VU Research Portal
"Het virus der betrokkenheid"
Sanders, H.A.
2019
document version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Link to publication in VU Research Portal
citation for published version (APA)
Sanders, H. A. (2019). "Het virus der betrokkenheid": Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in
het krachtenveld van sociale geschiedenis, sociale bewegingen en collecties, 1935 – 1989.
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ? Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
E-mail address:
vuresearchportal.ub@vu.nl
Inhoudsopgave
Lijst van tabellen 10
Lijst van figuren 10
Lijst van illustraties 10
Lijst van gebruikte afkortingen 12
Woord vooraf 15
Inleiding 19
Hoofdstuk 1 Het kennisgebied van de sociale geschiedenis 39
Nederland 1860-1989 40
De invloed van de Duitse, Franse en Britse geschiedschrijving 52
Conclusie 76
Hoofdstuk 2 Voorgeschiedenis 79
Infrastructuur van wetenschap en verzamelingen 80
N.W. Posthumus 90
Het Nederlands Economisch-Historisch Archief 103
Conclusie 120
Hoofdstuk 3 Vliegende start 1935-1940 123
Het begin: contact met De Centrale 125
De fundamenten van de organisatie 134
De werkers van het eerste uur 139
Expansie, spanningen en financiële perikelen 152
De verzamelingen 158
De verzameling Max Nettlau 162
Het Historisch Archief van de SPD 165
Veiligheid en expansie 177
Wetenschap, politiek en publicaties 186
Andere activiteiten van Posthumus 191
Conclusie 196
Hoofdstuk 4 Vijandige overname 1940-1945 201
De organisatie in Amsterdam 202
8 “Het virus der betrokkenHeid”
Oxford 215
Posthumus’ activiteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog 220
Conclusie 225
Hoofdstuk 5 Wederopbouw 1945-1965 229
Organisatie: Aanpassen en opnieuw beginnen 231 Collecties: Oude bekenden en nieuwe terreinen 260
Onderzoek: langzame herstart 282
Conclusie 296
Hoofdstuk 6 Groei, ingroei en fragmentatie 1965-1979 301 Organisatie: op zoek naar vastigheid 303 Collecties: ‘The times they are a changin’ 316
Onderzoek: Gebaande paden 346
Conclusie 354
Hoofdstuk 7 Verzakelijking en verwetenschappelijking 1979-1989 359
Organisatie: Stagnatie en doorbraak 361
Collecties: Meer verbreding 377
De Spaanse kisten 394
Onderzoek: Van een bronafhankelijke naar een vraaggestuurde
praxis 409
Conclusie 421
Eindconclusie 427
Bijlage 1 Biografieën van belangrijke personen voor het IISG als
organisatie 437
Annie Adama van Scheltema-Kleefstra 437
Eric Jacob Fischer 439
Frits de Jong Edz. 441
Johan Reinhardt van der Leeuw 443
Paul Arthur Müller Lehning 445
Boris Ivanovič Nikolaevskij 448
Adolf Johann Cord Rüter 450
Hendrik Vos 452
Bijlage 2 Bestuursleden Stichting Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en KNAW Instituut Internationaal
Instituut voor Sociale Geschiedenis, 1936 – 1989 457
Bijlage 3 Directies IISG 1935-1989 461
Bijlage 4 Professionalisering en diversificatie: tijdsbalk en diagram van de ontwikkeling van de onderdelen van de IISG-organisatie 463 Bijlage 5 Wetenschappelijke output IISG in de vorm van
bronnenpublicaties en monografieën 465
Bijlage 6 Financieel overzicht IISG in tabel en grafieken 481 Bijlage 7 Schematisch overzicht van de inhoud van de
International Review of Social History 1956-1989 485 Bijlage 8 Kwantitatieve verhouding tussen vrouwen en mannen
binnen het IISG personeel 487
Samenvatting
489
Summary 495
Gebruikte Bronnen 501
Literatuur 505
10 “Het virus der betrokkenHeid”
Lijst van tabellen
1 Achtergrond van de auteurs in de vooroorlogse Review 190
2 Aantal bezoekers IISG 1965-1979 320
3 Aantal leden van IALHI 1970-1989 337
4 Aantal bezoekers IISG 1980-1989 390
Lijst van figuren
1 De driehoek van krachten 26
2 De pijlen van beïnvloeding vanuit de drie hoeken op het IISG 31 3 De driehoek van krachten en het IISG in de periode 1935-1940 198 4 De driehoek van krachten en het IISG in de periode 1940-1945 226 5 De driehoek van krachten en het IISG in de periode 1945-1965 298 6 De driehoek van krachten en het IISG in de periode 1965-1979 356 7 De driehoek van krachten en het IISG in de periode 1979-1989 423
Lijst van illustraties
1. Huibertje Posthumus-IJzerman de moeder van N.W. Posthumus 90
2. Het dispuut Clio, 1898/99 96
3. Naar alle waarschijnlijkheid het promotiediner van N.W. Posthumus, 1908 98
4. Dorothea Maria van Loon in 1906 99
5. Annie Scheltema voor haar huis ‘de Windroos’, ca. 1935 111 6. Nehemia de Lieme en Leendert Hoejenbos, De Centrale, 1904 127 7. Het gebouw Keizersgracht 264 in 1937 135
8. Willemijn van der Goot, ca. 1928 137
9. Tekening van N.W. Posthumus door W. van der Goot, ca. 1930 151 10. Boris Nikolaevskij in het Parijse filiaal van het IISG, ca. 1937 180 11. Plattegrond van het gebouw Keizersgracht 264 in 1935 182 12. In 2015 uit Duitsland geretourneerd boek van Karl Kautsky 192 13. Jane de Iongh en Annie Scheltema, ca. 1946 247 14. Wil van Straalen met hun zoon Rob Posthumus, ca. 1954 249 15. Vestibule vol gerestitueerde boeken Keizersgracht 264, 1946 254 16. De studiezaal IISG Keizersgracht 264 in 1964 259 17. Van Walt van Praag, Bep Spanjer en Joop Zwart, 1947 263 18. Groepsfoto personeel IISG in achtertuin van Keizersgracht 264, ca.
1950 267
20. Frits de Jong Edz. in 1956 285 21. Affiche voor de Domela Nieuwenhuis tentoonstelling, 1969 322
22. Herengracht 262, ca. 1970 324
23. Kabelweg 51 in 1982 325
24. De ‘mei 1968’ tentoonstelling in Fodor, 1969 330 25. IALHI conferentie 1975 in Amsterdam 339
26. IISG-ers in Linz, 1977 353
27. Het IISG aan de Cruquiusweg 31 gezien vanaf de kadekant, ca. 2016 375 28. De Spaanse kisten van het CNT/FAI archief 395 29. Eric Fischer en Rudolf de Jong voor het IISG, 1984. 407 30. Annie Adama van Scheltema-Kleefstra, ca. 1935 437
31. Eric Jacob Fischer, ca. 1989 439
32. Frits de Jong Edz., ca. 1950 441
33. Johan Reinhardt van der Leeuw in 1985 443 34. Paul Arthur Müller Lehning, ca. 1965 446 35. Boris Ivanovič Nikolaevskij, Berlijn 1932 448 36. Adolf Johann Cord Rüter, ca. 1955 451
37. Hendrik Vos, ca. 1955 452
12 “Het virus der betrokkenHeid”
Lijst van gebruikte afkortingen
ABP Algemeen Burgerlijk PensioenfondsACCR Association pour la Conservation des Valeurs Culturelles Russes AIT Association Internationale des Travailleurs
ALV Algemene Vergadering (IISG)
ARA Algemeen Rijksarchief (Nu: Nationaal Archief) BSP British Socialist Party
CBS Centraal Bureau voor de Statistiek CBSA Centraal Bureau voor Sociale Adviezen
CIHMS Commission Internationale de l‘Histoire des Mouvements Sociaux Vanaf 1955: Commission Internationale de l‘Histoire des Mouvements Sociaux et des Structures Sociales
CISH Comité Internationale des Sciences Historiques
CNT / FAI Confederación Nacional del Trabajo / Federación Anarquista Ibérica COBIDOC COmmissie voor BIbliografie en DOCumentatie
CPGB Communist Party of Great Britain CPH Communistische Partij Holland 1917-1935 CPN Communistische Partij van Nederland 1935-1991
CSD Collectie Sociale Documentatie, UB Amsterdam, vanaf 1990 IISG CUB Commissie Uitvoering Beleidsnota (IISG)
DAF Deutsche Arbeitsfront
DB Dagelijks Bestuur (Stichting Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis)
DDR Deutsche Demokratische Republik
DNG Documentatiecentrum Nieuwste Geschiedenis (aan de Universiteit van Amsterdam)
DSAP Deutsche Sozialdemokratische Arbeiterpartei (Tsjechoslowakije) EA Economisch archief (Nederlandsche Handels-Hoogeschool, Rotterdam) EGKS Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal
EHB Economisch-Historische Bibliotheek EHJB Economisch-Historische Jaarboek ERR Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg FDNFonds Ferdinand Domela Nieuwenhuis Fonds FES Friedrich Ebert Stiftung
GU Gemeentelijke Universiteit Amsterdam (tot 1961; daarna UvA) HSa Huub Sanders
HSN Historische Steekproef Nederland (IISG)
IAV Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (1935-1988) ID Informationsdienst zur Verbreitung unterbliebener Nachrichten IIAV Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging,
(1988-2009)
IISG Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis ILO International Labour Organization
ILP Independent Labour Party (UK)
IML Instituut voor Marxisme-Leninisme (Moskou) (1956) IML (Berlin)Institut für Marxismus-Leninismus
IPSO Instituut voor Politiek en Sociaal Onderzoek (van de CPN) IR Instituutsraad (IISG)
IRSH International Review for Social History (1936-1940) en International Review of Social History (1956 – )
ITF International Transportworkers’ Federation IUI Interuniversitair Instituut
IvAO Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling KB Koninklijke Bibliotheek
KNAW Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen LSE London School of Economics and Political Science MEGA Marx-Engels Gesamtausgabe
MEI Marx-Engels Instituut (Moskou) (1921), opgevolgd door MELI Marx-Engels-Lenin Instituut (Moskou) (1931), opgevolgd door Marx-Engels-Marx-Engels-Lenin-Stalin Instituut (Moskou) (1954), opgevolgd door Instituut voor Marxisme-Leninisme (Moskou) (1956)
NAS Nationaal Arbeids-Secretariaat in Nederland NEHA Nederlands Economisch-Historisch Archief NSDAP Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei
NVSG Nederlandse Vereniging tot beoefening van de Sociale Geschiedenis NVV Nederlands Verbond van Vakverenigingen
O & W (Ministerie van) Onderwijs en Wetenschappen, vanaf 1965 OK & W (Ministerie van) Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen 1918-1965 PAS Plaatselijk Arbeids-Secretariaat
PICA Project voor geIntegreerde Catalogus Automatisering POUM Partido Obrero de Unificación Marxista
Review zie: IRSH RIOD
of RvO Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie RSAP Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij RSHA Reichssicherheitshauptamt
14 inHoudsopgave
RvO
of RIOD Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie SAI Sozialistische Arbeiter-Internationale
SDAP Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (Nederland) SD Sicherheitsdienst
SDB Sociaal-Democratische Bond
SDS Sozialistischer Deutscher Studentenbund SER Sociaal-Economische Raad
SFIO Section française de l’Internationale ouvrière SHS Sociaal-Historische Studiekring
Sopade Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Afkorting gebruikt voor de SPD in exil)
SPD Sozialdemokratische Partei Deutschlands TAS Technisch Administratieve Staf (IISG) TUC Trades Union Congress (UK)
UvA Universiteit van Amsterdam (vanaf 1961) VHV Vakbondshistorische Vereniging
WAS Wetenschappelijk Administratieve Staf (IISG) WS Wetenschappelijk Staf (IISG)
WUB Wet Universitaire Bestuurshervorming
