Gespreksvoering over soa

(1)

Gespreksvoering over soa

V erdie pingsmodul e

Gesprek sv oering o ver so a

V erdiepingsmodule

1. Toelichting

In een soa-gesprek zijn meerdere aspecten belangrijk: allereerst het voorlichting geven over soa's en het bespreken met de patiënt van een positieve soa-uitslag.

Daarnaast zijn vooral het counselingsgesprek over veilig vrijen en partnerwaarschuwing nuttig. Zo wordt de patiënt zich bewust van zijn huidig gedrag en gemotiveerd om eventueel zijn gedrag te veranderen. Dit draagt bij aan het welzijn van de patiënt en aan de soa-bestrijding in het algemeen.

Het stellen van de diagnose soa is met de huidige middelen vaak niet meer zo moeilijk, maar de uitslag bespreken met de patiënt die een soa heeft, kan lastig zijn en veel tijd kosten. Ook al zijn de meeste soa's geen ernstige aandoeningen, de patiënt schrikt meestal bij het idee een soa te hebben opgelopen, vraagt zich af of hij nog meer soa's heeft opgelopen, of er ernstige gevolgen zijn zoals onvruchtbaarheid, en of de aandoening een chronisch of recidiverend karakter heeft. Zo’n gesprek heeft dus de kenmerken van een slechtnieuwsgesprek.

In het counselingsgesprek over veilig vrijen bespreekt de huisarts de motivatie voor en barrières tegen veilig vrijen en partnerwaarschuwing.

In deze module worden de verschillende gesprekken in kleine groepen geoefend, met aandacht voor zowel de inhoudelijke aspecten als de vorm van het gesprek.

Twee korte referaten waarin uitleg wordt gegeven over enkele basisprincipes van een dergelijk slechtnieuws- en/of counselingsgesprek, gaan vooraf aan de rollenspelen.

2. Doel, doelgroep en tijdsduur

Doelstelling: De huisarts kan adequate voorlichting geven bij het bespreken van de uitslag van een soa, met aandacht voor de belevingsaspecten van de patiënt. De huisarts kan een adequaat counselinggesprek voeren over veilig vrijen en partnerwaarschuwing.

Doelgroep: Huisartsen

Tijdsduur: 50 minuten (en per extra rollenspel 15 minuten meer) Groepsgrootte: Tot 15 personen

3. Uitvoering

• Leid de Verdiepingsmodule in met de tekst onder ‘Toelichting’ (5 min.).

• Kies het rollenspel dat u wilt spelen. De rollenspelen 1 t/m 3 gaan over het bespreken van een positieve soa-uitslag (een slechtnieuwsgesprek.

Achtereenvolgens komen aan de orde een goed behandelbare soa, een weliswaar onschuldige maar niet afdoende behandelbare soa en een positieve hiv- uitslag. Rollenspel 4 gaat over de counseling bij veilig vrijen en partnerwaarschuwing.

• Houd het bijbehorende referaat. Gebruik daarvoor de tekst van Docentmateriaal 1 en/of 2 en de sheets/powerpointdia’s (10 min.).

Docentmateriaal 1 (referaat 1) hoort bij rollenspel 1, 2 en 3. Docentmateriaal 2 (referaat 2) hoort bij rollenspel 4.

• U kunt natuurlijk ook meerdere rollenspelen doen.

• Vraag de deelnemers of twee personen bereid zijn om het rollenspel te spelen aan de hand van de Werkbladen 1a en 1b, 2a en 2b, 3a en 3b, of 4a en 4b.

Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M82 Het soa-consult van december 2004.

(2)

Gespreksvoering over soa Werkblad 1

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

• Verdeel de twee observatieopdrachten bij de rollenspelen 1 t/m 3 (Werkbladen 1c en 1d, 2c en 2d of 3c en 3d) of de observatieopdracht bij rollenspel 4 (Werkblad 4c) onder de overige deelnemers. Wijs twee observatoren aan.

• Wanneer er voldoende deelnemers zijn en u de beschikking heeft over een grote zaal of meerdere ruimten, kunt u meerdere subgroepen van vier/drie personen vormen.

• Laat de spelers hun rol lezen en geef hun enkele minuten de tijd om zich goed in te leven. Het rollenspel zelf duurt zeven tot tien minuten. Een van de observatoren houdt de tijd in de gaten (10 min.).

• Bespreek het rollenspel na in de kleine groepjes aan de hand van de observatieopdrachten en de richtlijnen voor de nabespreking (Werkblad 5) (15 min.).

• De docent leidt de plenaire bespreking (10 min.), waarin de deelnemers kunnen aangeven wat ze van deze oefening met de basisprincipes van het slechtnieuwsgesprek of het counselingsgesprek geleerd hebben. Wat heeft de communicatie bevorderd, wat heeft de communicatie geremd. Welke voornemens tot verandering komen hieruit voort? Noteer deze punten op een flap-over.

4. Organisatie

• Zorg voor een geschikte ruimte of meerdere ruimten.

• Zorg voor een laptop/beamer of een overheadprojector met scherm.

• Zorg voor een flap-over.

• Kopieer per rollenspel (1, 2, 3, 4) de Werkbladen a t/m d voor de deelnemers.

• Bereid u voor door alle werkbladen van deze module door te nemen.

• Zorg dat u goed op de hoogte bent van de inhoud van de NHG-Standaard Het soa-consult.

(3)

Referaat 1: Het bespreken van een positieve soa-uitslag (dia 1, sheet 1)

Bij de rollenspelen 1, 2, 3

Het hebben van een seksueel overdraagbare aandoening wordt vaak door de pati- ënt als heel vervelend ervaren. Voor de verwerking en acceptatie hiervan is het van belang dat het eerste gesprek goed loopt. Dit gesprek heeft dezelfde structuur als het ‘slecht-nieuws-gesprek’ (dia 2). Het slechte nieuws is dat het seksuele gedrag heeft geleid tot een besmettelijke ziekte waarvoor behandeling nodig is, die chronisch is of kan recidiveren, die complicaties kan geven of de kans vergroot op het tegelijkertijd hebben van meer soa's. Het slechte nieuws roept vaak gedachten en gevoelens op van angst, boosheid, schuld, schaamte en onrust in de relatie.

Weliswaar betreft het vaak geen levensbedreigende aandoening, lastig zijn de klachten en emoties wel. Het kan consequenties hebben voor de beleving van de seksualiteit, het seksueel gedrag en voor de seksuele relatie(s).

Een dergelijk gesprek heeft twee aspecten. Ten eerste dient er aandacht te zijn voor de emotionele reacties van de patiënt. Ten tweede dient er informatie over de aandoening te worden gegeven. Na het ontvangen van het slechte nieuws is de patiënt in eerste instantie weinig toegankelijk voor verdere feitelijke informatie. Op dat moment is het belangrijker om op de gevoelens van de patiënt in te gaan. Pas daarna zal deze weer ‘openstaan’ voor verdere uitleg. Bepalen of de tijd rijp is om informatie te geven is niet zo moeilijk. Als u voldoende heeft gereageerd op ver- werkingsvragen, zal de patiënt vanzelf nadrukkelijk de vraag herhalen en u op die manier duidelijk maken dat u informatie kunt geven. Overigens is de heftigheid van de emotionele reactie afhankelijk van de omvang van het slechte nieuws en van de beleving van de patiënt. Soms is het niet mogelijk om alle informatie in één consult te bespreken en kunt u de patiënt vragen op een later tijdstip terug te komen.

Een gesprek zou dus als volgt kunnen verlopen:

(Sheet 2 / dia 3 t/m 6)

Stap 1. (dia 3) U geeft een korte uitleg over de aandoening en het beleid.

Bijvoorbeeld door te zeggen: U heeft een herpesinfectie. Dit is een geslachtsziekte, die onschuldig is, maar waar geen afdoende behandeling voor bestaat. De blaasjes en wondjes verdwijnen vanzelf in twee tot drie weken, maar ze kunnen met een zekere regelmaat terugkomen op dezelfde plek. Op het moment dat deze blaasjes en korstjes aanwezig zijn, bent u besmettelijk voor anderen.

Stap 2. (dia 4) U wacht de reactie van de patiënt af en geeft zijn emoties ruimte.

Dit doet u door in te gaan op de gevoelens van de patiënt. Geef geen verdere informatie of oplossingen. Een patiënt reageert bijvoorbeeld met:

‘... dus er is niets aan te doen?’ Waarschijnlijk is dit geen vraag om informatie, maar een verwerkingsvraag. Als u reageert met informatie geven, zou het kunnen zijn dat de patiënt die informatie op dat moment niet of nauwelijksopneemt. Beter is het om bijvoorbeeld te reageren met: ‘Ik merk dat u dit moeilijk vindt’. Hierdoor kan de patiënt zich begrepen voe- len en vertellen wat hij zo moeilijk vindt.

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 1

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(4)

Stap 3. (dia 5) U vat de tot nu toe gegeven informatie samen en geeft kort weer wat de de emotionele reactie hierop was van de patiënt. De bedoeling hiervan is te kijken of u en de patiënt op hetzelfde spoor zitten. Aan de reactie van de patiënt op deze samenvatting kunt u dit controleren. Zo ja, dan volgt:

Stap 4. (dia 6) Het plan van aanpak: u geeft verdere informatie, gaat na of de patiënt bereid is om het beloop af te wachten, geeft uitleg over het beleid bij frequente recidieven, het doen van verder geslachtsziekte- onderzoek, condoomgebruik en partnerwaarschuwing. In verband met de uitgebreidheid van deze informatie kan hiervoor een vervolgafspraak worden gemaakt.

Natuurlijk is de emotionele lading bij de diagnose herpes of condylomata anders dan bij de diagnose HIV-infectie. Maar de principes van de consultvoering zijn ver- gelijkbaar. Het is niet de bedoeling om emoties aan te dikken. Laten zien dat u de emoties begrijpt kan heel ‘ontwapenend’ werken.

Soms kunnen, door de aanvullende informatie de emoties van de patiënt weer oplaaien. U zou dan de stappen 2 en 3 kunnen herhalen.

Bij het rollenspel dat gespeeld gaat worden, gaat het niet om goed of fout. Het gaat erom te merken wat het horen van ‘slecht nieuws’ met iemand doet.

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 1

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(5)

Referaat 2. Gespreksvoering over veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing (sheet 3, dia 7)

In een gesprek over veilig vrijen is kennis meestal geen probleem. Bijna alle mensen, ook jongeren, weten dat condooms beschermen tegen soa's en HIV. Natuurlijk wilt u in een gesprek enige voorlichting geven over het vóórkomen en voorkómen van soa's, de besmettelijkheid en dergelijke. Maar om de patiënt werkelijk te betrekken bij het gesprek is 'motiverende gespreksvoering' (motivational intervie- wing, MI) over veilig vrijen en condoomgebruik nuttig. De patiënt wordt zich dan bewust van zijn gedrag en zijn wensen en hij wordt gestimuleerd om daarin zo nodig verandering te brengen. We volgen hierbij het volgende stappenplan: informatie geven, motivatie en barrières nagaan, samenvatten en een plan van aanpak maken.

(Sheet 4/dia 8) In de voorlichting kunt u benoemen dat het aantal patiënten met een soa de laatste jaren toeneemt, dat je, als je een soa hebt, een ander kunt besmetten, dat het hebben van een soa een grotere kans geeft om andere soa's te krijgen, dat huisartsen actiever testen op soa's onder risicogroepen, dat een soa de kans op PID en onvruchtbaarheid bij vrouwen vergroot en dat condooms beschermen tegen de meeste soa's. Voor de meeste huisartsen is dit niet moeilijk.

Bovendien is hierover volop voorlichtingsmateriaal in de vorm van folders, patiën- tenbrieven en informatieve internetsites.

Vervolgens informeert u of de patiënt gemotiveerd is om veilig te vrijen:Vind je veilig vrijen nodig? Denk je dat het nodig is om condooms te gebruiken? Probeer te anticiperen op spijt achteraf: Hoe voel je je na onveilig vrijen? (Sheet 5 /dia 9) Velen zullen hierop ondubbelzinnig antwoorden dat ze veilig vrijen heel belangrijk vinden en zeker gemotiveerd zijn. Maar als patiënten deze overtuiging moeten gaan toepassen in hun persoonlijk leven, dan blijken zij zich toch gemakkelijk aan te passen aan de omgevingsnormen: Vrijen mijn vriend(inn)en met condoom? Zij schatten het eigen risico meestal lager in: Ik ben geen prostitué(e). Ik kijk wel uit met wie ik vrij. Ik trek niet op met mensen met soa's/HIV. Na een vaste relatie van twee maanden vrij je ‘zonder’. Soms maakt de emotionele betekenisverlening veili- ge seks moeilijk: het zichzelf ‘bloot’-geven en ‘over’-geven. De Don Juan: 'mét' is niet echt. Denk ook aan genderverschillen die de biologische kwetsbaarheid ver- groten (de receptieve partner is kwetsbaarder) en verschillen in onderhandelingsstijl en macht. Het ontbreken van vaardigheden, bijvoorbeeld om condooms te kopen of om over condoomgebruik met de partner te onderhandelen, kan lastig voor iemand zijn. Soms worden grenzen verlegd door alcohol en drugs of is men ‘in the heat of the moment’ in ‘hogere sferen’ en meer met andere dingen bezig dan met veilig vrijen: Ben ik niet te dik? Heb ik een schone onderbroek aan? (sheet 6/

dia 10)

Als uw patiënt aangeeft gemotiveerd te zijn om veilig te vrijen, gaat u na wat de barrières zijn die verhinderen om dat ook te doen: Wat vind je lastig aan veilig vrijen? Hoe komt het dat het niet lukt om veilig te vrijen? Vind je het lastig om condoomgebruik te bespreken? Wat vind je precies lastig? (sheet 7/dia 11)

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(6)

Belemmeringen voor condoomgebruik kunnen zijn (sheet 8/dia 12):

• Schaamte: wat zal hij of zij wel van me denken! Ook: geen condooms durven kopen

• Onervarenheid/onwetendheid: hoe werkt zo’n ding precies? Wanneer doe je hem om…?

• Onzekerheid

• Communicatieverschillen tussen man en vrouw: wanneer breng je het ter sprake? Wat zeg je dan tegen elkaar..?

(Sheet 9/dia 13) Tot slot ervaren ook hulpverleners belemmeringen om te spreken over 'seksuele gezondheid'. De ene huisarts zal hierover gemakkelijker praten dan de andere. Ook de persoon die de huisarts tegenover zich heeft, de sekse en de leeftijd maken verschil.

Niet te vergeten spelen ook de normen en waarden van de hulpverlener een rol in het verloop van het gesprek. Vooral als de hulpverlener zich overvallen voelt door gedrag van de patiënt, dat erg afwijkt van zijn persoonlijke normen, zullen zijn gevoelens zijn reactie op de hulpvraag van de patiënt gemakkelijk kunnen beïn- vloeden. Daarom is het nuttig dat de hulpverlener aandacht besteedt aan zijn persoonlijke normen en deze plaatst naast zijn beroepsnormen.

Bij een positieve testuitslag hoort ook de partnerwaarschuwing aan de orde te komen om te voorkomen dat de patiënt de betreffende soa opnieuw krijgt (ping- pong-effect) en om verdere verspreiding van de soa tegen te gaan. U vraagt de patiënt of deze de partner(s) tot een halfjaar terug wil waarschuwen. Als de patiënt het lastig vindt, kunt u weer de motivatie en de belemmeringen bespreken: Hoe zou je zelf reageren als je partner een soa had: zou je het dan van hem/haar willen horen of niet? Wat vind je er lastig aan om het te vertellen? U vraagt hoe de patiënt de ander wil informeren; bijvoorbeeld in een persoonlijk gesprek, per telefoon, per e-mail of per brief, eventueel met een soa-waarschuwingsstrook of met behulp van een soa-verpleegkundige van de GGD.

Het gesprek zou als volgt kunnen verlopen (Sheet 10 / powerpointdia’s 14 t/m 18):

Stap 1. U geeft kort informatie over de toename van het aantal gevallen en de besmettelijkheid van soa, de complicaties, condoomgebruik en veilig vrijen, en het belang van partnerwaarschuwing.

Stap 2. U vraagt naar de motivatie om veilig te vrijen. Vind je veilig vrijen nodig?

Denk je dat het nodig is om condooms te gebruiken? Hoe voel je je na onveilig vrijen? Vraag door hoe de motivatie wordt gekleurd door omgevingsnormen. Vraag naar barrières: Wat vind je lastig aan veilig vrijen?

Hoe komt het dat het niet lukt om veilig te vrijen?

Stap 3. U vraagt naar de motivatie voor en de barrières tegen partnerwaarschuwing.

Stap 4. U geeft een samenvatting van wat u met de patiënt heeft besproken.

Daarmee gaat u na of u begrepen heeft wat de patiënt bedoelt. Aan de reactie van de patiënt op deze samenvatting kunt u dit controleren. Zo ja, dan volgt:

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(7)

Stap 5. Het plan van aanpak: Hoe wil je dit aanpakken? Wat is daarvoor nodig?

Bij het rollenspel dat gespeeld gaat worden, gaat het niet om goed of fout. Het gaat erom te merken wat een soa-counselingsgesprek waarbij 'motiverende gespreksvoering' wordt toegepast met iemand doet.

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(8)

10 Sheets

7. Barrières

• Wat vind je lastig aan veilig vrijen?

• Hoe komt het dat het niet lukt om veilig te vrijen?

• Vind je het lastig om condoomgebruik te bespreken?

• Wat vind je precies lastig?

8. Barrières

• Schaamte:

Wat zal hij/zij wel van me denken!

Geen condooms durven kopen.

• Onervarenheid/onwetendheid:

Hoe werkt zo'n ding precies?

Wanneer doe je hem om..?

• Onzekerheid Communicatie-verschillen man-vrouw:

Wanneer breng je het ter sprake?

Wat zeg je dan tegen elkaar..?

• Communicatie over seksualiteit

9. Barrières bij hulpverleners

• Aandacht voor seksuele gezondheid

• Normen en waarden hulpverlener

10. Stap 1: informatie geven

Stap 2: motivatie en barrières voor condoomgebruik Stap 3: motivatie en barrières voor partnerwaarschuwing Stap 4: samenvatten

Stap 5: plan van aanpak

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(9)

Sheet 1

Bespreken van een positieve soa-uitslag

=

slechtnieuwsgesprek

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(10)

Sheet 2

Stap 1.

Korte uitleg

Stap 2.

Reactie afwachten Ruimte voor emoties

Stap 3.

Samenvatten (van informatie en de emotionele reactie daarop)

Stap 4.

Plan van aanpak

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(11)

Sheet 3

Soa-counselingsgesprek:

=

bespreken van veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(12)

Sheet 4

Informatie geven:

• Soa's nemen toe de laatste jaren

• Met een soa kun je een ander besmetten

• Het hebben van een soa geeft een grotere kans om een andere soa te krijgen

• Actiever testen binnen risiscogroepen

• Een soa geeft kans op PID en onvruchtbaarheid bij vrouwen

• Condoom beschermt tegen de meeste soa's Gespreksvoering over soa

Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(13)

Sheet 5

Motivatie patiënt (theorie)

• Vind je veilig vrijen nodig?

• Hoe voel je je/zou je voelen na onveilig vrijen?

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(14)

Sheet 6

Motivatie patiënt (praktijk)

• Omgevingsnormen (‘peergroup’)

• Subjectieve risico-inschatting - ik ben geen prostitué(e)

- ik trek niet op met mensen met soa/HIV

• Emotionele betekenisverlening - 'vaste relatie' na twee maanden - ‘bloot’-geven en ‘over’-geven - Don Juan: met = niet echt

• Gender

- Verschillen in (biologische) kwetsbaarheid - Verschil in onderhandelingsstijl en macht

• Context en cultuur

- Beschikbaarheid en acceptatie condooms - Drank, drugs, armoede

Gespreksvoering over soa Docentmateriaal 2

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(15)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag

Rollenspel 1. ‘Chlamydia, daar word je toch onvruchtbaar van?’

Informatie voor de huisarts

Esther Noterman, 20 jaar, studente economie, bezocht uw spreekuur met een vraag over anticonceptie, omdat zij een nieuwe vriend heeft. U adviseerde haar de anti- conceptiepil. Omdat bleek dat zij, een weliswaar gering, soa-risico had gelopen, heeft u chlamydia-diagnostiek gedaan. De uitslag van de chlamydiatest is positief.

Esther komt nu op het spreekuur voor de uitslag.

Aandachtspunten

• U vraagt door naar hoe deze patiënte haar klachten beleeft.

Denk daarbij aan zorgen, angst, schaamte:

- de vraag van wie de besmetting afkomstig is?

- angst voor complicaties;

- angst voor recidieven en besmettelijk zijn;

- angst voor andere soa;

- onrust in de relatie.

• U geeft voorlichting over:

- klachten - beleving - behandeling - recidieven - besmettelijkheid

- motivatie en barrières voor veilig vrijen - partnerwaarschuwing

• U gaat na of de patiënte de informatie begrepen heeft.

T

Teerr hheerriinnnneerriinngg:: 1. Korte uitleg

2. Reactie patiënt afwachten, emotionele reflectie 3. Samenvatting informatie, korte weergave van

emotionele reactie patiënt 4. Plan van aanpak

Gespreksvoering over soa Werkblad 1a

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(16)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag

Rollenspel 1. ‘Chlamydia, daar word je toch onvruchtbaar van?’

Informatie voor de patiënt

U bent Esther Noterman, 20 jaar, studente economie.

U heeft een nieuwe vriend met wie u seksueel contact heeft. In principe vrijt u veilig met condooms, maar dat is wel eens misgegaan en daarom lijkt dit u geen goed voorbehoedsmiddel. U bent naar de huisarts gegaan om over anticonceptie te praten. U slikt nu de pil. Op zijn advies liet u ook een chlamydia-onderzoek doen.

Vanmorgen belde u voor de uitslag van het chlamydia-onderzoek en hoorde u van de huisarts dat u een chlamydia-infectie heeft; hij vroeg u om op het spreekuur te komen. U bent perplex. U had bij nader inzien twee keer eerder een relatie waarbij u onveilig vrijde; tja hoe die vrienden zich verder gedragen weet u niet, ze houden wel van uitgaan, net als u. U schaamt zich, u bent immers goed voorgelicht thuis (uw vader is nota bene arts). Wat zal Marco, uw huidige vriend wel niet van u denken, of heeft u het van hem? Bah, u voelt zich vies. En als u het al lang heeft, ben u dan onvruchtbaar geworden?

Al deze gedachten spoken door uw hoofd als u in de wachtkamer zit. U hoopt dat u goed kan opnemen wat de huisarts allemaal gaat vertellen, want eigenlijk bent u vooral geschrokken.

Het consult begint op dit moment.

Een vraag die u zichzelf kunt stellen om u in de rol in te leven is:

Wat verwacht ik van de huisarts?

Gespreksvoering over soa Werkblad 1b

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(17)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag Rollenspel 2. ‘Ik hoopte dat het vanzelf zou overgaan!’

Rebecca Richters, 19 jaar, werkt in een banketbakkerij. Zij vertelt dat ze zes weken geleden kleine aangroeisels rondom de schaamlippen en bij de anus ontdekte. Bij navraag vertelt ze dat ze er niet eerder mee durfde te komen. Ze hoopte dat het vanzelf zou overgaan; ze is bang voor iets gevaarlijks. Bij onderzoek ziet u duidelijk condylomata acuminata rond de vagina-ingang. Ze vraagt of het een geslachtsziekte kan zijn.

Op dit moment begint het consult.

Aandachtspunten

• U vraagt door naar hoe deze patiënte haar klachten beleeft.

Denk daarbij aan zorgen, angst, schaamte:

- de vraag van wie de besmetting afkomstig is;

- cosmetische bezwaren;

- angst er niet helemaal vanaf te komen;

- angst voor recidieven en besmettelijk zijn;

- angst voor andere soa's;

- klachten;

- beleving;

- behandeling;

- recidieven;

- overdracht;

- motivatie voor en barrières tegen veilig vrijen;

- partnerwaarschuwing.

T

Gespreksvoering over soa Werkblad 2a

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(18)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag Rollenspel 2. ‘Ik hoopte dat het vanzelf zou overgaan!’

Je bent Rebecca Richters, 19 jaar, en werkt in een banketbakkerij. Zes weken geleden ontdekte je kleine aangroeisels rondom de schaamlippen en bij de anus.

Omdat de aangroeisels alleen maar toenemen, heb je alle moed bij elkaar geraapt om naar de dokter te gaan. Bij navraag van de dokter heb je verteld dat je er niet eerder mee naar de huisarts durfde te gaan. Je hoopte dat het vanzelf zou overgaan; je schaamt je voor het aangezicht; je bent bang dat het ook nog besmettelijk is, en misschien wel gevaarlijk. Na onderzoek zegt de huisarts dat het wratjes zijn.

Zes maanden geleden had je kortdurend een oudere vriend, een relatie waarmee je moeder het niet eens was. Het ging uit. Natuurlijk heb je condooms gebruikt, maar ook wel eens niet. Je vraagt of het een geslachtsziekte kan zijn?

Gespreksvoering over soa Werkblad 2b

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(19)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag Rollenspel 3. ‘Het zal toch niet waar zijn!’

Hans van Zetten is 28 jaar en homoseksueel. Hij bezocht twee weken geleden het spreekuur met het verzoek om een soa-onderzoek. Hij had een maand of drie daarvoor bij het uitgaan in het circuit een condoomongeluk gehad en de gedachte aan het soa-risico dat hij gelopen heeft liet hem niet los. Hij vertelde dat hij geen klachten had, maar zich wel wat grieperig heeft gevoeld in de twee weken na het sekscontact. Volgens de risico-inschatting deed u onderzoek naar Chlamydia, gonorroe, lues, hepatitis B en HIV-infectie. Hij blijkt positief te zijn voor HIV-antistoffen en komt op het spreekuur om de uitslag van het onderzoek te horen.

Aandachtspunten

• U geeft de uitslag.

• U vraagt door naar hoe deze patiënt zijn klachten beleeft.

Denk daarbij aan boosheid, angst, verdriet, schaamte, schuld:

Later:

- de vraag van wie de besmetting afkomstig;

- angst voor besmettelijk zijn;

- angst voor andere soa's;

- Klachten; een HIV-infectie geeft in eerste instantie geen klachten, wel (meestal na jaren) afweervermindering; zonder behandeling ontstaan er dan ziekteverschijnselen (aids). Het is een virusinfectie, waarvoor geen afdoende behandeling bestaat, wel zijn er medicijnen die de progressie vertragen - behandeling: medicijnen zijn nodig als de afweer afneemt. U verwijst voor de behandeling naar de aids-internist, die het moment bepaalt waarop de behandeling wordt gestart op geleide van de halfjaarlijkse bloedcontroles op leukocytenaantal en 'viral load'.

- beleving: de huisarts kan de patiënt begeleiden bij de verwerking en bij het vertellen aan familie/vrienden

- lotgenotencontact bijvoorbeeld via hulporganisaties - veilig vrijen; motivatie en barrières

- partnerwaarschuwing

• U gaat na of de patiënt de informatie begrepen heeft.

T

Gespreksvoering over soa Werkblad 3a

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(20)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag Rollenspel 3. ‘Het zal toch niet waar zijn!’

U bent Hans van Zetten, 28 jaar en homoseksueel. U bezocht twee weken geleden het spreekuur omdat u een soa-onderzoek wilde. U had een maand of drie daarvoor bij het uitgaan in het circuit een condoomongeluk gehad en de gedachte aan het soa-risico dat u gelopen heeft liet u niet los. U vertelde dat u geen klachten had, maar zich wel wat grieperig had gevoeld in de twee weken na het sekscontact.

De huisarts adviseerde onderzoek op chlamydia, gonorroe, lues, hepatitis B en HIV-infectie. U komt nu op het spreekuur om de uitslag van het onderzoek te horen. U bent weliswaar zenuwachtig, maar u acht de kans op een soa of HIV toch wel erg klein, zeker omdat u totaal nergens last van heeft.

Gespreksvoering over soa Werkblad 3b

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(21)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag Rollenspel 1, 2 en 3

Observatieopdracht voor de eerste observator

U let op de huisarts.

Lees de onderstaande vragen aandachtig door en neem ze in u op. Vul uw observaties in nadat het rollenspel beëindigd is.

Als observator kijkt u naar de inhoud van de voorlichting.

• Geeft de huisarts voorlichting over:

- klachten - beleving - behandeling - recidieven - besmettelijkheid

- veilig vrijen: motivatie en barrières - partnerwaarschuwing

• Gaat de huisarts na of de patiënt de informatie begrepen heeft?

Gespreksvoering over soa Werkblad 1c 2c 3c

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(22)

Het bespreken van een positieve soa-uitslag Rollenspel 1,2 en 3

Observatieopdracht voor de tweede observator

U let op de huisarts.

Lees de onderstaande vragen aandachtig door en neem ze in u op.

Vul uw observaties in, nadat het rollenspel beëindigd is.

Als observator kijkt u naar de vorm van de voorlichting. U let dus op de emotionele en relationele aspecten tijdens het consult.

• Is voldoende duidelijk geworden in welke opzichten de patiënt hinder onder- vindt van de soa?

• Wat was de reactie (zowel verbaal als non-verbaal) van de patiënt op het horen van de diagnose? Welk gevoel zat daar naar uw mening achter?

• Hoe reageerde de huisarts hierop (zowel verbaal als non-verbaal)?

• Gaat de huisarts na hoe deze patiënt zijn klachten beleeft?

Denk daarbij aan zorgen, angst, boosheid, verdriet, schaamte: de vraag van wie de besmetting komt, angst voor complicaties, angst er ‘nooit’ meer vanaf te komen, angst voor recidieven en besmettelijk zijn, angst voor andere soa, onrust in de relatie.

• Voelde patiënt zich volgens u begrepen?

• Wat was de reactie (zowel verbaal als non-verbaal) van de patiënt op het voorgestelde beleid?

• Accepteerde de patiënt het door de huisarts voorgestelde beleid?

Waaruit bleek dat?

T

Gespreksvoering over soa Werkblad 1d 2d 3d

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(23)

Counselingsgesprek veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing Rollenspel 4 Veilig vrijen na een chlamydia-infectie. (Dit rollenspel is een vervolg op rollenspel 1, maar kan ook los gespeeld worden).

Esther Noterman, 20 jaar, studente economie, bezocht uw spreekuur met een vraag over anticonceptie, omdat zij een nieuwe vriend heeft. U heeft haar de pil voorge- schreven.

Omdat bleek dat zij, een weliswaar gering, soa-risico had gelopen, heeft u chlamydia-diagnostiek gedaan. De uitslag van de chlamydiatest bleek positief. Esther heeft de uitslag ontvangen en een recept meegekregen. Ze is nogal geschrokken van de uitslag. Daarom heeft u haar gevraagd om na twee weken terug te komen. U wilt van de gelegenheid gebruik maken om een gesprek veilig vrijen met haar te voeren.

Esther komt nu op het spreekuur.

Aandachtspunten

• U vraagt naar:

- kennis over veilig vrijen (condoomgebruik) - motivatie voor en barrières tegen veilig vrijen - partnerwaarschuwing

T

2. Motivatie en barrières: veilig vrijen

3. Motivatie en barrières: partnerwaarschuwing 4. Samenvatting

4. Plan van aanpak

Gespreksvoering over soa Werkblad 4a

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(24)

Counselingsgesprek veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing Rollenspel 4. Veilig vrijen na een chlamydia-infectie. (Dit rollenspel is een vervolg op rollenspel 1, maar kan ook los gespeeld worden).

U bent Esther Noterman, 20 jaar, studente economie.

U heeft een nieuwe vriend met wie u seksueel contact heeft. In principe vrijt u veilig met condooms, maar dat is wel eens misgegaan en daarom lijkt dit u geen goed voorbehoedsmiddel. U ging naar de huisarts om over anticonceptie te praten. U slikt nu de pil. Op zijn advies liet u ook een chlamydia-onderzoek doen. U was erg verrast dat u een chlamydia-infectie heeft.

Bij nader inzien had u wel twee keer eerder een relatie met een vriend met wie u onveilig vrijde; tja en hoe die twee vrienden zich verder gedragen weet u niet, ze houden wel van uitgaan, net als u, maar u heeft een nogal vaste vriendenkring en de meesten gaan niet zomaar met een ander naar bed. U schaamt zich, u bent immers heus wel goed voorgelicht thuis. Intussen weet u nog steeds niet of Marco, uw vriend, het van u heeft of u van hem. En als u het al lang heeft, bent u dan onvruchtbaar geworden? U wilt nu echt wel veilig vrijen, maar gaat dat wel lukken, en krijgt u Marco wel mee?

De huisarts heeft gevraagd of u terugkomt. U gaat wel naar de afspraak, maar vindt het best lastig, wat heeft u hierover nog te zeggen?

Het consult begint op dit moment.

Gespreksvoering over soa Werkblad 4b

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(25)

Counselingsgesprek veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing Rollenspel 4. Veilig vrijen na een chlamydia-infectie. (Dit rollenspel is een vervolg op rollenspel 1, maar kan ook los gespeeld worden).

Informatie voor de observator

• Informeert de hulpverlener naar de aanwezige kennis over veilig vrijen (condoomgebruik)?

• Informeert de hulpverlener naar de motivatie voor veilig vrijen?

• Informeert de hulpverlener naar de barrières tegen veilig vrijen?

• Bespreekt de hulpverlener partnerwaarschuwing?

• Hoe zitten hulpverlener en patiënt erbij?(verbaal en non-verbaal?)

• Toont de hulpverlener begrip voor de situatie waarin de patiënt zich bevindt?

Gespreksvoering over soa Werkblad 4c

V erdiep ingsmodule

V

V erdiepingsmodule

Gesprek sv oering o v er so a

(26)

Gespreksvoering over soa:

Bespreken van positieve soa-uitslag

Counselingsgesprek veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing Rollenspel 1, 2, 3 en 4

Richtlijnen voor de nabespreking

Bespreek met z’n vieren het rollenspel na. Observator 1 of 2 leidt deze nabespre- king. De vragen op de observatieformulieren kunnen hierbij als leidraad dienen.

Leg hierbij de nadruk op de rol van de huisarts.

1. Geef eerst de speler van de huisartsenrol de gelegenheid om zijn/haar reactie te vertellen.

2. Geef vervolgens de speler van de patiëntenrol de gelegenheid om te reageren.

3. Daarna geven de observatoren feedback. Zorg dat er zo feitelijk mogelijk wordt gezegd wat zij hebben gezien en gehoord.

Bedenk, dat het geven van feedback niet hetzelfde is als het geven van kritiek.

Probeer de feedback op twee zaken te richten: wat bevorderde en wat hinderde de communicatie?

4. Vraag naar de reacties van beide spelers op deze waarnemingen.

5. Formuleer gezamenlijk de knelpunten bij het ‘slechtnieuws’-gesprek/counselingsgesprek veilig vrijen, condoomgebruik en partnerwaarschuwing en formuleer goede voornemens. Maak enkele notities ten behoeve van de plenaire nabespreking.