Steun vooP pPeDJieP kabinet
Toch een zekere teleurstelling, laten we daar rond voor uit- komen. Ondanks het feit dat we wisten dat de 19 % van vier jaar geleden - behaald bij een matige opkomst - niet gemakkelijk opnieuw zou worden behaald, hadden velen gehoopt op een uitslag die dichter had gelegen bij het resultaat van 25 mei 1977:
1 7,94 %. De VVD moest het met 9,99 %minder stellen.
Het waren verkiezingen voor Provinciale Staten. Het is niet overbodig om dit nog eens te vermelden, omdat de verkie- zingscampagne, zeker voor zover deze in de, publiciteit kwam, vrijwel geheel in het teken van de landspolitiek stond en de commentaren uit- sluitend op de mogelijke landspolitieke gevolgen waren gericht.
In de Staten zien wij verster- king van de CDA- (+33) en de Pvda- ( +36) fracties, lichte teruggang van de VVD (-33).
een bescheiden terugkeer van D'66 (van 3 naar 31 ), een
vrijwel verdwijnen van PPR (van 32 naar 6), CPN (van 19 naar 5), GPV (van 11 naar 4).
een klein verlies voor de altijd stabiele SGP (van 15 naar 13) en een miniem gebleven PSP (blijft 4). In Friesland werd de FN P gehalveerd. Geheel ver- dwenen zijn de 1 7 Boeren en de 4 DS'70-ers. Bij bereke- ning van winst en verlies moet een vergroting van het aantal statenleden in Drenthe (+4), Overijssel (+4) en Noord- Brabant (+4) in aanmerking worden genomen.
Zuiden doorslaggevend
Door die uitbreiding kon het aantal VVD-zetels in Drenthe, waar het procentuele verlies het geringst was, nog met één toenemen. Door die uit- breiding komt anderzijds het verlies van drie zetels in Noord-Brabant extra hard aan. Wij verloren daar 22.41
% van onze aanhang van 1974. Het CDA verkreeg in deze provincie een aanhang die 13,19 % groter was dan
die van 197 4 en de PvdA 30.45 %. Deze groei van de PvdA werd nog overtroffen door die in Limburg, waar zij toenam van 18,6 tot 29,1%
ofwel met 56.45 %.
Deze groei was in zoverre voorzienbaar, dat de resul- taten bij de Kamerverkie- zingen voor de PvdA in die provincies nog iets hoger la- gen. Dat de PvdA haar lande- lijk resultaat van 1977 om- gerekend in Tweede Kamer- zetels vrijwel (min één) en in procenten geheel handhaafde (+ 0,19 %) had zij dan ook te danken aan enige groei in de provincies Groningen, Dren- the, Utrecht en Noord- en Zuid-Holland, de provincies waarin het CDA niet de groot- ste partij is.
De VVD bleef in alle provin- cies behalve Drenthe iets achter bij het resultaat van 1 977, het minst in de provin- cies waarin het CDA niet de grootste partij is en het meest in Noord-Brabant en Limburg.
Coalitie op goede
Als ik mijn oordeel over de resultaten van de verkiezingen voor de Prov1nciale Staten in enkele woorden zou moeten samenvatten, dan zou ik wil- len zeggen. Jammer, rriaar niet getreurd. Jammer, omdat we de grote verkiezingswin- sten van de laatste jarlm niet geheel hebben kunnen vast- houden, ondanks de grote inzet van velen om ook deze verkiezingen voor onze partij weer tot een succes te maken.
Over vrijwel de hele linie gin- gen we iets achteruit, in het zuiden nog het meest. Hierbij moeten we natuurlijk niet ver- geten dat de vorige Staten- verkiezingen voor ons duide- lijke uitschieters waren. Nie- mand verwachtte dat we na de overigens zeer succes- volle Kamerverkiezingen van 1977 dat niveau opnieuw zouden halen. Maar het is en
blijft Jammer dat we ten op- zichte van de verkiezingen van vorig jaar er een procent op achteruit zijn gegaan.
Ik had graag gezien dat wij voor onze bereidheid rege- ringsverantwoordelijkheid te dragen in een tijd waarin de sociaal-economische pro- blemen zich opstapelen, met tenminste een stabilisering van ons stemmental beloond waren. Dat heeft niet zo mo- gen zijn. Ook de liberale bo- men blijken . niet tot in de hemel te groeien. Als we deze realiteit onder ogen zien is er naar mijn oordeel overigens geen enkele reden bij de pak- ken te gaan neerzitten. In- tegendeel, vrij algemeen zijn deze verkiezingen - na hun primaire betekenis voor de samenstelling van Provinciale Staten - gezien als een graad- meter voor de landelijke poli-
tieke verhoudingen en met name voor het vertrouwen in het kabinet Van Agt-Wiegel, dat nog maar drie maanden functioneert. Welnu, dat. ver- trouwen is duidelijk versterkt.
De PvdA heeft alles op alles gezet om het kabinet onderuit te halen. Ze heeft geprobeerd alsnog een bewijs te vinden voor de valse stelling dat de kiezers Den Uyl zouden heb- ben gekozen. Die poging heeft jammerlijk gefaald. In Kamerzetels omgerekend zou dit kabinet nu kunnen rekenen op 80 à 81 zetels voor de coalitiepartijen i.p.v. 77 vorig jaar. Het was dan ook geen wonder dat de heer Den Uyl een wat aangeslagen indruk maakte. Op dit punt heeft hij zijn hand opnieuw overspeeld.
Laten we hopen dat dit tot een wat redelijker oppositie zal leiden dan de PvdA tot
I l
Zonder op dit ogenblik - 30 maart - een inzicht te hebben in de statistieken die aange- ven naar welke partijen het verlies is gegaan en van welke partijen nieuwe aanhang ge- komen is, was bij de vluchtige beschouwing van de door de NOS-televisie gepresenteerde statistieken duidelijk dat veel kiezers die in 1977 nog op de VVD hadden gestemd, nu CDA gekozen hebben. De ver- klaring ligt voor de hand dat, vooral in het zuiden en in andere gebieden waar de oor- spronkelijke aanhang van de confessionele partijen het grootst was, confessionele kiezers, die de vorige keer WD hebben gestemd, nu zijn teruggekeerd naar het CDA.
Vermoedelijk hebben zij in 1977 door op de WD te stemmen te kennen willen geven dat zij geen tweede kabinet-Den Uyl wensten.
Hun wens is in vervulling gegaan, zodat zij de tijd blijk- baar weer gekomen achtten
koers
dusverre ten beste heeft ge- geven. De kiezers hebben dit kennelijk niet gewaardeerd.
Na jaren van teruggang en ondanks moeilijkheden is het CDA als de winnaar uit de bus gekomen. Ik wil onze coalitie- partner en in het bijzonder premier Van Agt daarmee van harte gelukwensen. De nu ingeslagen koers blijkt bij de CDA-kiezers duidelijk aan te slaan. Dat geeft vertrouwen op de ingeslagen weg voort te gaan. Blijkens voorlopige ana- lyses is een niet onbelangrijk deel van de CDA-winst af- komstig van kiezers die in 1977 op ons hadden ge- stemd. Ook in brieven werd mij bevestigd dat verschillen- de ex-CDA-kiezers vorige keer op ons hebben gestemd om het CDA te waarschuwen tegen samenwerking met links. Daarvoor Wl'l'> nu geen
naar hun oorspronkelijke partij terug te keren.
Winstvoor CDAgt.
Er zal wellicht ook een ander element in het geding zijn geweest. Den Uyl hoopt op een uitspraak waaruit zou blij- ken dat de kiezers hem toch eigenlijk als premier hadden verlangd. Mede daardoor werd het meer dan ooit een verkiezingsstrijd tussen per- sonen. In dit geval niet de personen om wie het wezen- lijk ging - de statenkandida- ten - maar de .,beoogde"
premier en de werkelijke pre- mier. Van Agt had getoond Den Uyl te kunnen weerstre- ven en weerstaan. De leuze ,.Kies de minister-president"
werkte nog door... in het voordeel van de minister- president. De verkiezings- overwinning van het CDA, nu groter dan de PvdA, zie ik dan ook meer als een succes van minister-president Van Agt dan van het CDA als geheel.
Ik zeg dit zonder enige poli-
reden meer, zodat ze terug- keerden tot het eigen CDA.
Vooral in het zuiden heeft ons dat stemmen gekost.
Betekent deze verschuiving naar het CDA nu grotere spanning voor de coalitie- ' samenwerking? Volgens som- mige commentaren zou dat inderdaad zo zijn, omdat wij ons meer waar zouden gaan maken. Anderen zien in de verkiezingsuitslag voor het CDA een noodzaak meer accenten te leggen op het
door mr. F. Korthals Altes, voorzitter van de WO
tieke bijbedoeling, maar als poging tot analyse. De con- tra-propaganda van de PvdA was ook niet zozeer tegen het -CDA gericht. maar wel tegen de persoon van Van Agt als
· premier. Van Agt en het CDA wonnen die strijd. Ondanks de lagere opkomst verkreeg het CDA - als enige partij - meer stemmen dan in 1977.
In die strijd tussen de twee grootste partijen - toegespitst op Den Uyl en Van Agt - is de derde hoofdstroming, de WD, minder aan haar trekken ge- komen. Daarbij moet niet over het hoofd worden gezien dat de VVD sinds 1971 bijzonder veel gewonnen heeft, van 10,3 % via 14,45 (1972) tot 19,0 (1974). met daarna de kleine terugval naar 17,94 (1977) en 16,95 nu. Een groot deel van die winst kwam van het CDA, waarvan de samenstellende delen twaalf jaar geleden nog 50 % van de kiezers op zich verenigden, in
1974 nog slechts 30,88% en nu35, 10%.
Nieuwe kiezers
Uit de statistieken was wel hoopgevend dat onder de nieuwe kiezers de WO-aan- hang groter was dan de ge- middelde WO-aanhang. Met aller inzet moeten wij van het nu bestaande uitgangspunt verder bouwen aan een sta- biele en groeiende aanhang.
Als de tendens tot concen- tratie op de drie hoofdstro- mingen voortzet, zal dat ook de WD ten goede komen. Bij een volgende keer moeten de Tweede-Kamerfractie en de Statenfracties (en daardoor de Eerste-Kamerfractie) verder groeien. Op 31 mei spelen bij de raadsverkiezingen plaat- selijke factoren een grote rol, maar ook dan is liberale in- breng van belang.
De uitslag van 29 maart zie ik als steun voor de minister- president. het kabinet en het mede door de VVD gedragen regeringsprogramma. e
door mr. J. G. Rietkerk.
fractievoorzitter Tweede Kamer
eigen programma. Ik wil al dit soort voorspellingen maar rustig laten voor wat ze zijn.
Het is duidelijk dat de ver- sterking van het CDA te dan- ken is geweest aan het feit dat het mét ons gekozen heeft voor een politiek van het mid- den. Naar mijn oordeel zijn deze verkiezingen voor die- genen binnen het CDA die toch nog aarzelen of niet méér naar links zou moeten worden gekoerst. een duidelijk sig- naal.
De coalitie ligt op de goede koers. Dat is het belangrijkste positieve resultaat van deze verkiezingen, ook voor ons.
Wij zullen die koers dan ook niet bijstellen en kunnen ons nauwelijks voorstellen dat daaraan binnen het CDA wêl behoefte zqu bestaan.
Tenslotte nog enkele opmer- kingen. Ook bij deze verkie-
zingen heeft de afbrokkeling van de kleine partijen zich voortgezet. Ik vind dat ook bemoedigend, omdat daaruit blijkt dat ons stelsel van even- redige vertegenwoordiging heus niet tot die ongewenste versnippering hoeft te leiden die velen vrezen. Wij gaan heel duidelijk naar drie-stro- menland, waarbij D'66 dat zich maar op het nippertje op het niveau van 1977 kon handhaven, nog steeds in een schimmig niemandsland ver- keert. Wij groeien als partij ge- staag door. In februari bereik- te on·s ledental de 1 00.000.
Sindsdien zijn er weer ettelijke duizenden bij gekomen. Dat betekent dat onze vaste aan- hang zich gestaag uitbreidt.
Onze ,.structurele" positie is zo gezond als wat, ondanks ,,.conjuncturele" schomme-
lingen. e
door drs. C. Jansen
Analyse verkiezingscijfers
Je kunt op verschillende ma- nieren tegen een verkiezings- uitslag aankijken. Op de avond van de verkiezingen zie je politici nogal eens proberen waargenomen tendenzen te verklaren en dat is hun goed recht. omdat het toekomstig beleid immers op de wensen van de kiezers dient te worden afgestemd en men die wen- sen dus zal trachten te onder- kennen. Je kunt je ook be- perken tot het beschouwen van de cijfers van dat wat toch nog altijd de belang- rijkste opiniepeiling is, die we kennen. De cijfermatige inter- pretatie is trouwens nog moeilijk genoeg sinds we weten dat de cijfers slechts het netto resultaat van een winst- en verliesrekening weergeven, sedert 1967 on- derwerp van onderzoekingen van politicologen, sociologen, marktverkenners etc.
Het bureau Intromart heeft zich ditmaal beziggehouden met het analyseren van de verkiezingsuitslag aan de hand van steekproeven bij diverse stemlokalen. Op het resultaat daarvan zullen we mogelijk later nog terugko- men, maar vast staat al wel dat ook daarmee alle inter- 1
~
I I
UOl a> UN
.!!lll N a> .!!,....
Gl- :i1 a> •
.!!> lOl .!! >
me Olll «< e
oe. >" oe.
... c > .5 ... ...
Gl c . c a>
me. «< iS «< a.
>..- > .... >..-
- « 1 Gl a> ... «< - a . a> .... a> a> -«< a> a> .... «<
oB Oe. oB
Gr. .M 4,3 2.§.
Dr. 3,0 4.4 2,6
Dr 3.4 3,2 3.T
Ov. "0 7,6 5.4
Ge. 1T:B 12,2 1TI
Ut 8.1 6,4 -=;-:;
NH 25.1 16,7 20.4 ZH. 25.3 22,1 23,9
Ze. --p 2,5 2,3
NB. 10,7 13,4 12,0
Li. §.J 7,1 M
PS TK PS
1978 1977 1974 Gr. 83,6 88,5 79,0 Fr. 85.4 91,1 80.4 Dr 84,8 90,5 79,0 Ov. 85,9 91,5 80,5 Ge. 81,3 89.4 76,0 Ut. 79,9 88.4 76,3 NH. 77.9 86,9 75.4 ZH 78,0 87,1 74,0 Ze. 79.3 88,2 75,2 N8. 75.2 85,5 69,2-
u. 74,0 83,1 66,8 ïro. 791 87,6 74,5 Opkomstcijfers per provincie.
Hoge opkomst
pretatiemoeilijkheden niet zijn opgelost.
Je kunt wel constateren dat vele mensen in het zuiden van het land in 1974 en 1977 hun stem op de VVD hebben uit- gebracht en dat zij nu weer voor een deel zijn terugge- keerd naar een partij waarin zij hun geloofsrichting terug- vinden, vroeger de KVP nu het CDA, maar daarmee is over hun motief nog niets gezegd.
Beweerd is dat zij het CDA in voorgaande jaren hebben wil- len waarschuwen voor een linkse koers en dat dat nu, nu
Cl) ~
Q; I
"'CXl a>
.... N
a> ~,.... a>
:i1 :i1
I N ~~ I (X)
o,... o,...
~·c c: ·- öC. ... .... ~:=
c a> c: .
«< > egO. ~ ~
> 0 ;:. ...
- c a> .... -«< a> «< - a . Ql ...
Ql Ql Ql .... a> a>
Oe. oB Oe.
4,3 .hl 4,3
4,1 3,6 4,3
2,9 3,9 2,6
7,3 6,5 6,9
11,9 9,8 10,9
6,3 6,6 5,9
17,8 25,9 19,0 23,1 30,8 24,3
2,4 2,3 2,6
12,9 4.ï 11,9
6,8 lA 6,9
I - -. • -
4:
TK TK PS TK
1972 1971 1970 1967 85.4 82.4 76.3 92.2 86,6 83,3 76,6 93,2 86.4 82,0 75.4 92,2 87,0 83,5 74,9 94.4 84,5 80,0 70,5 93,6 84.4 79,5 68,2 93,0 83,5 78.4 67,5 91,9 82,7 78.2 66,6 91,5 82.4 78,6 71,6 91.4 79,9 74,7 61,3 92,9 76,2 72,0 62,5 91,9 82,9 78,5 68,1 92.4
het CDA met de VVD een regeringscoalitie vormt, niet meer nodig is. Het kan zo zijn, een andere verklaring blijft mogelijk, een maatschappe- lijke of een religieuze, een sociologische of welke dan ook. In deze kolommen zullen we ons daar niet mee bezig- houden, maar ons beperken tot de cijfers.
Bij de beschouwing van de cijfers lijkt het opkomstcijfer steeds belangrijker te worden bij de beschouwingen. Je zou zelfs de indruk kunnen krijgen da't veel propaganda vooraf-
Tabel 111
gaande aan de verkiezingen meer gericht is op dit cijfer dan op de opwekking vooral op de betreffende partij te stemmen. En dat is ook wel enigszins begrijpelijk als we de opkomstcijfers sinds het afschaffen van de opkomst- plicht in 1970 bekijken (tabel 1). Een opkomstcijfer van 79,1 % betekent dat twee miljoen vierhonderdenzes stemgerechtigden thuis zijn gebleven en hoeveel poten- tiële kiezers zouden daar niet bij geweest kunnen zijn. Het mogelijke gebrek aan belang-
WO-percentages per provincie
1978 1977 1974 1972 1971 1970 1967 1966 1963 Gr 14,2 14.4 14,7 11,9 10,8 11,9 12,0 11 9 13,1
7,8 8.1 716
Fr 11,5 12,3 11,8 10,0 8,2 8 1
Dr. 18.4 18,2 19,0 15,2 13.5 15,6 14,0 15 0 15,§
Ov. 12,6 13,2 14,0 10,8 8.0 '"9.1 8,f 7.9 a.
Ge. 16,3 17,3 18,9 14,1 10,0 11,2 9,'7 9,0 9,3 Ut. 21.4 22,1 24,4 17,6 13,3 16,5 1.M 11,7 12,3
NH. 21,2 21,7 21,9 16,6 12,3 15,2 13,1 12,6 13,7 ZH. 19,4 19,9 21,2 15,6 12,2 14,4 12,9 12,8 13.2
Ze. 16,5 17,3 17,5 14,2 9,9 10,8 10.4 9,3 9,3 NB. 13,5 15,7 17.4 13,5 7,1 8,1 7,5 6,2 4,1 Li. 12,1 14,7 15,2 12,3 5,2 6,2 6,0 3,5 2,3 To. 16,9 17,9 18,9 14,4 10,4 12,1 10,7 10,0 10,2
stelling frustreert ook in hoge mate de prognoses. Nipo/De Hond gaf een dag vóór de verkiezingen twee mogelijke uitslagen: een bij een lage opkomst, een tweede bij een hoge. De eerste werd ver- ondersteld in het voordeel van het. CDA en de WO te wer- ken, de tweede in het voor- deel van de PvdA. Bureau Lagedijk voorspelde een hoge opkomst omdat de Staten- verkiezingen vooral in het teken van de landspolitiek zouden staan, maar kwam met een lage uitslag voor de
1956 1952 1948 12,9 1bZ 12,0
8,4 8,6 7,3 15,2 14,8 , 5,7 7,6 8,5 8.2
7,8 8,4 8,1
.!!à. M 7,6
11,7 !.!A 9,8
11,3 UJ !!&.
8.f 8,0 8,0
2,0 2,0 1.6
0,8 0,9 0,8 8,8 8,8 7,9
Premier Van Agt in overwinningsroes /
Tabel IV
VVD. De vraag is dan natuur-
lijk, wat is hoog en wat laag.
In vergelijking met de vooraf- gaande Statenverkiezingen was het resultaat niet ongun- stig, in vergelijking tot Twee- de Kamerverkiezingen van 1977 en 1972 was de op- komst lager. Daarbij komt dat de opkomstcijfers zeker niet voor alle provincies dezelfde zijn en sommige provincies zijn nu· eenmaal verhoudings- gewijs belangrijker dan ande- re (tabel 11). Daar bijv. het zwaartepunt van het liberale electoraat in de provincies Noord- en Zuid-Holland ligt, waar 50 % van de kiezers vandaan komen, is het op- kom'stcijfer in die gebieden relatief belangrijker voor de partij dan bijv. in Zeeland.
Oo ·om
Op grond van vroegere erva- ringen mocht men inderdaad veronderstellen dat de WD in het algemeen relatief min- der te Jijden zou hebben van een laag opkomstcijfer dan bijv. de PvdA. Zo kwam de partij in 1970 bij de Staten- verkiezingen waarbij 31,1 % van de kiezers thuisbleef voor de tweede maal · sinds de Tweede Wereldoorlog boven de 10% (zie tabel 111), maar hoge opkomstcijfers bleken winst voor de WD daarna ook zeker niet uit te sluiten. De betrekkelijk lage opkomst- cijfers in Brabant en Limburg leidden in ieder geval niet tot een voor de WD gunstig re- sultaat. Integendeel hier kwam de partij weer op het niveau van 1972 terecht,
- - - ---- - - - -
- - - - ---~
1978 1977 1974 1972 1971 1970 1967 1966 1963 1959 1956 1952 1948 Gr. 118 120 122 99 90 99 100 99 109 133 107 106 100 Fr. 140 152 146 123 96 101 100 94 100 128 104 106 90 Dr. 131 130 136 109 96 111 100 107 m m 108 106 112
Ov, 155 163 173 133 99 112 100 97 99 m 94 105 1öT Ge. 168 178 195 146 103 115 100 93 96 m 80 87 83
Ut. 163 169 186 134 101 m 100 89 94 105 71 68 58
NH. 161 166 167 127 94 m 100 96 105 127 91 90 75
ZH. 150 154 164 121 95 m 100 99 '102 120 88 86 74
Ze. 158 166 168 136 95 104 100 89 89 107 92 n 77
NB. 180 209 232 180 95 108 100 69 55 56 27 27 21
Li. 242 294 ~ 246 lM i l l 100 10 46 50 16 18 16 To. 158 168 177 135 97 113 100 93 95 114 82 82 75
Indexcijfers van stembusuitslagen voor de VVD ( 1967 = 1 00)
zoals het duidelijkst uit tabel
IV blijkt. waarin de stembu-
reau-resultaten zijn geïn- Tabel V
dexeerd met als basis 1967 = Diverse uitslagen 100. Dat behoeft niet als
rampzalig te worden gezien.
Juist in 1972 werd in deze
provincies het oude patroon WO in: 1972 1974 1977 1978 opkomst- Index en t.o.
drastisch doorbroken en per. 74 78 1972
kwam de VVD in vergelijking Plattelandsgemeenten 13.4 17,5 17,1 16,3 85,0 131 122 -9 met het jaar ervoor in Brabant (21 %van bevolking)
van 7,1 op 13,5 procent en in
Limburg van 5,2 op 12,3 pro- Verstedelijkte platte- 11,7 15,6 15,1 13,7 81.1 133 117 -16 cent, een uitgangsstelling die landsgem. ( 16,5 %)
tot op heden tamelijk hecht
is gebleken. Forensengemeenten 21,3 28,0 26,0 25,3 81,8 131 119 -12
Enige voorspellende waarde (7,5% van bevolking) blijkt in het geheel niet uit te
Steden tot 1 00.000 13,9 18,1 17,1 16,0 78,7 130 1 15 -15 gaan van de opkomstcijfers
als we de uitslagen van de (25 % van bevolking)
verschillende soorten ge- Steden boven 1 00.000 13,9 18,3 17,0 16,1 74,3 132 116 -16 meenten en de 45 grootste (30% van bevolking)
gemeenten bekijken (tabel V).
Hoogstens kun je zeggen dat 45 gemeenten met meer Index en t.o.
de zeer slechte opkomstcijfers dan 50.000 inwoners '74 '78 1972
in het zuiden gepaard gaan (incl. Assen en met een voor de VVD on- Middelburg)
gunstige uitslag. Het CDA Alkmaar 14,8 19,1 19.4 18,8 73,4 129 127 -2
haalde echter in deze steden Almelo 11,0 14,6 13,5 12,9 83,3 133 117 -16
in het algemeen niet zijn naar Amersfoort 17,8 24,6 20.4 20,0 78,7 138 115 -23
verhouding belangrijkste Amstelveen 26,4 33,2 32,0 31,9 82,3 126 121 -5
winsten weg - in vergelijking Amsterdam 12.5 17.0 16,6 16,1 73,4 136 129 -7
met de vorige Statenverkie- Apeldoorn 16,4 21,7 21,3 20,2 80,7 132 123 -9
zingen van 1978 -, maar in Arnhem 16,0 20,6 18,7 17,5 75.2 129 109 -20
Amstelveen, Ede, Haarlem, Assen 14.1 17,3 16,4 16,3 83,3 123 116 -7
Den Helder e.d. Uit de index- Breda 17,4 22,7 19,6 17,9 74,1 130 103 -27
cijfers met 1972 als basis Delft 13.4 18,2 17,3 16.5 79,7 136 123 -13
Deventer 13,7 17,2 16,2 15,6 80,8 125 114 -11
blijken de ontwikkelingen van Dordrecht 14.5 19,0 18,1 17,5 77,2 131 121 -10
de laatste twee Statenver- Ede 16,5 21,8 20,1 18,4 82,6 132 1 11 -21
kiezingen het duidelijkst. Het Eindhoven 14.2 17,1 15,8 13,5 70,6 120 95 -25
verschil tussen de twee index- Emmen 8,2 10,9 9,9 9,7 81,4 133 118 -15
cijfers geeft het aantal punten Enschede 12,8 15,3 14,9 14.4 81,3 119 112 -7
weer die de WO sedert 1974 Gouda 13,4 19,1 19,3 19.1 80,3 142 142 0
heeft moeten prijsgeven. s-Gravenhage 18,9 26,2 24,2 24,0 72,8 139 127 -12
Groningen 12,5 14,8 14,4 14,1 81,0 118 113 -5
Relatae Haarlem Haarlemmermeer 17,2 18,9 21,9 26,8 20,2 27,0 26,2 19,2 78,9 76,7 127 142 112 139 -15 -3
Overigens zij, wellicht ten Heerlen 11,6 15,4 13,6 11,0 70,5 133 95 -38
overvloede, vermeld dat alle Den Helder 25,1 30,0 30,8 29,3 72,0 119 117 -2
percentages, ook in deze Hefmond 1 1,3 15,7 14,0 10,2 71,8 139 90 -49
Hengelo 10.9 14,0 13,5 12,8 86,9 128 117 -11
tabel, slechts relatieve waar- 's-Hertogenbosch 14,3 17.4 15,0 12.8 70,1 122 89 -33
de hebben en de gang van Hilversum 19,9 25,8 24,4 24,0 78,5 130 121 -9
zaken ter plaatse alleen in Leeuwarden 11,0 12,8 12,6 1 1,8 83,6 116 107 -9
verhouding tot de prestaties Leiden 14,2 19,9 18,4 19,5 73,3 140 137 -3
van andere partijen weer- Maastricht 15,1 17,1 16,6 12,9 67,8 113 85 -28
geven. Zo won de VVD er in Middelburg 13,7 16,7 16,7 15,9 78,1 122 116 -6
Alkmaar sedert 1974 657 Nijmegen 12,7 17,0 12.4 11,0 73,5 134 87 -47
stemmen bij, al daalde het Roosendaal 15,6 20.4 18,1 15,0 72,0 131 96 -35
percentage. In Apeldoorn be- Rotterdam 10,5 13.8 13,2 12,6 73,3 131 120 -11
Rijswijk 25,1 33,8 30,7 30.8 80,3 135 123 -12
droeg de netto-winst 844 Schiedam 10,2 13,7 13,2 12,5 79,0 134 122 -12
stemmen, in Gouda 1195 Tilburg 14,1 15,6 14,1 11,7 69,6 111 83 -28
stemmen, in Haarlemmer- Utrecht 13,8 19,1 16,3 15,1 74,6 138 109 -29
meer 1397 stemmen en in Velsen 14,9 19,9 19,9 19,2 80,4 133 129 -4
Zoetermeer zelfs 1965 stem- Venlo 19,0 20,8 17,2 16,8 69,1 109 88 ·21
men hoewel het percentage Vlaardingen 11,6 15,2 14,6 14,3 79,5 131 123 -8
van het partij met twee daal- Zaanstad 11,5 15,8 15,6 15,2 80,7 137 132 -5
de. In de grote steden moest Zeist 23,1 ·30,8 27.4 26,9 79,4 133 116 -17
de partij nogal wat stemmen Zoetermeer 19.6 26,9 26,5 24,9 76.5 137 127 -10
prijsgeven, ook in absolute Zwolle 13,9 17,3 16.5 15,8 84,7 124 114 -10
cijfers.
PerscomiD..entaren steillhusuitslag
Het mag voor de vlijtige volks- vertegenwoordigers in de pro- vinciale besturen dan erg sneu zijn, de recente provinciale Sta- tenverkiezingen zijn helemaal door de landelijke politiek geannexeerd. En ook in de commentaren in de Neder- landse landelijke dagbladen wordt bijna alleen maar gespe- culeerd op de landelijke poli- tieke consequenties van de uitslag van de provinciale ver- kiezingen. Daarbij zijn de com- mentatoren ook uitvoerig ingegaan op het verlies van de WD.
TROUW meent dat het ver- lies van de VVD, het eerste sinds jaren, consequenties moet hebben. ,.Naar onze schatting zal deze partij in de komende tijd blijken een on- stabiele en grillige regerings- partner te zijn", meent het blad. Verder wijdt Willem Breedveld onder de kop .,Pre- mier mag borst nat maken"
een vijf kolomsbeschouwing aan de verkiezingsuitslag. De WD ging de verkiezingen in onder het motto dat een stem op de WD een echte stem is op het kabinet. Het is daarom bitter teleurstellend voor deze partij juist op dit punt te zijn afgestraft. Veel CDA-ers die de vorige keer op de WD heb- ben gestemd, zijn blijkens het verkiezingsonderzoek terug- gekeerd naar de moederpartij.
Daar komt nog bij dat de WD in het kabinet een aanzienlijk rustiger koers is gaan varen.
Het ongenuanceerde harde optreden van Wiegel maakte plaats voor het bijna bedeesde geluid van Rietkerk. De partij maakte naar buiten toe boven- dien de indruk van een nieuwe stijl: meer liberaal, meer oog voor de tijdgeest die zich in grote mate zou verzetten tegen een verdergaande over- heidsbemoeienis. Het lijkt er op dat de kiezer die nieuwe koers van <Ie WD niet, althans onvoldoende waarderen kan, aldus Willam Breedvelds con- clusie in TROUW.
Stembusprijs
De VOLKSKRANT beschouwt de VVD als de eigenlijke verlie- zer van de verkiezingen. Bijna zeker is een stembusprijs betaald voor de regeringscoa- litie met het CDA en wel aan het CDA. Een hogere opkomst is meestal niet gunstig voor de WD. zodat een meer behou- dende beeldvorming van het CDA in de verdere regeerperi- ode riskant is voor de liberalen.
De grote vraag is of dit per- spectief tot meer bescheiden- heid of juist een neiging tot krachtiger profileren bij de WD zal oproepen. Binnen de coalitie is, aldus het blad, het evenwicht verschoven ten gunste van het CDA en ten nadele van de WD. Dit wijst, samen met de fraaie resulta- ten van de PvdA, allerminst in de richting van een beleid waarin de WO-wensen in gro- tere mate vervuld dienen te worden, aldus de VOLKS- KRANT.
Het ALGEMEEN DAGBLAD meent dat in de winst voor het CDA en het verlies voor de WD de kiem gelegd is voor diepergaande conflicten tus- sen de beide coalitiepartners dan we de afgelopen maanden al gewend geweest zijn. De eerste voorbode in deze rich- ting kwam uit de mond van CDA-leider Aantjes. Zijn uit- spraak dat de kiezers prijs stel- len op een zwaarder overwicht van het CDA in het kabinet is voor de VVD een nieuwe por- tie zout in de wonde, aldus het blad.
Druk
Ook HET PAROOL meent dat de winst van het CDA en het VVD-verlies een zekere druk op het kabinet op de verhou- dingen tussen de beide rege- ringsgezinde fracties beteke- nen. Het zal de VVD nog moei- lijker vallen om veel eigen pro- fiel aan het kabinetsbeleid te geven en de verhouding tus- sen de fracties, die toch al moeilijk lag zal door deze uit-
slag, niet per se gemakkelijker
worden, alsdus de commenta- tor van deze krant. Hij bestrijdt Den Uyls theorie dat de ver- sterking van het CDA in com- binatie met het VVD-verlies en het vrijwel verdwijnen van wat er nog rechts van de WD was, een .,verrechtsing" van het CDA betekent. Eerder moet de versterking van het CDA en de verzwakking van de WD bin- nen oe regeringscoalitie wor- den gezien als een opschuiving van de coalitieverhoudingen naar het centrum, schrijft hij.
DE TELEGRAAF beperkt zich in zijn commentaar tot de con- clusie dat veel kiezers die uit protest tegen de politiek van het kabinet Den Uyl bij de kamerverkiezingen vorig jaar op de VVD hebben gestemd, kennelijk nu weer tot het CDA zijn teruggekeerd. De keuze van het CDA voor een vorming van een kabinet met de WD blijkt het CDA geen windeie- ren te hebben gelegd, aldus deze krant.
Eén procent
HET VRIJE VOLK heeft uitge- rekend dat de verschuiving tussen de linkse en rechtse partijen nog niet één procent bedraagt. Bij een hogere opkomst zou dat verschil er niet eens zijn geweest. Het CDA is de partij van de macht die uitmaakt hoe ons land wordt geregeerd. Zijn kiezers hebben er kennelijk de toe- ' standen met zovelen van zijn
voorgangers en ex-voorgan- gers voor op de koop toe geno- men. Het is een bittere zijde van deze verkiezingen dat ·dit triomfalisme en het machtsbe- wustzijn dat het CDA nu al voor velen onverteerbaar maakt, nog zal versterken, aldus de Rotterdamse krant.
De commentator meent dat er geen reden is voor Van Agts uitspraak: Het Nederlandse volk heeft zijn vertrouwen in dit kabinet uitgesproken". De uiterst smalle marges van het
kabinet zijn niet kleiner, maar ook niet breder geworden, vindt HET VRIJE VOLK. Ook de NRC-Handelsblad stelt in wat andere bewoordingen dat de schandaaltjes'rondom som- mige politici uit die kring het CDA niet hebben geschaad.
Veel te zeggen valt er volgens het blad voor de redenering dat de VVD een aantal kiezers heeft moeten teruggeven aan het CDA en dat uit deze ont- wikkeling een zekere mate van instemming met de zittende regeringscombinatie zou zijn af te leiden. Ofschoon de WO nu aan een lange reeks van sucG:essen een einde heeft zien komen zijn de door deze partij geleden verliezen ook weer niet zo zwaar - zeker niet in vergelijking met vorig jaar- dat de WD kopschuw zou moeten worden tegenover verdere deelneming aan de regering.
Premier Van Agt was zo tact- vol te verklaren dat de WD niet een toontje lager hoeft te zingen. Maar de fractieleider van het CDA, mr. Aantjes.
legde het accent wat anders, waardoor toekomstige fracties tussen de regeringsgezinde fracties bepaald niet uitgeslo- ten zijn ... De VVD heeft niet veel reden tot juichen. Hoog- stens kan zij hopen nu verlost te zijn van een aantal behou- dende elementen van confes- sionele herkomst. Een werke- lijk liberale partij kan zulke ele- menten beter kwijt zijn dan rijk, aldus de NRC-Handels- blad. In dezelfde krant schrijft politiek redacteur J. M. Blik dat de prijs die de WD voor regeringsdeelname heeft betaald, betrekkelijk beschei- den is. Het effect van de ver- vanging van stemtrekker Wie- gel door Rietkerk als fractielei- der en de rolverwisseling van sterk gegroeide oppositiepartij tot regeringspartner kostte in vergelijking met mei 1977 een procent aan de stembus. In menig opzicht dus ook de WD ,.winnaar", aldus J. M. Bik in de NRC-Handelsblad.
•
