GEZOND
NATUUR
INTERVIEW
8
12
De familie zeeschildpad heeft het zwaar
Jan Terlouw
INHOUD
Nieuws 6-7 | Natuur 8-11 | Interview 12-13 | Transitie 15 | Fotowedstrijd 16-17 | Duurzaam ondernemen 18-21 | Millennials 22-23 | Transitie 25 | Goede doelen 27 | Agenda 28-29 | Boeken 30-31 | Colofon 31 WEERBlijf gezond en zorg
voor elkaar!
Achter de wolken schijnt de zon.
Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd
JAARGANG 15, 2020-6, DECEMBER
Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 4,95 | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl
ONDERWIJS ONDERWIJS Laurens Knoop nieuwe voor
zitter Laurens Knoop nieuwe voor
zitter vereniging Vrijescholen vereniging Vrijescholen
HOUVAST
LEEF!
Lifestyle katern | Krant van de Aarde | Feestdagen 2020 Lifestyle katern | Krant van de Aarde | Feestdagen 2020
VOEDSELVERSPILLING VOEDSELVERSPILLING Een weelderig k
erstdiner Een weelderig k
erstdiner met een lege vuilnisbak met een lege vuilnisbak
GEZONDHEID GEZONDHEID Het verhaal van elf kinderen , Het verhaal van elf kinderen
, opgenomen in het Ziek
enhuis opgenomen in het Ziek
enhuis
BIJLAGE
TRANSITIE
NATUUR ONDERNEMEN ONDERWIJS
15
9 18 L30
Bert van Ruitenbeek:
keer terug op Aarde Sea First Foundation
Oceaan en gezondheid
Bankieren voor een betekenisvolle economie
Lourens Knoop voorzitter Vereniging Vrijescholen
Jan Terlouw: Word lid van de Aarde!
‘Ja’, zegt Jan Terlouw, ‘dat is het zeker, want als mensen zouden begrijpen wat het betekent voor de toekomst van onze kinderen als we niets doen aan het klimaatprobleem, dan zouden ze zich suf schrikken.
Het is op zich niet zo vreemd dat het niet helemaal doordringt hoe urgent dit is. Want het klimaatprobleem is relatief nieuw en meteen wel het grootste
probleem dat we hebben. Het raakt vele facetten in ons leven:
de natuur, biodiversiteit, migratie, voedselvoorziening, onderwijs, economie, sociale zekerheid, kunst en cultuur, alles wat je kunt bedenken.’
Maar er is ook goed nieuws. Jan Terlouw: ‘Hoe urgent ook, het is oplosbaar. Je hoeft niet bij de pakken neer te zitten, het is oplosbaar. Maar dan moeten we
Omroep Groen geeft de Aarde aandacht, steun daarom de eerste publieke omroep die de Aarde zendtijd geeft!
Voor 1 januari heeft Omroep Groen, als aspirant omroep, 50.000 leden nodig. Sluit u aan, het is belangrijk.
wèl in actie komen en daarom steun ik Omroep Groen, een omroep die informeert, agendeert en oplossingen laat zien.’
Voor slechts € 7,50 ben je al lid!
Ga naar: www.omroepgroen.nl Lees ons uitgebreide interview met Jan Terlouw in het hoofdkatern van deze editie van de Krant van de Aarde op pagina 12.
2
Ga nu naar www.weleda.nl/
apotheek om uw voorschrijfgenees- middel te bestellen en voor een arts bij u in de buurt. Voor vragen kunt u bellen naar 079 - 363 13 13 of mailen naar info@weleda.nl.
WILT U OOK ZORG OP
MAAT?
DAT KAN MET DE NATUURLIJKE GENEESMIDDELEN
VAN WELEDA.
Weleda. Puur natuur, net als jij.
Weleda kijkt op een holistische manier naar de mens, vanuit de gedachte dat elke mens een uniek individu is. Weleda produceert in Nederland meer dan 800 verschillende geneesmiddelen volgens farmaceutische standaarden om dit voor u in passende gezondheidszorg om te zetten. De antroposofi sche huisarts benadert u op dezelfde wijze en maakt daarbij gebruik van Weleda’s doeltreff ende geneesmiddelen.
Adv WBA 210x297 Nieuwe Stijl.indd 1 17-04-18 11:03
3
Redactioneel
Lang leve de haas en het konijn
In september bezocht ik het werk van de Chinese kunstenaar Shao Fan in het Brabants Museum te ‘s-Hertogenbosch. De hoofdrolspelers van zijn monumentale werken zijn dieren. Fan ziet met name het konijn en de haas als archetypen en hybride wezens tussen mens en dier. In de taoïstische traditie worden ze geassocieerd met onsterfelijkheid en een lang leven.
Het gaat slecht met de haas en het konijn in ons land. Sinds 1950 is het aantal hazen en konijnen in Nederland tussen de 60 en 70 procent afgenomen, aldus de Zoogdiervereniging. Het konijn wordt getroffen door diverse ziektes en de haas ziet zijn biotoop verdwijnen door de intensieve landbouw. We zien het overal om ons heen, waar ooit grote aantallen konijnen liepen, huppelen er nu nog een paar rond.
Hazenrug of konijnenbout voor het kerstdiner? Voorlopig mag op dit wild nog gejaagd worden. Het jachtseizoen stopt voor deze dieren op respectievelijk 31 december en 31 januari, tenzij minister Schouten een verbod instelt. Een meerderheid in de Tweede Kamer van Partij voor de Dieren, D66, PVV, GroenLinks, SP en PvdA heeft haar daar recent in november ‘met spoed’ om gevraagd. Ook riep de Dierenbescherming Schouten al op om een einde te maken aan de jacht op deze soorten.
Ik wil me hier niet mengen in de discussie rondom het jagen. Vast staat dat jagen op bedreigde diersoorten deze over het “randje” kunnen duwen.
De oorzaak van de bedreiging is echter vaak een andere. Meestal is dit de kwantiteit en de kwaliteit van leefgebied. Ik had me voorgenomen om dit keer niet te schrijven over overbevolking dus ik stop hier.
Shao Fan ziet de mens als onderdeel van iets veel groters, waar ook dieren en planten deel van uitmaken. Hij toont met zijn kunst dat de grens tussen al het leven op Aarde op zijn minst vaag is. We zijn allemaal onderdeel van hetzelfde systeem.
Een fijn kerstfeest en een gezond 2021!
Veel leesplezier!
Albert Poutsma
Voorzitter stichting Dag van de Aarde
Met trots introduceren we een gecertifi ceerd natuurlij ke Litteken olie. Ideaal voor de verzorging van littekens, huidstriemen en andere huidbeschadigingen. Een bewezen formule met een aan- tal zeer speciale oliën. Onze nummer 1 olie (weegbree) extraheren we zelf. Biologische jojoba olie, argan olie en avocado olie voeden de huid. De huid wordt zacht, soepel en veerkrachtig.
Ambachtelij k gemaakt in Nederland.
www.originalcosmetics.nl
NIEUW
GECERTIFICEERD NATUURLIJ KE
LITTEKENOLIE
Voor de verzorging van littekens en huidstriemen
309X_adv_el_littekenolie_krant_vd_aarde.indd 1
309X_adv_el_littekenolie_krant_vd_aarde.indd 1 27-10-20 17:0427-10-20 17:04
5
IN DEZE KRANT
Redactioneel
Nieuws op z’n Frans Natuur
De familie schildpad heeft het zwaar De oceaan en onze gezondheid
Geef de natuur de ruimte om te groeien Interview Jan Terlouw
Klimaatverandering is geen fabeltje Transitie
Column Bert van Ruitenbeek
Fotowedstrijd LandschappenNL 2
6 8 8 9 12 15 16
L1-L32 LEEF! Lifestyle katern
Jaargang 14 | nr. 6 | december 2020
NIEUW!
• Voedt het haar en laat het glanzen
• Erg zuinig in gebruik: 1 bar = 3 flessen shampoo
• Vrij van plastic
• Op basis van honing, propolis of bijenwas
beehonestcosmetics.com
Bee honest cosmetics shampoo bar & conditioner
Vilten producten uit Mongolië
Onder de naam Esgii (vilt in het Mongools) worden viltproducten van lokale mensen naar Nederland geëxporteerd en daar verkocht om zo bij te dragen aan betere leefomstandigheden voor de Mongoolse bevolking.
Esgii werkt samen met meerdere kleine fairtrade organisaties en richt zich vooral op vilten sloffen en pantoffels. Alle producten zijn handgemaakt en duurzaam.
Elk item is gemeaakt met zorg voor mens, dier en milieu. Dus 100%
feelgood!
www.esgii.nl
Inhoud
Duurzaam ondernemen
Bankieren voor een betekenisvolle economie Millennials
Duurzame rietjes van Strawies
Gaan de Millennials de wereld redden?
Transitie
Climate Comedy Night Goede doelen
Voedselbank tegen verspilling en honger Agenda
Boeken
Boekrecensie Teveel Colofon
18 22 23 25 27 28 30 31 31
11
23
27
8
6
Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het ge- bied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspan- ningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen.
Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.
EEN MILJOEN VACATURES!
Voor wie door de coronacrisis zijn/haar baan verliest is er goed nieuws. De energietransitie is een banenmachine: er werkten in 2018 57.000 mensen in de duurzame sector, meer dan de helft van het totaal aantal banen als gevolg van investeringen in energie (97.000). Deze trend zal nog wel even doorzetten. Verschillende onderzoeken voorspellen dat het installeren van duurzame stroominstallaties en het verduurzamen van huizen tienduizenden banen gaat opleveren. Offshore wind zal wereldwijd al voor bijna een miljoen extra vacatures zorgen.
Een deel daarvan komt in Nederland terecht, omdat er veel grote offshore windparken op de planning staan. Zonne-energie leunt minder op gigantische projecten, en meer op een constante hoeveelheid kleinere projecten.
MINDER AFVALRITTEN
Renewi en de gemeente Amsterdam halen gezamenlijk bedrijfsafval in de binnenstad op. Het zorgt voor een afname van ritten met vuilniswagens met minimaal veertig procent.
De afval- en recyclingbedrijven en de gemeente hebben afgesproken om niet meer met de eigen afvalwagens naar hun eigen klanten te rijden maar om samen één wagen in te zetten. Dat is milieuvriendelijker en zorgt voor minder overlast in de kleine straten in de binnenstad.
Vanwege de tijdelijke sluiting van de horeca en de gedeeltelijke lockdown werd het inzamelen van bedrijfsafval al afgeschaald. “Het rijden met één vuilniswagen was berekend op de normale situatie, maar nu komt het helemaal goed uit omdat alles gemakkelijk met één vuilniswagen kan worden opgehaald,” zegt een
woordvoerder van de gemeente. Ook als de maatregelen vanwege corona voorbij zijn, zal er maar één vuilniswagen blijven rijden.
BROUWEN OP IJZERBRANDSTOF
In ijzerbrandstof opgeslagen energie kan vrijkomen waar en wanneer je het nodig hebt. Fijn ijzerpoeder brandt goed en hierbij komt veel energie vrij in de vorm van warmte.
Deze warmte kan de industrie van hun energievraag voorzien. Het ijzerpoeder wordt in de installatie gegoten bij brouwerij Bavaria in Lieshout. Bovendien is het ijzerpoeder herbruikbaar en makkelijk te vervoeren.
Tijdens de verbranding ontstaat geen CO2, er blijft slechts roest over. Het is een circulair proces: dit roestpoeder vang je op en zet je duurzaam weer om tot ijzerpoeder. Verder is het veilig en verliest het geen energie tijdens de opslag. Om deze redenen is ijzerbrandstof eenvoudig en veilig op te slaan voor langere periodes en te transporteren over langere afstanden – een van de grootste uitdagingen in de energietransitie.
GEEN GIF IN DE TUIN
Tuinbranche Nederland heeft samen met Natuur
& Milieu afspraken gemaakt om het gebruik van bestrijdingsmiddelen door particulieren te verminderen. De afspraken zijn vastgelegd in de Ambitie Gewasbescherming Particulier Gebruik.
Tuincentra zijn de plek waar mensen beslissen hoe zij hun tuin onderhouden en gezond houden. Bij Tuinbranche Nederland zijn 450 retailers en 120 leveranciers van tuinproducten aangesloten, zoals Intratuin, Boerenbond, Praxis, Hornbach en leverancier Compo. Er is helaas
nog steeds geen wettelijk verbod op schadelijke bestrijdingsmiddelen, zoals glyfosaat, dus zijn we blij met deze actie van de branche zelf. De partijen spreken af dat de verkoop van middelen die glyfosaat bevatten zo snel mogelijk wordt afgebouwd. Vanaf 1 januari 2022 zijn deze producten niet verkrijgbaar. Ook zorgen de organisaties ervoor dat consumenten minder makkelijk grijpen naar azijn en chloor voor de bestrijding van onkruid. Nederlanders gebruiken jaarlijks zo’n 16 miljoen liter azijn en 1 miljoen liter chloor om mos en onkruid te bestrijden en dat is een regelrechte aanslag op de bodem, water en insecten.
BANKEN DOEN HET BETER
Veel Nederlandse banken scoren steeds beter op het gebied van duurzaamheid. Qua vrouwenrechten en belastingontwijking is er ruimte voor verbetering. Dat stelt de Eerlijke Bankwijzer op basis van onderzoek. Daaruit komt naar voren dat de drie grootbanken, ING, ABN AMRO en Rabobank, op het gebied van duurzaamheid duidelijk verbeteringen hebben laten zien in vergelijking met twee jaar geleden. Zo zijn ABN en ING transparanter over de CO2-voetafdruk van een deel van hun zakelijke leningen. Ook heeft ABN concrete doelstellingen ontwikkeld voor leningen aan onder andere energiebedrijven. De Bankwijzer stelt dat Triodos en de Volksbank, het bedrijf achter ASN, het beste scoren qua duurzaamheid. Negatieve uitschieter is Van Lanschot, die volgens de onderzoekers geen vooruitgang heeft geboekt.
Nieuws op z´n Frans
7
Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.
Heb je goed of slecht nieuws?
Mail Frans!
redactie@krantvandeaarde.nl
CORONAFEESTEN STOREN DIEREN
Illegale feesten in bosgebieden overtreden niet alleen de coronaregels, ook wordt schade berokkend aan de natuur en de dieren die daar leven. De naar vertier hunkerende jongeren lijken daar totaal geen rekening mee te houden. De nachtrust van uilen, vossen, hazen en vele andere dieren in het bos raakt verstoord. ’s Nachts hoort het bos van de dieren te zijn. Juist nu het kouder wordt is het belangrijk dat zij rust krijgen, hun energie kunnen sparen en goed de winter doorkomen. Dan moeten ze niet
’s nachts worden opgejaagd door feestvierende zuipschuiten. Dan hebben we het nog niet eens over de hoeveelheid afval die na zulke feestjes wordt achtergelaten in de natuur. IVN Natuureducatie roept daarom iedereen op zijn verantwoordelijkheid te nemen: zorg in deze tijd goed voor elkaar én ook voor de natuur.
BLADBLAZER IN DE BAN
Vlaanderen maakte vorig jaar oktober al bekend haar ruim 300 gemeenten te verbieden nog langer gebruik te maken van de vervuilende tweetakt bladblazer.
Het is hoog tijd dat Nederland onze zuiderburen volgt en meer dan dat: voor thuisgebruik moet de bladblazer helemaal in de ban. De bladblazer is niet alleen slecht voor het milieu, maar ook voor de natuur en biodiversiteit. Het apparaat blaast het leven uit planten en dieren. Funest voor insecten, egeltjes en bodemdiertjes als iedereen de achtertuin gaat leegblazen en alle bladeren in de kliko gooit.
Die bladeren zijn van levensbelang voor die beestjes.
Pak gewoon een hark, maar laat de bladeren in de border liggen. Dan heb je gratis compost die goed is voor planten en helpt om de tuin in de hete zomers te beschermen tegen uitdroging. De
enige reden waarom er op sommige plaatsen wel blaadjes weggeblazen moeten worden, is de verkeersveiligheid. Maak op deze plekken liever gebruik van de elektrische variant.
WATERKWALITEIT VALT TEGEN
Deze zomer onderzochten 2600 burgers de kwaliteit van kleine wateren zoals slootjes, vennen, vijvers, grachten en kleine plassen in Nederland in het kader van het burgeronderzoek ‘Vang de Watermonsters’.
Slechts 1 op de 5 van de onderzochte wateren bleek van goede kwaliteit. Dit water is het leefgebied van vogels, insecten, vissen en planten. Door vervuiling loopt de biodiversiteit gevaar en wordt onze drinkwaterzuivering steeds moeilijker en duurder.
Er is dringend actie nodig. Het burgeronderzoek wijst uit dat 57% van de onderzochte wateren slecht scoort (troebel, kroos, algen), 23% matig en 20%
goed (helder, ondergedoken planten, waterleven).
Het onderzoek bevestigt het zorgelijke beeld van de waterkwaliteit. Die is bij maar liefst 87% van de wateren slecht. De kleine wateren vormen een derde van het Nederlandse oppervlaktewater.
Deze wateren zijn een kraamkamer van de natuur. Er is vervuiling door bijvoorbeeld mest, lozingen, bestrijdingsmiddelen, riooloverstort en medicijnresten. Veel plant- en diersoorten die oorspronkelijk in en rond het water voorkomen gedijen niet meer.
ZO ERG IS HET DUS
Zomaar wat cijfers. Wereldwijd worden per seconde (!) veertienduizend natte doekjes gebruikt en weggespoeld. Dat is plastic dus hoort het in de afvalbak. Een pak babydoekjes staat gelijk aan twee grote plastic colaflessen. Wij spoelen iedere dag 140 miljard liter water door het riool. Dat is zes
keer de totale waterconsumptie in Afrika. Jaarlijks wordt 120 miljard dollar besteed aan biologische oorlogsvoering. Tien procent van de koeien heeft last van scherpe voorwerpen in het voedsel dat door de maagwand prikt. Dagelijks sterven er tientallen. Earth Overshoot Day viel dit jaar op 22 augustus, ruim drie weken later dan in 2019. Dat is de datum waarop de mensheid alle natuurlijke grondstoffen heeft gebruikt die de aarde in een jaar kan produceren. In 2020 verbruiken we 60 procent meer dan wat de aarde kan leveren in een jaar. Of: we hebben 1,6 aarde nodig om aan onze consumptiebehoeften te voldoen. Dit betekent dat we vanaf 22 augustus tot het einde van het jaar interen op de reserves van Moeder Aarde.
MINDER DALING CO2 UITSTOOT
Tijdens de coronacrisis is de totale CO2-uitstoot door vluchten van en naar Schiphol minder gedaald dan het aantal vliegtuigbewegingen.
Een forse verlaging van het aantal reizigers per vlucht zorgt bovendien voor een toegenomen uitstoot per passagierskilometer. De afname in vliegtuigbewegingen van en naar luchthaven Schiphol als gevolg van de wereldwijde coronacrisis was groter dan de bijbehorende CO2-uitstoot. In maart tot en met september 2020 waren er 67%
minder vliegtuigbewegingen van groot verkeer dan in diezelfde periode in 2019. De CO2-uitstoot ging echter met maar 55% omlaag. Het verschil tussen het aantal vluchten en de gerelateerde CO2-uitstoot was vooral groot in de maanden mei en juni. Er werden toen 85% minder vliegbewegingen geregistreerd, terwijl de CO2-uitstoot met ‘slechts’ 64% afnam. Van alle vluchten van en naar luchthavens in Europa zijn de 20% langste vluchten verantwoordelijk voor 70%
van de uitstoot.
Nieuws op z´n Frans
8
De familie zeeschildpad heeft het zwaar
Ruim 120 miljoen jaar kon de zeeschildpad in alle rust dobberen, eten en genieten van een onbekommerd bestaan tot ze de gezegende leeftijd van wel honderd jaar bereikten. Die rust is voorbij. De mens ontdekte het zeedier en jaagt op ze. Dat is helaas nog niet alles wat de slome duikelaar bedreigt…
Tekst: Frans van der Beek | Foto’s: BigStockPhoto
Zeeschildpadden zijn belangrijk voor het ecosysteem in de oceaan. Ze zorgen voor evenwicht in de onderwaterfauna en kwijten zich keurig van die taak. De lederschildpad eet bijvoorbeeld kwallen en dat helpt om de visstand op peil te houden. De karetschildpad eet sponsdieren die het koraal opvreten. Alleen de groene zeeschildpad eet vegetarisch. Heel nuttig dus. Maar hoe lang nog? De bedreigingen zijn legio en komen uit diverse richtingen. Ten eerste natuurlijk de mens. De jacht is streng verboden maar dat weerhoudt vissers er niet van ze in hun netten te strikken. Soms onbedoeld als bijvangst van de garnalenvisserij maar vooral omdat Indonesiërs en Chinezen ervan smullen en restaurants dat als Lady Curzon op de kaart zetten. Men neemt ook aan dat er een geneeskrachtige werking vanuit gaat, hoewel dat onzin is. In Japan wordt het schild als geluksbrenger beschouwd en ook dat is onuitroeibaar bijgeloof. Ook het zeewater stijgt waardoor er minder plek overblijft om eieren te leggen.
Plastic voedsel
En dan natuurlijk de plasticvervuiling in de oceanen. Ze zien het afval aan voor voedsel,
consumeren dat en dat geeft een vol gevoel waardoor ze uiteindelijk verhongeren. Het licht van de oprukkende bebouwing desoriënteert de pas uit het ei gekropen schildpadjes die daardoor in de war raken en een gemakkelijke prooi vormen voor roofvissen en meeuwen. Ze weten immers niet waar de zee precies is en gaan instinctief de donkere kant op waar de duinen zijn. Ook wasberen graven de nesten uit en slurpen de eieren leeg.
Zeeschildpadden laten zich op hun beurt ook niet onbetuigd, want zij verorberen kwallen, kreeften en inktvissen. Als ze zijn volgroeid en een lengte van ongeveer een meter hebben bereikt, hebben ze minder te duchten anders dan van de jagers. Het zijn zeedieren maar ze moeten af en toe wel even naar de oppervlakte om adem te halen. In rust kunnen ze lange tijd onder water blijven. Hun snelheid varieert van drie tot dertig km/uur en dat komt in de paringstijd goed van pas. Het vrouwtje zwemt dan duizenden kilometers terug naar de plaats waar ze is geboren. Daarbij maken ze gebruik van magnetische velden en de stromingen.
Hoe dat precies zit weten we niet. Daarom zijn sommige zeeschildpadden uitgerust met een
satellietzender op de rug waardoor hun route kan worden gevolgd.
In trance
Eieren leggen doen ze een of twee keer per jaar.
Dan graven ze met hun flipperachtige poten een kuil van bijna een halve meter en leggen daar ongeveer honderd eieren in. Als het wijfje dat doet raakt ze in een soort trance waardoor ze gemakkelijk te grijpen is. Stropers weten dat en stelen de eitjes. Ook natuurbeschermers doen dat, maar om een betere reden. Ze brengen de eieren in veiligheid om ze elders op te kweken.
Tijdens de paring bijten de schildpadden elkaar in de nek. Waarom ze dat doen is ook een raadsel. Wel is bekend wat het geslacht bepaalt van de jonge schildpadden. Dat is de temperatuur van het ei.
Er zijn zeven verschillende soorten, waaronder de zogeheten soepschildpad. Die benaming belooft weinig goeds. Het is een delicatesse (met een scheutje room en cognac) maar dat is onvoldoende reden om deze unieke zeebewoners te vangen en er soep van te maken. Het Wereld Natuur Fonds beijvert zich om de populatie in stand te houden en kan wat dat betreft alle hulp gebruiken.
Natuur
9
Sea First Foundation
De Oceaan en onze gezondheid
Als het slecht gaat met de oceaan gaat het slecht met ons (Paul Watson, oprichter van Sea Shepherd). En dat klopt als een bus! De oceaan geeft ons bijvoorbeeld meer zuurstof dan alle bomen en planten op het land. De wetenschappers zijn het niet helemaal eens over hoeveel procent het precies gaat, maar de schattingen liggen tussen tenminste 50% tot 70 of zelfs 80%. Dit heeft alles te maken met het verdwijnen van onze grote zuurstofproducenten op het land, de bossen en regenwouden. Zo is van het Amazone regenwoud al 34% verdwenen. Al die bomen die er nu niet meer zijn, kunnen dus geen CO2 meer opnemen en geen zuurstof meer produceren (fotosynthese). De rol van de oceaan wordt zo steeds belangrijker. Het is het plantaardig plankton, het fytoplankton en de basis van de hele mariene voedselketen, dat de CO2 opneemt en de O2 (zuurstof) produceert. Bijzonder om je te realiseren dat de mens en alle andere dieren leven van het afvalproduct van planten. Dit geldt zowel voor dieren op het land als in de zee.
Mariene bioloog Dr. Rosa van der Ven vertelde over de grootste veroorzakers van klimaat- en oceaanverandering. Dat is de mens! Wij verstoren het belangrijke evenwicht in de natuur van de koolstofkringloop. Door het produceren van veel te veel broeikasgassen, warmt de atmosfeer op, evenals de oceaan, met desastreuze gevolgen: het poolijs neemt jaarlijks met 13% af; de oceaan verzuurt door de enorme overproductie van CO2 door de verbranding van fossiele brandstoffen (steenkool, aardolie en gas) met als gevolg dat op veel plaatsen in de oceaan onze belangrijkste zuurstofbron, het fytoplankton, met wel 40% is afgenomen in de afgelopen 50 jaar. Fytoplankton heeft een kalkskeletje en dat lost op in te zuur water.
De oceaan is de bron van al het leven. Wat kunnen wij doen om het grootste ecosysteem
van deze planeet te herstellen:
• Bestudeer en bescherm de zee (slechts 3%
van de oceaan is beschermd gebied). Ga overbevissing en vervuiling tegen.
• Verlaag het gehalte CO2 in de atmosfeer.
Zeegras en mangrovebossen nemen veel CO2 op; op veel plaatsen worden mangrovebossen heraangelegd. Dat geldt ook voor zeegras. Hoe groener onze
omgeving, hoe meer CO2 wordt opgenomen en zuurstof wordt afgegeven.
• Aanpak van de BRON: stop met het gebruik van fossiele brandstoffen. Kijk welke energieleverancier gebruik maakt van hernieuwbare energie (zon, wind, water).
• En wijzelf? De meeste impact wordt geleverd door de gezinsgrootte te verkleinen. Maar ook minder gebruik van auto en vliegtuig,
bankieren bij een duurzame bank, een plantbased dieet (70% minder uitstoot dan dierlijke producten) en voor wat afval betreft: REDUCE, REUSE EN RECYCLE!
De dierindustrie is naast de vervuilende fabrieksindustrie, de grootste boosdoener van de klimaat- en oceaanverandering. 76%
van alle landbouwgrond wereldwijd, wordt gebruikt om gewassen te kweken die bedoeld zijn als diervoeder voor de 76 miljard dieren die we jaarlijks doden om op te eten. Iedereen snapt dat dit geen houdbare situatie is. Op dit moment eten we per jaar bijna tienmaal zoveel dieren als er mensen op aarde wonen. We zijn nu met 7,8 miljard mensen. Toen ik in 1947 geboren werd, waren er 2,2 miljard mensen die iets meer dan 1 miljard dieren per jaar aten.
Natuur
Een aantal jaar geleden stelden wij jullie Dos Winkel en zijn stichting Sea First voor. Dos heeft in een periode van slechts dertig jaar de onderwaterwereld in verschillende mariene ecosystemen, zoals koraal- en wierriffen, mangrovebossen, zeegrasvelden, bergmeren en onderwatergebieden in regenwouden, keihard achteruit zien gaan.
In 2009 verkocht de orthopedisch fysiotherapeut zijn educatieve organisatie, de International Academy of Orthopedic Medicine en richtte hij de stichting Sea First op. Het doel van de stichting is educatie.
Sindsdien heeft Dos met zijn team van ruim 20 vrijwilligers, in
Nederland en België al op ruim 220 scholen en universiteiten lesgegeven.
Oceaanbescherming door middel van educatie: Sea First educates to protect! Verder zijn er bij de lezingen van het team van Dos al ruim 15.000 toehoorders geweest.
Inmiddels werkt Sea First op educatief gebied weliswaar vooral in Nederland en België, maar werkt het team wereldwijd met verschillende andere internationale organisaties samen aan het verbeteren van de status van de oceaan. Zie de websites www.seafirst.org en www.seafirst.
nl.
Omdat het geven van lessen en lezingen sinds de uitbraak van de Covid-19-pandemie helemaal stilgevallen is, werd besloten een online symposium te organiseren dat voor de Sea First-donateurs gratis toegankelijk was en voor slechts € 5,- door niet-donateurs gevolgd kon worden.
Op 14 november was het zover en gaven vier bevlogen sprekers een up-to-date overzicht over vier van de meest bedreigende problemen van de oceaan: verzuring, opwarming, vervuiling en overbevissing en – niet onbelangrijk – wat wij zelf kunnen doen om de belabberde situatie van de oceaan te verbeteren.
10
Dit alles is nog zonder vis en andere zeedieren, want dan hebben we het over onuitspreekbaar grote getallen. Die 76% landbouwgrond heeft een totale oppervlakte van 3,1 miljard ha, bijna de oppervlakte van heel Afrika…! Hiervan zouden we weer natuur kunnen maken, waardoor veel meer CO2 wordt opgenomen en veel meer zuurstof wordt geproduceerd.
Omdat de landbouwgrond inmiddels zo goed als op is, wordt er steeds meer regenwoud ontgonnen, waardoor er een enorme hoeveelheid CO2 niet meer opgenomen kan worden met ernstige gevolgen voor het klimaat, het milieu, maar vooral ook voor de oceaan. Als je dit goed begrijpt, is het een stuk gemakkelijker om dat stukje vlees en die vis te laten voor wat het is en naar alternatieven op zoek te gaan. In Nederland en België zijn schitterende organisaties die het je nog veel gemakkelijker maken om over te stappen op een dieet waar geen dieren voor gesneuveld zijn. Kijk behalve op de Sea First-websites, ook eens naar de website van EVAvzw in België – www.evavzw.be, die van de NVV, de Nederlandse Vereniging voor Veganisme – www.veganisme.org en de website van Nederlands bekendste plantaardig diëtist, Lobke Faasen - https://lobkefaasen.nl/. Met andere woorden: informeer jezelf eerst heel goed over het leven zonder dierenleed, dat behalve voor de dieren ook veel beter is voor je eigen gezondheid. Dan komt vanzelf de
overtuiging dat plantaardig eten beter is voor alles.
Ass. Prof. Dr. Laura Govers van de RUG (Universiteit van Groningen) is met haar team bezig de zeegrasvelden in de Waddenzee te herstellen.
De Nederlandse Waddenzee is het grootste aaneengesloten waddensysteem ter wereld (7500km²), maar het gebied wordt helaas ook intensief geëxploiteerd met vernietiging van de oorspronkelijke habitat als gevolg. Kun je je voorstellen dat er in 1973 nog ruwe haaien in de Waddenzee zwommen? Vervuiling, baggeren, stijgende zeespiegel, enz. hebben allemaal effect op de Waddenzee en haar bewoners. Om het voedselweb te herstellen kijkt Laura naar de zogenaamde biobouwers, soorten die de omgeving kunnen veranderen.
Je kunt dan denken aan mosselen en bevers maar ook zeegrasvelden, die goed zijn als kraamkamer, kustbescherming en als voedsel voor ander leven in zee.
De zoektocht naar herstel is niet makkelijk. Natuurlijk herstel lukt niet door bodemberoerende visserij, troebel water (waardoor gebrek aan zonlicht), en bodeminstabiliteit. In samenwerking met onderzoekers uit Duitsland is een manier gevonden om zeegras weer te laten groeien:
zaden worden gemengd met bodemaarde
en vervolgens geïnjecteerd op de plaats van bestemming. En dit proces slaat aan. Was er in 2017 slechts 1 plantje per m², inmiddels zijn het er meer dan 30. En de velden breiden zichzelf uit zodat er nu 170 ha zeegrasvelden zijn met 100.000 planten.
Dit project vond plaats met een eenjarige soort zeegras. Het onderzoek gaat zich nu richten op meerjarig zeegras.
Natuurherstel in de kustgebieden vergt een lange adem, maar er zijn de afgelopen jaren gelukkig succesvolle stappen gemaakt!
Lobke Faassen, plantaardig diëtist, legde uit hoe je in vijf stappen naar een gezond en plantaardig voedingspatroon kunt omschakelen. En ook waarom je dit zou moeten doen. Wetenschappers zijn het er steeds meer over eens dat meer plantaardige voeding beter is voor onze gezondheid. Voor iedereen, voor alle leeftijden en in welke fase van je leven je ook bent. Maar nog steeds consumeren we ieder jaar méér dierlijke eiwitten en krijgen we veel meer eiwitten binnen dan we nodig hebben. Door plantaardig te eten krijg je ook meer vezels binnen en daar krijgen we juist nog steeds te weinig van binnen. Omdat de caloriedichtheid van planten lager ligt is het ook goed om veel plantaardige voeding te eten om op een gezond gewicht te komen of blijven.
En plantaardige voeding is altijd duurzamer dan dierlijke voeding.
Natuur
11
Vijf tips van Lobke:
• Eet Whole Foods, onbewerkt eten: groente, fruit, volkoren/pseudo granen, peulvruchten, vetrijke voeding als avocado, zaden en noten.
• Wees niet bang voor FRUIT. Suiker is onze belangrijkste brandstof en via fruit krijg je het in een natuurlijke context binnen.
• Maak je geen zorgen om je eiwit inname. In NL krijgen we gemiddeld 60% meer binnen dan we nodig hebben voor een gezond lichaam.
• Soja bevat geen hormonen, dierlijke producten wel. Het fyto-oestrogeen, dat je ook in lijnzaad, kiemen en peulvruchten vindt, heeft een veel zwakkere werking.
• Suppleer vitamine B12 en vitamine D Wat Lobke ons ook als tip gaf: perfect is the enemy of God.
Begin gewoon, het hoeft niet allemaal in één keer perfect te zijn.
Hekkensluiter, mariene bioloog en mariene ecoloog Dr. Nanne van Hoytema, heeft een deprimerend verhaal over plastic in de natuur.
Maar het is heel goed de situatie onder ogen te zien:
• Gemiddeld 18.000 zichtbare stukjes plastic in 1 km² zee
• 30% van 385 stranden in het Verenigd Koninkrijk bevat nu al corona-gerelateerd afval (mondkapjes, plastic handschoenen) Het gebruik van plastic is 20x hoger dan in
1950 en meer dan de helft hiervan belandt op een vuilnisbelt of in de natuur. Microstukjes (<5 millimeter) breken af in nog kleiner nanoplastic (<1 micrometer, ofwel <0,001mm).
Jaarlijks belandt 4-12 miljoen ton plastic in zee (de inhoud van 2280 vuilniswagens per dag).
Aan de oppervlakte kan plastic afgevangen worden, maar het meeste verdwijnt naar diepere delen. En Azië is niet de boosdoener, al roepen veel Westerse landen dat wel.
Topvervuiler is de VS, maar ook de EU-landen leveren een grotere bijdrage aan de vervuiling van de oceaan dan Azië.
PREVENTIE IS DE SLEUTEL Het invoeren van een prijs voor een plastic zakje dat vroeger gratis werd verstrekt heeft in Engeland geleid tot 85% minder plastic zakjes.
Zelf kunnen we:
• Een hervulbare bidon gebruiken. Sea First heeft een hele mooie!
• Een speciale waszak gebruiken voor je synthetische kleding om de vezels af te vangen. Nog beter: geen synthetische kleding kopen.
Gezamenlijk, overheid+bedrijfsleven+wijzelf, zullen we moeten werken aan een gezondere oceaan.
Dos Winkel sluit het symposium af. Hij benadrukt dat SCHOLEN GRATIS BEZOCHT WORDEN (zodra corona dat toelaat) met een
gastles die door hem en vrijwilligers van Sea First gegeven wordt.
Wil je een bijdrage leveren aan het belangrijke werk van de stichting: word dan donateur Als donateur steun je Sea First met een vast bedrag per jaar, maand of eenmalig.
Er is geen minimum bijdrage, ieder bedrag is welkom. Iedere donateur ontvangt onze nieuwsbrief waarmee we je informeren en bijpraten over wat we doen.
Dos Winkel, voorzitter Sea First en Marieke Brown (Zeewierwijzer.nl)
Natuur
12
Tekst: Eric Schoones | Beeld: Joachim Schoones
Het gaat te langzaam.
Ja, er is veel onwetendheid en mensen beseffen niet hoe urgent de situatie is. En als het volk het niet wil, krijgt de politiek het niet voor elkaar. Daarom heeft iedereen die het weet een taak: de mensheid ervan doordringen dat er een nieuwe tijd voor de deur staat. Maar de politiek blijft natuurlijk de eerst verantwoordelijke.
Dit jaar in januari verscheen de
Publieksmonitor Klimaat en Energie 2019, uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en wat blijkt:
zeven op de tien (72%) Nederlanders denken dat er sprake is van klimaatverandering tegen 7% die denkt dat er klimaatverandering een fabeltje is. Eerder liet een grootschalig Europees onderzoek zien dat 93% van de geïnterviewden klimaatverandering ziet als een serieus probleem.
Het aantal mensen dat het probleem niet ziet of niet
wil zien begint nu wel heel hard af te nemen. Je moet ook stekeblind zijn om de gevolgen niet te zien. De branden in Australië en Californië, de stormen, de verdroging, de overstromingen, ga zo maar door.
Als de opwarming van de aarde niet wordt gestopt, dreigt het uitsterven van vele soorten. 250 Miljoen jaar geleden kwam er een eind aan het geologische tijdperk het ‘perm’ omdat de vulkanen fosfor gingen uitstoten en er vele soorten planten en dieren zijn uitgestorven. Drie miljoen jaar geleden was de CO2-concenratie net zo hoog als nu. Toen was de temperatuur van de atmosfeer enkele graden hoger dan nu en er groeiden palmbomen op Groenland.
Nu is het menselijk handelen van de afgelopen honderd jaar de oorzaak. Deze tijd wordt daarom ook wel het ‘Antropoceen’ genoemd, het tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op het klimaat. Als we gewoon doorgaan en de temperatuur stijgt deze eeuw twee graden, dan schijnt er een kans van 1 op 4 te zijn dat die temperatuurstijging doorzet, zelfs al verbrand je geen liter olie meer.
Maar nog steeds zijn we te weinig doordrongen van de urgentie.
Dit gaat voor onze kinderen zeer ernstige gevolgen hebben, als je dat weet diep in je hart dan ga je toch iets doen. Stel dat er een ernstige ziekte dreigde die je kunt voorkomen, dan kom je toch in actie.
Dat is nu met corona geen hypothetische kwestie.
Corona is een heel tijdelijk verschijnsel, met een of twee jaar is het voorbij. Corona is een briesje in vergelijking met de storm die eraan komt.
Natuurlijk, als je dierbaren hebt verloren, dan is het verschrikkelijk, het veroorzaakt zoveel leed en onrust, maar als je kijkt naar het aantal doden dan gaat de klimaatverandering dat verre overtreffen.
En we kunnen het nog oplossen zonder dat onze welvaart er wezenlijk op achteruit gaat.
Er is veel te doen over vluchtelingen tegenwoordig.
Ja het IPCC voorspelt al jaren miljoenen klimaatvluchtelingen deze eeuw, dat is een
‘Vertel de mensen wat er aan de hand is en vertel het indringend.’ Dat zei Jan Terlouw onlangs nog in een toespraak. Politiek, wetenschap, bedrijven en burgers, samen moeten we het klimaatprobleem oplossen. Omroep Groen wil daarbij helpen.
Interview Jan Terlouw:
Klimaatverandering is geen fabeltje
Interview
13
Beeld: Omroep Groen
heel ander scenario dan we nu meemaken met vluchtelingen uit oorlogsgebieden.
We kennen u als politicus, schrijver maar ook wetenschapper. Laten de wetenschappers zich te weinig horen?
De wetenschappers moeten goed bedenken dat hun kennis gemeenschapseigendom is. Je hebt het gekregen door de inspanningen van je voorouders, die de wetenschap hebben gebouwd, met universiteiten en hogescholen, en je hebt een verantwoordelijkheid en de plicht om met de kennis die je hebt, om met de dingen die je weet en die de meeste mensen niet weten of inzien, om daar iets mee te doen. En ik roep de wetenschappers op: laat je stem horen, vertel de mensen: dit is echt ernstig, er moet iets gebeuren, om het vervolgens voor de politiek mogelijk te maken om gefundeerde maatregelen te nemen.
De politiek heeft dan op haar beurt weer de verantwoordelijkheid om daar gewetensvol mee om te gaan.
Natuurlijk, en als er politici zijn die zeggen: ik geloof de wetenschap niet dan is dat niet alleen heel dom, maar ook heel onverantwoordelijk. Ze moeten beseffen dat ze geen wetenschappelijk debat kunnen voeren, dat hoeven ze ook niet en daar zijn ze ook niet voor gekozen. Ze moeten de resultaten van de wetenschap vertalen in maatschappelijke maatregelen. Politici behoren dat op een betrouwbare en integere wijze te doen.
Met alle onzekerheden die daar in zitten en die goede wetenschappers ook altijd netjes aangeven.
Twijfel is de kracht van de wetenschap en totale zekerheid bestaat niet, maar ik weet het wel zo
zeker dat de kans dat door mijn wandeling over de Erasmusbrug die brug zou inzakken, groter was.
Die vertaalslag is voor politiek best een taak, dat zie je nu bij corona. Maar in deze crisis is er een veel grotere mate van onzekerheid dan bij het klimaat, maar met wat je hebt moet je maatregelen verzinnen en dat doen ze, met vallen en opstaan. Er zijn flinke fouten gemaakt, maar je kunt wel zien dat het maar goed is dat we een overheid hebben.
Een die het serieus neemt.
Je ziet in de VS en Brazilië met leiders die dat niet doen, hoe het daar afloopt.
Naar aanleiding van uw optreden bij DeWereldDraaitDoor beter bekend als ‘het touwtje uit de brievenbus’ en volgens NRC
‘een morele aansporing voor allen om op onze schreden terug te keren’, nodigde u de voorzitters van tien zeer uiteenlopende politieke jongerenorganisaties uit om tot een manifest te komen als aansporing aan de beslissers van dit moment om iets te doen aan de klimaatverandering. Greta Thunberg was nog niet op het toneel verschenen.
Jongeren zien het gemiddeld beter dan de ouderen, ik ken de percentages niet maar ik ben ervan overtuigd dat het bij de jongeren veel meer leeft. Een aantal politieke jongeren partijen publiceerde kort geleden weer een politiek manifest waar ik blij mee ben. Kijk naar Politiekmanifest.nl en teken mee.
Meer ook dat gevoel van urgentie?
Ja het is hun toekomst! Ouderen denken vaak: het zal
mijn tijd wel duren. In 1972 verscheen het rapport van de Club van Rome, Grenzen aan de groei. Ik zat toen net een jaar in de Tweede Kamer en ik weet het nog heel goed, de reactie was: het komt pas aan de orde midden volgende eeuw.
Als je kijkt naar alle planten en dieren die er zijn, ze missen allemaal een langetermijn-gen. Er is er niet één die dingen gaat doen die over dertig jaar belangrijk zijn. Nu zitten we in een unieke situatie dat één levende soort ervoor heeft gezorgd, dat we wèl die lange termijn in ogenschouw moeten nemen omdat je anders je eigen bestaan vernietigt.
En gelukkig is de mens toegerust met hersens om dat te kunnen doen. Ondertussen blijven we gewoon levende wezens met een prioriteit voor het nu, eten en voortplanten, niet voor over 30 jaar.
En daar moeten we met die hersens, analytisch en niet gevoelsmatig overheen stappen en dat is ontzettend lastig. Maar het zal moeten. We hebben een prachtige planeet en daar moeten we goed voor zorgen. In ons eigen belang.
Interview
15
Na de briljante analyse van Arjen Lubach (uitzending 18 oktober jl.) over de oorzaak van de explosieve toename van complotdenkers, zakt de moed me wat in de schoenen. Door de algoritmes die de multi- nationale internetbedrijven als google en facebook gebruiken, word je als vanzelf en een fuik gelokt om steeds sensationelere berichten tot je te nemen, die je om je aandacht vast te houden in je mening bevestigen. En je uitdagen om filmpjes met nog sensationeler en onwaarschijnlijker theorieën te bekijken. Je denkt al gauw dat je als een soort detective je eigen informatie vergaart en vormt, maar niets is minder waar. Het is een verraderlijk commercieel gedreven spel, dat inmiddels steeds meer mensen uiteen drijft. Een aanrader om deze uitzending terug te kijken voor iedereen die wellicht verdwaalt is geraakt in een virtuele wereld.
Waar kunnen we als mensen weer ‘aarden’ en zintuigelijk aangesloten raken op de reële wereld? Geen verrassing dat ik daarvoor de boerderij noem en vooral de biodynamische boerderij. Hier kun je weer verbinding maken met de bodem, planten, dieren en alle levensprocessen die zorgen voor de totstandkoming van ons voedsel. Een echt levensweb.
Want naast de gevaren van het internet is er een ander risico dat ons afdrijft van de realiteit, namelijk het heilige geloof in technologie:
vertical farming, kweekvlees, melkproductie direct uit gras in plaats van via de koe, de bodem vervangen door substraat, genetisch gema- nipuleerd zaadgoed. En voedsel in de vorm van pillen en poeders.
Gedreven door grote beloftes waarbij de gevolgen voor onze gezond- heid en allerlei bijeffecten ongenoemd blijven, steeds verder verwij- derd van natuurlijke processen en voor de hand liggende oplossingen, waar de industrie echter weinig tot niets aan kan verdienen.
Want juist in het vermogen van bodems met een actief bodemle- ven ligt de potentie om de grote vraagstukken van vandaag aan te pakken: herstel van biodiversiteit, opname van CO2 in onze bodems.
Het kan, kijk naar de hoopvolle film ‘Kiss the Ground’ (op internet, dat weer wel…) Ook hier staan commerciële belangen een inzet op ecologie in de weg. Er moet van alles verkocht worden aan de boer, Hij moet een laptopboer worden die op grond van data en zonder contact met de bodem, plant en dier zijn bedrijf stuurt. Niet meer in contact met de levensprocessen, het leven zelf. En ook losgezongen van het sociale leven. Maar het geld moet juist bij de boer en de mensen die het werk verrichten terecht komen in plaats van bij de toeleveranciers.
Biodynamische boeren zijn meesters in het zoeken naar verbinding met die levensprocessen, ze waar te nemen, mee te bewegen met de natuur. Ze verliezen zich niet in hoogmoed dat alles met chemie en technologie is bij te sturen, de basis van een inmiddels failliet land- bouwsysteem. Hun kracht is het waarnemen en zich aanpassen op de mogelijkheden die de plaatselijke omstandigheden bieden. En soms kan technologie daarbij behulpzaam zijn, maar het stimuleren van een actief bodemleven en voldoende biodiversiteit blijven altijd de basis voor onze voedselzekerheid en onze gezondheid. Aan alle com- plotdenkers zou ik willen meegeven, keer terug op aarde, liefst met je handen in de aarde, waar zich het grootste interactieve levensweb afspeelt, waar ons leven op is gestoeld. Neem waar, niet alleen voor een scherm, maar het al je zintuigen. De waarheid bevindt zich onder je voeten. Kiss the ground!
Bert van Ruitenbeek, Directeur Stichting
Demeter. Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding.
www.stichtingdemeter.nl
Keer terug op aarde, kiss the ground
Transitie
16
Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Land- schap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.
FOTOWEDSTRIJD
LandschappenNL
LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.
Samen voor ons Landschap
Natuur
17
Bijgaande foto is gemaakt bij de Zevenheuvelenweg te Groesbeek. De omgeving van Groesbeek ligt in een heuvelachtig en bosrijk landschap dat zich voortzet in het aangrenzende Duitse Reichswald. Op de foto zie je het Groesbeekse heuvellandschap met op de achtergrond het mooie Duitse Reichs- wald. In het midden van de foto zie je een witte parachute opvallend eruit steken. Dit is het bevrijdingsmuseum van Groesbeek, ter nagedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog, met o.a. aandacht voor de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie die tijdens de Slag om Arnhem hier toen boven Groesbeek zijn gesprongen met de beroemde generaal James Gavin in hun midden en ook de Britse generaal Boy Browning. Ook de Nijmeegse vierdaagse wandelaars komen over deze route op de 3de dag. En ook de Zevenheuvelen marathon. Dus in dit stuk landschap gaat veel historie, cultuur, sport en mooie natuur schuil. Een diamant tussen de heuvels in ons Nederland.
Sjaak Pouwels, Winnaar Fotowedstrijd
Met uitzondering van de duinen, zijn bijna alle heuvels ten noorden van de grote rivieren ontstaan door de werking van enorme massa’s landijs. Dat ijs bedekte grote delen van ons land in de voorlaatste ijstijd, meer dan 125.000 jaar geleden. Het is moeilijk voor te stellen maar die ijslagen waren zo groot en dik, dat alleen al hun zwaarte de grondlagen aan de randen omhoog drukte. In de koude perioden konden de gletsjers een voortdurend aangroeien en dat had tot gevolg dat ze ook een stuwende werking hadden. En zo ontstonden de kenmerkende stuwwallen in ons land. De heuvels rond Groesbeek die we op deze prachtige foto zien zijn er een goed voorbeeld van. Het gebied is bekend vanwege de Nijmeegse vierdaagse en de Zevenheuvelen marathon. Fotograaf Sjaak Pouwels wijst ook op de witte parachute in het midden. Dat is het bevrijdingsmuseum ter nagedachtenis aan de slag om Arnhem met speciale aan- dacht voor de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie. Het is een heuvellandschap dat vol zit met historie. Pouwels noemt het dan ook met recht ‘een diamant tussen de heuvels in ons Nederland’.
Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL
Winnende foto
Foto: Sjaak PouwelsNatuur
18
Jasper van Brakel:
“VAN EGO NAAR ECO.”
Duurzaam ondernemen
19
Bankieren voor een betekenisvolle economie
Tekst: Ivo Valkenburg, auteur van Niet gezwicht voor de wereld | Beeld Dyana Van Campen en RSF Social Finance
“De mensen die mij het meeste inspireren zijn degenen die een radicaal idee omhelzen dat het belang dient van de mens en de aarde en dat ook concreet weten uit te voeren. Ik houd ervan om hoogstaande idealen samen met anderen te transformeren in praktische oplossingen op de werkvloer. Alleen als we onze abstracte droombeelden kunnen vertalen in waarde-creatie voor alle betrokkenen, dan realiseren we echte verandering”, aldus Van Brakel die geboren en getogen is op het Brabantse land.
In 2008 verhuisde hij met zijn gezin naar de Verenigde Staten om Weleda Noord-Amerika te gaan leiden. “Weleda is een wereldwijd concern dat natuurzuivere, mens- en diervriendelijke verzorgingsproducten en geneesmiddelen produceert. De bedrijfsvoering staat volledig in het teken om bij te dragen aan de gezondheid van de aarde en haar bewoners. De grondstoffen zijn afkomstig van de biologisch-dynamische of biologische landbouw en uit in het wild verzamelde planten. Er wordt veel aandacht besteed aan klimaatneutraal ondernemen en om het energieverbruik, afval, milieuvervuiling en schadelijke stoffen te minimaliseren. Het bedrijf
is opgericht in 1921 door Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie. De Nederlandse arts Ita Wegman was medeoprichter.”
WNF. “Dat is ook goed nieuws de andere bedreigde diersoorten waar tijgers hun territorium mee delen, en ook voor miljoenen mensen die afhankelijk zijn van die ecosystemen.”
“In alles wat we doen willen we een katalysator zijn voor
positieve impact op de kwaliteit van leven”
Organisatie-Ontwikkeling
Een scherpe en integrale kijk op de wereld, onder meer te vinden in de antroposofie, is Van Brakel met de paplepel ingegoten. Van huis uit is hij bekend met de praktische toepassingen van de antroposofie.
Denk aan de Vrije School die de vrije ontwikkeling van kinderen wil waarborgen, de geneeskunde
die de kennis en praktijken van reguliere artsen wil verbreden met een integrale kijk op zowel de lichamelijke als geestelijke aspecten van het ‘mens- zijn’ en de biologisch-dynamische landbouw die zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen werkt en ervan uitgaat dat de aarde een levend wezen is, waarop de kosmos invloed heeft.
“Zoals dat wel vaker gaat tussen ouders en hun kinderen, moest ik in het begin niets hebben van het antroposofisch gedachtegoed. Wel koesterde ik van jongs af aan idealen over een betere wereld. Tijdens mijn studie bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam werd ik echter verrast door het openingswoord van Prof. Dr. Cees Zwart tijdens een hoorcollege over organisatieontwikkeling.
Hij zei tegen een volle zaal economiestudenten:
‘U bent allemaal een beetje helderziend, alleen u bent het weer vergeten’. Dat maakte iets wakker in mezelf. Hij raadde me allerlei boeken over organisatieontwikkeling aan en zo ben ik via mijn studie toch terechtgekomen bij een holistische kijk op ondernemen en de samenleving. Een nieuwe cultuur van werken stond daarin centraal, menswaardig, rekening houdend met zowel de materiële als immateriële aspecten van het leven.”
Jasper van Brakel (1974) ziet het bedrijfsleven bij uitstek als een geschikt middel om bij te dragen aan maatschappelijke vernieuwing. In 2018 werd hij ceo van het Amerikaanse RSF Social Finance. Met meer dan 1.900 cliënten en sinds 1984 een bedrag van meer dan 750 miljoen dollar aan leningen is RSF een schoolvoorbeeld van ethisch ‘bankieren’. Inves- teerders, spaarders en sociale ondernemers die geld nodig hebben, bepalen samen de prijs van het geld. Meer dan 70 procent van de gefinancierde projecten worden geleid door vrouwen. Een omgekeerd beeld van Wall Street.
“Altijd weer ‘kippenvelmomentjes’ als investeerders en ondernemers samen uitstijgen boven het eigenbelang.”
Duurzaam ondernemen
20
Sociale Driedeling
In Nederland en Duitsland zijn Triodos Bank en GLS Bank mooie voorbeelden van banken als afspiegeling van het economische leven zoals beschreven in de sociale driedeling van Steiner.
Steiner maakt namelijk onderscheid tussen het economisch leven, het rechtsleven en het culturele leven. Elk gebied heeft haar eigen wetmatigheden, ook al zijn ze met elkaar verweven. Als geld deze drie verschillende sectoren ondersteunt, draagt het bij aan een gezonde economie. Steiner spreekt koopgeld, leengeld en schenkgeld. Bij het kopen geven we geld aan een ander en verwachten we daar direct iets voor terug. Bij het lenen van geld verwachten we dat we er later iets voor terugkrijgen en ontstaat er een schuldverhouding en bij het schenken geven we geld en verwachten we niet dat we er iets voor terugkrijgen. Schenkgeld is van essentieel belang is om het culturele en geestelijke leven in de samenleving vitaal te houden.
“De sociale driedeling vind je volledig terug in het werk van RSF. Alhoewel we feitelijk geen bank zijn, doen we alles wat een ethische bank in essentie hoort te doen. We trekken enerzijds spaargeld en investeringsgeld aan en anderzijds verlenen we kredieten aan sociale ondernemers die actief werken aan het welzijn van mens, natuur en samenleving.
Daarnaast faciliteren we het maatschappelijk leven met ‘schenkgeld’. In alles wat we doen willen we een katalysator zijn voor positieve impact op de kwaliteit van leven en zijn we gericht op de langetermijnwinst op sociaal, economisch en ecologisch gebied. Wij onderzoeken wat het betekent om een bijdrage te leveren aan een betekenisvolle economie gebaseerd op vrijgevigheid en onderlinge verbondenheid. Geld zien we als middel om een regeneratieve economie te
bevorderen die economie, ecologie en investeringen met elkaar in harmonie brengt. Onze geldkeuzes hebben enorme invloed op de kwaliteit van ons leven.”
Van Ego naar Eco
“Als we een aquarium met mooie vissen als een metafoor nemen voor een organisatie, dan zie je dat bij veel ondernemingen de meeste aandacht uitgaat naar de vissen, die goed bij elkaar moeten zwemmen en op tijd eten moeten krijgen. Ik kijk vooral naar de kwaliteit van het water. In essentie focus ik op een beweging van ‘ego naar eco’. Geld moet altijd een zinvolle betekenis dienen. Niet alleen op hoog niveau. Juist als de missie ook tot in de kleinste dingen binnen de organisatie tot uitdrukking komt, dan voedt dat een cultuur van mensen die niet alleen werken, maar ook de liefde zichtbaar maken in hun werk. Je kunt zulke mooie boeken lezen of theorieën of modellen aanhangen, maar het valt of staat met het welzijn en de intrinsieke motivatie van mensen.”
“Investeerders leren de sociale betekenis van het
werk van de ondernemer waarderen en vice versa”
Gezamenlijke Prijsbepaling
“Het is mooi om te praten over een
paradigmaverschuiving, maar wat uiteindelijk telt zijn de praktische daden. Met RSF doen we ons uiterste best om onze visie op menselijkheid,
onderlinge verbinding en samenwerking in alle facetten van het bedrijf te integreren. In het bedrijfsleven zijn we gaan geloven dat concurrentie de beste prijs oplevert. Bij RSF kiezen we radicaal om concurrentie te vervangen door samenwerking.
Neem de manier hoe wij de prijs vaststellen van een lening, ofwel het rentepercentage. Al meer dan tien jaar brengen we elk kwartaal een afvaardiging van spaarders, investeerders en sociale ondernemers bij elkaar in zogenoemde Community Price Gatherings.
In een door ons gefaciliteerde dialoog wordt het rentepercentage van de leningen vastgesteld. Dat is echt heel bijzonder. Stel je voor, je bent investeerder, dan is het te begrijpen dat je vanuit jezelf toch de neiging hebt om er een zo’n goed mogelijk rentepercentage uit te slepen. Voor de sociale ondernemer geldt het omgekeerde. Zo laag mogelijk is het beste. En dan zitten wij als RSF er nog met een prijskaartje tussen om de dienstverlening als intermediair zo goed mogelijk te faciliteren. Een lagere rente heeft direct gevolgen voor de manier waarop we ons werk kunnen doen, of de hoogte van onze salarissen.”
RSF heeft een methode ontwikkeld om tot afspraken te komen waar iedereen zich in kan vinden. “We spreken openlijk en oprecht over de gevolgen van een rentewijziging. Wat betekent dat voor de investeerder? Wat betekent dat voor de ondernemer?
Mensen zijn in staat om daar gezamenlijk een antwoord op te formuleren, met respect voor ieders behoeften en mogelijkheden. Dat zijn voor mij altijd weer ‘kippenvelmomentjes’.”
Investeerders wegen ook goed mee waarin wordt geïnvesteerd, wat het belang is voor de gemeenschap.
“Op die manier ontstaat er begrip voor elkaar. De investeerder weet dat zijn geld goed terechtkomt
“Wij kiezen ervoor om de controle over ons geef-geld te verschuiven van de donors naar de Shared Gifting Circles waarin
experts participeren vanuit verschillende donorinstellingen.”
Duurzaam ondernemen
21
en de ondernemer die geld nodig heeft, heeft respect voor de investeerder. Zonder dergelijke investeerders zouden talloze bedrijven hun betekenisvolle functie niet langer vervullen. De investeerder leert de sociale betekenis van het werk van de ondernemer waarderen en vice versa. Beide partijen komen in een sessie van 1,5 tot 2,5 uur tot een gezamenlijke aanbeveling over de hoogte van de rente. Vrijwel altijd wordt deze aanbeveling door RSF overgenomen.”
Mission-First Business Models
“Om tot een menswaardige economie te komen is tevens een herziening van eigendomsstructuren en businessmodellen nodig. Je hoeft alleen maar te kijken naar de systeemcrisis waarin we als samenleving verkeren – van klimaatverandering tot inkomensongelijkheid – om te zien dat het bedrijfsleven voor een groot deel onderdeel is van het probleem. We hebben de revolutie van aandeelhouderswaarde naar stakeholderswaarde hard nodig. We kunnen niet langer afhankelijk zijn van de welwillendheid van een paar ceo’s.”
Van Brakel ziet wereldwijd een toenemende interesse voor ‘mission-first business’ modellen die gefundeerd zijn op de principes dat winst altijd de betekenis van een onderneming behoort te dienen, dat stakeholders actief betrokken zijn en ‘de macht’ hebben om besluiten te nemen en dat het economische eigendom en de stemrechten van elkaar gescheiden zijn. “Dit soort modellen zijn allang geen theorie meer. Kijk bijvoorbeeld naar het grote Duitse Bosch concern met ruim 400.000 medewerkers. Het is voor 92 procent in handen is van een vereniging zonder winstoogmerk die enerzijds beschermt dat het bedrijf niet zomaar in verkeerde handen terechtkomt en
anderzijds ervoor zorgt dat de winsten worden gebruikt om talloze nuttige zaken in de samenleving te bevorderen, zoals gezondheidszorg, wetenschap, onderwijs, cultuur, etc.”
Ander praktijkvoorbeeld is Triodos bank, die omwille van een evenwichtige relatie tussen de aandeelhouder en de missie van de bank haar aandelen heeft gecertificeerd, zodat aandeelhouders van de bank aandelen kunnen kopen (eigendom) zonder dat het direct stemrecht oplevert. “Deze bank heeft zich ook beschermd tegen een overname door een ongewenste partij. Dat is niet bedoeld om niet langer winst te maken. Winst is nu eenmaal de zuurstof voor een onderneming, alleen winst is niet de doelstelling, maar het mooier maken van de wereld. Binnen ons netwerk stimuleren wij dit soort nieuwe modellen en zien ook dat ze volop worden toegepast.”
“Een organisatie is niets anders dan een middel om boven het eigen ego te
leren uitstijgen”
Geef Economie
“In traditionele business modellen wordt een donatie gedaan aan een goed doel en die instelling bepaalt dan wat er met het geld wordt gedaan. Dit is big business geworden. Wij kiezen voor een andere weg, waarbij de controle over de fondsen verschuift van de donors naar de Shared Gifting Circles waarin experts
participeren vanuit verschillende donorinstellingen.
Deze groepen gaan met elkaar in dialoog om tot de juiste verdelingen te komen. Op deze manier wordt de collectieve wijsheid van de totale groep gebruikt in plaats van de machtsbelangen van het goede doel of instelling zelf. Ook hier transformeren we de concurrentie tussen verschillende goede doelen tot een vereniging van krachten ten gunste van het collectieve welzijn.”
Het geheim van het succes
“Evenals in puur marktgerichte organisaties werken we met goed opgeleide vakmensen. Als ik een boekhouder zoek, dan zoek ik allereerst iemand die goed kan boekhouden en niet iemand die alleen iets heeft met ons gedachtegoed, maar het vak van boekhouden nog moet leren. Je ziet vandaag de dag, met bijvoorbeeld het honderd jarig bestaan van de antroposofische geneeskunde, het positieve effect daarvan. Elke antroposofische arts is volledig als arts opgeleid en is ervaren. Daar is niets ‘alternatiefs’ aan.
Alleen is hun reguliere kennis en ervaring verbreed met een integrale kijk op de mens, die niet alleen naar het fysieke lichaam kijkt, maar onder andere ook naar de individualiteit. Wij doen het niet anders.
We werken met professionals die breder kijken dan hun eigen opleiding alleen. Een organisatie is niets anders dan een middel om boven het eigen ego te leren uitstijgen en ons licht te laten schijnen in deze wereld.”
Dit artikel is eerder verschenen in het New Financial Magazine, een uitgave van de Stichting New Financial Forum dat stelt zich ten doel om
‘brandstof’ te leveren aan mensen, bedrijven en organisaties die hen financieel-economisch vooruithelpt om van betekenis te zijn in een nieuwe economie van welzijn voor mens, natuur en samenleving (www.newfinancialforum.nl).
Hoofdkantoor RSF Social Finance
JASPER VAN BRAKEL
Jasper van Brakel (1974) is geboren en getogen in Nederland. Na de afronding van zijn masteropleiding economie (richting bedrijfseconomie) aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, werkte hij vier jaar lang voor Ormit op het gebied van talentontwikkeling van mensen binnen organisaties. Daarna verhuisde hij naar Duitsland om zes jaar lang voor Weleda te werken in verschillende managementfuncties op het gebied van sales en marketing. In 2008 werd hij succesvol ceo Weleda Noord-Amerika.
In 2011 studeerde hij af aan de Harvard Business School. In 2013 en 2014 gaf hij leiding aan een herpositionering van Weleda’s Nederlandse en Belgische dochterondernemingen. Vervolgens werd hij partner van Newpark Capital en was hij adviseur bij Armonia, beide actief op het gebied van investeren met een positieve impact op de samenleving.
Hij is getrouwd en heeft vier kinderen. Momenteel is Van Brakel naast zijn rol als ceo van RSF Social Finance ook president commissaris van Gaia Herbs en is hij lid van de raad van commissarissen van Teton Waters Ranch.
Duurzaam ondernemen
22
Goed voor het milieu en tegen
de dorst: duurzame rietjes van Strawies
Je hoort wel eens dat jongeren een verre reis maken om vol inspiratie en gezonde energie huiswaarts te keren. Dat gold in ieder geval wel voor Bas (18) en Simon (23) van Oordt. Hun bedrijfje Strawies verkoopt een duurzaam alternatief voor het plastic rietje, dat vanaf volgend jaar verboden wordt door nieuwe Europese wetgeving.
Tijdens een reis naar Australië maakten de broertjes van Oordt kennis met het roestvrijstalen rietje en sindsdien zijn ze deze blinkende gadget niet meer uit het oog verloren. “We zagen in Australië veel gezin- nen die gebruik maakten van RVS rietjes en eenmaal thuis vroegen we ons af waarom”, legt Simon uit.
“Eerlijk gezegd waren we toen nog niet echt bewust van het dierenleed dat plastic aanricht.” Na heel wat research en het kijken van confronterende documen- taires over de plastic soep, besloten de jongens hun steentje bij de dragen aan dit wereldwijde probleem.
Duurzame rietjes worden van verschillende mate- rialen gemaakt zoals hooi, riet, papier of zelfs pasta.
Toch kozen Bas en Simon voor roestvrijstaal. “De voornaamste reden daarvoor is dat dat het enige soort rietje is dat echt lang herbruikbaar is”, vertelt Bas.
De meeste alternatieven voor het plastic rietje zijn afbreekbaar, maar worden, net als de voorganger, eenmalig gebruikt en weer weggegooid. “Onze rietjes zijn vaatwasser bestendig en kunnen met bijgeleverd borsteltje met de hand gepoetst worden.”
Het assortiment van Strawies bestaat uit kleurrijke rietjes die voor verschillende drankjes te gebruiken zijn. Zo is er een breed exemplaar speciaal voor smoothies of milkshakes en zijn er korte, smalle
rietjes voor cocktails of kleine glazen. De reguliere rietjes zijn in een rechte of licht gebogen variant te krijgen.
Zelf groeien door anderen te inspireren
Inmiddels hebben enkele huishoudens in Nederland een setje Strawies in de keukenlade liggen. Maar Bas en Simon hebben hun pijlen op nog twee andere doelgroepen gericht: de horeca en de zorg. “De horeca was helaas niet zo makkelijk te benaderen de afgelopen maanden, maar we hebben bij een restau- rant in de buurt een trial lopen met onze rietjes. Daar krijgen we veel positieve reactie van”, vertelt Simon.
“Daarnaast zijn we sinds kort een samenwerking aan- gegaan met een lokale zorginstelling, waar dagelijks heel veel plastic rietjes worden gebruikt.”
De jonge ondernemers hebben met de start van hun bedrijfje al veel bewustzijn rondom wegwerpplastic gecreëerd. “We sporen mensen in onze omgeving natuurlijk aan om een Strawie te gebruiken en ver- tellen ons verhaal. Eén rietje zal geen groot verschil maken, maar het zet mensen wel aan het denken. Het gebruiken van een Strawie is dus een eerste zet die leidt naar volgende duurzame stappen.”
Tekst: Maxime Paulis | Beeld: Mitchel Lensink
