Botanische T uinen Utr echt Jaar verslag 2015
De mooiste planten uit de hele wereld
www.uu.nl/botanischetuinen
www.facebook.com/botanischetuinenuu Botanische Tuinen Utrecht
Botanische Tuinen Utrecht
Fort Hoofddijk, Budapestlaan 17, Utrecht Postbus 80.162, 3508 TD Utrecht
Tel 030-253 1826
E-mail botanische.tuinen@uu.nl Internet www.uu.nl/botanischetuinen
Facebook www.facebook.com/botanischetuinenuu Twitter @UUBotu
Tekst Akkie Joosse en Nick Meijdam
Vormgeving Conny Groenendijk, ConVorm©, www.convormc.nl Fotografie Gerard van Buiten, Akkie Joosse,
Drukwerk Xerox
Omslagfoto Magnolia x brooklynensis ‘Yellow Bird’, Akkie Joosse September 2016
2
Tuinen voor wetenschap en publiek
Botanische Tuinen Utrecht
Jaarverslag 2015
“Nooit is de tuin afgerond, nooit is hij afdoend te definiëren, hij is alleen vorm te geven, uit te diepen en te ondergaan.”
Rob Leopold, Aardse Paradijzen, 1999.
3 Al was het rustiger dan vorig jaar toen we ons jubileum
vierden, ook in 2015 is weer genoeg gebeurd. Het aardige van een tuin als werkplaats, of misschien moet je wel zeggen als werkgever, is dat je je altijd realiseert hoe relatief de dingen zijn. De tuin gaat gewoon zijn gang of we nou iets te vieren hebben of niet. En het werk in de tuin gaat altijd door!
Met de presentatie van ons prachtige jubileumboek
‘Bloeiende wetenschap’ in het centrum van de stad bij Broese Boekverkopers hadden we nog een staartje van het jubileum in 2014. Van China Light (ook in 2014) hielden we twee bedrieglijk echt lijkende dinosauriërs over die nu in de tuin staan opgesteld.
De Tuinen ontvingen in 2015 volgens verwachting minder bezoekers dan in het jubileumjaar 2014. In juli zorgde de start van de Tour de France in Utrecht en een hevige zomerstorm bovendien voor een flinke dip. Maar al met al was het bezoekersaantal met 85.000 toch ruim meer dan in 2013. Er zijn nieuwe onderzoeken van start gegaan en onze band met het onderwijs intensiveerde. Om aan de vraag van verschillende interne en externe groepen te voldoen, is begonnen met de opzet van een zogenaamd Scholierenlab waar allerlei groepen voor praktisch werk terecht kunnen.
In januari organiseerden we samen met de Botanische Tuin TU Delft en het Utrechtse Copernicus Instituut een seminar over de gevolgen van het van kracht worden van het
Nagoya-protocol voor onderzoekers die gebruikmaken van
‘genetische bronnen’ uit andere landen. Ook voor het beheer en gebruik van onze plantencollecties heeft dit verstrekkende gevolgen.
Het jaarthema van 2015 onder de titel ‘Groene bladen, grote daden!’ ging in op allerlei spectaculaire supereigenschappen van planten zoals het vermogen om zwaartekracht waar te nemen, zonne-energie om te zetten in chemische energie en elektromagnetische velden te registreren. Parrallel aan het thema waren enkele proefopstellingen van dr. Frits Bienfait te zien die bepaalde processen in planten zichtbaar maakten.
In 2015 is onze vernieuwde kleurenfolder verschenen.
De kleurrijke, grotere folder biedt prima mogelijkheden om de Tuinen en de speciale activiteiten te promoten.
Dit past in een breder proces om de Tuinen meer
welverdiende, (inter)nationale bekendheid te geven. Een belangrijke stap daarin is de Engelse versie van de website (publicatie maart 2016) en het beschikbaar stellen van een Engelstalige brochure in ons Entreegebouw. Voor 2016 zijn afspraken met Toerisme Utrecht gemaakt om de Tuinen extra onder de aandacht van buitenlandse bezoekers te brengen.
N.B.: De opmerkingen onderaan de pagina’s zijn reacties op onze Facebookpagina.
Arie Oudijk, directeur
Voorwoord
5
Wat een heerlijkheid, al die kleuren, geuren en geluiden | Echt super, inspirerend en leerzaam | Met zichtbaar plezier liepen de studenten er onderzoek te doen | Beautiful botanical gardens in a historical setting with a wide variety of trees, plants and flowers.
4
Publiek, recreatie en educatie
en in onze winkel maar ook in de tuin als de mensen die aan het werk zijn vragen van bezoekers beantwoorden.
En natuurlijk op de vele borden die in de tuin te vinden zijn met uitleg over van alles wat met onze planten samenhangt. In 2015 is een informatiebord bij de speciale Fuchsiaborder geplaatst en heeft de Thematuin enkele nieuwe borden gekregen.
Goede koffie
Dit was alweer het vijfde jaar dat Catering Botanica voor de hapjes en drankjes in ons tuincafé zorgde. Biologisch én duurzaam zijn de uitgangspunten zowel voor het café als voor de catering in de Kassen. Met een nieuw elektronisch systeem is de bediening op het terras versneld en verbeterd.
Met de toenemende aantallen bezoekers is de ruimte in het Entreegebouw, vooral op drukke dagen, niet meer voldoende. De beschikbare drie toiletten (waaronder één voor invaliden) zijn volstrekt ontoereikend en ook de ruimte voor de bar en keuken zijn echt onvoldoende. Een vergroting van de ontvangstruimte heeft hoge prioriteit en zal opgenomen worden in het nieuwe toekomstplan.
Vriendenstichting Wachendorff
De Stichting Wachendorff is een vriendenstichting voor zowel de Botanische Tuinen Utrecht als voor het Von Gimborn Arboretum in Doorn, dat een aantal jaren geleden door de Universiteit werd afgestoten. In 2015 telde de Vriendenstichting 1.926 donateurs, iets meer dan de 1.887 in 2014. Voor 2015 hebben we tweemaal een bijdrage ontvangen van € 5.000.
In 2015 kwamen ruim 85.000 bezoekers naar de Tuinen, minder dan in het jubileumjaar 2014, maar 11% meer dan in 2013, zodat de al jaren aanhoudende stijgende lijn zich blijft doorzetten. In deze groep zaten 2.873 kinderen.
Ongeveer de helft van het totaal aantal bezoekers heeft gratis toegang (o.a. houders van een vriendenkaart, medewerkers en studenten van de UU en HU, UMC, TNO) en een substantieel deel maakt gebruik van de Museumkaart (MK: 25.582). Voor deze laatste groep ontvangen de Tuinen een financiële vergoeding. Ook in 2015 waren er diverse kortingsacties met o.a. de ANWB, Albert Heijn, Natuurmonumenten en de Postcodeloterij.
Dergelijke acties zijn belangrijk voor de zichtbaarheid van de Tuinen.
Het zwaartepunt van de bezoekers ligt bij de regio Utrecht, maar er lijkt een verschuiving plaats te vinden naar de rest van het land. Het streven is het aandeel bezoekers uit andere delen van Nederland te verhogen en ons ook meer op internationale bezoekers te richten.
Rondleidingen
Rondleidingen zijn een mooie manier om de Tuinen te ervaren. Onze rondleiders weten wat er bloeit en welke tuindelen in welke maanden op hun best zijn. Ze kennen bovendien de verhalen áchter de planten en kunnen met hun eigen uitleg de beleving van de Tuinen persoonlijk maken. De meeste rondleidingen zijn in het Nederlands, maar desgewenst bieden wij ook rondleidingen in het Engels of Duits aan. Wij leiden onze rondleiders zelf op en het hele jaar door zijn er bijscholingen.
In 2015 werden 90 betaalde rondleidingen aangevraagd.
Daarnaast zijn zoals gebruikelijk korte, gratis
rondleidingen als onderdeel van diverse evenementen aangeboden. Deze rondleidingen zijn altijd goed bezocht.
Een mooi verhaal
Educatie is een wezenlijk onderdeel van ons werk, net zoals het dat bij ieder museum is. Een collectie zonder verhaal geeft onvoldoende informatie. En wij hebben naast een prachtige collectie ook fantastische verhalen.
Die verhalen vertellen we met ons jaarthema, op facebook
Activiteiten en evenementen
Wij organiseren jaarlijks uiteenlopende activiteiten zowel voor kinderen als volwassenen en zijn ook locatie voor door derden georganiseerde evenementen zoals het muziek-, dans- en wetenschapsfestival deBeschaving dat dit jaar alweer voor de 6de keer werd gehouden. Het leukste festival van Nederland op de mooiste locatie van Nederland!Het Tropisch Vlinderfestival was als altijd een publiekstrekker en de kas is voor de gelegenheid tijdig opnieuw in de verf gezet zodat alles er nog mooier uitzag.
Jaarthema ‘Groene bladen, grote daden!’
Planten zijn echte geweldenaars. Ze maken energie uit water en lucht. Dat is nog eens duurzaam! Ze kunnen bovendien heel goed klimmen, schieten soms hun zaden meters ver weg, kunnen zwaartekracht waarnemen, water en voedsel vinden en nog veel meer. Al deze top-
prestaties zijn uitgelicht in het jaarthema van 2015.
Voor de kinderen hadden we de speurtocht ‘Het Grote, Groene Plantencircus’ uitgezet langs allerlei sensationele plantenacts zoals de plant met de baard en de plant- aardige kanonskogel.
BeschermDe Planten
Voor deze bijzondere tentoonstelling plaatsten alle leden van de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen tien van hun planten in een rode lijst om aandacht te vragen
voor biodiversiteit en bedreigde plantensoorten. Deze tentoonstelling was een onderdeel van Planten voor de Toekomst, een driejarig project om de botanische tuinen van Nederland meer bekendheid te geven. Planten voor de Toekomst is mogelijk gemaakt met de gift van de Postcodeloterij uit 2014.
Themadagen
Dit jaar hebben we voor het eerst twee Themadagen georganiseerd. De Themadag Medicinale Planten werd in samenwerking met het departement Farmacie van de Universiteit Utrecht opgezet en het bezoek kreeg niet alleen informatie over de collectie medicinale plantenpreparaten maar kon ook meedoen aan een rondleiding langs de medicinale planten in de Thematuin.
De Themadag Future Food was een ontmoeting tussen wetenschappers van Future Food Utrecht en deelnemers uit het maat-schappelijk veld. Het publiek kon kennismaken met verschillende benaderingen voor duurzame oplossingen van het wereldvoedselprobleem.
Workshops
Ook in 2015 heeft weer een aantal workshops plaats- gevonden. Het streven is het aanbod aan workshops volgende jaren verder uit te breiden en ook eigen workshops aan het programma toe te voegen.
Verliefd ben ik op uw prachtige tuin | Uren kan ik daar lopen, zitten genieten. Ik vind dit een mooie tuin, vooral nu ik ook een keer in de kassen ben geweest | Mooie vlinders en mooie tropische bloemen.
6 7
Evenementen 2015
28 februari Tuinplezier! Groei en Bloei 1 maart Stinzenwandeling
21 en 22 maart Voorjaarsweekend De eetbare siertuin 11 april Rotsplantendag
1 april - 1 dec. Jaarthema: Groene bladen, grote daden!
22 mei - 1 dec. BeschermDe planten 11 juni - 21 sept. Tropisch Vlinderfestival 14 juni Themadag Planten als medicijn 24 juni Lancering Bijenapp Natuur&Milieu 27 juni Festival deBeschaving
11/12 juni Imkerweekend
6 t/m 9 augustus 50-jarig Jubileum Nederlandse Kring van Fuchsiavrienden
5 september Najaarsverkoopdag 13 september Themadag Future Food
3 oktober Publieksdag Nederlandse Orchideeënvereniging
Kinderactiviteiten
1 april - 1 sept. Het Grote, Groene Plantencircus 15 april Diertjeshotel maken
10 juni Plant-bijt-hand-middag
8 juli Kleurenexperimenten met professor Billenklap 15 augustus Kleurenexperimenten met professor Billenklap 20 oktober Herfstknutselen
25 november Vogeltaartjes maken
Externe media
In 2015 was twee keer een, betaalde, special te zien over de Botanische Tuinen, bij het RTL-programma ‘Het Land Van’, een samenwerkingsverband tussen de ANWB en RTL en bij het RTL-programma Trips and Travel. Eigen publicaties verschenen o.a. in Museumvisie en Tuin &
Landschap. Daarnaast publiceerden diverse kranten en tijdschriften korte items over de diverse evenementen. In november werden in de kassen opnames gemaakt voor het NCRV/KRO programma Binnenstebuiten. Het item is begin februari 2016 uitgezonden. In augustus werden opnames gemaakt door Klokhuis voor een item over drop. Dit item werd januari 2016 uitgezonden. Ook verschenen de Tuinen in diverse blogs en vlogs. Speciaal voor het Weekend van de Wetenschap nam de redactie van het tijdschrift YouTech een filmpje op voor hun YouTube-kanaal.
Facebook en twitter
Facebook blijft een belangrijk medium voor de Tuinen, niet in de laatste plaats omdat het zo eenvoudig is om beeld te tonen en we heel wat moois hebben om te laten zien. Het biedt ook goede mogelijkheden reacties van fans te peilen en op vragen te reageren en is zo een uitstekend instrument voor wat tegenwoordig zo fraai ’Community building’ wordt genoemd. Het aantal volgers zagen we in
2015 groeien van 4.382 naar 5.738. Het aantal volgers op twitter nam iets af van 1200 tot 1.170.
Eigen uitgaven
Na het Jubileummagazine van 2014 hebben we besloten niet meer terug te gaan naar de uitgave van een jaarlijkse Tuinenkrant. Facebook en de website bieden zoveel mogelijkheden om actuele informatie te verstrekken, dat een krant die een jaar lang mee moet, niet meer van deze tijd is. We hebben de gelegenheid aangegrepen onze kleurenfolder te restylen en hebben er een meer uitgebreide folder van gemaakt, met meer informatie en foto’s.
Presentatie boek ‘Bloeiende wetenschap’
Op 1 maart hebben wij het jubileumboek ‘Bloeiende wetenschap’ groots ten doop gehouden bij Broese Boekverkopers op de Stadhuisbrug, in het hartje van Utrecht. Bekende tuinfotograaf en -publicist Modeste Herwig presenteerde het boek. We kregen voor de presentatie ook de beschikking over een van de prachtige etalages van de winkel zodat we met vrolijke voorjaarsbloeiers extra aandacht op de Tuinen en het boek konden vestigen.
9
Ik word hier altijd heel bij van, probeer zeker een maal per maand er heen te gaan, het is steeds weer anders!!
8
Promotie & publiciteit
12
Ontzettende leuke dag gehad. Hele mooie omgeving | Awesome and relaxing En vergeet er niet een taartje te eten. Die zijn ECHT lekker! J | Ik was er vandaag! Het was prachtig!
10 Nieuwe website en intranet 11
Februari 2015 ging de nieuwe corporate site van de Universiteit Utrecht ‘life’. De nieuwe webpagina biedt veel meer ruimte voor foto’s en is speels van opzet. We hebben daar goed gebruik van gemaakt en zo een mooie, functionele site kunnen presenteren bij de start van het seizoen.
Eind 2015 zijn we bovendien gestart met de Engelse kant van deze nieuwe website.
Bergplanten in Nederland
De Rotstuin ziet u direct na binnenkomst: ruim tien meter hoog, compleet met klaterende waterval en bergbeekjes.
Het is één van de grootste rotstuinen van Europa, gesitueerd
bovenop het 19 -eeuwse Fort. U maakt er kennis met talloze de
soorten (berg)planten die op ingenieuze manieren zijn aangepast aan het veeleisende klimaat van hun natuurlijke leefomgeving. Bij de Rotstuin horen onder meer ook de
Turfterrassen vol bosplanten en het Hoogveentje.
Miljoenen jar en in een notendop
Volg in de Systeemtuin zélf het spoor van een plantaardige ontwikkeling van miljoenen jaren en ontdek de enorme
variatie die in het plantenrijk is ontstaan. Op informatie- borden leest u meer over de (eigen)aardigheden van de plantenfamilies en hun onderlinge relaties. V erder maakt u
kennis met de nieuwste ontwikkelingen in het onderzoek naar evolutionaire verwantschappen tussen planten.
Jungle onder glas
In de Tropische kas waant u zich in het regenwoud van Zuid-Amerika! Hier staan planten als zuurzakken en
bromelia’s. Ook groeien er bekende soorten die al dan niet uit Zuid-Amerika komen, maar wel in een tropische kas
thuishoren, zoals Kokospalm en Cacao. Een extra attractie zijn de pijlgifkikkertjes die in de kas rondscharrelen. In de Subtropische kas staan o.a.
Cycas-palmen: levende fossielen uit de dinosaurustijd. V erder vindt u in het Kassencomplex
een aantal kleinere kasjes, de Serre en de W achendorffgang
met een collectie fossiele en geneeskrachtige planten.
Informatief en mooi
In de Thematuin wordt u op speelse wijze ‘bijgespijkerd’
over allerlei aspecten van planten. W elke soorten leveren
brandstof voor uw auto en hoe zit dat nou eigenlijk met de bloemetjes en de bijtjes? En welke planten
wijzen u als een T omTom de weg naar Dotterdam of
’s-Hertogenboschaardbei? Een tuin vol verrassende weetjes
waarin je heerlijk kunt ronddwalen.
Dieren houden van planten
Op uw rondwandeling door de T uinen kunt u ook kiezen
voor de wilde natuur van het Buitenfort met zijn inheemse vegetatie. En vergeet de Diertjestuin niet! In dit water - en bloemrijke tuindeel leven o.a. libellen, honingbijen, ringslangen, groene kikkers en vele soorten dagvlinders.
Nog meer vlinders (en dan gaat het om prachtig gekleurde, tropische soorten) zijn ‘s zomers te bewonderen tijdens het spectaculaire Vlinderfestival.
Rondleidingen en gr oepsbezoek
De Botanische T uinen organiseren regelmatig speciale
thema-evenementen zoals het voorjaarsweekend en het
rotsplantenweekend. T ijdens dergelijke evenementen
worden vaak, zonder extra kosten en opgave, rondleidingen gegeven. Het complete jaarprogramma van de Botanische
Tuinen vindt u in deze folder
.
Wilt u voor een bijzondere gelegenheid iets speciaals doen, dan zijn op aanvraag rondleidingen van ca. anderhalf uur mogelijk die u kunt combineren met kof fie en/of een lunch.
Rondleidingen moeten uiterlijk drie weken van te voren worden aangevraagd. Dit kunt u doen via onze website waar ook de kosten van de rondleidingen vermeld staan.
Heeft u nog vragen dan kunt u ons tijdens werkdagen
natuurlijk altijd bellen.
Wilt u als groep kof fie met gebak, een lunch, een picknick-
mand of een hightea bij uw bezoek aan de T uinen, dan
kunt u dat regelen via T uincafé Botanica. Onder algemene
informatie vindt u de contactgegevens van het T uincafé.
Zaalhuur
De Tuinen hebben verschillende ruimtes die te huur zijn voor o.a. feestelijke bijeenkomsten, vergaderingen, lezingen
of seminars. V oor meer informatie over de ruimtes, de
huurprijs en de cateringsmogelijkheden, verwijzen we u naar onze site en/of ons secretariaat (zie alg. informatie).
Openingstijden De Botanische T uinen zijn geopend van 28 februari
tot 1 december . U bent in die periode dagelijks van harte
welkom tussen 10.00-16.30 uur
.
Adres en ber eikbaarheid openbaar vervoer
Budapestlaan 17, De Uithof, Utrecht Bus: U-OV-lijnen (Q-bus) 12 en 28, resp. halte Padualaan en halte Botanische T uinen.
NB: lijn 12 rijdt niet in het weekend.
Entreeprijzen
€ 7,50; 65+ en groepen € 6,-, U-pas € 2,50 Met Museumkaart en voor kinderen t/m 12 jaar (onder begeleiding) gratis toegang.
Meer weten?
Bel dan de infolijn of kijk even op onze website.
Post Postbus 80162, 3508 TD Utrecht Infolijn (030) 253 54 55 E-mail botanische.tuinen@uu.nl Website www.uu.nl/botanischetuinen
Facebook www.facebook.com/botanischetuinenuu
Twitter @UUBotu
Catering E-mail info@tuincafebotanica.nl Website www.tuincafebotanica.nl
Blindengeleidehonden zijn toegestaan
Algemene informatie
De mooiste planten uit de hele wereld!
Botanische T uinen Utr echt
Sinds 1639 Botanische T
uinen Utrecht, voor publiek & wetenschap
In het hart van de provincie Utrecht ligt een groene oase met duizenden plantensoorten: de Botanische T uinen
Universiteit Utrecht. De T uinen vormen een onderdeel
van Science Park De Uithof en zijn aangelegd op en rond het voormalige Fort Hoofddijk dat hoort bij de Nieuwe
Hollandse W aterlinie. Wij nodigen u van harte uit om
zelf deze kleurrijke, natuurlijke ‘schatkamer’ te komen
ontdekken.
Planten uit alle windstr eken
De bijna 9.000 plantensoorten in de Botanische T uinen zijn
afkomstig uit de hele wereld. Ze zijn in de loop van bijna vier eeuwen voor wetenschappelijk onderzoek verzameld tijdens expedities of als zaden geruild met andere botanische tuinen. Sommige planten zijn erg zeldzaam of in de natuur al uitgestorven. Wij doen ons best deze planten voor de toekomst te behouden.
Fort Hoofddijk
Sinds 1963 zijn de Botanische T uinen gevestigd op Fort
Hoofddijk. De T uinen bestaan uit verschillende onderdelen
met een gezamenlijke oppervlakte van ongeveer 9 hectare.
Als eerste werd de Rotstuin aangelegd, bovenop en
rondom het Fort. V anaf die tijd zijn regelmatig nieuwe
tuinonderdelen toegevoegd.
Botanisch tr ouwen
De Botanische T uinen zijn een prima locatie voor het
maken van trouwfoto’
s en/of het houden van uw huwelijksfeest. Meer informatie vindt u op onze website.
Vriendenstichting W achendorff
Wilt u het werk van de T uinen steunen?
Word dan donateur van V rienden van de
Botanische T uinen in Utrecht, genaamd
Wachendorf f. Donateurs ontvangen
het blad Hortus 3 maal per jaar en hebben gratis toegang tot de Botanische T uinen
Utrecht. Meer informatie?
Zie www.wachendorf f.nl
Samenwerking
De Botanische T uinen Utrecht werken zowel nationaal
als internationaal samen in de Nationale V ereniging
van Botanische T uinen (NVBT), de Stichting Nationale
Plantencollectie (SNP) en Botanic Gardens Conservation
International (BGCI).
Winter
Herfst
Zomer
Lente
BGCI SNP
STICHTING WACHENDORFF
Moe gewor den
van alle indrukken?
Dan kunt u met een hapje en een drankje bijkomen op ons terras en even rondsnuf felen
tussen de leuke (cadeau)artikelen van de
Tuinwinkel zoals tuin- en natuurboeken, zaden, vogelhuisjes, ansichtkaarten en speelgoed.
Tropisch Vlinderfestival
11 juni t/m 20 september
Vakpublicaties 2015
Tuin en Landschap, vakblad voor de Groenvoorziening (Gerard van Buiten)
Vaste planten met een wintersilhouet T&L 3/2015 Sierlijke planten om te eten T&L 6/2015 Kruipertjes voor vochtige schaduw T&L 9/2015 Beemdkroon en Schurftkruid T&L 12/2015 Klinkende munt T&L 14-15/2015 Het goud van Solidago T&L 16-17/2016 Reuzen onder de vaste planten T&L 22/2015 Lest bes(t) in de herfst T&L 23/2015
Botanische T uinen
Utr echt
Jaar verslag 2014
De mooiste planten uit de hele wereld
12
Elk seizoen heeft weer zijn eigen schoonheid in de Botanische Tuinen | Op mijn piepkleine balkon krijg ik zoiets moois natuurlijk toch nooit voor elkaar. Neem genoegen met de plantenbakken en regelmatig een bezoekje aan de mooiste tuinen van Nederland.
13
Tuinprojecten
In een tuin is altijd wel wat te doen en de seizoenen kennen zo hun eigen vaste werkzaamheden. Daarnaast worden regelmatig kleinere en grotere projecten uitgevoerd om de Tuinen nóg mooier te maken en de faciliteiten voor bezoekers, onderzoekers en studenten te verbeteren.
Scholierenlab
In het najaar van 2015 is begonnen met de verbouwing van een kasdeel in de Researchvleugel tot een
Scholierenlab. Deze ruimte is vanaf 2016 beschikbaar voor allerlei ‘nat’ onderzoek en onderwijs. De kosten zijn mede gedragen door de Faculteit Bètawetenschappen en U-talent, een programma om talentvolle middelbare scholieren kennis te laten maken met de wetenschap.
Vervanging bakken Thematuin
Een deel van het hout van de verhoogde bakken in de Thematuin is begin oktober vervangen door gerecycled kunststof. Deze kunststof gaat wel een jaar of 20 mee en kan na gebruik weer opnieuw gerecycled worden.
Herinrichting kwekerij
De kwekerij naast de foliekas is in de winter van 2015/2016 ingericht voor een vijfjarig veldexperiment van de Onderzoeksgroep Ecologie en Biodiversiteit.
Vanuit deze groep is voor een aantal nieuwe, meerjarige onderzoeksprogramma’s vraag naar meer ruimte en ondersteuning vanuit de Botanische Tuinen.
Turfterrassen Noordkant Rotstuin
Een deel van de ‘boshoek over de kloof´in de Rotstuin werd opnieuw opgezet: de beplanting werd opgerooid en de keerwanden werden met oude tegels opgebouwd.
De wanden zijn weer bekleed met bolsterturven. De oude turfwandjes hier waren na twintig jaar echt op.
Inventarisering en etikettering publiekskassen De etiketten van de planten in de publiekskassen waren aan vervanging toe. Dit is aangegrepen om meteen een grondige inventarisatie uit te voeren. Hiervoor heeft een vrijwilliger veel werk gedaan.
De inventarisatie is gecontroleerd door de verantwoor- delijke collectiebeheerder en inmiddels zijn vele nieuwe etiketten geplaatst.
Ben er al een paar keer geweest en vanmiddag weer, het was er adembenemend mooi! | Gewoon geweldig mooie rotstuin!!! Un endroit magnifique surtout l’extérieur, n’hésitez pas à y passer
14 15
De mensen en het geld
Cursus (niveau)
Aantal studenten
Aantal soorten uit de tuin, gebruikt voor het practicum (kassen)
Aantal soorten in de tuin, bestudeerd op locatie (kassen)
Aantal dagen docent
1 (1) 220 20 (10) 2
2 (3) 50 60 17
3 (2) 85 130 (70) 200 (100) 16
4 (2) 45 30 (15) 3
5 (2) 60 10 (3) 2
6 (2) 60 wisselend
7 (3) 40 - -
8 (2) 25 - 100 (0) 7
Directeur 1 1fte
Collectiebeheer 3 2,6 fte
Publiek 4 2,6 fte
Hortulanus 1 1 fte
Medewerkers tuin 11 10,8 fte
Gastmedewerker Flora van de Guiana’s 1
Vrijwilligers balie 47
Vrijwilligers tuin 33
Rondleiders 29
Aantal werknemers per 31-12-2015 Aantal vrijwilligers en rondleiders per 31-12-2015
Kosten
De Botanische Tuinen zijn een onderdeel van de Faculteit Bètawetenschappen. Voor de financiering ontvangt de Faculteit Bètawetenschappen een bijdrage vanuit de centrale middelen van de Universiteit Utrecht.
De totale begroting van de Botanische Tuinen, inclusief personeelskosten en exclusief huisvesting, bedraagt
€ 1.280.211,- waarvan € 1.000.876,- afkomstig uit centrale gelden. De overige baten zijn afkomstig van kaart- en winkelverkoop, verhuur ruimtes en interne vergoedingen voor onderzoek en onderwijs.
Personeel en vrijwilligers
In totaal werkten in 2015 twintig betaalde krachten bij de Tuinen. In het voorjaar zijn in de Tuinen ook stagiair(e)s te vinden van École Nationale Supérieure de la Nature et du Paysage uit Blois in Frankrijk, een opleiding
waarmee de Tuinen al jaren samenwerken. Daarnaast was in 2015 ook een tweetal MBO-stagiairs actief vanuit de opleiding Eco en Wildlife van Helicon Opleidingen voor Groenonderwijs. Verder worden de Tuinen bijgestaan door een grote groep vrijwilligers, o.a. voor rondleidingen, baliewerk, ondersteuning administratief werk en tuinwerkzaamheden. Ook de winkelinkoop en de boekenverkoop worden door vrijwilligers geregeld en vrijwilligers worden regelmatig ingezet bij activiteiten.
Tevens is er één gastmedewerker die werkt aan de Flora van de Guiana’s.
16
la journée complète | It is one of the oldest and biggest Botanic Garden in Europe and it is easy to get lost when you get enchanted by these beauties | Nice gardens to walk around on a summer day. The climate of Netherlands limits what they can grow outside,
17
Onderwijs
1. Cursus Evolutie en Biodiversiteit 2. Cursus Biodiversiteit en Landschap
3. Cursus Natuurbehoud, Duurzaamheid en Plantendiversiteit
4. Cursus Paleo-ecologie 5. Cursus Evolutiebiologie 6. Cursus Microbiële interacties 7. Cursus Plantenadaptatie en -afweer 8. Introductie in de Nederlandse Flora 9. Introductie flora van de Guiana’s
De volgende cursussen (departementen biologie en aardwetenschappen) maken gebruik van levend materiaal en/of docenten van de Botanische Tuinen (zie tabel):
Aanvullende (veldwerk)cursussen voor studenten
Vier van de veldwerkcursussen (de vogel-, insecten-, herpetologie- en floracursus) die buiten studietijd worden gegeven, vinden deels plaats in de Tuinen. Deze cursussen,
waarbij nauw samengewerkt wordt tussen de Utrechtse Biologen Vereniging en de opleiding Biologie, zijn erg in trek bij studenten. Inmiddels krijgen de studenten hier, bij het volgen van meerdere cursussen, ook studiepunten voor.
Primair onderwijs
In 2015 deden circa 200 kinderen mee met het
scholenprogramma ‘Wereldplanten, op stap met professor Billenklap!’. We hebben dit jaar contact gezocht met ruim 200 scholen in de regio en uit de verschillende reacties bleek dat het voor de meeste niet mogelijk was het programma in te passen in het curriculum. Er is daarom besloten het programma wel te handhaven maar geen extra energie en middelen vrij te maken om het uit te breiden.
Ook in 2015 hebben de Tuinen meegedaan met Summerschool Junior.
De 180 (76 meer dan 2014) deelnemende kinderen kregen in groepen een rondleiding door de tuin en
deden vervolgens een aangepaste versie van een vruchtenpracticum dat ook aan eerstejaars studenten Biologie wordt gegeven.
Ook het Summerschool junior-programma van
Geowetenschappen, met eveneens 180 kinderen, vond plaats in de Tuinen.
Overig onderwijs
De deelnemers aan de internationale cursus ‘Tropical Plant Families’ van de Universiteit Leiden kwamen één dag op bezoek in de Utrechtse kassen en maakten gedurende de gehele drieweekse cursus mede gebruik van Utrechts materiaal en kennis. Studenten van de Universiteit van Wageningen kwamen één dag naar Utrecht voor excursies in de kassen (75 studenten) in het kader van de cursus
‘Inleiding in de plantkunde’.
Een vijftal studenten (bachelor en master niveau) liep in 2015 een (onderzoeks)stage in de tuin of vroegen om informatie over tropische planten als voorbereiding op stages in de tropen. Naast het reguliere onderwijs binnen de NDP-cursus (zie pagina 16) deden drie groepjes
studenten in het kader van deze cursus ook door onze medewerkers begeleid onderzoek in de tuin.
In het kader van het U-Talent-programma (voorheen Junior College Utrecht) zijn in de Researchkassen modules Landschapsecologie en Aardwetenschappen uitgevoerd.
Het Expertisecentrum Onderwijs Geocommunicatie van de UU verzorgde er een nascholing voor docenten Aardrijkskunde. Eind 2015 is een meer professionele ruimte ingericht voor dergelijke onderwijsactiviteiten, het ‘Scholierenlab’. Deze ruimte wordt vanaf 2016 in gebruik genomen.
In oktober vond het jaarlijkse Weekend van de Wetenschap weer plaats.
De Tuinen deden voor het eerst mee met dit weekend met de reguliere speurtocht. De organisatie maakte van te voren een kort promofilmpje dat werd uitgezonden op het themakanaal van Youtech, een wetenschapstijdschrift voor de jeugd. Het is de bedoeling voor 2016 een apart programma te ontwikkelen.
but the greenhouses and the butterfly garden have quite an impressive array of plants. Worth a walk through of you are in the area Dacht eerst dat het klein zou zijn, maar het is een grote botanische tuin. Er is veel te zien en het ziet er mooi uit. Overal is ook extra experimentele universiteit Amersfoort in samenwerking
met Dr. Henriette Schlupmann.
Voor de onderzoeksgroep Ecofysiologie van Planten (Plant Ecophysiology) verzorgen de tuinen de zaadteelt van Zuringsoorten (Rumex spp.) voor onderzoek in het fytotron plantenlab van het departement Biologie. Verder zijn in de zomer zijn diverse laboratoriummetingen aan eiken gedaan. De verzorging van deze eiken was in handen van de Botanische Tuinen.
Overig onderzoek
In de Kassen zijn time-lapse opnames gemaakt van Musa mannii in het kader van een onderzoek naar bestuiving bij bananen. Dit onderzoek is uitgevoerd door de Katholieke Universiteit Leuven in België, afdeling Plantenbiotechniek.
Beschikbaar stellen plantmateriaal
Er is materiaal beschikbaar gesteld aan Naturalis uit de tropische collectie van Monanthotaxis t.b.v. PHD- onderzoek fylogenie. Ook is plantmateriaal (Annonaceae) beschikbaar gesteld voor onderzoek aan Maastricht University en plantmateriaal van de tropisch collectie aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen ten behoeve van de opleiding meristeemvermeerdering.
Publicaties
Persoon, J.G.M and Lukkien, P.A. (2015)
A new garden-led undergraduate course combining botany and high level conservation management thinking.
Proceedings of the Fifth Global Botanic Gardens Congress.
Esteves, E.P. & Gouda, E.J. (2015) The magnificent and exuberant diversity of the Cerrado biome is being systematically destroyed, nevertheless it is still capable of showing us a novelty in Bromeliaceae. Journal of the Bromeliad Society 65(1) 58-67, 72
Gouda, E.J. (2015) Growing Pitcairnia andreana Linden. Journal of the Bromeliad Society 64(4): 228-231.
Gouda, E.J. (2015) Notes on the polymorphic Tillandsia xiphioides Ker Gawler. Journal of the Bromeliad Society 65(2):
111-121.
Leme, E.M.C. & Gouda, E.J. (2015) Tillandsia renateehlersiae – a new red flowered Tillandsia from Brazil. Die Bromelie 2015(1): 4-8.
19 18
In de Tuinen wordt veel onderzoek gedaan, zowel kortlopende, kleine onderzoekjes als langlopende
onderzoeksprojecten. De onderzoeksvragen zijn afkomstig van binnen en buiten de universiteit Utrecht. Ook wordt regelmatig plantmateriaal geleverd voor onderzoeken die elders worden gedaan.
Geowetenschappen
Vanuit het Copernicus Institute for Sustainable Development worden verschillende onderzoeken uitgevoerd in de Botanische Tuinen. Zo vindt een PhD- onderzoek plaats naar bodemvormende processen in slibbodems in het kader van natuurontwikkeling in het Markermeer, de Marker Wadden.
Een ander onderzoek richt zich op de invloed van N:P-ratio’s op de seksuele voortplanting van planten.
Verder wordt gekeken naar de concurrentie tussen planten in graslanden onder invloed van overbemesting (eutrofiëring).
Een nieuw project is ‘Rising CO2, no sweat!’, aangaande plantverzorging tbv. NWO VENI GEO door Dr. Hugo de Boer.
Bètafaculteit
Ook vanuit de Bètafaculteit wordt veel onderzoek gedaan in de tuinen. Zo doet de onderzoeksgroep Ecologie en Biodiversiteit (Ecology and Biodiversity) experimenten met winddispersie (de verspreiding van zaden door de wind).
Een ander onderzoek richt zich op het effect van verschil- lende soorten organische mest op het bodemleven en de plantengroei. Vanuit deze groep is voor een aantal nieuwe, meerjarige onderzoeksprogramma’s vraag naar meer ruimte en ondersteuning vanuit de Botanische Tuinen.
In de winter van 2015 is de kwekerij naast de foliekas opnieuw ingericht voor een vijfjarig veldexperiment.
Voor een bachelor onderzoek naar ‘Leven op Beton’ is in de tuinen een uitgebreid onderzoek gedaan naar mosgroei op beton naar aanleiding van een vraag van het MVO Netwerk Beton.
Vanuit de groep Moleculaire Plantenfysiologie (Molecular Plant Physiology) wordt in de tuinen onderzoek gedaan aan Azolla ten behoeve van onder andere biobrandstof.
Dit onderzoek is onderdeel van het “Azofast” project;
een samenwerking tussen verschillende universiteiten.
Gekoppeld aan dit werk vindt ook extern onderzoek naar de overwintering van Lemna en Azolla door de
Onderzoek
Duurzaamheid is voor de Universiteit Utrecht een belangrijk thema. Ook de Botanische Tuinen dragen hier hun steentje(s) aan bij, hetzij door fysiek een bijdrage te leveren hetzij door het faciliteren, etaleren of initiëren van onderzoek naar milieuvriendelijke, duurzame oplossingen.
Bestrijdingsmiddelen de tuin uit
In het verleden werd, naast biologische bestrijding, in de kassen incidenteel gebruik gemaakt van
bestrijdingsmiddelen met neonicotinoïden. Omdat steeds duidelijker werd welke schade bestrijdingsmiddelen met neonicotinoïden aanrichten, zijn de Tuinen inmiddels helemaal afgestapt van het gebruik ervan. In de kassen worden al jaren natuurlijke vijanden van schadelijke diertjes als dopluis, trips en witte vlieg ingezet. Het bedrijf Entocare uit Wageningen levert de biologische bestrijders.
Op deze manier wordt het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen steeds meer teruggedrongen. Voor het verwijderen van onkruid tussen de verharding wordt gebruikgemaakt van direct branden.
In 2015 is besloten om de buitentuinen niet langer te bemesten met kunstmest maar alleen nog gebruik te maken van organische meststoffen.
Betrokkenheid duurzaamheidsprojecten en publieksactiviteiten
De Tuinen spannen zich niet alleen zelf in om hun
bedrijfsvoering te verduurzamen, maar werken ook samen met anderen binnen de UU en daarbuiten o.a. met de Daktuin, SOON en de Gemeente Utrecht. Met Local2local zijn gesprekken gestart voor een FoodHub in de tuin voor lokaal verbouwd voedsel voor 2016.
20
informatie te lezen over de planten | Prachtige tuin qua vormgeving zowel als qua invulling en onderhoud. Naast esthetische ook grote educatieve waarde. Laat kinderen maar eens uren door een tuin lopen zonder zich te vervelen! Mochten ze zich dan toch nog
21 De belangrijkste collecties van de Tuinen zijn uiteraard
de plantencollecties. Er zijn in totaal dertien collecties opgenomen in de Nederlandse Nationale Plantencollectie van de Stichting Nationale Plantencollectie. De Nationale Plantencollectie omvat een groot aantal, wetenschappelijk verantwoord beheerde, collecties levende planten. Het gaat om plantencollecties die voor Nederland van bijzondere waarde zijn, bijvoorbeeld voor onderzoek en onderwijs of in cultuurhistorisch of maatschappelijk opzicht.
De Nationale Plantencollectie is een gedecentraliseerde collectie en deelcollecties zijn in afzonderlijke, aangesloten tuinen ondergebracht.
Volgens de telling van begin 2015 bevatte de Utrechtse collectie 8.552 soorten, waarvan 3.370 van wildherkomst.
Vooral in de kascollecties bevinden zich vele soorten die uniek zijn voor botanische tuinen wereldwijd. Van de circa 3.000 in de Kassen aanwezige soorten, zijn bijvoorbeeld 400 soorten alleen te vinden in Utrecht en 250 soorten slechts in één andere botanische tuin. Ruim de helft van deze unieke soorten komt uit de families Bromeliaceae en Orchidaceae.
In 2015 heeft een grondige herinventarisatie plaats- gevonden van de planten in de Kassen. Dit zal vermoedelijk leiden tot een verlaging van het aantal soorten bij de telling begin 2016.
Overige onderwijscollecties
Naast de planten herbergt het Kassencomplex nog een collectie preparaten van geneeskrachtige planten (de Farmacognosiecollectie of Historische Geneesplanten- collectie) en een collectie plantenfossielen. Beide collecties worden gebruikt voor cursussen bij respectievelijk farmacie (alle eerstejaars farmacie krijgen een excursie naar deze collectie), biologie en aardwetenschappen. Behalve voor excursies worden deze collecties ook gebruikt in het onderzoek als referentiecollectie. De collecties zijn voor publiek ontsloten. De Farmacognosiecollectie valt onder beheer van het Universiteitsmuseum, de collectie planten- fossielen is van de Faculteit Geowetenschappen. Op dit vlak hebben zich in 2015 geen wijzigingen voor gedaan.
Duurzaamheid Collecties
Crassulaceae: Aeonium Alpiene planten Araceae: Arisaema Guianese planten
Scrophulariaceae: Penstemon Bromeliaceae: Tillandsioideae Liliaceae: Trillium
Costaceae
Aristolochiaceae: Asarum Cactaceae: Rhipsalis Polygonaceae: Eriogonum Annonaceae
Orchidaceae, Latijns-Amerika
vervelen, dan is er in de zomer altijd nog de vlindertuin met prachtige vlinders Prachtige tuinen, mooie kas en de grootste rotstuin van europa! Zeker gaan bezoeken!
22 23
Samenwerkingspartners
De Botanische Tuinen functioneren in een uitgebreid netwerk van samenwerkingsrelaties. Allereerst uiteraard binnen de context van de Universiteit Utrecht met actieve ondersteuning van onderzoek en onderwijs.
Maar ook op andere gebieden hebben de Tuinen
samenwerkingsverbanden. Op het gebied van planten en tuinen is dat landelijk binnen de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen (NVBT) én de Stichting Nationale Plantencollectie en internationaal binnen Botanic Gardens Conservation International (BGCI). Op het gebied van conservation is er samenwerking met de Stichting Trésor, die oorspronkelijk vanuit de Tuinen is ontstaan.
Planten voor de Toekomst
Binnen de NVBT wordt veel gewerkt aan deskundigheids- bevordering en het delen van ervaring en kennis. In 2015 werd in dat kader landelijk de speurtocht naar het Gouden Zaad georganiseerd. Bij alle tuinen werden bovendien folders verspreid met informatie over zaden. Gedurende twee weken werden via filmpjes op Facebook tips over de vindplaats gegeven.
Tevens werd vanuit het project de gezamenlijke tentoonstelling ‘BeschermDe Planten’ georganiseerd waarbij per tuin 10 planten door middel van een rode lijst werden uitgelicht.
BGCI
De BGCI is een internationale organisatie die zich wereldwijd inzet voor het voorbestaan van bedreigde planten. Bij de BGCI zijn voornamelijk botanische tuinen aangesloten. Deze organisatie maakt het mogelijk dat
haar leden hun kennis en expertise in kunnen zetten voor het behoud van bedreigde planten. Daarnaast maakt de BGCI zich sterk voor het ontwikkelen van een Global Plant Conservation Strategy. Bij de BGCI zijn ruim 600 tuinen aangesloten, die onderling zaden uitwisselen onder strikte voorwaarden.
Ieder jaar worden met aangesloten tuinen zaden uitgewisseld om onze collectie op peil te houden en aan te vullen.
Samenwerking op lokaal niveau
Ook lokaal zijn er samenwerkingsverbanden. De Botanische Tuinen zijn gelegen op en rondom Fort Hoofddijk, onder- deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, en werken op publieksgebied nauw samen met Stichting Liniebreed Ondernemen. De verdedigingswerken rondom de stad hebben zich verenigd in de Stichting Stelling van Utrecht, een stichting waarvan de Tuinen een van de founding fathers zijn.
De Daktuin is inmiddels een terugkerend initiatief in het Utrecht Science Park/De Uithof waar de Tuinen ook in 2015 hun medewerking aan hebben verleend. Met het Green Office van de UU zijn eveneens goede contacten.
Samen sterk!
• Botanic Gardens Conservation International (www.bgci.org)
• Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen (www.botanischetuinen.nl)
• Stichting Nationale Plantencollectie (www.botanischetuinen.nl)
• Gilde van Tuinbazen (www.gildevantuinbazen.nl)
• Nieuwe Hollandse Waterlinie (www.hollandsewaterlinie.nl)
• Stichting Liniebreed Ondernemen (www.hollandsewaterlinie.nl)
• Stichting Stelling van Utrecht (www.stellingvanutrecht.nl)
• Vogelwacht Utrecht
(www.vogelwacht-utrecht.nl)
• Stichting Trésor
(www.tresorrainforest.org)
• Natuur- en milieucommunicatie Utrecht
(www.utrecht.nl/natuur-en-milieucommunicatie)
• Waag Society (www.waag.org)
• SOON (www.soon.nl)
• De Daktuin
(www.dedaktuinutrecht.nl)
Botanische T uinen Utr echt Jaar verslag 2015
De mooiste planten uit de hele wereld
www.uu.nl/botanischetuinen
www.facebook.com/botanischetuinenuu Botanische Tuinen Utrecht
26
Botanische Tuinen 2015
in het kort
8.552 verschillende planten 9 ha grond
2.000 m2 kasruimte toegankelijk voor publiek 2.200 m2 onderzoekskassen
85.202 bezoekers waarvan 2.873 kinderen (tot en met 12 jaar) 25.582 Museumjaarkaart
20 betaalde medewerkers 80 vrijwilligers
29 rondleiders Eric Gouda, collectiebeheerder
• International Director on the Board of Directors of The Bromelia Society International
• Editorial Advisory Board Journal of the International Bromeliad Society
• Section Editor van Phytotaxa
• Lid van de Board of Directors van de American Penstemon Society
• Voorzitter Nederlands-Belgische Bromeliavereniging
Hans Persoon, collectiebeheerder en adjunct-directeur
• Lid keuringscommissie SNP
Gerard van Buiten, hortulanus
• Commissielid Kennisoverdracht Gilde van Tuinbazen
• Gastredacteur tijdschrift Tuin en Landschap
Akkie Joosse, stafmedewerker communicatie
• Adviseur Stichting Stelling van Utrecht
• Lid Netwerk Externe Communicatie UU
Arie Oudijk, directeur
• Penningmeester NVBT en SNP
Petra van den Beemt, office manager
• Voorzitter ODC Faculteit Bètawetenschappen
• Lid Faculteitsraad
