Guroo Desev. Gent was, naast zijn katoen- en vlasindustrie, ook bekend voor zijn machinebouw. ln deze stad alleen

De urrvoEn vAN SroouMAcHtNES ^Vnr,l

NAAR RusLAND russEN ¹⁸⁸⁰

De KencnovE

ENWOI

Reclame-folder

ca.

1900 voor

de

Corlis*sloommachine met het systeem Bonjour,geprodu- ceerd in de Gentse werkplaat- sen Van de Kerchove.

Een belangrijk bijhuis was ge- vestigd

te

Pariis onder leiding

van ingenieur Jules

Naëder, voormalig hoofd van de Franse werkplaatsen Farcot.

(verzameling MIAT, Gent)

Vanuit de werkplaalsen Van de

Kerchove op de Coupure

te Gent

werden

stoommachines

over ^gans de wereld ver- scheept.

Hetzelfde

gold

voor locomobielen waarvan

er

ver-

schillende ook aan

Rusland werden geleverd. Hier staan zii

vertrekkensklaar opgesteld voor

een

publiciteitsfoto

(eer- ste kwart 20e eeuw).

Guroo Desev¡¡

I ^{n het}

^{Orderboek ot Register}

I

^{v an Sto o m m ac h i n e s opg õste lO}

I

^{door de} Constructiewerkplaats-

en

Van

de

Kerchove (VDK) uit Gent staan alle stoommachines vermeld (nrs 200

tot

^{1680) ge-}

plaatst zowat overal

ter

wereld tussen 1868en 1928, inbegrePen de machines geleverd aan Rus- land tot bij het uitbreken van ^de Eerste Wereldoorlog.

Door deze oorlog werden echter alle kontakten met Rusland ^ver- broken,

en de

veranderde ^poli- tieke situatie na de Oktoberrevo- lutie in 1917 heeft uiteindelijk een einde gemaakt aan alle ^verdere samenwerking.

UIT DE

STARTBLOKKEN...

þ\

^e iizergieterii en machine-

I

lconstructiewerkPlaatsen

V

^{van de} Kercnove weroen gesticht rond 1825 langsheen de Coupure, ten NWvan de Rozema- rijnbrug.

Gent was, naast zijn katoen- ^en vlasindustrie, ook bekend voor zijn machinebouw. ln deze stad ^al- leen al beconcurreerden drie grote constructiewerkhuizen (Van de Kerchove, Le Phenix

en

Carels Gebroeders), en twee dozijn min- der grote firma's elkaar.

Na de wereldtentoonstelling ^van Parijs

in

1867 werd VDK zelfs wereldberoemd toen dit bedrijf het alleenrecht op de Engelse Corliss- licentie voor geheel Europa in de wacht kon slepen. Een wijs besluit dat VDK

tot

één der ^leidingge- vende firma's van het continent maakte.

Het

is

bekend

dat

VDK enkele jaren later, in 1872, participeerde

op de Wereldtentoonstelling ^van Moskou.

ln

1875 bouwde VDK

de

toen krachtigste stoommachine ter wereld, met een capaciteit van

maar liefst

2.000Pk,

voor

de Gentse vlasspinnerii La Lys.

De grootste installatie echter ^die ze ooit hebben gebouwd was voor

de ^Algemeine Electricitãts

G es e I I sch aft _{(A E G )} in Be rl i n (BRD) met 24.950Pk! Niet minder indruk- wekkend was het ontwerp voor

acht

compoundmachines ⁽¹⁶ stoommachines!) voor

de

Cen- trale Electriciteits-Werken in Am- sterdam.

Kort na de eerste lnternationale

Wereldtentoonstelling

van Barcelona (1895) bestelden ^de grootste Europese eleklriciteits- compagnieën

zoals

Siemens &

Halske

en

Union Aktiengesel'

lschaft (Berlin),

^Rheinische

Schuckert Gesellschafft (Saar- brücken), Cie Machines Magneto- Electriques Gramme en Cie Con- tinentale

Edison (Paris)

hun stoommachines bijVDK.

Andere grote le¡dinggevende in- dustrieën zoals Krupp

in

^Duits-

land,

of

de sterk expanderende industrie in Barcelona volgden al

vlug hun voorbeeld.

Frankrijk, Duitsland, ^Nederland, Spanje, Portugal, de Oost-Euro- pese landen, zelfs Egypte,Brazi- lië en het Verre Oosten ^werden VDK's belangrijkste handelspart- ners.

En meer onverwacht ook Rusland en zelfs China! En natuurlijk ook

de

Belgische industrie

en

deze van onze gewezen Afrikaanse ^ko- lonie, Belgisch Congo.

(foto verzameling MIAT, Gent)

FuuDERS' TecHNoLoGy tN... RusLAND

MACHINE A QLI-{TRE OBTURATEURS ^II CORLISSJ)

Actionnés pil la détente hydrostatique de C. BONJOUR (brevetée S. c. D c.)

d, 3. iloil dil0r¡¡ñtrs¿r d¿¡,plrn d¿ nûr Ê F¡ e ht

-==-ì>_.

Op het einde van de 19e eeuw ontwikkelde VDK een hoge snel-

heid koppeling om de klassieke

stoommachines te kunnen com-

bineren met dynamo's voor het

opwekken van elektriciteit, alsook

het

toen revolutionaire Bonjour- stoomontspanner mechanisme met zuigerkleppen (détente varia-

bl e auto m atiq u e hyd rau I iqu e).

Naast deze licenties en die van Rider, bezal VDK ook deze voor

de vertikale stoommachine WiL

lans,

en de

stoomaangedreven

turbines systeem Rateau, Electra en Bergmann.

ln 1934 fusioneerde de compag-

nie met een andere belangrijke

Gentse zware industrie-gigant ,

Carels (die vanaf 1900 de exclu-

sieve licentie voor Europa had

verworven op

de

tameuze Ðie-

se/motor), en nadien metA.C.E.C.

ln de jaren 1970, na samensmel- ting met diverse andere interna-

tionale

firma's zoals

Westing-

house, hielden beide firma's op te

bestaan, en werden gedeeltelijk

overgenomen door ABB (Asea-

Brown Bovery).

Een kopie van het orderboek van de onderneming VDK, samen met het bijna compleet archief van de bijhorende originele plannen wer-

den door ABB geschonken aan

hetGentse MIAT. Hetarchief van

vóór 1890 zou in het Rijksarchief te Beveren-Waas berusten.

DE LEVERINGEN AAN

RUSLAND

I

n het M|AT-archief verwijzen

I

referenties met bijhorende plan

I

^{nen naareen} aantalin Rusland

geinstalleerde stoommachines

tussen 1880 en WO l.

Over het algemeen zijn de bestel-

lingen voor een VDK-stoomma-

chine gedateerd één jaar vóór het onderstoom brengen van dezelfde machine.

De eerste orders dateren tussen

februari en december 1880, en

betreffen stoommachines voor de ind ustrieel Al afo n soff in Kazan (n"

405), en voorde Russian Railway

Cie in Kiev

(n'

432).

Een volgende machine was be-

stemd voor

de

^{Jokisch Cie in}

Moskou dd. maart lBBB (n" 604).

Het volgende jaar,

in

september

'1889, volgden twee andere stoom-

machines, gebouwd voor

de

VlademirCie, terug in Moskou(n"s

641 en642).

Gedurende de laatste jaren van

de 1 9e eeuw verkreeg VDK regel-

matig bestellingen voor stoomma-

chines van het type

Corliss,

meestal in compound, van Russi-

sche industriëlen en maatschap-

pijen.

Dergelijke machines met een ver-

mogen van 1000 Pk werden be-

steld door fabrikant Baerlein

uil

Moskou in december 1 893. ln mei

1885

installeerde

VÐK

voor

Szczenionoski

le

Vapniarka een

stoommachine (n" 775\inde Rus- si sche S u ikerraff i n ade rij G u ivan &

Cie.

'Het _eerste,

en

misschien enige

exemplaar

van een

vertikale

stoommachine

door

VDK voor

Rusland geleverd,

is

deze van

700

à

900 Pk, besteld door de

Russian Society

for

the Exploi- tation of Electric Power van Sankt Petersburg, in 1896.

Een jaar later, in juni 1897, werd

een

horizontale stoommachine

geleverd aan de

Russische

scheepsbouwer N icolai eff (n" B 1 8)

en in november 1 897 deze aan de

fabriek van Ðan ilowle Moskou (n"

824)

Ook op het einde van de eeuw

bleven de Russische bestellingen binnenstromen :de machines (n"s 826 en 827) ⁱⁿ gebruik genomen

in mei 1899 door de Cie Ðyle and

Bacalan Ever Russia (een ondui- delijke firmanaam, maar op basis

van gegevêns zonder

twijfel

geliëerd aan de Spoorwegmaat-

sch appij van Oppe r Volg a), en twee

bestellingen van de Electron Liège

in

Moskou (bestemd

voor

de

Electric Company Westi nghouse

Russia in de elektriciteitscentrale nabij het Sint Simonklooster) in maart 1 900, alsook deze voor een

andere elektrische centrale van

de Russische hoofdstad (n'920) in februari ^'1901.

Na de eeuwwisseling weerspiege-

len

de

bestellingen

de

verdere expansie van belangrijke Russi- sche industrieën.

ln december 1 905 wordt de stoom-

machine vermeld voor Goulieff

Aca- Bal ain Bakoe inde Kaukasus

(n'961), geinstalleerd _{in decem-}

ber 1907 in 'compound' met een tweede machine (n" 1111).

Of nog,

de

'compounding' van

twee machines in juli 1908 (n'775

met no 1209) in de

suiker-

raffinaderij Guivan

te

^Vapniarka.

Openbaar vervoermaatschappijen

werden dikwijls metWesters kapi- taalopgestart. Een eerste bestel- ling in dit verband werd bij VDK geplaatst in december '1908, een stoommachine met alternator ^(n"

1238) om elektriciteit op te wek- ken voorde trammaatschappij van

E kate ri n o s I ar (Oekraïn e).

ln augustus 1910 werd het open- baar vervoer in Rostov opgestart

met VDK-machines

(n'

1275 en

1 276) voorhetopwekken van elek-

triciteit voor de trammaatschapp|

van Rostov-op-de-Don.

De verdere

expansie

van

de

Gou I ieff Aca- Bal af abriekin Bakoe maakte de bijkomende installatie van machines noodzakelijk in au- gustus 1910 (n" 1220) en in maart

1912 (de n"s'1336 en'1337).

Bij de Flussische scheepsbouwer Nicolaieff zien we eenzelfde evo- lutie : de stoommachines werden met succes geïnstalleerd

in

no- vember

1909

(n" 1242), in mei

1 91 0 (de n's 1 259, 1 260 en 1 261 ₎

en

in augustus 1910 (n'1290).

Dit laatste kan een teken zijn van de versnelde uitbreiding van de Russische (militaire?)

vloot.

Ðe

tekeningen van deze laatste ma-

chines zijn trouwens uit het dos-

sier verdwenen

:

misschien om

mílitaire redenen verwijderd ^ge-

durende de

Eerste Wereldoor-

log?

ln de Cie Franco-RusseIe Krasno- gorowka werd een VDK-machine in gebruik genomen in

juli

1912

(n" 1350). En ook in Siberië le-

verde de firma machines, zoals

voor de gebroeders Kouhterine in

Tomsk, in maart 1914 (n'1441).

Sommige stoommachines waren

bestemd voor industriecentra die slechts na 1919 deelvan Rusland

zijn geworden : drie machines van

175 Pk elk voor de Trammaat-

schappij van Bialystok, in septem-

ber 1 899, en een (n'1 338) voorde

'Þ i

:Þ

'*uf 'r

lr¡1.

I J

tþ*

c¡ rrrt tgcl *r

r,'1. r,g¡

'l 'ii

3

I

l'i

',I =J.

.il i.'-:'

I .-

-l

: i

..f*.,-.. i

!

\-/

1^l^

.i,i ;

I

å^

I

II

I

-:

"4

ì

\

ir ¡l-

I

I I

j

'freïrål]ì'

ìt\ ¡tt

'¿ìj

¡l'tni :ì:l

si"t¡

:i

I J

.:J a

f l'ñ{tttJ

¡-1",---"

':.;_-

¡,j ì

ur,z oooueo

stunr"Ålï"'åÎfil

^{ue^ -oq azop}

uo^oltl3je olsaoul

op

¡Eprüo uapro/\iì

lflllaou

looz

ueì

llcl 'lr.lcozrêpuo

uoplo¡

6ou

laou

l¡p

uep 'pJoauodxçeo uaq

-clorl puelsnu

J€Eu

soulqseuuools

xlueLtd

to a1

tvJÐlooc

'Euec

sleoz s,euJll ajopuP

ua¡pul

Ioo

'x0^

"'roop

pjo^ol06 uarP/v\

uo'ôullplsuootuol

aloLleô

roo^ ap

ilal3utìola 6aou

-06 uaplao3npold

'Ilo

,t¡\Y t 009

uE^ saurLlceuluools

l

oan

'õlz

-oMuee prarqeôlrn

raau uep

yc^

6urllolsuoolual otsleel seM

êzop ul

ôouooplaroM ue^

'l

uoìorq

-]ln laLl

r99^

ôulllolsuooluolplol

-oM olsleel

'yc^

êp ue^

uo^eLl

-srnLll

'luêc

t

ol

L6 L ul uê lossnr8

êÌ 6nrot 0

t

L6

'oôeuttog ul

ue^ aP

pPtsplooLl'rorauellc

ol

f L6L uo

êoQrl ol906

'lossnrg ol¿68 L

'uod L

-rêMtuv

t6B ol

:

L

puel oulolì llp

ue^ orluolod ollcslutlcal

lL|celì uo

olêulsnpur op uoproorlsnlll uo

do

reeìle

0ur¡essrnnnnnaa op

uê6ull eu

-lêlsuoolual oleuollEUlolul opuol

-llLlcsro^ uopôlo^ 916108

ìoo ul

(¡ueg

¡y¡yt¡

6urlêuezro^)

(elOl

unf) 6;ng

-uHaIetE

ln xspE-tllteÁ

uB^

llUpaqs6u!l¡a,l,\Ja^leelou laq

roo^

purolsaq ?uaÐ

aLoq

un

-\cJex ap ueA

uðsleetdl¡o¡r\

Joop pra^elo6 op

allellplsul

-ou!rl3eu¡urools

ap ue^

ueld

'uapra/Ì^

uêpnoqa6

edolnf

lers^o ur

oz alp le^

uoôull

-lolsuooluolaulsnpul aleuolleu

-JAlUr ArApuE lo/uo ôulllolsuooluêl

-ploroM aropuB

u99 uee lo

ìoozoq

ï:å?J',"¿îJ::lffiO

Nf ÐNI11f ISNOOINf

I ^{H:l^,\ 'o-lf}

fo

o3o'r^Nl NV^

30

'ufrz p¡elueLu¡uo 6nte1

speel

I

ue^

OM

opura lêLl rggn

ôou

funquuep4g ur soutqceu-y6¡

opuaouro^

re6oq uepnoz asleeld

roÌ uêuuomo6ur

etleuro¡ur sue0¡o¡

i6jnquuolPì3

ut

uoolle le

ueruee^¡\' ¿

pjaallElsuLoo

puElsnu u!

roop saulqsPu

xc^

-r.uools (i)

tf

suatsu¡tu uftz

lg P

H ^'

6;nqur.re¡e¡3 frqeurlsuqe1aqcl

ut

'e!c 'sorg

lpue$ats

ltq ep

(9LtL

uavLvls"u) erapue

ae^À¡

ua'ôlnq

-urratElS u!

TouqpllloTualeg ep

(00?t ul

¿OVL uê

sou) sêutLlceul

oropue oo/'^l spooJ uaploauoll

-3unl Jeef apfiozloLl ue^

Jsqollo ul

(gOgl '

"u) funquuate>E

et\sþst

-WJzA ue^

uo[ua]arOrazft

loon ap

ree¡duexa uoa

op;oallelsut XCA

'el6L

llnI ur 'reef epuaô¡on

1e¡1

'iloJetlery srepaorqe0 ep

¡lupeq uen

toLl ur plolso6

6ut>1tenn

(ZteL ul

Let¡ ua

s"u) seutqceu

oo4reeple uoproMZ ¡6

ttenuelu¡ ¡

'et6reqe6leroO

loL.l ut

ùnq

-uuale\3 : uopeouro^

loop

)cA ]oq

le]uee ueôur¡¡e¡seq

[lq

sle

'uouuaì el -oz

ersuedxa epmnatu

-rêLl uêo pels aqcsrssnH orêpue

ueo uoorlcs oporred ep¡¡ezop

puoU '(parqe6puot0 s¡oo¿

do nu epreq)

llOl

requeldes

ut

ou '

Ð

poJ

ul

>lo

uqer

!\s^a qcat

c

a q

Op dit gebied ligt nog

veel

opzoekingswerk voor

de

boeg,

zowel in België als in Rusland. De toekomst kan nog voor méér ver- rassingen zorgen!

Zo is, naar mijn weten, slecht één foto bekend van de installatie van

een aantal stoommachines door

een andere Gentse gigant uit de

zware industr¡e : Le Phenix.

En als gelukkig toeval : de ^mon-

tage der machines op de foto (in

familiebezit) gebeurde door mijn

overgrootvader François Deseyn

(1 840-1 929), een stoommachine-

monteu r-ajusteu r, die in 1 897 door

zijn firma naar Roemenië (Boeka- rest) en Rusland (Ekaterinoslav) werd gestuurd. Op de achterkant van zijn paspoort is, naast de visa van de consulaten van Roemenië

(in Brussel, dd. 15 november 1897)

en van het

Keizerlijk Rusland

(Gent,

dd. 17

februari 1898) ^:

Ekaterinos(lav)(Gorod) rond het

wapenschild van de stad (een ge- kroonde kapitale E) zichlbaar. Zo

is met zekerheid vastgesteld dat

hij in deze stad verbleef voor de

assemblage

of

het nazicht van

enkele

Phenix-sloommachines,

misschien wel deze op de foto.

ln het

Exportation Yearbook of

Belgium 1

I

¹ 2- ¹ 91 S,gepubliceerd

ter gelegenheid

van

de Wereld-

tentoonstelling van Gent, zijn de belangrijkste Belgische consula-

ten in Rusland opgenomen: Bakou,

Kharkoff , Moskou, SintPetersburg

en ... Ekaterinburg.

'De streek van Ekaterinburg is de zetelvan een zeer belangrijke mijn- en metaalindustrie. Dit kan wor- den afgeleid uit de invoer van alle

soorten machines,

op gas

of

stoom, elektrisch materieel en in het algemeen al soorten van in- dustriële uitrusting

:

mijnkabels,

aan d r ijf ri e me n, we rktu ig staal e n z.

Een groot deel van deze produk-

ten worden op het ogenblik ^gei'm- porteerd vanuit Duitsland...

Op zijn beurt is de Belgische rege-

ring gei'nteresseerd

in de

over-

vloedige hoeveelheden van gra-

nen, en de ijzermineralen van het

bassin van Krivoi Rog en

de

mangaanmineralen van Nicopol,

beide gedeeltelijk op het grondge-

b ied van Ekate ri n osl aw g e lege n...'

Dit uittreksel uit vermeld jaarboek wijst wel op de belangstelling die

ook vanuit onze contreien bestond

voor de Oeral, doch met de geo- grafische kennis was het minder gunstig gesteld, blijkbaar bestond

er een zekere plaatsvenrvarring tus-

sen Ekateroslatz (Oekraïne) _en

Plan van de

stoommachine-

installatie geleverd door Van de

Kerckhove

uit

Genf voor de fa-

briek van de gebroeders Stef-

fanofî, in Cheliabinsk nabii

Ekaterinburg (oktober 1 91 3).

(vezameling MIAT, Gent)

(!

.?+ôt ¿+(.1

I

J

¡

¡

t

rl I .

l-' ^t.

ïir nl

)

r-:

f-

I

ltr

I

_{| '¡} ^ì'.ts _r..^:

lil.-t

..1

',- I ^]

l,rE.

-ì_-1

I I l

t*.,;

rl:-.'.

t9t'þ,, , ^rt

...-

.,-.., t,

T_

.1: -

¡ '.r..,,;..-

--l

I

l. i.

r ^-,]:

ò

I -,i

ç;i {i L-.

.l t

I

^r'l

¡ t-¡it¡. ^¿ - *L'r'-¡- ^¡t-ù.. -7a¡r" ir^ñ{ ¡. ^S'à.i--

ry'

4

.d

tùtllr.. ^{i!. {uil}

Plan van de tandem-stoom- machine door

Van

de

Kerck- hove

uil

Gent

voor

het bedrijf van de gebroeders Makaroff te

E kate ri n b u rg (ianuari ^{1 91 2).}

(onder)

(verzameling _MIAT, Gent)

Foto van de

stoommachine-

installatie geleverd door

het Gents bedrijf 'Le

PheniÌ

^voor

Boukarest (Roemenië) ^of Jeka-

terinoslav (Rusland), anno

1897. (boven)

(foto verzameling Oscar Deseyn, Gent)

Ekaterinburg (Oeral) : Krivoi Rog, nog steeds de grootste dagbouw- ijzermijn van Europa,

is

immers gelegen in de OekraTne en niet in de Oeral

Deze enorme ijzerertslaag ^van Krivoj Rog, was reeds

in

1837 ontdekt, doch zou slechts in ¹⁸⁸⁴ per spoor worden verbonden met het steenkoolbekken van de Don-

efs.

Zodoende kon men binnen één decennium een dozijn iizer' gieterijen oprichten, bijna volledig

met

buitenlands kapitaal. Eén daarvan, de Zuidrussische Dniepr Metallurgische Compagnie, een dochteronderneming ^van de f irma John Cockerill uil Seraing, werd het succesvolste en meest winst- gevende bedrijf van Rusland.

Nog steeds is KrivojRogde groot- ste dagbouwmijn van Europa, met een produktie van 100 mijoen ton ijzererts per jaar en een reserve van 17 miljard ton!

Zonder twijfel zullen ook elders in Rusland nog Belgen aan het werk zijn geweest...

t

$.-. I o t¡ ¡'¡¡rl¡¡ eZ a.¿

.íà .g_.

^ø

f' r

t

I {

¡l

a* Il

çì.-! 13

1

A>

';1 cO

!Éåt t:

II i ,)-

åú¿.9

¡-ç..ì 6

ù¡J. t ^{.f!-.! rì}

/.

^.\

ioï

-- .\ a'

\

^.'.

--' ^{o /'}

I

o

{ { ^le _{órr! \i}

!

..1 t->

t.o;)

.dL'¡

L .+.i¡i:r.