Podium artikel: onkerkelijkheid maakt katholiek onderwijs geliefd Ouders hebben geen boodschap aan een katholieke school want ze zijn zelf onkerkelijk. Steeds vaker wordt de onkerkelijkheid van ouders opgevoerd om de bestaansgrond van het katholieke onderwijs te
betwijfelen. In deze bijdrage beschrijf ik dat een omgekeerde redenering meer voor de hand ligt. De grote onkerkelijkheid leidt juist tot een
toegenomen betekenis van het katholieke onderwijs onder ouders. Een eerste aanwijzing vormen uitkomsten van het IKO onderzoek uit 2008 ‘Inspireren tot participatie’. Ik noem twee voorbeelden daaruit. Allereerst de waarneming dat leerkrachten, leerlingen en ouders binnen het katholieke onderwijs behoefte hebben aan meer vieringen binnen de school, dan er feitelijk zijn. Dat verlangen leeft niet alleen bij kerkgangers en religieus opgevoede mensen maar ook bij de onkerkelijke docenten, leerlingen (VO) en ouders (PO). Het tweede voorbeeld vormt de
waarneming dat leerlingen binnen het VO behoefte hebben aan een gebedsruimte binnen de school. Ook hierbij geldt dat dit verlangen nauwelijks samenhangt met de mate van kerkelijke betrokkenheid.
Gloednieuw onderzoek van de KU Leuven naar de visie van ouders op het Vlaamse katholieke onderwijs stelt iets vergelijkbaars vast. Maar liefst 70% van alle ouders verklaart voorstander te zijn van katholiek
onderwijs, variërend van mild positief tot groot voorstander. Omdat slechts 9 % van die ouders kerkbetrokken is, zien we ook hier dat onkerkelijkheid niet tot irrelevantie van het katholiek onderwijs leidt. Integendeel. Het is de onkerkelijke context die ouders tot de stellingname brengt dat de godsdienstige identiteit wel wat meer in de verf mag
worden gezet. Hoe is deze merkwaardige paradox te verklaren?
Mijn onderzoek naar de ontwikkeling van katholieke religiositeit binnen kerkelijke en onkerkelijke families doet allereerst een samenhang
vermoeden met het verzuilde verleden. Vroeger had de katholieke school binnen de godsdienstige opvoeding een duidelijke en aan de ouders en de kerk complementaire taak en wat de school deed, hoefden de ouders niet te doen. Dat heeft geleid tot een verwachtingspatroon dat ook in deze tijd doorwerkt: dat de katholieke school op godsdienstig vlak doet, wat
Daarnaast speelt de katholieke gerichtheid op de gemeenschap, die de geloofsbeleving van katholieken kenmerkt, een rol. Generaties lang kreeg het katholieke leven van de wieg tot het graf vorm langs
vanzelfsprekende en gemeenschappelijke patronen. Dat de
vanzelfsprekendheid om bij een kerk te horen binnen enkele decennia plaats maakte voor een bijna net zo massale en vanzelfsprekende onkerkelijkheid, tekent misschien wel bij uitstek de gerichtheid op gezamenlijkheid. Die massale onkerkelijkheid heeft het verlangen naar een gemeenschap echter niet doen vervagen, integendeel. Binnen de geïndividualiseerde cultuur is het persoonlijke verlangen om verbonden te zijn met een overstijgende levende gemeenschap juist aangejaagd; het verlangen naar een bezield verband waar je niet ‘uit kunt vallen’. Het katholicisme biedt daar nog steeds een antwoord op, ook aan
onkerkelijken. Soms in de cultuurkatholieke vorm van gedeelde normen en waarden en van gemeenschapsoriëntatie. En soms als religieusritueel kader dat mensen helpt in hun verlangen naar transcendentie en hun omgang met hoogte – en dieptepunten in het leven. De katholieke ‘varianten’ werken door als verwachtingspatroon ten aanzien van het katholieke onderwijs; in het verlangen namelijk dat de school zelf als zo’n bezield en bezielend verband functioneert. Precies omdat zo’n
gemeenschapsverband buiten de school niet meer zomaar voorhanden is. Juist vanwege de onkerkelijkheid willen ouders dat hun kinderen in
aanraking komen met een gemeenschap die bezield is, waar een katholieke spiritualiteit handen en voeten krijgt en waar de religieuze aspecten van het vieren, de ethiek, en de gemeenschapsbeleving centraal staan. Via de school willen ze het besef en de ervaring meegeven van deel te zijn van een gemeenschap, waarin je geborgen bent, waarbinnen je verbonden bent met de ander: de ander met een kleine letter en de Ander met een hoofdletter. Niet ondanks, maar juist vanwege hun
onkerkelijkheid.
Toke Elshof
Universitair docent catechetiek
Faculteit Katholieke Theologie – Universiteit van Tilburg
