Kan natuurkundeonderwijs ook aansluiten bij de ervarings- en belevingswereld van meisjes

T i j d s c h r i f t D i d a c t i e k 8-wetenschappen 3 (1985) n r . 3

Kan natuurkundeonderwijs ook aansluiten bij de ervarings- en belevingswereld van meisjes

T. Jörg

Vakgroep N a t u u r k u n d e - D i d a c t i e k R i j k s u n i v e r s i t e i t U t r e c h t

Summary

T h i s a r t i c l e i s a c o n t r i b u t i o n by t h e Dutch PLON p r o j e c t t o t h e d i s c u s s i o n on how s c i e n c e i n g e n e r a l and p h y s i c s i n p a r t i c u l a r can be made more i n t e r e s t i n g and r e l e v a n t t o g i r l s . We i n PLON have been w o r k i n g f o r 5 y e a r s now on a new c u r r i c u l u m f o r h i g h e r forms o f HAVO ( i n t e r m e d i a t e secondary e d u c a t i o n ) c o n s i s t i n g o f 10 t h e m a t i c u n i t s . On the b a s i s o f e v a l u a t i o n r e s u l t s , m a i n l y o f a f o r m a t i v e n a t u r e , g i r l s ' a p p r e c i a t i o n o f t h e new c u r r i c u l u m can now be r e l a t e d t o s p e c i f i c s u b j e c t a r e a s and c o n t e x t s . S i n c e g i r l s ' r e a c t i o n s t o t h e new c u r r i c u l u m have been e n c o u r a g i n g we c a n now draw some g e n e r a l c o n c l u s i o n s and r e l a t e t h e s e t o some g e n e r a l f e a t u r e s o f t h e HAVO c u r r i c u l u m . These f e a t u r e s s u g g e s t some ways i n w h i c h g i r l s ' i n t e r e s t i n and l i k i n g f o r p h y s i c s can be s t i m u l a t e d and we compare t h e s e f e a t u r e s w i t h p r o p o s a l s made a t v a r i o u s c o n f e r e n c e s and i n t h e l i t e r a t u r e about t h e s u b j e c t .

I n l e i d i n g

In d i t a r t i k e l wordt de p r o b l e m a t i e k d a t zo w e i n i g m e i s j e s natuurkunde a l s examenvak k i e z e n g e p l a a t s t i n h e t p e r s p e c t i e f van de ( g e b r e k k i g e ) a a n s l u i t i n g van h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s b i j de e r v a r i n g s - en b e l e - v i n g s w e r e l d van m e i s j e s . Natuurkunde l i j k t m e i s j e s minder aan t e s p r e k e n dan j o n g e n s . V e e l mensen d i e b e t r o k k e n z i j n b i j deze problema- t i e k s c h r i j v e n d i t t o e aan h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s z e l f . De inhoud d a a r v a n wordt a l s t e w e i n i g i n t e r e s s a n t en r e l e v a n t voor m e i s j e s g e z i e n .

B e s c h r e v e n z a l worden hoe v e r n i e u w i n g e n van h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s

204 . N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s i n h e t P r o j e c t L e e r p a k k e t O n t w i k k e l i n g Natuurkunde (PLON), d i e voor een b e l a n g r i j k d e e l g e b a s e e r d waren op h e t u i t g a n g s p u n t om d i t o n d e r - w i j s b e t e r t e l a t e n a a n s l u i t e n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n , i n d a t l e e r p a k k e t z i j n u i t g e w e r k t . De v r a a g i s nu hoe d i t met name door m e i s j e s wordt b e l e e f d en gewaardeerd. Op b a s i s van de b i n n e n h e t p r o j e c t v e r k r e g e n o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n zouden i n d i c a t i e s kunnen worden gegeven op welke w i j z e h e t o n d e r w i j s i n de natuurkunde i n h o u d e l i j k en gua d i d a c t i s c h e vormgeving v e r a n d e r d zou kunnen worden z o d a t h e t op een meer e v e n w i c h t i g e w i j z e tegemoet komt aan de b e l a n g - s t e l l i n g en i n t e r e s s e s van z o w e l m e i s j e s a l s j o n g e n s . I n d i t a r t i k e l s t a a n de r e s u l t a t e n van h e t meest r e c e n t o n t w i k k e l d e HAVO-curriculum voor de bovenbouw c e n t r a a l .

V e r n i e u w i n g n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s

S i n d s 1972 i s i n h e t P r o j e c t L e e r p a k k e t O n t w i k k e l i n g Natuurkunde gewerkt aan v e r n i e u w i n g van h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s . Het p r o j e c t werd g e s t a r t v a n u i t de e r v a r i n g van v e e l d o c e n t e n d a t h e t n a t u u r k u n d e o n d e r - w i j s n i e t goed f u n c t i o n e e r d e : h e t was t e s t e r k g e r i c h t op een f o r m e e l - a b s t r a c t e b e n a d e r i n g van de l e e r s t o f en l e e k v o o r a l b e d o e l d voor degenen d i e v e r d e r g i n g e n i n d i t vak. Wat g e l e e r d moest worden s l o o t w e i n i g aan b i j de i n t e r e s s e s van l e e r l i n g e n , en h e t g e l e e r d e was voor l e e r l i n g e n n i e t o f n a u w e l i j k s t o e p a s b a a r i n h e t d a g e l i j k s l e v e n . Een b e l a n g r i j k u i t g a n g s p u n t b i n n e n h e t P L O N - p r o j e c t was, d a t h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s b e t e r zou d i e n e n aan t e s l u i t e n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n t e n e i n d e h e t vak voor een g r o t e groep l e e r l i n g e n i n t e r e s s a n t en r e l e v a n t t e maken. Om d i t t e b e r e i k e n werd gekozen voor een o p z e t w a a r b i j de l e e r s t o f i n h o u d e n z o d a n i g werden gekozen d a t z e p a s t e n i n c o n t e x t e n d i e o n t l e e n d werden aan h e t dage- l i j k s l e v e n van l e e r l i n g e n (van d e r V a l k , 1984). B i n n e n zo'n c o n t e x t werd een thema g e c o n s t r u e e r d , w a a r b i j werd u i t g e g a a n van een ( o f meer) c e n t r a l e t h e m a t i s c h e v r a a g s t e l l i n g ( e n ) d i e voor l e e r l i n g e n a l s r i c h - t i n g g e v e n d zouden d i e n e n t e f u n c t i o n e r e n gedurende een thema. B i j v o o r - b e e l d b i j h e t thema ' V e r k e e r en V e i l i g h e i d ' , hoe de v e i l i g h e i d i n h e t v e r k e e r b e v o r d e r d kan worden op b a s i s van f y s i s c h e p r i n c i p e s . Op deze w i j z e o n t s t o n d een t h e m a t i s c h c u r r i c u l u m voor de e e r s t e f a s e van h e t

;,V0/VW0 en de bovenbouw van HAVO ( 1 ) . D a a r n a a s t wordt de a a n s l u i t i n g b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d b e v o r d e r d door de m o g e l i j k h e d e n d i e de thema's b i e d e n om onderwerpen t e k i e z e n d i e h e t b e s t e passen b i j de e i g e n i n t e r e s s e s van l e e r l i n g e n o f onderzoek t e v e r r i c h t e n naar e i g e n keuze. Naast h e t t h e m a t i s c h e k a r a k t e r kan ook h e t a c c e n t op h e t z e l f v e r r i c h t e n van onderzoek en proeven een b e l a n g r i j k v e r n i e u w i n g s - kenmerk genoemd worden. D i t g e b e u r t v r i j w e l a l t i j d i n k l e i n e groepen van 3 a 4 l e e r l i n g e n . De v r a a g i s nu o f h e t u i t g a n g s p u n t van h e t w i l l e n a a n s l u i t e n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n d a t b i n n e n h e t P L O N - p r o j e c t i s g e h a n t e e r d n i e t a l l e e n b i j jongens maar

Jörg ; | 205 ook b i j m e i s j e s a l s t e o n d e r s c h e i d e n c a t e g o r i e l e e r l i n g e n p o s i t i e f i s

u i t g e v a l l e n . Het u i t g a n g s p u n t i n h e t P L O N - p r o j e c t was a l t i j d d a t natuurkunde (met P L O N - m a t e r i a a l ) door g r o t e groepen l e e r l i n g e n i n t e - r e s s a n t en r e l e v a n t gevonden zou moeten worden. Het l i j k t e c h t e r n i e t v a n z e l f s p r e k e n d , g e z i e n h e t m a n n e l i j k e b e e l d van h e t vak ( K e l l y , 1981, L i e , 1983), d a t de natuurkunde v o l g e n s PLON ook door meer m e i s j e s i n t e r e s s a n t en r e l e v a n t gevonden zou worden. D i t zou a l l e e n kunnen door een g r o n d i g e w i j z i g i n g van h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en h e t d a a r - mee o v e r g e d r a g e n b e e l d . Personen en i n s t a n t i e s d i e z i c h b e z i g gehouden hebben met de p r o b l e m a t i e k van de a c h t e r s t a n d van m e i s j e s i n de na- tuurkunde en andere " s c i e n c e " - v a k k e n , hebben dan ook een a a n t a l i n h o u - d e l i j k e v o o r s t e l l e n gedaan om h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s zó t e w i j z i g e n , dat h e t ook voor m e i s j e s a a n t r e k k e l i j k zou worden. Zo kwamen E n g e l s e i n s p e c t e u r s ( d i e i n t e n s i e f de s i t u a t i e hadden b e s t u d e e r d op s c h o l e n waar h e t p e r c e n t a g e m e i s j e s d a t natuurkunde had gekozen r e l a t i e f hoog was) op grond van hun b e v i n d i n g e n t o t de volgende a a n b e v e l i n g e n :

1. Een meer o n d e r z o e k s g e r i c h t e b e n a d e r i n g van natuurkunde ( w e r k t be- v o r d e r e n d voor behoud van i n t e r e s s e ) .

2. W e t e n s c h a p p e l i j k e t o p i c s i n t r o d u c e r e n v i a t o e p a s s i n g e n ( b i j v . Röntgenstraling) en de e r v a r i n g e n van l e e r l i n g e n en n i e t a f g e l e i d v i a a b s t r a c t e b e g r i p p e n . De keuze van v o o r b e e l d e n u i t h e t dage- l i j k s e l e v e n z e l f d i e n e n de i n t e r e s s e s en e r v a r i n g e n van zowel m e i s j e s a l s j o n g e n s t e w e e r s p i e g e l e n . Het zou d a a r n a a s t g u n s t i g z i j n i n d i e n natuurkunde vaker i n verband g e b r a c h t zou worden met problemen waar de l e e r l i n g e n een mening over kunnen geven.

3. Docenten zouden meer oog d i e n e n t e hebben voor de b e t e k e n i s van h e t c u r r i c u l u m voor h e t i n d i v i d u : "A c a r e f u l a n a l y s i s by t e a c h e r s o f the b a l a n c e o f t h e c u r r i c u l u m o f i n d i v i d u a l p u p i l s i s n e c e s s a r y t o d i s c o v e r t h e p a t t e r n o f g i r l s " c h o i c e s . S c i e n c e f o r a l l , t o i n c l u d e p h y s i c a l s c i e n c e , s h o u l d be t h e u l t i m a t e g o a l " (DES, 1980, p. 3 1 ) . Een van de medewerksters aan h e t G I S T - p r o j e c t ( G i r l s In S c i e n c e and

Technology) i n E n g e l a n d , dat g e r i c h t was op de a c h t e r s t a n d van m e i s j e s i n h e t * s c i e n c e ' - o n d e r w i j s , kwam op b a s i s van de e r v a r i n g e n i n h e t p r o j e c t , t o t de volgende a a n b e v e l i n g e n . Het * s c i e n c e " - c u r r i c u l u m d i e n - de meer g e r i c h t t e z i j n op:

- t o e p a s s i n g e n van " s c i e n c e " waardoor de r e l e v a n t i e voor l e e r l i n g e n g r o t e r wordt;

- de w i j z e waarop de natuurwetenschappen hun e i g e n l e v e n en d a t van anderen beïnvloeden;

- c o n t e x t e n , met h e t a c c e n t op mensen en op v e i l i g h e i d en n i e t op machines.

Anderen, z o a l s de A d v i e s g r o e p L e e r m i d d e l e n i n haar a d v i e s van 19,83, kwam t o t g r o t e n d e e l s o v e r e e n k o m s t i g e a a n g e v e l i n g e n . De s t a a t s - s e c r e t a r i s voor O n d e r w i j s en Wetenschappen maakte o n l a n g s kenbaar

206 Natuurkundeonderwijs en m e i s j e s

s u g g e s t i e s m.b.t.

natuurkunde (science) c u r r i c u l u m

lEngel- Ise i n - Ispec- 1 t o u r s

B. Smail (GIST- project)

Ministe- riële Advies- groep Leer- middelen

i n het PLON- p r o j e c t gecon- c r e t i - seerd

• meer onderzoeksgerichte benadering

» minder t h e o r i e

• f y s i c a (en chemie) vaker koppelen aan problemen waarover l e e r l i n g e n een mening kunnen u i t e n

• l e r e n v i a p r a k t i s c h e toepassingen en l e e r - 1ingenervaringen

• meer e s t h e t i s c h e en c r e a t i e v e elementen i n h e t c u r r i c u l u m

• meer g e r i c h t op v o l - doening gevende e i n d - produkten

• meer g e r i c h t op hoe ' s c i e n c e ' h e t l e v e n van l e e r l i n g e n en d a t van anderen beïnvloedt

• meer g e r i c h t op con- t e x t e n , met accent op mens en v e i l i g h e i d

• r e l a t i e leggen met de beroepswereld

• r e l a t i e leggen met h e t m e n s e l i j k lichaam

• r e l a t i e leggen met h i s t o r i s c h e ontwikke- l i n g

x X

T a b e l 1: O v e r z i c h t van de a d v i e z e n en a a n b e v e l i n g e n m.b.t. de i n h o u d van het n a t u u r k u n d e - c u r r i c u l u m ; gedaan t e n behoeve vdh .meisjes; door v e r s c h i l l e n d e personen ëri i h s t a h t i e s d i e b i j dë

p r o b l e m a t i e k van dé achtérstaHd vëh' m e i s j e s i n h e t

natuurkunde

b e t r o k k e n

Jörg 207 e n k e l e van de g e c i t e e r d e a a n b e v e l i n g e n overgenomen t e hebben, z o a l s

b l e e k u i t een t o e s p r a a k d i e ze h i e l d op de s t u d i e d a g i n Nijmegen over 'Vrouwen en Natuurwetenschappen" ( g e o r g a n i s e e r d door de Werkgroep M e i s j e s en Natuurwetenschappen van de NVON). In t a b e l 1 s t a a n de s u g g e s t i e s en a a n b e v e l i n g e n van d i v e r s e personen en i n s t a n t i e s samen- gevat. A c h t e r g r o n d van deze v o o r s t e l l e n was i n a l l e g e v a l l e n de eman- c i p a t i e g e d a c h t e het creëren van g e l i j k e kansen voor m e i s j e s zodat b e t e r e o n t p l o o i i n g s m o g e l i j k h e d e n voor m e i s j e s zouden o n t s t a a n . Aan het einde van d i t paper z u l l e n de v o o r s t e l l e n en s u g g e s t i e s van de v e r - s c h i l l e n d e bovengenoemde personen en i n s t a n t i e s besproken worden b i j de i n t e r p r e t a t i e van de r e s u l t a t e n d i e verkregen z i j n b i j het onder- zoek binnen het PLON-project.

In t a b e l 1 s t a a t aangegeven welke van de gedane s u g g e s t i e s en aanbeve- l i n g e n overeenkomen met de u i t g a n g s p u n t e n en kenmerken van het PL0N- c u r r i c u l u m . Daarmee worden kenmerken bedoeld d i e i n meerdere thema's goed z i c h t b a a r naar voren komen. Z o a l s u i t de t a b e l b l i j k t z i j n v e e l van de a a n b e v e l i n g e n g e c o n c r e t i s e e r d i n het PLON-materiaal. Dat d i t n i e t a l l e e n een min o f meer s u b j e c t i e v e c o n s t a t e r i n g i s , gedaan door een medewerker van het PLON-project z e l f , kan b l i j k e n u i t het f e i t dat b i j een gehouden werkgroep op de bovengenoemde s t u d i e d a g 14 personen, v e r d e e l d over 5 groepen, t o t een overeenkomstig o o r d e e l kwamen. D i t b l e e k na de u i t v o e r i n g van een opdracht om na t e gaan i n h o e v e r r e v i j f van de a a n b e v e l i n g e n u i t t a b e l 1 waren g e c o n c r e t i s e e r d i n 3 thema's voor HAVO bovenbouw ( 2 ) . Deze kreger. ze t e r b e o o r d e l i n g v o o r g e l e g d . De 3 gekozen thema's waren gekozen omdat van deze thema's ook bekend was hoe m e i s j e s d i e thema's hadden b e l e e f d en gewaardeerd. De r e s u l t a t e n van d i e b e o o r d e l i n g ( d i e kon variëren van 1 t o t 10) s t a a n i n t a b e l 2 vermeld. Het gaat om gemiddelde c i j f e r s van de groepen. U i t de t a b e l b l i j k t dat de thema's 'Verkeer' en ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' a l s s t e r k i n overeenstemming met de v i j f s u g g e s t i e s en a a n b e v e l i n g e n u i t t a b e l 1 worden b e o o r d e e l d .

Het thema ' E l e k t r o n i c a ' b l i j k t e c h t e r nogal v e r d e e l d b e o o r d e e l d t e worden: op sommige punten ( e r g ) p o s i t i e f en op andere d u i d e l i j k nega- t i e f .

Hoewel de gegevens i n t a b e l 2 gebaseerd z i j n op een t a m e l i j k s n e l l e a n a l y s e van de 3 voorgelegde thema's, geven ze i n d i c a t i e s voor l e e r - s t o f inhouden d i e ook m e i s j e s e r g zouden kunnen aanspreken. I m p l i c i e t kan d i t betekenen dat deze inhouden a a n s l u i t e n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van m e i s j e s .

208 N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s

Ioniserende S t r a l i n g

Verkeer Elek- t r o n i c a natuurkunde vaker koppelen aan proble-

men waarover leerlingen een mening kunnen vormen en uiten .

Bh 8 5+

leren v i a praktische toepassingen en

leerlingervaringen 5«j 8 6«j

hoe wordt het leven van leerlingen en dat van anderen beïnvloedt door

natuurkunde (science)

lh 8 7

meer gericht op contexten met accent op mens en v e i l i g h e i d

8+ 8+ 3V

r e l a t i e leggen met geschiedenis van (stuk) natuurkunde

7 7- 8

T a b e l 2: Gemiddelde b e o o r d e l i n g van d r i e PLON-thema's door g r o e p j e s van p e r s o n e n d i e deelnamen aan een werkgroep op de s t u d i e d a g 'Vrouwen en Natuurwetenschappen' t e Nijmegen ( 1 9 8 5 ) .

V e r s c h i l l e n t u s s e n de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van j o n g e n s en m e i s j e s

De a a n b e v e l i n g e n i n t a b e l 1 z i j n g e b a s e e r d op v r i j algemene i n d r u k k e n en d e n k b e e l d e n o v e r de e r v a r n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van m e i s j e s . Over de meer s p e c i f i e k e i n t e r e s s e s van m e i s j e s m.b.t. de s c i e n c e v a k k e n z i j n wat meer c o n c r e t e gegevens bekend. Johnson e.a. (1984) noemen a l s i n t e r e s s e s van 1 1 - j a r i g e m e i s j e s v o o r a l ' i s s u e s o f h e a l t h ' , h e t mense- l i j k l i c h a a m en de e s t h e t i s c h e a s p e c t e n van h e t weer, k l e u r en muziek.

Anderen d i e onderzoek hebben gedaan naar v e r s c h i l l e n t u s s e n p e r s o o n - l i j k h e i d s f a c t o r e n b i j j o n g e n s en m e i s j e s vonden d a t m e i s j e s v e e l s t e r k e r g e r i c h t waren op p e r s o n e n o f h e t p e r s o o n l i j k element ( v e r t a - l i n g van ' p e r s o n o r i e n t a t i o n ' genoemd door C o l l i n g and S m i t h e r s , 1984, d i e h e t b e g r i p v e r d u i d e l i j k e n door h e t a f t e z e t t e n t e g e n de andere p o o l : ' o b j e c t o r i e n t e d ' ) . In hun onderzoek b l e e k d a t deze f a c t o r een o v e r h e e r s e n d e r o l s p e e l d e b i j de keuze naar het wel o f n i e t k i e z e n van het vak natuurkunde ( b i j de l e e f t i j d van c a . 16 j a a r ) . Anderen hebben deze ' p e r s o n o r i e n t a t i o n ' g e p l a a t s t i n h e t kader van de i d e n t i t e i t s - o n t w i k k e l i n g van a d o l e s c e n t e n (Head, 1982; Solomon, 1985). De keuze voor h e t vak natuurkunde vormt v a n u i t d i t g e z i c h t s p u n t een e s s e n t i e e l

Jörg 209 element b i n n e n d i e i d e n t i t e i t s o n t w i k k e l i n g , een keuze d i e b i j j o n g e n s een keuze voor natuurkunde en b i j m e i s j h e s j u i s t h e t omgekeerde zou betekenen ( z i e ook Huisman, 1984). Solomon (1985) l e g t ook een r e l a t i e t u s s e n de " p e r s o n o r i e n t a t i o n ' a l s p e r s o o n l i j k h e i d s f a c t o r en h e t mas- c u l i e n e 'image' van n a t u u r k u n d e . M e i s j e s zouden v o l g e n s haar n a t u u r - kunde v o o r a l a f w i j z e n omdat b i j d i t s c h o o l v a k geen g e l e g e n h e i d geboden wordt om een e i g e n mening t e vormen o f t e u i t e n omdat h e t vak v o o r - n a m e l i j k ' o b j e c t o r i e n t e d ' i s . D i s c u s s i e l e e k d e r h a l v e n i e t m o g e l i j k en n i e t t e behoren b i j natuurkunde a l s s c h o o l v a k ( z i e ook h e t v e r s l a g van de E n g e l s e i n s p e c t e u r s , DES, 1^80). H i e r o n d e r z u l l e n de r e s u l t a t e n van h e t onderzoek ( 3 ) b i n n e n h e t P L O N - p r o j e c t worden g e p r e s e n t e e r d , v o o r z o v e r d i e g e r e l a t e e r d kunnen worden aan de bovengenoemde v e r - s c h i l l e n t u s s e n de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van j o n g e n s en m e i s j e s en de a a n b e v e l i n g e n u i t t a b e l 1. Het a c c e n t z a l d a a r b i j l i g g e n op de r e s u l t a t e n d i e v e r k r e g e n werden b i j de e v a l u a t i e van de e e r s t e en tweede v e r s i e s van h e t m a t e r i a a l voor de 4e en 5e k l a s HAVO.

R e s u l t a t e n van onderzoek

Op b a s i s van r e s u l t a t e n d i e v e r k r e g e n werden aan h e t b e g i n van de v i e r d e k l a s HAVO, b l e e k d a t e r t u s s e n j o n g e n s en m e i s j e s d i e met PLON werken a a n z i e n l i j k e v e r s c h i l l e n b e s t o n d e n wat b e t r e f t hun argumenten om natuurkunde t e k i e z e n a l s eindexamenvak, hun t o e k o m s t p l a n n e n en v o o r k e u r e n voor b e p a a l d e i n t e r e s s e g e b i e d e n . M e i s j e s kozen natuurkunde v o o r a l omdat ze h e t l a t e r n o d i g hadden en n i e t z o z e e r omdat 'ze h e t l e u k vonden. T a b e l 3 l a a t z i e n d a t de t o e k o m s t p l a n n e n van r r c i s j e s qua b e r o e p s i n t e r e s s e v o o r a l l i g g e n op medisch t e r r e i n en van j o n g e n s op het t e c h n i s c h e v l a k . De v o o r k e u r voor i n t e r e s s e g e b i e d e n waren daarmee s t e r k i n overeenstemming z o a l s u i t t a b e l 4 b l i j k t : j o n g e n s

8 toekomstplannen jongens (n = 146) meisjes (n = 40)1

| technische sector 37% 2%

I medische sector 7 40

I

1

^J

T a b e l 3: Toekomstplannen van j o n g e n s en m e i s j e s t o t a a l a a n t a l j o n g e n s , r e s p . m e i s j e s .

i n p e r c e n t a g e s van h e t

210 N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s

voorkeur voor jongens (n » 146) meisjes (n « 40)

techniek 67% 21%

natuur 27 38

samenleving 36 49

onderwerpen d i e het eigen lichaam b e t r e f f e n

14 33

T a b e l 4: Voorkeur voor a a n d a c h t s g e b i e d e n waaraan j o n g e n s en m e i s j e s u i t 4- HAVO meer aandacht b e s t e e d zouden w i l l e n z i e n .

p r e f e r e e r d e n t e c h n i s c h e onderwerpen h e t meest, t e r w i j l de m e i s j e s v o o r a l geïnteresseerd waren i n de r e l a t i e t u s s e n f y s i c a en de maat- s c h a p p i j en de r e l a t i e t u s s e n f y s i c a en onderwerpen d i e b e t r e k k i n g hebben op h e t m e n s e l i j k l i c h a a m . E r l i j k t voor m e i s j e s een d i r e c t e r e l a t i e t e b e s t a a n t u s s e n hun t o e k o m s t p l a n n e n en hun i n t e r e s s e s . Het i s daarom e r g i n t e r e s s a n t om t e z i e n o f e r ook een d e r g e l i j k e r e l a t i e t e c o n s t a t e r e n v a l t waar h e t gaat o v e r de w a a r d e r i n g van de ( i n h o u d e n van) 10 thema's i n de HAVO-bovenbouw. A a n g e z i e n de l e e r s t o f i n h e t P L O N - m a t e r i a a l i s o n d e r g e b r a c h t i n a f z o n d e r l i j k e thema's, l e e n t h e t m a t e r i a a l z i c h b i j u i t s t e k voor onderzoek naar de r e l a t i e t u s s e n inhouden en de w a a r d e r i n g d a a r v a n . Voor v e e l thema's i s nagegaan hoe d i e door l e e r l i n g e n werden gewaardeerd. Deze e v a l u a t i e was b i j n a a l t i j d g e r i c h t op de r e v i s i e van h e t m a t e r i a a l . Het z i j n deze r e s u l t a - t e n , d i e voor j o n g e n s en m e i s j e s a f z o n d e r l i j k werden b e p a a l d , d i e h i e r o n d e r z u l l e n worden g e r a p p o r t e e r d , en d i e de b a s i s vormen voor de b e a n t w o o r d i n g van de v r a a g welke inhouden b i j m e i s j e s w e l en welke inhouden n i e t zo a a n s l a a n .

R e s u l t a t e n m.b.t. de PLON-thema' s i n hun e e r s t e v i s i e

Gedurende h e t s c h o o l j a a r 1982-1983 werden v i e r van de z e s thema's voor de v i e r d e k l a s HAVO i n hun e e r s t e v e r s i e geëvalueerd. D i t gebeurde b i j d o c e n t e n d i e i n 1982 waren i n g e s t a p t i n h e t P L O N - p r o j e c t en h e t mate- r i a a l dus voor de e e r s t e k e e r g e b r u i k t e n . De l e e r l i n g e n konden b i j de thema's ' G e l u i d s p a t r o n e n ' , ' V e r k e e r ' , ' E l e k t r i s c h e Machines' en 'Ener- g i e en K w a l i t e i t ' , door i n v u l l i n g van een s t a n d a a r d v r a g e n l i j s t , aange- ven hoe ze h e t b e t r e f f e n d e thema en de l e s s e n d a a r o v e r hadden b e l e e f d en gewaardeerd. Op b a s i s van een f a c t o r a n a l y s e op de i t e m s i n de v r a g e n l i j s t werden v e r s c h i l l e n d e a f f e c t i e v e d i m e n s i e s ( f a c t o r e n )

Jörg 211 o n d e r s c h e i d e n . De i t e m s , behorend t i j de v e r s c h i l l e n d e ( a f f e c t i e v e )

d i m e n s i e s , b l e k e n op t e v a t t e n t e z i j n a l s s c h a l e n , waarmee deze d i m e n s i e s konden worden gemeten. Pe betrouwbaarheden van deze s c h a l e n waren a l l e n hoog t o t z e e r hoog ( i n a l l e g e v a l l e n g r o t e r dan .70).

H i e r o n d e r z u l l e n de voor d i t a r t i k e l meest r e l e v a n t e r e s u l t a t e n worden v e r m e l d ( 4 ) . Op de s c h a a l ' t e v r e d e n h e i d o v e r de n a t u u r k u n d e ( l e s s e n ) ' werden geen v e r s c h i l l e n gevonden t u s s e n de gemiddelde s c o r e s van j o n g e n s en d i e van m e i s j e s , met u i t z o n d e r i n g voor het thema ' E l e k - t r i s c h e M a c h i n e s ' . Over d i t thema, w a a r i n t e c h n i e k n o g a l c e n t r a a l s t a a t , z i j n de m e i s j e s g e m i d d e l d genomen minder t e v r e d e n dan j o n g e n s . De r e s u l t a t e n op de s c h a a l ' t e v r e d e n h e i d over de n a t u u r k u n d e ( l e s s e n ) ' werden v e r k r e g e n ondanks h e t f e i t dat op een van de s u b s c h a l e n van d i e ( h o o f d - ) s c h a a l wel een ( s t a t i s t i s c h ) s i g n i f i c a n t v e r s c h i l werd gevon- den b i j a l l e v i e r de thema's. Het b e t r o f h i e r de s u b s c h a a l d i e ( h e t gebrek aan) a a n s l u i t i n g van de l e e r s t o f b i j de l e e f w e r e l d van l e e r - l i n g e n m e e t t e . Op deze s c h a a l werd door m e i s j e s s y s t e m a t i s c h l a g e r g e s c o r e d voor a l l e v i e r de thema's (de i t e m s waren z o d a n i g g e c o d e e r d voor de b e r e k e n i n g van de s c h a a l s c o r e dat een hoge s c o r e betekende dat de a a n s l u i t i n g goed was). Ondanks d i t s y s t e m a t i s c h aanwezige v e r s c h i l , b l e e k de algemene t e v r e d e n h e i d over de n a t u u r k u n d e ( l e s s e n ) voor d r i e van de v i e r thema's dus t o c h n i e t ( s t a t i s t i s c h ) s i g n i f i c a n t t e v e r - s c h i l l e n . D i t h e e f t w a a r s c h i j n l i j k t e maken met het f e i t dat de a l g e - mene t e v r e d e n h e i d voor de n a t u u r k u n d e ( l e s s e n ) n a t u u r l i j k ook door andere f a c t o r e n b e p a a l d w o r d t . Zo b l e e k b i j v o o r b e e l d h e t werken i n groepen meer door m e i s j e s gewaardeerd t e worden dan door j o n g e n s . D i t b l e e k voor a l l e v i e r de thema's het g e v a l t e z i j n ; a l l e e n voor het thema ' V e r k e e r ' was het v e r s c h i l ook ( s t a t i s t i s c h ) s i g n i f i c a n t (p<.01). Op de s c h a a l d i e meette o f l e e r l i n g e n g e d i f f e r e n t i e e r d hadden kunnen werken werden geen s y s t e m a t i s c h e o f s i g n i f i c a n t e v e r s c h i l l e n gevondens m e i s j e s waren even ( o n ) t e v r e d e n over de m o g e l i j k h e i d om g e d i f f e r e n t i e e r d t e kunnen werken dan j o n g e n s . Op de s c h a a l d i e de b e l e v i n g van het werken i n groepen meette b l e e k een s y s t e m a t i s c h v e r s c h i l t e b e s t a a n t u s s e n j o n g e n s en m e i s j e s : m e i s j e s hadden h e t werken i n g r o e p e n , g e m i d d e l d genomen, p o s i t i e v e r e r v a r e n dan j o n g e n s . Hoewel d i t v e r s c h i l wel s y s t e m a t i s c h aanwezig b l e e k voor a l l e thema's, b l e e k d i t v e r s c h i l s l e c h t s voor een thema ook s t a t i s t i s c h s i g n i f i c a n t t e z i j n , n.1. voor het thema ' V e r k e e r ' . Op een andere s c h a a l , d i e meette o f l e e r l i n g e n g e d i f f e r e n t i e e r d hadden kunnen werken, werden geen v e r s c h i l l e n gevonden t u s s e n j o n g e n s en m e i s j e s .

Over twee van de v i e r thema's voor de v i j f d e k l a s HAVO, n l . ' E l e k t r o - n i c a ' en ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' , werden met een andere v r a g e n l i j s t eveneens r e s u l t a t e n met b e t r e k k i n g t o t de w a a r d e r i n g van j o n g e n s en m e i s j e s v e r k r e g e n (de K l e r k e.a., 1984). B i j een m e t i n g , v o o r a f g a a n d aan het thema ' E l e k t r o n i c a ' b l e k e n de m e i s j e s (meer dan 70?i) v r i j w e l even geïnteresseerd i n h e t thema a l s de j o n g e n s (75?ó) ondanks het f e i t

212 N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s d a t ze p r a k t i s c h a l l e m a a l t h u i s n o o i t i e t s met e l e k t r o n i c a hadden gedaan (40?ó van de j o n g e n s had daar w e l e r v a r i n g mee). Op v r a g e n n a a r de v e r w a c h t i n g e n o m t r e n t de i n h o u d van h e t thema b l e e k dat m e i s j e s v o o r a f geïnteresseerd waren i n de r o l van de computer i n de samenle- v i n g en de c o n s e q u e n t i e s van de i n t r o d u c t i e voor de s a m e n l e v i n g . Ook waren ze e r g geïnteresseerd i n e l e k t r o n i s c h e geheugens ( v e r m o e d e l i j k door een a s s o c i a t i e met.het m e n s e l i j k geheugen a l s b i o l o g i s c h onder- w e r p ) . Na a f l o o p van h e t thema b l e e k dat de m e i s j e s h e t thema w e l m o e i l i j k vonden maar h e t ook p o s i t i e f e r v a r e n hadden: 75?ó van de m e i s j e s vonden de l e s s e n i n t e r e s s a n t en 70?ó van hen hadden het g e v o e l dat ze v e e l g e l e e r d hadden. I o n i s e r e n d e S t r a l i n g i s h e t andere v i j f d e k l a s thema waarover gegevens bekend z i j n : z o w e l van de e e r s t e a l s de tweede v e r s i e . De e e r s t e k e e r werd h e t thema door m e i s j e s a l s e r g l e e r z a a m e r v a r e n , i n s t e r k e r e mate dan door de j o n g e n s . T e g e l i j k e r t i j d vonden ze h e t thema ook m o e i l i j k e r dan de j o n g e n s . B i j de e v a l u a t i e van de tweede v e r s i e van het thema vond e r ook een v o o r m e t i n g p l a a t s . D a a r b i j werd gevonden d a t m e i s j e s t e v o r e n even g e m o t i v e e r d waren voor h e t thema a l s de j o n g e n s . Met b e t r e k k i n g t o t de i n t e r e s s e s v o o r a f b l e e k d a t j o n g e n s v o o r a l meer w i l d e n weten o v e r h e t onderwerp " k e r n - r e a c t i e s " en m e i s j e s waren s t e r k e r dan j o n g e n s geïnteresseerd i n h e t g e b r u i k van s t r a l i n g i n de g e z o n d h e i d s z o r g . Qua v o o r k e n n i s b l e k e n m e i s j e s minder v e r t r o u w d t e z i j n met de onderwerpen d i e i n h e t thema aan bod zouden komen dan de j o n g e n s . Met name g i n g h e t d a a r b i j om onderwerpen a l s ' h a l v e r i n g s t i j d ' , ' b e s c h e r m i n g tegen s t r a l i n g ' , 'me- t i n g van s t r a l i n g ' , ' k e r n e n e r g i e ' en 'kernwapens*. Gedurende h e t thema konden l e e r l i n g e n , z o a l s b i j a l l e thema's, een onderwerp k i e z e n waar- aan ze 3 a 4 l e s s e n kunnen werken. B i j d i t thema konden ze k i e z e n t u s s e n ' k e r n e n e r g i e ' , 'kernwapens' en 'medische t o e p a s s i n g e n van s t r a - l i n g ' . D r i e k w a r t van de m e i s j e s b l e k e n h e t l a a t s t e onderwerp t e k i e z e n ( z i e t a b e l 6 ) . B l i j k b a a r s l u i t d i t onderwerp goed aan b i j de i n t e r e s -

keuzeonderwerpen jongens meisjes

n = 83 n = 38

kernenergie 40 4

48% 11%

kernwapens 32 6

39% 16%

medische toepassing 11 28 van s t r a l i n g 13% 74%

T a b e l 6: A a n t a l l e n en p e r c e n t a g e s j o n g e n s en m e i s j e s d a t een van de d r i e keuzeonderwerpen h e e f t gekozen b i j het thema ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' .

Jörg 213 s e s van m e i s j e s . Het onderwerp l i j k t voor v e e l m e i s j e s w a a r s c h i j n l i j k

ook i n d i r e c t v e r b a n d t e s t a a n met hun e i g e n t o e k o m s t p e r s p e c t i e f ( z i e t a b e l 3 ) . De i n t e r e s s e van de j o n g e n s l a g ( v e e l ) meer b i j de onderwer- pen ' k e r n e n e r g i e ' en 'kernwapens', i n overeenstemming met hetgeen ze voor h e t thema aangaven. Na a f l o o p van h e t thema waren de m e i s j e s e r g p o s i t i e f o v e r h e t thema; b i j de tweede v e r s i e nog meer dan voor de e e r s t e v e r s i e h e t g e v a l ; w a s . U i t de r e s u l t a t e n b l e e k d a t m e i s j e s h e t thema n i e t a l l e e n i n t e r e s s a n t e r gevonden hadden dan de j o n g e n s maar e r ook meer van hadden g e l e e r d . I n t e r e s s a n t was h e t gegeven d a t m e i s j e s d i t thema (tweede v e r s i e ) m a k k e l i j k e r hadden gevonden dan de j o n g e n s . In v r i j w e l a l l e g e v a l l e n wordt n a m e l i j k h e t omgekeerde gevonden.

E v a l u a t i e van de tweede v e r s i e thema's voor v i e r d e k l a s HAVO.

Gedurende h e t s c h o o l j a a r 1983-1984 werden twee thema's geëvalueerd d i e s t e r k g e r e v i s e e r d waren. D i e thema's waren zo s t e r k g e r e v i s e e r d d a t e r i n f e i t e s p r a k e was van nieuwe thema's. Ze k r e g e n b e i d e n dan ook nieuwe t i t e l s , t e weten " V e r g e l i j k e n " en ' W e e r s v e r a n d e r i n g e n ' . De r e s u l t a t e n gaven t e z i e n d a t h e t thema ' V e r g e l i j k e n ' n i e t l e u k werd gevonden door m e i s j e s (43?ó t e g e n o v e r 68?ó van de j o n g e n s ) . N i e t t e m i n gaven meer m e i s j e s aan v e e l van h e t thema g e l e e r d t e hebben (52?ó tegenover 35?ó van de j o n g e n s ) . Ze vonden h e t thema v e e l m o e l i j k e r dan j o n g e n s (61?ó t e g e n o v e r 36?ó van de j o n g e n s ) . M e i s j e s gaven aan v o o r a l v e e l van e l k a a r g e l e e r d t e hebben b i j h e t werken i n groepen (47?ó van de m e i s j e s gaven d i t aan t e g e n o v e r 23?ó van de j o n g e n s ) .

Ook b i j h e t thema ' W e e r s v e r a n d e r i n g e n ' werden o v e r e e n k o m s t i g e r e s u l t a - t e n v e r k r e g e n : m e i s j e s vonden h e t thema m o e i l i j k e r , maar gaven ook aan e r meer van g e l e e r d t e hebben. M e i s j e s waren even p o s i t i e f o v e r de l e s s e n a l s de j o n g e n s . Ze konden h e t g e e n ze g e l e e r d hadden ook goed g e b r u i k e n b u i t e n de s c h o o l . De k e u z e s van j o n g e n s en m e i s j e s met b e t r e k k i n g t o t de d r i e keuzeonderwerpen, t e weten ' n e e r s l a g ' , 'wolken' en ' f r o n t e n en d e p r e s s i e s ' , b l e k e n s t e r k o v e r e e n t e komen. D i t thema v e r t o o n d e dus n a u w e l i j k s v e r s c h i l l e n t u s s e n j o n g e n s en m e i s j e s t e r w i j l de algemene w a a r d e r i n g ( e r g ) p o s i t i e f was.

In a p r i l 1985 z i j n , i n h e t k a d e r van de e i n d r a p p o r t a g e van h e t PLON- p r o j e c t , l e e r l i n g e n i n 5-HAVO door m i d d e l van een v r a g e n l i j s t bevraagd o v e r een a a n t a l a s p e c t e n van de c u r s u s voor v i e r d e en v i j f d e k l a s HAVO. R e l e v a n t voor d i t a r t i k e l was de v r a a g w e l k e thema's ze h e t b e s t en w e l k e ze h e t s l e c h t s t b e v a l l e n waren. Daarna konden ze aangeven van welke twee thema's ze h e t meest g e l e e r d hadden. I n t a b e l 7.staan de r e s u l t a t e n . op d i e v r a g e n weergegeven, u i t g e s p l i t s t voor j o n g e n s en m e i s j e s . U i t t a b e l 7 b l i j k t d a t h e t thema ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' b i j m e i s j e s h e t b e s t e was b e v a l l e n , i n c o n t r a s t met de v o o r k e u r van j o n - gens. De j o n g e n s noemden h e t thema ' " e r k e e r * h e t v a a k s t a l s h e t b e s t b e v a l l e n thema. D i t l a a t s t e thema werd door de m e i s j e s eveneens vaak

214 N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s genoemd. D a a r n a a s t werden de thema's ' W e e r s v e r a n d e r i n g e n ' en 'Muziek' p e r c e n t u e e l v r i j w e l even vaak genoemd door j o n g e n s en m e i s j e s . O p v a l -

l e n d i n t a b e l 7 i s h e t v e r s c h i l i n v o o r k e u r met b e t r e k k i n g t o t h e t thema ' E l e k t r o n i c a ' : d i t thema komt b i j j o n g e n s a l s tweede f a v o r i e t e thema naar v o r e n t e r w i j l n i e t één van de m e i s j e s d i t thema noemde. Het b l i j k t door m e i s j e s z e l f s h e t meest f r e q u e n t a l s s l e c h t s t b e v a l l e n thema genoemd. Ook de j o n g e n s noemen d i t thema e c h t e r v r i j f r e q u e n t

best bevallen thema

slechtst thema

bevallen thema's waarvan meeste geleerd werd

thema's voor HAVO-bovenbouw

% jongens n-98

% meisjes n=43

% jongens n-96

% meisjes n»42

% jongens

% meisjes

1. Vergelijken 0 2 17(2) 7 3 0

2. Heersver. 11(4) 16(3) 14 10 19 22(4)

3. Verkeer 27(1) 19(2) 3 5 20(3/4) 36(2)

4. Muziek 12(3) 14(4) 8 5 15 5

5. Elektrische Machines

4 0 5 24(2) 14 7

6. Energie en Kwaliteit

7 5 2 0 19 10

7. Lichtbronnen 2 5 4 0 11 8

8. Ioniserende Straling

9 30(1) 5 0 42(1) 65(1)

9. Elektronica 17(2) 0 16(3) 29(1) 39(2) 25(3)

10.Materie 9 9 26(1) 21(3) 20(3/4) 14

T a b e l 7: V o o r k e u r e n van HAVO-5 l e e r l i n g e n voor de behandelde thema's i n v i e r d e en v i j f d e k l a s , u i t g e s p l i t s t naar s e x e . (De r a n g o r - de v o o r de e e r s t e v i e r thema's s t a a t t u s s e n h a a k j e s vermeld.) a l s s l e c h t s t b e v a l l e n thema. Met andere woorden: de j o n g e n s z i j n n o g a l v e r d e e l d met b e t r e k k i n g t o t hun o o r d e e l o v e r h e t thema ' E l e k t r o n i c a " , t e r w i j l d i t thema b i j m e i s j e s d u i d e l i j k n i e t de v o o r k e u r g e n i e t . A l s s l e c h t s t b e v a l l e n thema wordt v e r d e r , zowel door j o n g e n s a l s m e i s j e s , het thema " M a t e r i e * n o g a l vaak genoemd. S p e c i f i e k voor m e i s j e s i s h e t vaak noemen van h e t thema " E l e k t r i s c h e Machines' a l s s l e c h t s t b e v a l l e n thema. Het thema ' V e r g e l i j k e n ' wordt s p e c i f i e k door jongens vaak

Jörg 215 genoemd. (Toch had 68?ó van de jongens het thema l e u k gevonden, z o a l s

h i e r b o v e n v e r m e l d i s . ) De r e s u l t a t e n met b e t r e k k i n g t o t de thema's waar l e e r l i n g e n het meest van g e l e e r ^ hebben, l a t e n z i e n d a t zowel jongens a l s m e i s j e s e r g v e e l van het thema * I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' nebben g e l e e r d . Hoewel het thema dus n i e t de v o o r k e u r h e e f t van j o n - gens, hebben ze e r b l i j k b a a r wel v e e l van g e l e e r d . M e i s j e s v i n d e n het thema zowel l e u k a l s l e e r z a a m . Een d e r g e l i j k v e r s c h i j n s e l w a a r b i j de r o l van j o n g e n s en m e i s j e s i s v e r w i s s e l d , i s t e c o n s t a t e r e n voor het thema ' E l e k t r o n i c a ' . B i j d i t thema, d a t door m e i s j e s het v a a k s t ge- noemd wordt a l s s l e c h t s b e v a l l e n thema, geven ze wel vaak aan e r v e e l van g e l e e r d t e hebben. I e t s d e r g e l i j k s g e l d t ook, i n mindere mate, voor h e t thema ' M a t e r i e ' . Van het thema ' V e r k e e r ' hebben de m e i s j e s eveneens v e e l g e l e e r d , i n s t e r k e r e mate z e l f s dan de j o n g e n s , n i e t t e - genstaande het f e i t d a t d i t thema door hen minder vaak a l s het b e s t b e v a l l e n wordt genoemd.

S a m e n v a t t i n g en c o n c l u s i e s

De h i e r b o v e n g e p r e s e n t e e r d e r e s u l t a t e n van de c u r s u s i n haar g e h e e l b l i j k e n c o n s i s t e n t t e z i j n met d i e van de e v a l u a t i e - r e s u l t a t e n voor de thema's a f z o n d e r l i j k , met u i t z o n d e r i n g voor het thema ' E l e k t r o n i c a ' . De w a a r d e r i n g van de 10 thema"s d i e het m a t e r i a a l vormen voor de HAVG- bovenbouw, b l i j k t b i j m e i s j e s s t e r k o v e r e e n k o m s t i g aan d i e van de j o n g e n s . A l l e e n b i j de thema's ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' en ' E l e k t r o n i c a "

i s de p o s i t i e v e w a a r d e r i n g van m e i s j e s s t e r k v e r s c h i l l e n d van d i e van j o n g e n s : jongens waarderen v o o r a l " E l e k t r o n i c a " en m e i s j e s , i n nog s t e r k e r e mate, het thema " I o n i s e r e n d e S t r a l i n g " . In b e i d e g e v a l l e n gat het ook om thema"s waarvan j o n g e n s en m e i s j e s aangegeven dat ze v e e l van d i e thema's g e l e e r d hebben. D a a r n a a s t b l i j k t het thema " E l e k t r i - sche Machines" (tweede v e r s i e ) a l l e e n door m e i s j e s vaak het s l e c h t s t b e v a l l e n thema t e worden genoemd. Ook hebben ze n i e t v e e l van d i t thema g e l e e r d .

De v o o r k e u r e n van de m e i s j e s voor de thema"s 'Muziek' en 'Weersveran- d e r i n g e n ' b l i j k e n i n overeenstemming met hetgeen i n de l i t e r a t u u r a l s s p e c i f i e k e i n t e r e s s e s van m e i s j e s genoemd worden (Johnson e.a., 1984).

De v o o r k e u r voor het thema ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' kan s t e r k t e maken hebben met de i n t e r e s s e voor medische t o e p a s s i n g e n van s t r a l i n g . B i j v e e l m e i s j e s l i j k t deze i n t e r e s s e ook verbonden met e i g e n toekomst- p l a n n e n i n de medische s e c t o r , zodat het door hen w a a r s c h i j n l i j k ook a l s r e l e v a n t z a l worden e r v a r e n . De v o o r k e u r van m e i s j e s voor het thema ' V e r k e e r ' z a l i n h o u d e l i j k v o o r a l ook t e maken kunnen hebben met de t h e m a t i s c h e v r a a g s t e l l i n g d i e u i t g a a t van de v r a a g hoe ( l i c h a m e l i j - ke) schade door b o t s i n g e n voorkomen kan worden. Met andere woorden: de v e i l i g h e i d s a s p e c t e n van het v e r k e e r , b e z i e n v a n u i t f y s i s c h e p r i n c i p e s en r e g e l s . De i n h o u d e n , behorend b i j de thema's waar m e i s j e s een

( s t e r k e ) v o o r k e u r voor hebben, z i j n van d i e n a a r d dat ze beschouwd

216 N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s kunnen worden a l s een u i t w e r k i n g van de s u g g e s t i e s en a a n b e v e l i n g e n van d i v e r s e i n s t a n t i e s d i e z i c h met de r e l a t i e t u s s e n c u r r i c u l u m - i n h o u d ( e n ) en de b e l e v i n g en w a a r d e r i n g van h e t n a t u u r k u n d e o n d e r w i j s door m e i s j e s hebben b e z i g g e h o u d e n .

De keuze van de inhouden vormen een c o n c r e t i s e r i n g van h e t algemene u i t g a n g s p u n t b i n n e n h e t P L O N - p r o j e c t om de n a t u u r k u n d e b e t e r t e l a t e n a a n s l u i t e n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n , t e n - e i n d e de natuurkunde v o o r een g r o t e ( r e ) groep l e e r l i n g e n i n t e r e s s a n t en r e l e v a n t t e maken. G e z i e n de r e s u l t a t e n h i e r b o v e n i s d a t ook r e d e - l i j k goed g e l u k t : e r z i j n zowel thema's d i e meer de v o o r k e u r g e n i e t e n b i j m e i s j e s a l s thema's d i e v o o r a l de v o o r k e u r g e n i e t e n van j o n g e n s , t e r w i j l een a a n t a l thema's door b e i d e groepen gewaardeerd worden. Toch z i j n de thema's d i e s t e r k de v o o r k e u r van een van b e i d e groepen hebben n i e t dermate e e n z i j d i g d a t de andere groep e r w e i n i g o f n i e t s van zou l e r e n . Het t e g e n d e e l l i j k t h e t g e v a l : zowel voor h e t thema ' I o n i s e r e n - de S t r a l i n g ' a l s ' E l e k t r o n i c a ' geven b e i d e groepen aan e r v e e l van g e l e e r d t e hebben. A l l e e n h e t thema ' E l e k t r i s c h e Machines' b l i j k t v r i j w e l a l l e e n door m e i s j e s a l s s l e c h t s t b e v a l l e n t e worden genoemd, t e r w i j l ze e r ook n i e t zo v e e l van g e l e e r d zeggen t e hebben. D i t z a l v e r m o e d e l i j k t e maken hebben met de e e n z i j d i g t e c h n i s c h e c o n t e x t waarbinnen de l e e r s t o f wordt g e p r e s e n t e e r d . B i n n e n h e t P L O N - p r o j e c t b e s t a a t n.1. ook e r v a r i n g met een ander thema ('Water voor T a n z a n i a ' ) waarbinnen een t e c h n i s c h onderwerp ( h e t bedenken en z e l f c o n s t r u e r e n van een goede pomp) wordt g e p r e s e n t e e r d i n een s o c i a l e c o n t e x t . D i t thema b l e e k b i j m e i s j e s z e e r goed aan t e s l a a n ( W i e r s t r a , 1982).

De w a a r d e r i n g voor thema's en de a a n s l u i t i n g d a a r v a n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d i s h i e r b o v e n v o o r a l bekeken v a n u i t de inhouden van de thema's en de c o n t e x t e n waarbinnen d i e g e p l a a t s t z i j n . A a n s l u i t i n g b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d kan e c h t e r v a n u i t meerdere p e r s - p e c t i e v e n bekeken worden. Het kan d a a r b i j ook gaan om de a a n s l u i t i n g van h e t c u r r i c u l u m b i j de v o o r k e u r e n voor l e e r s t i j l van l e e r l i n g e n . I n r e l a t i e daarmee kan ook de m o g e l i j k h e i d om b i n n e n thema's onderwerpen t e k i e z e n genoemd a l s b e l a n g r i j k voor de a a n s l u i t i n g b i j de i n t e r e s s e s van l e e r l i n g e n ( z i e ook Boersma e.a., 1985). D i t b l e e k b i j v . d u i d e l i j k u i t de v e r s c h i l l e n d e k e u z e s van j o n g e n s en m e i s j e s b i j de keuze van onderwerpen b i n n e n h e t thema ' I o n i s e r e n d e S t r a l i n g ' . Hoe de keuzes b i j andere thema's z i j n u i t g e v a l l e n , met name b i j thema's waar een s t e r k e v o o r k e u r o f h e t t e g e n d e e l i s g e b l e k e n , i s n i e t bekend, z o d a t meer algemene u i t s p r a k e n o v e r de b e t e k e n i s van h e t k i e z e n n i e t t e maken z i j n . Naast bovengenoemde vormen van a a n s l u i t i n g b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n kan ook h e t werken i n groepen a l s een b e l a n g r i j k e i n v a l s h o e k v o o r a a n s l u i t i n g worden g e z i e n . B i j m e i s j e s b l i j k t d i t e r g goed aan t e s l a a n . Ook de a a n s l u i t i n g van de l e e r s t o f b i j de v o o r k e n n i s waarmee l e e r l i n g e n binnenkomen kan van w e z e n l i j k b e l a n g genoemd worden, n i e t a l l e e n voor de c o g n i t i e v e i n f o r m a t i e v e r - w e r k i n g maar eveneens t e r v e r m i j d i n g van m o g e l i j k e e m o t i o n e l e b l o k - kades.

Jörg 217 H i e r b o v e n z i j n d i v e r s e m o g e l i j k h e d e n genoemd om aan t e (kunnen) s l u i -

t e n b i j de e r v a r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n i n het a l g e - meen en m e i s j e s i n h e t b i j z o n d e r . De r e s u l t a t e n d i e i n d i t a r t i k e l genoemd z i j n , o n d e r s t e u n e n voor een d e e l het b e l a n g van de m o g e l i j k h e - den. A l l e e n z i j n het c o n s t a t e r i n g e n a c h t e r a f . Op b a s i s daarvan i s e c h t e r nog n i e t een opsomming t e geven van n o o d z a k e l i j k e e n / o f v o l - doende voorwaarden v o o r • a a n s l u i t i n g van een c u r r i c u l u m b i j de e r v a - r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g - e n en d i e van m e i s j e s i n het b i j z o n d e r . Het probleem van wat nu n o o d z a k e l i j k e e n / o f v o l d o e n d e voorwaarden z i j n i s v o o r a l van b e l a n g voor c u r r i c u l u m - o n t w i k k e l a a r s , a l s ze voor de keuze s t a a n om b i j i e d e r ( a f z o n d e r l i j k ) d e e l van het t e c o n s t r u e r e n c u r r i c u l u m z o v e e l m o g e l i j k aan t e s l u i t e n b i j de e r v a - r i n g s - en b e l e v i n g s w e r e l d van l e e r l i n g e n ( m e i s j e s ) o f dat ze de aan- s l u i t i n g z u l l e n t r a c h t e n t e r e a l i s e r e n v i a s p r e i d i n g van de d i v e r s e m o g e l i j k h e d e n over de v e r s c h i l l e n d e d e l e n van h e t c u r r i c u l u m heen.

Noten

1. Het c u r r i c u l u m voor de VWO-bovenbouw i s nog i n o n t w i k k e l i n g .

2. Het l e e r p a k k e t voor de HAVO-bovenbouw b e s t a a t u i t 10 thema's. Voor een v o l l e d i g o v e r z i c h t wordt verwezen naar een b r o c h u r e d i e b i j het P L O N - p r o j e c t i s op t e v r a g e n .

3. De onderzoeken werden b i j n a a l t i j d v a n u i t een andere v r a a g s t e l l i n g v e r r i c h t dan de v r a a g d i e i n d i t a r t i k e l c e n t r a a l s t a a t . N i e t t e m i n l e n e n de r e s u l t a t e n z i c h wel voor i n t e r p r e t a t i e s o p b a s i s van d i e v r a a g .

4. Voor een meer v o l l e d i g o v e r z i c h t van de r e s u l t a t e n wordt naar een a r t i k e l i n het maart-nummer van het NVON-blad j a a r .

L i t e r a t u u r

B o e k a e r t s , M. Onderwijsleerprocessen organiseren, hoe doe je dat ...?, Nijmegen: Dekker en Van der Vegt, 1982.

Boersma, K.Th. en Schouw, J.C. A a n s l u i t e n op (de l e e f w e r e l d van) l e e r l i n g e n : u i t g a n g s p u n t e n voor het s c h o o l v a k ( k e n n i s d e r ) n a t u u r . Tijdschrift voor ft-didactiek, 3, 1, p.44, 1985.

C o l l i n g s , J . en S m i t h e r s , A. P e r s o n o r i e n t a t i o n and s c i e n c e c h o i c e . European Journal of Science Education, 6, 1, p.55, 1984.

G i n j a a r - M a a s , N.J. L e z i n g , gehouden op de s t u d i e d a g o v e r 'Vrouwen en Natuurwetenschappen', Nijmegen: 1985.

Department o f E d u c a t i o n and S c i e n c e . Girls and Science, H.M.I. S e r i e s , 13, London: 1980.

verwezen van d i t

218 N a t u u r k u n d e o n d e r w i j s en m e i s j e s H a r d i n g , J . Switched off: the science education of girls, Longman f o r

S c h o o l s C o u n c i l , Y o r k : 1983.

Head, J . A model t o l i n k p e r s o n a l i t y c h a r a c t e r i s t i c s t o a p r e f e r e n c e f o r s c i e n c e , European Journal of Science Education, 2, p.295, 1980.

Huisman, J . S e k s e - o n g e l i j k h e i d i n h e t o n d e r w i j s en h e t probleem van de v e r b o r g e n j o n g e n s p e d a g o g i e k , Moer, 1, 2, 1984.

J o h n s o n , S., Murphy, P. The underachievement o f g i r l s i n p h y s i c s : towa.rds e x p l a n a t i o n s , European Journal of Science Educations, 6, 4, p.399, 1984.

K e l l y , A. ( e d . ) . The Missing Half: Girls and Science Education, M a n c h e s t e r : M a n c h e s t e r U n i v e r s i t y P r e s s , 1981.

K l e r k , M. de, W i e r s t r a , R. Elektronica, beeldvorming, interesse en ervaringen van leerlingen rond electronica-inhouden, U t r e c h t : Vakgroep N a t u u r k u n d e - D i d a c t i e k , R.U.U., 1983.

L i e , S. and B r y h n i , E. G i r l s and P h y s i c s : a t t i t u d e s , e x p e r i e n c e s and u n d e r a c h i e v e m e n t . I n : Contributions to the Second GASAT-conference, O s l o : I n s t i t u t e o f P h y s i c s , U n i v e r s i t y o f O s l o , 1983.

M o t t i e r , I . Handleiding emancipatie aspecten in schoolboeken, Den Haag: 1983.

S m a i l , B. G e t t i n g s c i e n c e r i g h t f o r g i r l s . I n : Contributions to the Second GASAT-conference, O s l o : U n i v e r s i t y o f O s l o , 1983.

Solomon, J . M o t i v a t i o n , where i s t h e p e r s o n a l e l e m e n t ? I n : Verslag van de Woudschoten-conferentie 1984, U t r e c h t : Werkgroep N a t u u r k u n d e - D i d a c t i e k , p.79, 1984.

V a l k , T.van d e r . M e c h a n i c s i n t h e P L O N - c u r r i c u l u m - R e l a t e d t o t h e w o r l d o f s t u d e n t s ? . I n : The mang faces of teaching and learning mechanics, P r o c e e d i n g s o f t h e G I R E P - c o n f e r e n c e 1984, U t r e c h t : W.C.C., p.369, 1985.

W i e r s t r a , R. A s t u d y on c l a s s r p o m e n v i r o n m e n t and on c o g n i t i v e and a f f e c t i v e outcomes o f t h e P L O N - c u r r i c u l u m , Studies in Educational Evaluation, 10, p.273, 1984.

W i e r s t r a , R. V e r s l a g van de e v a l u a t i e van h e t thema 'Water voor T a n z a n i a ' , i n t e r n v e r s l a g , U t r e c h t : Vakgroep N a t u u r k u n d e - D i d a c t i e k , R.U.U., 1982.