder het mom van ‘werken’
heeft u haar versierd, zegt Daniël lachend. De heer Strooband lacht mee, “Inderdaad.”
Daniël: Het verliep dus vrij gemakkelijk? “Klopt, het enige
‘probleem’ was, vervolgt de heer Strooband, “dat zij hervormd was en ik katholiek. Volgens haar vader deugde dat laatste niet, maar ik heb nooit problemen met hem of haar ouders gehad.”
Hoe ging dat in die tijd? Verkering hebben? De heer Mentink: “Je sprak af voor een praatje, de film, een wandeling in het Kralingse bos of we gingen samen ergens
‘Bij elkaar slapen was er in
het begin niet bij’
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 19
dansen. Bij elkaar slapen was er in het begin natuurlijk niet bij. Later kon dat wel.” De heer Strooband vult aan: “Bij ons thuis ging normaal om 22.00 uur het nachtslot erop, maar ik zei gewoon: ze blijft slapen.
Ik beslis. Of het nou kwam dat ik de jongste was? Het werd geaccepteerd en daarna werd er niet meer over gesproken.”
Huwelijksnacht
“Mijn vrouw wilde snel graag bij me wonen,” zegt de heer Docx,
“maar dat kon niet in verband met mijn oude ouders en het ruimtegebrek.” In 1958 zijn we getrouwd. We hadden 2 zaaltjes gehuurd waar we tot 2 uur
’s nachts hebben gefeest. Een huwelijksnacht heb ik amper gehad. De volgende ochtend heel vroeg stond mijn vader al te kloppen op mijn deur dat ik mee moest naar de groentemarkt.”
De heer Docx lacht bij de herinnering.
En toen was u ineens getrouwd.
De heer Docx vervolgt: “Ja, en ik heb echt in de roos geschoten met mijn vrouw. Ik heb een geweldig huwelijk gehad en ben altijd heel netjes geweest. Ik heb 60 jaar één vrouw gehad, maar had er mijn handen aan vol. Een gepassioneerd huwelijk?, vraagt Daniël. Nou, we kusten elkaar natuurlijk wel, maar het vrijen stond eigenlijk op een laag pitje. We werkten allebei zo hard dat je ’s avonds zo moe was, dat je blij was dat je naar bed kon. Ik had namelijk de groentezaak van mijn vader overgenomen en mijn vrouw hielp daarin mee. Daarnaast was ze huisvrouw. We hebben samen 1 zoon gekregen.”
Voorlichting
Hoe zat het met de voorlichting?, vraagt Daniël, voorzichtig. “Voorlichting heb ik nooit gekregen. Dat moest je zelf maar uitzoeken,” aldus de heer Strooband.
“Je moest de kamer uit als er over kinderen werd gepraat.
Op school, daar kwam het onderwerp wel ter sprake, dachten ze.” “En dat klopte, maar wel heel summier,” zegt de heer Mentink lachend. “Maar nee, over voorlichting werd bij ons ook niet gepraat. Dat was te ongemakkelijk.
Tot mijn 18e had ik geen idee dat er een verschil was tussen jongens en meisjes.” De heer Docx vult aan: “Toen waren ouders daarin te streng, maar tegenwoordig praat iedereen er te gemakkelijk over. En dat hoeft ook weer niet. Maar ook op school waren ze streng hoor. Ik mocht bijvoorbeeld niet door de Scheldestraat of de Groeneweg van de leraar. Als je dat deed, dan moest je op school
nablijven. Waarom wist je niet en wat die mooie vrouwen daar deden ook niet.”
Afzoenen
Jullie zijn of waren allemaal lang getrouwd, zegt Daniël.
Hoe hou je de relatie goed? De heer Mentink: “Je kan best een meningsverschil hebben, maar voor het slapen gaan moet het gewoon goed zijn. Dan zoen je het af in bed.” De heer Docx: “Bij ons niet. Wij lagen dan met de ruggen naar elkaar in bed. Alhoewel, in dat bed werd het ook weer goedgemaakt.”
Waren er nog meer dingen destijds anders? “Wat toen ook anders ging, was de verdeling van het geld.” De heer Strooband: “Mijn moeder vroeg elke week om geld bij mijn vader. Mijn vrouw heeft gelijk gezegd: dat ga ik niet doen. Ze zei: je zorgt maar dat het er is! Ik stond altijd maar mijn geld af, maar had wel een briefje van 100 gulden in mijn portemonnee voor noodgevallen. Niet dat ik het ooit nodig heb gehad. Mijn vrouw heeft ook nooit gewerkt. Dat was zo hè in die tijd. Als je ging trouwen, werd je ontslagen. We deden echt alles samen. Ze kon ook alles. Had zelfs haar eigen gereedschapskist.”
En dan komt het moment dat u vrouw ziek wordt. En dan?
De heer Docx steekt van wal: “Ik ben op 61-jarige leeftijd gestopt. Maar dat viel tegen. Ineens heb je niets meer te doen. Ik ben samen met mijn vrouw vrijwilligerswerk gaan doen bij Bosch en Duin. In die periode is ze ziek geworden. Ze ging eerst 1 dag naar de dagbehandeling en dat zijn er uiteindelijk 3 geworden. Toen zijn we hier naar toe verhuisd en we kwamen te wonen op Klavertje Vier.
Twee jaar geleden is Riet overleden en sinds dat moment woon ik in een zorgappartement.” De heer Strooband vult aan: “Ik ben hier naar toe gekomen omdat ik thuis echt eenzaam was. Zat ik daar hele dagen alleen thuis. Hier heb ik weer aanspraak.”
En hoe ging dat bij u, meneer Mentink? “In augustus 2020 zijn we hier naar toe verhuisd, nadat ze eerst nog een poos bij Parnassia heeft gezeten. We wonen hier nu nog steeds allebei, maar gescheiden van elkaar. Ik zelfstandig en zij op een gesloten afdeling en dat is niet leuk. En dat zeg ik dan nog zacht.” Hoe vaak ziet u uw vrouw nu? “Ik zie haar elke dag, maar maximaal 15 minuten. Anders wordt ze te onrustig. Laat ze me niet gaan en wil ze mee.”
Apart slapen
Sliepen jullie tot het eind samen? De heer Strooband: “De laatste paar jaar niet meer. Ze begon ’s avonds te spoken.
We sliepen daarom apart in eenpersoonsbedden, wel naast elkaar, maar een stukje uit elkaar. De heer Mentink:
“Wij sliepen in 1 bed. Sinds Parnassia zijn we apart gaan slapen. Ook in verband met haar spoken ‘s nachts. Dan ga
‘Ik ben hier naar toe gekomen
omdat ik eenzaam was’
je maar apart slapen, maar dat valt echt niet mee.” Ook de heer Docx heeft een soortgelijke ervaring. “Ik heb thuis van alles geprobeerd voordat we gingen verhuizen, maar ze liep steeds weg. Ik wilde graag samen blijven slapen.
Om die reden bond ik de deur aan bed vast, dan hoorde ik haar als ze probeerde weg te gaan.”
Missen jullie de intimiteit en seksualiteit?, vraagt Daniël.
“Natuurlijk, aldus de heer Strooband, maar het is wat het is. Het hoort bij mijn huwelijk. Het is wel heel lastig geweest. Mijn vrouw is als gevolg van haar ziekte lange tijd boos op mij geweest. Ze kon daar niets aan doen.
Het kwam door de medicatie. Gelukkig was die boosheid tijdens de laatste 6 weken van haar leven ineens weg.
Mocht ik haar weer aanraken en kussen. Dat is een fijne herinnering.” De heer Strooband valt stil. “Ik word er nog steeds emotioneel van als ik erover praat. Gelukkig was daar aan het einde de intimiteit, maar dat is nu over. Ik heb het niet meer nodig. Gelukkig kan ik hier wel weer mijn emoties kwijt.”
Privacy
Hoe is het contact nu bij u, meneer Mentink? “Ze herkent me en ze pakt mijn hand en we zoenen ook nog hoor.
Maar daar blijft het bij. Ik zie haar in de huiskamer. Dus nee, privacy en intimiteit is er niet meer bij. Alhoewel dat door de corona ook niet meer mocht.” “Privacy hadden wij thuis aan het eind ook niet meer,” geeft de heer Strooband aan. “Bij ons thuis kwam de thuiszorg voor mijn vrouw. Zij hadden een eigen sleutel. Op een gegeven moment ben je er aan gewend dat mensen je huis binnenkomen.”
Hoe verwerk je het verlies? De heer Docx: “Ik bezoek haar graf niet. Ik heb daar geen behoefte aan. Ik had heel veel
verdriet voordat ze kwam te overlijden, wilde haar niet missen, maar daarna eigenlijk niet meer. Ik blijf wel netjes naar haar. Zeg altijd tegen vrouwen: een hand kan je krijgen, maar de enige die ik knuffel is mijn vrouw.” De heer Strooband: “Ik sta nog steeds in contact met haar. Ik ga graag naar het graf van mijn vrouw. Even het graf verzorgen en kijken hoe de bloemetjes erbij staan. ‘Dag mam, ik ga weer’ zeg ik dan bij het weggaan. En in mijn kamer heb ik een kubus staan met de foto van haar erin. Door een lampje wat ik erin gemaakt heb staat ze altijd in het
‘schijnsel’. En iedere avond bij het naar bed gaan zeg ik
‘welterusten mam’.”
Bij wie kan je nu terecht voor een goed gesprek? “Er zijn hier gelukkig dames van mijn leeftijd waarmee je echt goed kan praten. Die zelf ook hun verhaal vertellen. Dat praat toch makkelijker. Heb je toch even contact op een bepaald emotioneel niveau,” aldus de heer Strooband.
Dat is fijn, maar jullie zijn ook vrienden, toch? Het is even stil aan tafel. En dan praten ze alle drie tegelijk: “We hebben veel steun aan elkaar. We delen lief en leed. Het leven is niet altijd makkelijk. We zitten ook altijd met zijn drieën aan tafel en komen vaak ‘s avonds nog even bij elkaar, maar vriendschap, nee zo zien we het nou ook weer niet.”
Kort na het gesprek is de vrouw van de heer Mentink overleden. Gelukkig heeft de heer Mentink steun aan de heer Strooband en de heer Docx.
‘De enige die ik knuffel
is mijn vrouw’
Uit haar eerdere huwelijk heeft mevrouw Derksen 2 kinderen: Cliff (vernoemd naar Cliff Richards) en Boudewijn (naar Boudewijn de Groot).
Met haar eerste man was ze 10 jaar samen. “Op een gegeven moment was het genoeg. Hij had het alleen maar over zijn grote idool Cliff Richards.
Toen knapte er iets bij me. Je wilt ook weleens naar iets anders luisteren en over iets anders praten hè.”
Depressief
Sinds haar 18e is mevrouw Derksen in behandeling bij Parnassia.
Achtereenvolgens heeft ze bij verschillende instanties gewoond.
Een roerige periode waarin privé ook erg veel gebeurd is op het gebied van ‘seks, drugs en financiën’. “Af en toe gaat het even wat minder met mij. Dan raak ik in dingen verzeild en word ik depressief.” Rond haar 50e wordt ze een aantal maanden
opgenomen in de depressiekliniek.
“Misschien kwam het door de medicatie, maar vanaf die leeftijd wilde ik ook geen seks meer.”
Na die opname leert ze Sjaak kennen.
“Het is een rustige, trouwe man met wie ik een fijne relatie heb”.
Hij komt hier 2x per week met de fiets op bezoek en ik ga soms in de weekenden naar hem toe. We praten, drinken koffie en eten bijvoorbeeld een pizzaatje. Ik ben gewoon te jong om alleen maar op mijn kamer te blijven zitten! Maar we gaan ook samen op stap. In mei zijn we nog naar een hotelletje geweest in Delft en de feestdagen vier ik ook bij hem.”
Behoefte aan ‘polonaise aan haar lijf’ heeft mevrouw Derksen nog
steeds niet. Onze relatie is meer vriendschappelijk. Ik heb geen behoefte aan echte intimiteit. Dat komt echt door een blokkade in mijn hoofd. Maar dat geeft niet. Sjaak accepteert me zoals ik ben.”
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 21
‘Sjaak accepteert me zoals ik ben’
Esther Derksen (67) heeft een latrelatie. Daar voelt ze zich prima bij. “Dit is ideaal. Ik ben al een keer gescheiden. En wil dat niet te vaak. Ben geen Elisabeth Taylor! Sjaak en ik zijn nu 17 jaar samen en het gaat goed. Anderen zeiden aan het begin van onze relatie:
jullie kunnen nooit trouwen en kinderen krijgen. We hebben namelijk beiden de diagnose schizofrenie, maar ik heb de ware nu gevonden. Zo voel ik dat.
En dat is heel fijn.”
‘Onze relatie is meer
‘Onze relatie is meer vriendschappelijk’
vriendschappelijk’
Intimiteit en seksualiteit zijn ongeacht de leeftijd belangrijke aspecten van het leven. De behoefte aan het uiten van liefde, intimiteit en seksualiteit is groot.
Ook in het verpleeghuis.
Aandacht daarvoor kan de kwaliteit van leven en welzijn van cliënten verbeteren, maar het is niet altijd even makkelijk om het onderwerp bespreekbaar te maken en er in de praktijk op in te spelen. Hoe staan zorgmedewerkers hier in, qua kennisniveau en attitude? En welk beleid is hierop binnen Stichting Eykenburg? We vroegen het Brigitte Kooijman, sectormanager intramuraal.
Intimiteit en seksualiteit Intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis
in het verpleeghuis
december 2021 • INFO K R U I S PUNT 23
Seksualiteit bij ouderen dus?
“Ja, inderdaad. Vaak wordt seksualiteit geassocieerd met jong zijn en worden ouderen weggezet als aseksueel.
Maar dat klopt niet, kijkend naar de praktijk en naar verschillende onderzoeken op dit vlak. In het rapport
‘Jezelf zijn in het verpleeghuis’ (SCP 2018) geeft 15 procent van de ondervraagde bewoners aan romantisch of seksueel contact te missen. Die ouderen geven ook aan minder gelukkig te zijn, zich eenzamer te voelen, minder levenslust te hebben en met meer psychische klachten te kampen. Dat is toch erg?”
Huidhonger blijft bestaan?
“Jazeker. Natuurlijk verandert de seksuele levensloop, maar de behoefte aan aanraking en intimiteit blijft tot op hoge leeftijd bestaan. Ook dat maken onderzoeken duidelijk. Het is een heel basaal iets, dat hoort bij het leven. In coronatijd hebben we ouderen zien vereenzamen, omdat ze zo lang geen knuffel hebben gehad. Het is dus een belangrijk, maar voor velen wellicht lastig onderwerp, maar wel een waar we aandacht voor moeten blijven hebben.”
Erover praten helpt?
“Precies. Maar hoe begin je over zo’n onderwerp, wat zeg je dan en wanneer? Onderzoek leert dat bewoners het fijn vinden als zorgverleners op de werkvloer de eerste aanzet geven. Medewerkers vinden het echter vaak te privé en beginnen er om die reden niet over. Cliënten kunnen het (soms) niet zelf en ook voor de familie is het lastig. Maar hoe en wie dan wel? De behoefte aan het uiten van liefde, intimiteit en seksualiteit is groot, maar er rust nog altijd een taboe op het praten daarover tussen zorgverleners, cliënten, partners en naasten.”
Hoe krijgt het onderwerp nu aandacht?
“Door o.a. in gesprek te gaan met onze zorgcollega’s in zogenoemde ‘dialoogmeetings’. Seksualiteit is over het algemeen niet alleen een taboe voor cliënten, maar ook voor medewerkers. Het hangt sterk samen met je waarden en normen, bijvoorbeeld vanuit geloof, cultuur of persoonlijke opvoeding. En dat kan in strijd zijn met de professionele waarden en normen. Openheid in het team is dus heel belangrijk is. Om duidelijk te krijgen waar onze collega’s behoefte aan hebben en om cliënten duidelijk te maken dat het onderwerp bespreekbaar is, hebben we deze belangrijke stappen gezet.”
Nog een weg te gaan dus?
“Natuurlijk. Niet iedereen is comfortabel met het onderwerp. Maar als je als zorgverlener nadenkt over de behoeftes van bewoners verandert vaak je blikveld.
Hoe zou jij omgaan met je seksualiteit als je geen privacy hebt? Hoe zou jij het vinden als niemand je meer liefdevol aanraakt? De uitkomst helpt je bij het leveren van persoonlijke zorg. Een veilige omgeving en sfeer is uiteraard wel voor beiden van belang. Past het niet bij jou, dan kan hulp van een collega uitkomst bieden.”
Seks en intimiteit als onderdeel van persoonsgerichte zorg?
“Dat klopt. Intimiteit en seksualiteit ligt in het verlengde van onze visie op persoonsgerichte zorg. Het bespreekbaar maken ervan past bij de kwaliteit van zorg die wij willen leveren. Bij ons streven om cliënten elke dag te laten beleven als waardevol en betekenisvol. We willen weten wat hem of haar bezighoudt en hoe de cliënt zijn leven voort wil zetten binnen de muren van Huize Eykenburg of Het Zamen. Samen kijken we hoe de wensen van de cliënt, ook op het gebied van liefde, seksualiteit en intimiteit, ingevuld kunnen worden.
Bij de uitvraag van de levensgeschiedenis van de cliënt bij de intake, maar ook daarna willen we dat dit onderwerp meer naar voren komt.”
Gebrek aan privacy werkt belemmerend?
“De behoefte aan intimiteit en seksualiteit verdwijnt niet na de opname. Het is een van de basisbehoeften in ons leven. Een behoefte die mede bepaald wordt door onze opvoeding en/of afkomst. Gezien worden, het gevoel dat je er nog toe doet, wordt allemaal bevestigd op het moment dat je samen intiem bent. Het gemis ervan kan zorgen voor verdriet, depressie en zelfs agressie. Voor zorgverleners is het belangrijk je hiervan bewust te zijn. Het gebrek aan privacy is vaak de belangrijkste oorzaak dat cliënten en hun mantelzorgers hierin vastlopen. Ons daarvan bewust worden is al een grote stap in de goede richting.”
Afspraken met enkel de cliënt?
“Aandacht voor de partner is ook belangrijk. Chronisch ziek ben je niet alleen. De rollen veranderen daardoor vaak in een relatie. Soms verandert die opnieuw na opname in het verpleeghuis. Als de zorg wordt overgenomen, kan er weer tijd en aandacht voor de relatie komen. Dan kan het zijn dat stellen weer behoefte krijgen aan intimiteit. Het kunnen praten over de invulling ervan na de opname is dus voor beiden belangrijk. Zo is het mogelijk om ook na de opname in een verpleeghuis met je partner in één bed te kunnen slapen. Hiervoor hebben we bijvoorbeeld een ‘aanhangbed’
op beide locaties waarmee je heel makkelijk van het verpleegbed een tweepersoonsbed kan maken. Maar ook het gebruik van de logeerkamer is een optie. Voor cliënten die geen partner hebben, behoort het inzetten van een seksverzorgende tot de mogelijkheden.”
Wat is je advies aan collega’s?
“Ga het gesprek aan, maak afspraken zodat de cliënt ook echt privacy ervaart. Bewaak je professionele grens en vraag hulp daar waar nodig is. Denk met de cliënt mee.
De behoefte aan intimiteit of seks is niet raar, maar heel normaal. Wat je nodig hebt, is begrip van iemand die je op de mogelijkheden attendeert en die jou helpt de juiste gelegenheid te vinden.”
