innen
zwarte
ersde
ding tot
rrijkimj
Beyers Naude: Afrikaner in merg en been
NATUURLIJK BEN IK VAAK
WOEDEND GEWEEST"
Jjitewieui
Twee keer beleefde Beyers Naudé de ver-kiezingsdag van zijn leven. Hij was "door het dolle heen" toen de Nationale Partij in 1948 de verkiezingen won. En hij beleefde dezelfde euforie van bevrijding bij de ver-kiezingen van 1994, die het ANC aan de macht brachten. "Waarschijnlijk ben ik de enige Afrikaner met deze dubbele erva-ring." Hij licht toe dat zijn autobiografie Verzet en Verzoening, in het Nederlands ver-schenen op 10 november, is bedoeld om die dubbele ervaring te delen met anderen. In de eerste plaats met zijn mede-Afrika-ners, die hij een helpende hand wil reiken bij het overwinnen van hun angst voor het
verlies van hun taal, hun cultuur, hun identiteit en hun toekomst. Maar ook met zwarte Zuid-Afrikanen, aan wie hij iets wil over-brengen van de "worsteling en strijd van iemand die afkomstig is uit een conservatieve Afrikaner achtergrond."
Beyers is bij uitstek geschikt om die ontwikkeling vanuit een conservatief-godsdienstig Afrikaner milieu te beschrijven. Vader Naudé was dominee, voorvechter van het Afrikaans en mede-oprichter en eerste voorzitter van de Broederbond, het geheime genootschap van Afrikaners dat Afrikaner machtsvorming be-vorderde in alle sectoren van de maatschappij. In 1940 werd de 25-jarige dominee Beyers Naudé ook uitverkoren voor het lid-maatschap van de Broederbond. Beyers' carrière in de Nederduits Gereformeerde Kerk verliep voorspoedig, totdat in de jaren vijf-tig de twijfels opkwamen aan de bijbelse rechtvaardiging van de apartheidspolitiek.
In 1961 volgde een breuk. Beyers moest afscheid nemen van zijn kerkelijke gemeente in Johannesburg. Zijn kerk ontnam hem de status van predikant. Terwijl zijn oude milieu zich voor hem afsloot, kreeg hij als directeur van het in 1963 opgerichte Christe-lijk Instituut toegang tot dat andere Zuid-Afrika. Het ChristeChriste-lijk Instituut vervulde in meer dan een opzicht een pioniersrol: vanaf 1966 werkte een zestal commissies aan blauwdrukken voor een maatschappij zonder apartheid.
Het Zuid-Afrika van vandaag voldoet nog lang niet aan Beyers' beeld van een rechtvaardige samenleving. De blanken trekken zich terug uit het openbare leven. De nieuwe zwarte elite lijkt meer gefixeerd op haar BMW's dan op het Programma voor Herstel en Ontwikkeling. Beyers heeft wel begrip voor de verlei-dingen van de 'zachte kussens', maar is ook bezorgd. "Na de spanningen tussen de rassen, krijgen we nu de spanning tussen de klassen binnen de zwarte gemeenschap. Mensen komen uit
Zo'n tien jaar geleden werd dr. C.F. Beyers Naudé door de%iad-Afrikaanse ambassade in Ben Haag betiteld als volksvérrader. Nli) ontvinp
hij in de monumentale ha! van dezelfde ambassade uit handen van ambassadeur Carl Niehaus het eerste
exemplaar van de läederlaäise vertaling van zijn autobiografie. Beyers, nu 82, is net hersteld van een lichte beroerte. Zijn arts heeft gewaarschuwd dat hij het rtu toch wat kalmer aan moet. Dus zal
hij eind 1997 zijn kantoor in Johannesburg tóch maar sluiten.
een geweldige armoede en hebben het gevoel dat ze nu recht hebben op rijkdom. Het vereist een grote zelfdiscipline om die verleidingen te weerstaan. Het is een open vraag of onze zwarte leiders weer-stand kunnen bieden aan de verleiding tot zelfverrijking. Maar als we niet werken aan een rechtvaardige samenleving, juist ook in economische zin, gaatZuid-Afrika een grote explosie tegemoet."
Kan zwart Zuid-Afrika lering trekken uit het emancipatieproces van de Afrikaners? "Geen twijfel aan. Denk aan de voorbeel-den van de Reddingsdaadbond, die hulp gaf aan arme Afrikaners die het slacht-offer werden van de grote depressie in de jaren dertig. Zwarte mensen kijken naar de voorbeelden van economische machts-vorming door Afrikaners en zeggen: als de Boeren dat konden doen voor hun eigen mensen, waarom wij dan niet? Het voor-beeld van de Afrikaners wordt daadwerkelijk opgevolgd: kijk naar Cyril Ramaphosa en de Black Empomerment-consortia die zich inkopen in het bedrijfsleven. Maar gelukkig zonder de hulp van geheime organisaties als de Broederbond: zwarten zijn in de meerderheid, zij hebben geen geheim netwerk nodig." Het boek is opvallend mild van toon over de kwelgeesten die tien-tallen jaren hebben geprobeerd hem het leven zuur te maken. Vier uur lang moest Beyers toezien hoe de veiligheidspolitie op 19 oktober 1977 het kantoor van het Christelijk Instituut leeg-haalde, waarna hem een banmng order (een spreek- en publicatie-verbod) voor vijfjaar werd overhandigd. Hij verliet het gebouw met een leeggehaalde aktetas en een gebed voor de politiemen-sen, "want ze weten niet wat ze doen." Wordt hij nou nooit eens gewoon ontzettend kwaad? "Natuurlijk ben ik vaak woedend geweest. Maar ik heb ontdekt dat woede zelfvermetigend*is. Het maakt je machteloos. Ik heb andere mensen uitzien branden door hun woede en agressie. Ik wilde, met Gods genade, niet toestaan dat ze mijn geest zouden breken."
De banning order beperkte zijn bewegingsvrijheid en maakte hem officieel monddood. Maar voor veel zwarte Zuid-Afrikanen was de banning order die uiteindelijk zeven jaar zou duren -juist het doorslaggevend bewijs van betrouwbaarheid. "Een voor een kwamen ze, dag in, dag uit, zwart en blank, jong en oud, van vroeg in de morgen tot 's avonds laat." Ze moesten wel een voor een komen. De beperkingen van de banning order stonden niet toe dat hij met meer dan één persoon tegelijk in gesprek was.
"Ik had geheime
aantekeningen
moeten
bijhouden'*
De autobiografie schetst Beyers'per-soonlijke ontwikke-ling en volgt in de-tail de lange mars door synodes en kerkeraden. Maar onder de perzikboom in de achtertuin werden ook po-litieke analyses uitgewisseld en contacten met zwarte leiders voorbe-reid. In de jaren zeventig onder-hield hij contac-ten met Steve Biko, de voor-man van de Black Consaousness-beweging en met Inkatha-leider Gatsha Buthelezi. Haast terloops ver-meldt hij tegen het eind van het boek zijn betrok-kenheid bij het AN c.Jonge zwarte activisten die zich wilden aansluiten bij het gewapend verzet zochten zijn hulp om het land te verlaten. Hij gaf hen een bedrag van honderd of twee-honderd rand mee om over de grens te komen. Hoewel geen lid van het ANC, maakte hij deel uit van de ANc-delegatie toen in 1990 de eerste gesprekken werden gevoerd met president RW. de Klerk.
Die politieke rol blijft onderbelicht in het boek. "Ik heb een fout gemaakt", erkent de auteur bescheiden. "Ik had geheime aante-keningen moeten bijhouden, maar ik had nooit gedacht dat dit zo belangrijk zou zijn voor de toekomst. De kerken in Zweden, Noorwegen, Denemarken en ook Nederland hielpen mij aan geld waarmee ik jonge mensen kon helpen het land te verlaten. Ik bracht zo nauwkeurig mogelijk financieel verslag uit, maar ik kon natuurlijk geen namen noemen. Er was geen keuze. Of ze
zouden gevangen worden genomen en
gemarteld, of ze moesten het land
uit. Die jonge mensen hebben
dat nooit verge-ten." Hij lijkt
nog steeds een beetje verbaasd over die erken-telijkheid.
"Eigenlijk ben ik meer activist dan schrijver", zegt hij ter verontschul-diging van de leemte in het boek.
Bij alle politieke aardverschuivin-gen in zijn leven zijn er ook de twee constanten: het hou-vast van het geloof en de zorg om de toe-komstvan het Afrikaner volk. Eerst binnen het kader van de apartheidspo-litiek, maar later binnen de context van een rechtvaardige samenleving voor alle Zuid-Afrika-nen. De Afrikaner dominee die jonge zwarten hielp het land te ontvluchten opdat ze zich konden aansluiten bij de bevrij-dingsbewegingen, is zijn eigen wortels altijd trouw gebleven. Nelson Mandela heeft Beyers Naudé treffend gekarak-teriseerd: "een Afrikaner in merg en been." •
Ineke van Kessel is werkzaam bij het Afrika Studiecentrum m Leiden en is vaste medewerker van Zuidelijk Afrika
C F Beyers Naudé, Verzeten Verzoening Uitgeverij Ten Have, 1997 Nederlandse vertaling en bewerking Marnix van der Sijs en Enk van den Bergh ISBN 9025946 593 Prijs/2g,90
