70 Samenvatting
Het algemene beeld is dat waterschepen in de vier eeuwen van hun bestaan weinig verandering hebben ondergaan. De behoudende attitude van bouwmeesters en
waterschippers zouden aan de basis hiervan hebben gelegen. Er lijkt dus sprake van een sterke traditie in de scheepsbouw. De vraag is of dit waar is in het licht van de grote economische dynamiek in Holland die de aanloop naar de Gouden Eeuw zo kenmerkt.
Wat voor invloed hebben de innovatieve krachten in de jonge Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden gehad op de constructie van het waterschip?
Een belangrijk onderzoeksaspect binnen de discipline van maritieme archeologie is het achterhalen van scheepsbouwtradities op basis van wrakonderzoek. Sinds de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 zijn scheepswrakken gevonden in Flevoland. De Rijksdienst voor het Cultuur Erfgoed in Lelystad heeft de informatie hiervan opgeslagen in een wrakkenbestand. Deze scriptie onderwerpt de wrakken van de waterschepen uit dit bestand aan een analyse. Het gaat om veertig matig tot goed gedocumenteerde wrakken. Daaraan is een recente vondst toegevoegd van een
waterschip in het IJ, en beschikbare informatie van modellen en tekeningen uit het begin van de negentiende eeuw. Tevens is reeds uitgezocht archiefmateriaal gebruikt en informatie van zeventiende-eeuwse schilderijen. Doel is om een trend te ontdekken in ontwerp en constructie van de waterschepen. Vervolgens wordt de relatie hiervan met economische dynamiek onderzocht op basis van literatuuronderzoek.
Belangrijkste resultaat is dat er verband kan worden gelegd tussen de overgang van overnaadse bouw naar karveelbouw, een groter waterschip met meer capaciteit, en een snelle toename van de stedelijke bevolking in Amsterdam en het Noorderkwartier in de eerste helft van de zestiende eeuw. Het waterschip krijgt in die periode de rol
toegewezen van kuilvisser op de Zuiderzee om in een snel toenemende behoefte aan verse vis te kunnen voorzien. Een halve eeuw later ondergaat het schip wijzigingen die de manoeuvreerbaarheid verbeteren. Dit valt samen met de Tachtigjarige Oorlog, waarin de Zuiderzee en meren in Holland strijdtoneel zijn, en met de snel groeiende behoefte aan sleepcapaciteit van grote zeeschepen naar Amsterdam. Conclusie is dat het waterschip op uiterlijke kenmerken weinig verandering lijkt te hebben ondergaan, maar inwendig grote ontwerpwijzigingen heeft geabsorbeerd. Beargumenteerd wordt dat het waterschip zelfs lijkt te zijn overgestapt op een lokale bouwtraditie waaruit ook de platbodemschepen voortkomen. Dit gaat in tegen het algemene beeld dat de Mediterrane bouwwijze van karveelschepen zijn stempel zou hebben gedrukt op het waterschip.
Economische dynamiek heeft dus een grote, zij het weinig zichtbare, invloed gehad op ontwerp en constructie van het waterschip.
Een aantal wrakken van waterschepen liggen nog in de bodem van Flevoland.
Dit is interessant in het kader van verdere studie naar dekconstructies en naar het mogelijk bestaan van een tweede kleiner waterschip. Ook zijn studies naar de
veranderende maritieme infrastructuur van de zestiende eeuw aan te bevelen, alsmede vergelijkende studies van waterschepen met contemporaine scheeptypen om
bouwtraditie aspecten in relatie tot economisch nut beter in kaart te kunnen brengen.
Dit kan tevens helpen om het proces van standaardisatie in beeld te brengen dat in de zeventiende en achttiende het sluitstuk is van een periode van innovatie. De Zaanstreek, waar ondermeer waterschepen werden gebouwd, is hiervan het voorbeeld bij uitstek.
