Handreiking
aansluiten bij ouders
van vandaag
samenvatting
Churchilllaan 11 3527 gV Utrecht T 030 760 04 05 centrumjeugdgezondheid@ncj.nl www.ncj.nl
HandVaTTen Voor HeT
CenTraal STellen Van oUderS
verwachtingen managen
de verwachtingen die de JgZ-professional en de ouders hebben, dienen over en weer helder te zijn.
duidelijk moet zijn wat de ondersteuning vanuit de JgZ ouders oplevert. Helder communiceren, over- tuigen, motiveren en transparant handelen zijn cruciaal om als professional aan te kunnen sluiten bij de belevingswereld van ouders.
basishouding en bejegening
Voor professionals is het essentieel om de beleving van de ouder(s) als vertrekpunt te nemen in het contact met de ouder en respect te hebben voor de ervaringsdeskundigheid van de ouder. aspecten van bejegening zijn: het gebruik van heldere taal, interesse in de ouder, gelijkwaardig partnerschap, uitgaan van de hulpvraag en de mogelijkheden van de ouder en het geven van complimenten.
informatie, voorlichting en advies op maat
een voorwaarde om de eigen kracht bij ouders te ver- sterken is dat ouders toegang hebben tot informatie.
Het is goed om concreet te vragen naar wat ouders zelf al te weten zijn gekomen en dit ook positief te labelen. op deze manier kunnen ouders laten zien dat zij zelf verantwoordelijk zijn, zelf keuzes maken en daar soms advies bij wensen. bovendien is de JgZ-profes- sional zo beter in staat om zijn adviezen (op maat) af te stemmen op de ouders.
inspelen op de behoefte van ouders
Het is van belang de zorg en ondersteuning van de JgZ af te stemmen op de persoonlijke behoeften en de specifi eke situatie van ouders, kinderen en jongeren.
ouders voelen zich geholpen als er aandacht is voor vragen of (kleine) problemen en als zij concrete en praktische aanwijzingen krijgen die direct toepasbaar zijn in hun specifi eke situatie.
motiveren, stimuleren en steunen
Motivatie van ouders is van groot belang om gedrag te veranderen. de professional kan ouders vanuit een ‘gelijkwaardige’ samenwerkingsrelatie op een positieve manier aanmoedigen en motiveren om het gedrag te veranderen. actief de mening van ouders vragen over de opgroei- en opvoedingssituatie en hun zeggenschap geven over de ondersteuning ver- groten de effectiviteit.
aandacht voor netwerk en steun
Het (sociale) netwerk vervult een belangrijke functie in de toegang van een ouder tot informatie, hulp en sociale steun. een effectief sociaal netwerk is belangrijk om te voorzien in de behoefte aan aansluiting met de samenleving. er wordt sociale zekerheid gevonden in het netwerk. Maar een sociaal netwerk dat tekortschiet, kan resulteren in isolatie en in het feit dat een gezin of persoon aangewezen is op zichzelf en de hulpverlening.
Creëren van ‘goede ouder’- momenten
om ouders in hun kracht te zetten is het van belang om expliciet aandacht te besteden aan dat wat goed gaat. Voor ouders is het fi jn om een gesprek te begin- nen met een ‘goede ouder’-ervaring en hen te laten ervaren dat ze het goed doen. dit komt de relatie met de professional ook ten goede. immers, voordat je je als ouder kwetsbaar kunt opstellen, moet er een basis van vertrouwen zijn.
stimuleren van een ‘metapositie’
als ouders in staat zijn actief en eerlijk te refl ecteren op hun eigen handelen, dan betekent dit een sterke beschermende factor. ouders zijn dan een belangrijk voorbeeld voor kinderen. als ouders zichzelf goed kennen en zich kunnen verplaatsen in de ander, kunnen zij hun reacties spiegelen aan de emoties van hun kind.
Het kind kan dan zijn eigen innerlijk gaan vormen en ontdekken. als ouders te lang door hun eigen emoties in beslag worden genomen, verloopt dat proces niet optimaal.
Verandering op gang brengen
Het centraal stellen van ouders vraagt om een verandering op verschillende niveaus.
de professional zal zijn visie, aanpak en houding moeten aanpassen. de organisatie zal haar professionals de tijd en de ruimte moeten geven om dit proces door te maken. Tegelijkertijd zal de ouder zijn verantwoordelijkheid moeten nemen. deze verandering is vooral een ver- andering van attitude en gedrag en verloopt vaak langzaam en in kleine stapjes. Kernvraag is: hoe realiseren we als JgZ met volle agenda’s deze verandering binnen de beperkte tijd?
en hoe doen we recht aan zowel de ouders als de kerntaak van de JgZ, waarbij de ouders zich gezien en gehoord voelen en zij antwoord hebben op hun vragen, hun vaardigheden zijn versterkt en eventuele gevoelige onderwerpen constructief zijn besproken? de tijd lijkt rijp en de noodzaak sterk aanwezig voor het doorvoeren van de verandering om ouders centraal te stellen in de JgZ. een overtuigend verhaal alleen is niet genoeg. de noodzaak om te ver- anderen moet door de medewerkers zelf worden gevoeld. Het besef moet groeien dat tijd en ruimte nodig zijn om met dit thema aan de slag te gaan.
Het ontwikkelen van een visie op ouderschap en het versterken van de eigen kracht is nodig.
Het is essentieel om de ontwikkeling van de visie vanuit de hele organisatie te laten plaats- vinden, juist omdat het hier om een gedragsverandering van alle professionals gaat. betrek medewerkers hierbij en stimuleer ze om zelf ook met voorstellen voor verbetering te komen.
ook liggen er kansen om ouders zelf in dit proces bij de organisatie te betrekken. immers, als diegenen die gebruikmaken van de zorg zelf invloed kunnen uitoefenen op het aanbod van de JgZ, dan draagt dat bij aan de dienstverlening en de afstemming van vraag en aan- bod binnen de JgZ.
de geKanTelde organisatie
een organisatie die vraaggericht werkt, biedt ruimte en kent voldoende flexibiliteit om op de vraag en behoefte van ouders in te kunnen gaan. daarin krijgen medewerkers de ruimte om ondersteuning op maat te geven en worden zij op een coachende manier geleid, waarbij veel verantwoordelijkheid bij de uitvoerende professionals gelegd wordt. belangrijk hierbij is aandacht voor de manier van samenwerken en aandacht voor netwerken. Het gaat om een andere manier van werken, waarbij ook aandacht moet zijn voor het stimuleren van onder- linge samenwerking tussen ouders.
de geKanTelde professional
professionalisering in de JgZ is een continu en dynamisch proces, dat gericht is op het uit- diepen en verbeteren van het beroep en op het verbeteren van de kwaliteit van de hulpverle- ning aan de ouders en jeugdigen. aandacht voor deskundigheidsbevordering is daarbij van groot belang. Welke scholing een professional volgt, moet afhangen van de mate waarin hij de competenties beheerst die samenhangen met empowerment, het werken met ouders en het waardevrij handelen.
om ouders centraal te stellen en in hun kracht te versterken, hebben ouders een professional nodig die hun respect en vertrouwen geeft en hen als een gelijkwaardige partner beschouwt.
de professionele hulp kan optimaal ingezet worden als de professional:
• deskundig is, vertrouwen heeft in eigen kunnen, keuzes durft te maken en een eigen verantwoordelijkheid heeft;
• vertrouwen heeft in het proces en ervaart dat acties betekenis/effect hebben;
• handelt zonder waardeoordeel, ingaat op de vragen/behoefte van de ouder/jongere en daarbij focust op de mogelijkheden;
• Handelt als de ontwikkeling/veiligheid in het geding is;
• regelmatig reflecteert op de mate waarin hij/zij gericht is op empowerment en het centraal stellen van ouders.
de geKanTelde manager
ook managers moeten mee in de verandering en daar in hun dagelijkse praktijk uiting aan geven. natuurlijk moeten zij de visie onderschrijven, maar zij moeten daar ook de bedrijfs- voering op laten aansluiten. door competentiegericht leiding te geven en uit te gaan van de kracht van de medewerker kunnen zij vertrouwen uitstralen naar hun professionals. Zij geven de professionals het mandaat en nemen de verantwoordelijkheid voor hen op zich, zodat deze professionals ouders centraal kunnen stellen. Managers zoeken proactief en creatief de ruimte om een nieuwe manier van werken te implementeren en daarbij minder afhankelijk te zijn van financieringsstromen en verantwoordingssystemen.
Veranderingen borgen
gedragsverandering kost tijd, gaat met kleine stapjes en vraagt langdurige aandacht.
dit geldt voor ouders, maar ook voor professionals. om de verandering te borgen en werkelijk onderdeel te laten zijn van het dna van de JgZ-organisatie, dient een programma te worden opgesteld dat voortdurend prikkels afgeeft om de verandering te handhaven.
de nieuwe manier van werken moet ingebed worden in de dagelijkse handelingen en worden overgedragen aan nieuwkomers.
om de verandering in de cultuur te verankeren, is het ook belangrijk dat er vanuit de directie en het management veel wordt gesproken over het effect van de nieuwe praktijk. dit kan betekenen dat ook managers, stafmedewerkers en leden van de raad van bestuur of directie dezelfde training ondergaan. belangrijk is om stil te staan bij het ontstaan van de oude manier van werken, welke goede diensten die bewezen heeft en waarom die niet langer bruikbaar is. pas wanneer de veranderingen bewezen hebben beter te zijn dan de oude waarden en normen, dringen ze door in de cultuur.
de samenleving verandert, ouders worden steeds mondiger en internet biedt oneindig veel informatie.
dit betekent dat organisaties die met ouders en jeugdigen werken hun werkwijze en benadering moeten aanpassen aan de behoefte van de huidige tijd. belangrijke vragen zijn daarbij: waar hebben ouders behoefte aan, hoe kan de JgZ vraag- of klantgericht werken en hoe kan de JgZ maatwerk bieden en ouders met uiteenlopende behoeften adequaat bedienen?
een visie op ouderschap en het versterken van de eigen kracht van ouders is belangrijk om als profes- sional ouders te kunnen ondersteunen. als je met ouders werkt, moet je beseffen wat het betekent om ouder te zijn. Wat komt er bij ouderschap kijken in de maatschappij van vandaag, wat wordt er van ouders gevraagd en hoe gaan zij daarmee om? Vaak zijn ouders zelf het meest kritisch ten aanzien van hun eigen handelen. Veel ouders voelen zich kwetsbaar als zij met een professional over het opgroeien van hun kind praten. de meeste ouders hebben dan ook behoefte aan een warm, persoonlijk contact en een respectvolle, positieve, belangstellende bejegening van de professional.
als professional kun je ouders helpen door te erkennen dat opvoeden soms moeilijk is. een open en waarde- vrij gesprek geeft ruimte om ouders in hun ouderrol aan te kunnen spreken en hun daarin ondersteuning te bieden. belangrijk is dat ouders zelf aangeven wat zij lastig vinden, zodat je als professional kunt aan - sluiten bij wat de ouder weet en waar de ouder behoefte aan heeft. door aan te sluiten bij de deskun- digheid van ouders worden ouders gestimuleerd om zelf oplossingen te zoeken die passen in hun situatie.
Uitgangspunten om de eigen kracht en mogelijkheden van ouders te versterken
• Ouders zijn meer dan opvoeders alleen; zij vormen een doorsnee van de maatschappij.
• Ouders wensen altijd het beste voor hun kind.
• Ouders zijn eerst verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen en het aanpakken van mogelijke problemen.
• Professionals zijn ervan doordrongen dat praten over ouderschap ouders kwetsbaar maakt. de professional handelt met respect voor de eigen (des)kundigheid van ouders en hun visie op opvoeden.
• Ouders zijn ervaringsdeskundigen (bezitten dieptekennis over het kind), de professional bezit breedtekennis ten aanzien van de ontwikkeling van kinderen (ziet veel kinderen). Samen kunnen ze tot een goede ondersteuning en zorg voor het kind komen.
• Ouders worden begeleid in hun ouderrol, waarbij de ouder leidend is. Vaders worden hierbij actief aangesproken op hun vaderrol. de vragen van de ouders vormen het uitgangspunt, zodat profes- sionals kunnen aansluiten bij de manier waarop ouders zelf hun situatie beleven.
• De professional gaat uit van de eigen kracht en competenties van ouders en streeft naar een wederkerige, betrokken, open, gelijkwaardige relatie met de ouder. de professional handelt zonder waardeoordeel, gaat in op de vragen (behoefte) van de ouders en focust daarbij op de mogelijkheden.
• Ouders en professionals respecteren de rechten van het/de kind(eren) zoals vastgelegd in het VN- verdrag voor de rechten van het kind. de veiligheid van het kind wordt in alle gevallen gegarandeerd.
• De steun die in een vroeg stadium ouders in hun eigen kracht versterkt, voorkomt in een later stadium problemen.
• Het is vanzelfsprekend om vragen te hebben over het opvoeden of daar onzeker over te zijn.
geen enkele opvoeding verloopt vlekkeloos, dus
‘problemen’ in de opvoeding zijn normaal. bijna alle ouders hebben af en toe behoefte aan steun of feedback van anderen als de opvoeding tijdelijk wat minder soepel loopt.
• Professionals reflecteren regelmatig op de mate waarin ze gericht zijn op empowerment en het centraal stellen van ouders.
