is. is is

157.

r:: .

HOOFSTUK

VII •

..

TIPOLOGIEE VAN _{LE'iTZIJ30rVATTINJ..}

1. DIZ TAAK VAN fU TIPO~OGIE VA:;; LZ-!EnSOPV!."TTI~!Gi Daar is aangetoon dat die vraagstuk van die moontlikheid van TI peda­

go~i0se tipologie en 'D omvatt'3nde wysgari?0 agtergrond gc­

sien moot word. Immers, dio ped giek is in dios fde

proble~atiek as die wy arte betrokka, tewate die probleem van diG mons. 'Vaar die wysbog::ort:; in ~ntr()pol0 ese vorband die bostao.nswys8 van dio mGns na sy ::lOor;,tlik~lcdc :::m voorwaardos begrypbaar probeor maak, knool) die opvocdkun:lc by dio bostaans­ VlysOS-.:.s.n 1:l2t die oo,~; op voldooning 8.8.n die eise V::'1n 'D b..:-hoor­

liko b:.::st;:.2.n. Dio moontlikheid is daar dat die mens as iets anders kan bestaan ho .;:dntli b2sta~n nooit van die vr3.8.g n8. Cl bJhoorl 10sGoma~k lean word nia.

Dio 0pvoGdkundc na sy t.lorotios-filoso::ios:; k~nt hot met die vr'12.g n", di::;; moontlikhcid v-;.n sinvol1J mensoboh:;.ndoling to doo:-1. crin is die w:ysbogcortc die orvovdkundo van dions. '[{:cial" di t in die opvoedkundige teorie en pralctyk om sinvolle mensebehande gaan, ontstaan on,niddell die vraag no. wo.t

nvol is. Die probleem v:tn d:Lo :3.bsoluut sinvolle v8,l vir beanty/IJordi mynsins jens gohool cm '11 Qui to ~cnt :1i 0 IGldor

v~m mcnslike b3V":tttings- on dcmrdringi:i.lgsvermoo. Elke

interpretasie van die sinvolle is 'n inenslikf3 interpretasie en wel in terms van diE; I.1Emslik-relatieVIG. iue di.: konseps van dio sinvolle on dis interprc ie id ffioDalik-rolatiof,

Allo nkwork, allo dooloindos wat jic mons nas . we, aIls vvaarde bepaling en

waardebepal~:nde ueeln~Je is en bly mencewerk.

Die sinvolle van mGnsebestaan en dus oak V'LYl m(;nso­ bohandol ~0rj go!nto~protGor in torm~ van die waardovollo. Hicrdio 'N~_'.,ardovollc k:::..n V"1.n dio '1arc. van 'n ui tC::::'Gt.:.. indivi­

'n Intcrpr-Jt'J.siO

158.

van die sinvolle in terme V3n die itldividueel waardevolle ,3a an gewoonlik met willekeur, vooroo eel, partydigheid en voor­

•

in;:Si:..!nomenheid gap aard. 'n Sod e intorpr0tasic mis die omvattcnde konmorke van dio:;1s van bohoorlH::hoid. Daar is In oorh2crsing van die sosiale 3;:1 SUl~;~C':lsosi8,lo nciginge deur die

vitale en egofilistiese. Mens :-can 3.i t o::.werant'Noordelike bestaan noem. Verantw80rdelike bestaan daarteenoor is vry van opsetliko subjektiwisilio an iniiwidualismo; daar word gelewe en g07lcrk in gehoorsaa.r_{rU1eii aan} be{~ins81s _{3n idealo} veral van ~ sodoliko _n r~l iouso aard.

Daar is reetIs op Cewys:l die mens die vraag na homsel£' en lie ainvolheid van bestaan alleon kan atel en beantwoord omdat hy Vlaar~1es erken on ~:;hoorsaam on hullo V3r­ wcsonliking begoar. By is deoonoot V~3.n 'r:. waardestruktuur

of' waard Hiordio waa.rdoryk hun 'IL __ is V8-n bohoorlikh,:id in. Soncor so In regulatiewe ele!Y18nt sou 0IJvoeding as nvolle mensberlandel totaal onmoontlik ;:,8Nees het -In sou daar van

id, straf en bIJloning, to:Jr:.;;k-:.nbaarhcid .:;;n

vorantwoord~likhcid, opvoed (,;11. r,_~:s'praak goon sprako ~!lOOS nie. Ook die formulerin::.:: van die eaaltipiese is slegs moontlik omd die mens Jeur intaitie"/e aanVQ ing met die

•

idce vun d1iJ oehoorliko Gn di() ;noes vlaardevollo kan partisi­ pear. Intu!tiowe partisipasio met dio idc~ van dia bohoorliko

of ook met die w@rold van die sanaandorc, moot as ~ noodsaak­ liko voorverondcrstelli ":.3.nvEl.A..r ''lOrd 1 s.ndorfJ sou die mons In

dier gowc0a h:t. Elk::; l')cinvlocdirw vro.n 'n ___ndor en olko vcr­ andering 'flat beoog word, di t sy by die I)err;oon self o:f by 'n ander, moet as ~ i:<:?: to t verge s -:: t van die idee gesien word. ~aarom is opvoeding as opsetlike en verantwoordbare inwerkingsbeJrywigheiJ diG menslikG ~inG VO,n diG opvoodor om dio sinvollo in mcnsobastaan to bovordor. Diopar gcaien gaan dit niu om die poraoon van dio opvoGdor In in ~ ~indcro

159.

mate ook nia om di6 van dia opvoad ing ni::;, maar om dia ideo wat boide opvoe;der on opvoodo ling O};:J is. TIie oorfoito wat

aan Inensebe8taan verbonde is~ wys daar uitdruklik op dat die idegle en behoorlike buitengewone besla~ op sy doen en lato le. .Jio or!dorvinding L:,er jat die mons scdoliko doolGindos nastrow::, Cl. llY ho::n in li;:;fdovollo oorgaVlo aan 'n sB-ak ook

via 'n per:::;oon kan wy on dat hy in krisisoomblikke bereid is om self's sy le:Ne ten offer te bring ter wille VB-n beginsels

en ideals. Sulke dinse is al186n m)ontlik omdat die mens ui t 'n hoor dim.Jnsi.;; as die humanG alloen 10710. Om dia dinge te verklaar, is nie moontlik nie. Dit val buitekant die skematiseerbare en rasion8el-bewerkbare. 'n IIj~ens het lief sonder dat jy d8.arvoor 'n v8rklaring kan gGe cm wi:: 'n V€lr­ klaring vir sy liofdo proboer goe, hot mynsinsicms nio liof nia. Evroso ~ vIio dio noodsaaklikheid V9.n gchoorsaamhcid aan

die b~h00rlD::e wil verklaar of daaroor vIiI raden8er, is on­

gohoorsaam .. Ons hot hier mot sekorhodo van diG gomood to doon cm sokorhod8 van dio g:::moed is not so saker as sekorhodo van die vcrstsmd. hi.aar ond.:].nks di::. voorgc::.ando opm::rkingo hot dio m:.ns tog bohoofto can s~{(;rnatisoring vn rasionalisering of sisteemvorming. vo rill denkbeelde oor die waardevolle en sistematiseor hullo om so goe d moontlik aan die kellinerkG van 'n logioso sistocm to voldoon. maar watt:;r leer ook al

aangebied word, is diG lewe altyd sterker as cnigo leer.

"Do m::Jllsch is TIl8Cr dan 'donkcr'; het zijn t:...~ slotto oxisten­

tioele beslissingen niet zuivGr theoretischG oordo:::lvE)llingen,

(1)

di c; zi jn lcvanshoudiI10 b3palcm. 11

Dour sy lc'llc van ';viI d1 ',mardcbopaling en dour sy

opvocdkundig:.; doclstollingo on bcmocdonisse geo die mons blyko waarc.::::.n hy waardo hog. In dio oorwcgondc noigdhoid

V/r>.t/•••••

160.

vrat by 'n groep persone best8.an, benac-ler hulle die ideaal­ tipiese en laat hulle olyk wat hulle idee Vlrl. die beroep is.

Die oorwegcmde geneigdhaid van 'D duursame aard impliseer 'n

rangorde van waardevoorkeur dour waa:cdct38st011ing. In die forrnulcring van ons problJo:wstslling vir dio on1erhawigo studio on ondorsook hot ons bowoor d~t ::;1 podagogioso

tipologic. in v/orklilchoid '(; tipolo:J V'1n 10v'lOnsopvattingo is. Di t k:m ook nie.; andors -·.oos nio vn~:Clt Yi8.nnaor iom~nd mot

podagogL.so arbaid basiC is, h:t hy mat dio hlcns wat dour dio idee van bohGerlikheid o)~~~is word, ta doan. Indian di t korr,::;k is o.'n t\") bow,--,or dc,t dio tip.J Siio g3konstruoordo ido:3.al­ govr.:..l vir 'n 21':,ns of 'r, gro:.;1' is en js:,ct; ::iio parsoon of dio

groop dio iaoe v~n ondor~y or b or? i:m is hullo bcn8.dorings­ ';rys\,,) '1S opvoodl-::undigos en opvo;:;doro 'n irdlk S V9.n hullo

lO'lvonsopv~.tting of hull: sistoam v:-:m10nkbocldo met botrokking tot 1i3 w~~r13vollo.

OnJor 'n lO"lcn30pv:-::"tting ~iiord .J.'C'~n v::.;rst,-,.rm J::v1.rdio sist.:;om

0:

oonhoidsboold v--.:.n 'n porsoon oL: p0rsono wa:lXin sy of hullo opv~.tting v-~n dio ','rt:::.r.J.ovollc en iie o(;hoorlike ui tge­

druk word. :;)i t is TI indikasie va~J. sy 0:-' hulle interpretasie

betreffende die sinvolle <'3"1 die'b oorlike ui t mensebestaan.

Hierdic 38r1...heidsboeld is ro€,:ulatio P

insoverro di t dio porsoon so aktiiffi td.i tc: ton opsigtc van dio "Iaardovollo bopaal. .::Iy wond bopG.-'11de maatsta'vwe by sy akti\'li tai to aan. Hiordio maatstaww0 vorm 'n int:.:;gr'llo dool van :li:- oonhoidsboold wat hy

ten opsigt~ V::1Yl di:.:; l~-:'; itoit van die w8.ardovoll::; huldig. Di::; me.8.tst8.'iiW0 10 implil3iet in h1e1"'die d8n11eidsbeeld en 11.0 e

duideliker sy opvattin~s formulver is oar die gcbied waarop bcpaalde maatstaV'Nlo van tOjpassing is, hoc duidolikor dio maatstawwc volg. Hi:rdio oonhoidsb-3old is oGtcr geon vasto patroon wat d0ur dio ~iJ,:rsoon, aan~;oloor kan word ui:.;, m8.ar is

161.

so ong on innig mot sy 00staan v~rbind dat di~ boold tolkcns kon wissel. Tussen eenheidsbeeld en best3."'.l1 k"ln dus gedurige 'Ni sselwerkin{~ wees.

Die t3..ak vP.n 'r: tipol e van lewensopv~ttinge is om 'n onderskeiding tussen v8rskillonde le·i1ensopv~.lttinge te maak, om hiordio lOliVenso:;)v8.ttinge ~Ludelik to omskrywe on om

e.an to taon ':"i::'..ttorprinsipiclc vcrCJkillo daartussen besta.an. By 'n tipologie van lewensopvattin;e is Jaar dus sprake van die vol<J;ende:

(a) 'D ...:>eskrywcnde aspek,

Cb) 'n vorgolykEmde as:p ok,

( c ) 'n soc.ktog na diE.: Ilrinsipes 'imarvol,-s0ns dio ondar­ sicidingo gomaak word un

(d) 'D sookto{; najaardic; olomont of struktuur ton opsigto

waarvan daar 'n verskil bestaan.

Die lewensopvc.tting weers:pieel te~'elyl( die grond­ houding v:-m die mew.:: teenoor 'n bopa3.lde reali tei t. Tog is IGv/onsopv-::tting an grondhouding e diosel~do nia want die grondhoudin,; is 'D hauding 1f'lat 'n mens inneem teonoor iGts

'"'.ndors.

lawonsopv~tting dour bykomstige faktore gekleur is en so ver

moontlik aan die eize van 'n 10 es-samehangende sisteem moet voldoen. ")ie ndhouding is in die mens se bestaan gewortal en basit hy kragtens die fait van sy bestaan. :Ji t is 'n

synsverbondenheid. :Jie grondhouding behoef goen genetieso vorklaring nio. ~it kan ook nie vorklaar word nia want dat die TIl0nS 'n grondingosteldilOid besi t 1 is 'D ::aktum, maar wat

hierdie grond['~ouding is en eintlik wat di t 'oy ::~pesifieke

mense is, is die probleem Waarmee die oeskryV/G~lde aspek van die tipoloi:;ic; v=:.n l:'-'llcmSOpv'3.tting te m."iko hot.

Dio vordoro taak wat in hiordio hoofstuk dourgovocr m00t word, iu roods in die laastc sin v~n dio vorigc pqragrq~f

•

goformuloor. Pro2we van ~ peda~ogiese tipologie as

tipologie van lewensopvatting moet aantoon wat die grondhouding

'Spasi~iek~ mans~' dui op t~ae~r1ei:

(El) diog3na 'Nat hullo reeds met obleme van grondhouding

beGi~ ~ehou ~et en

(b) diegene wat spe aal na die inhoud van die grondhouding get,,)8ts word.

Di8 verdore taak vir afhand in hiordio hoofstuk is beperk tot jie eerste van die so pasganooudes on wol ~

OnS'iTJS::;;S van di wat hulle roods uit­ gosprook bot oor :110 inhoud on strokking van dio grondhouding •

...

Dit sal moor v~n ~ boskrywonde as vorgolykondc ~ard WGOS, hoo­ wcl vorgolyking goonsins uitgosluit is nie. In:lio work van

,

bcskrY'lliIl2: ::noct ook lio boginsols vr::,~rvolg,:ms jio onlorskoidingo

1 •

gemaa.{ lS 9 aaniag geniet om jan metean ook die element o~

struktuur ten aansien waarvar;. 'n verskil bestaan, aan te toon. Aangasian die literatuur hierdio £Jbi3d not so omvangrik is 9 mo ot ook hior 'n k:mse o;na':).k V'lord. Onder dio

roo].m wc:.t v lio dool V3n hierlio studio on ondcroook 8posio.al die biol V'"1rl tiplo 1j van lewenso];lvatting uiters waurdevolle bydraes gelewer ~et, verdien Dilthey,

Spranger en :~ohnstamm ver:;n.slding. Laasgenoemde twee is op dio J;O() d vc:.::.1 dia oodkunde goon on~okGndes nia. Hiordio

0ng0­ lukkig :wo.:t o pr sicnswysC;s Vl,n vorm~2.rdhede soos

:;tzscho 9 J :::;rs, 80rokin, Schubr::.rt,

o. a.

onvcrL~c1d vcrbygoc;:v:'..n 7'ICrc d.

2. DIE TIPOLOGIE VAN ·~.'..IR.3LD3E;'iY.:OUI?~G3 VAN !)ILTH3Y: Vlilhelm Dilthey (1833-1911), vQorloper van jie anti-intellektua1istiese lewensfilosofie, moet as een van die Gstelike vaders van

modern::; t ologioo van lov'I'onsop'latting boskou Vlord. Hy praat van tiplogio

V'"\,~l

'1Vcrsldb::;skouingo (1) W'Vl.rmco ointlik lowons­

opv .-..tt·; "Y'~n /

.. ; ,.J,.. ...G"""'/ • • • • 0

opvattinge ~edoel word. TIit was sy studie van die geskiedenis wat vir horn ns wysr!,eer diG probleem helder laat insien het. Hy was van oortuiging dat f110sofie en seskiedenis sodanig ruet mekaar in verband gebring moet word 'lat die filosofie histories

en die geskiedenis ::i1080 8S oeoe n moet word. Om dit te

bewerkstoll ,~oot die gro wetenskappo waartoG beido bo­ hoort, n8.arulik diG g.jost::.;swetonskappe niG sosoor afgogrons -{fOrd nie as wel ne, hulle tag,k en roaping, hulle metode en waarde gevra word. .Jie biad wat leur hierdie wetensk~ppe

ondersoek word, la nie buit8k~nt die mens nia maar is dit dio mens en dio monsh0id, o~ BOOS dit na regto genoom behoort to word, dio z:;os v:~n die; ::-D.::ms in sy ,c~-.:..objoktivoerdo vormo. Die gegewens is geensins minder rE~eel as die van die natuur­ wetenskappe nie, hoewel van ander m2todes en begrippc gebruik­ gemaak wo:.:::'::1 en as dieoogrippe clieselfde is, dan het hullo 'n anderb-.J lc]nis. :.'aar::1i t in die natuurwetenskappe om ont­ leding on ver~daring ~CLan om inwendit-s8 sa.'11ehango bloot to le, gaan di t by dio g80i:itoswet0nskappo om dio vraag Yvaarop dio gogo'vT:ns dui en vJat hullo botJkonis vir dio mons on monsliko bost'1"...n is. Di t g"'.'?n dUB Oia booordoling Otl -.'7aardoring.

")il they , J T I 00 Is: sy loorli Spr::tngor , het avva-oons

dio voorlopoI's V'l,rl 'n nuwo r igtin::, op di c go biod vc.n dio

psigolo;;ic goword cn wol V'l:l die gOGstc8w:.;;tc.mskg,pliko

psi<.Sol06ie 'vat in ::Jk8rp teestelling met :lie natuurwetenskaplik­ orienteerde psigologie to staan Hulle verwerp geensins die laasgcnocmde tipe psigologio

nie,

maar beskou hom as

ontoereikend om all psigiese vorskynsels volledig te verklaar. l;,Taar die., natuurvvetensk iko psico1o op 1i8 olomo nin

on dio samcstellondo dolo, gaan dit dio goostoswotonskapliko psigologic om die 01 of die tot?11it~itstruktuur VSl.n dio

siel. In toonstolling met dio kousaal-vorklarJndo motoda van

164.

dio nJ-tuur'il,:;;t.::mskapp: om d'larm::::o tot 8.1go1110 eldigo

wetm~tig-hede te geraak, bedien die geesteswGtenskaplike psigologie hom van die 'verstehende' of begrypende metode. Grdie metode proboer om tot innorliko sam8hange deur tc dring en om hi0rdi0 saIDOhang0 in sinvollo v~rband met objakticwc waardegebiodonp to bogryp. 7~ar die aan die natuurwetenskappe Geori§nteerde

psi~ologie 'fan eksperiment en meting on die hi::rmee saID0hangem0

tcgni0ke gcbruik maak, probeer die geesteswetonskapliko

psigologio om jour sinbegrypondo nabJlowing dio vorskynsols to vorstaan. Om to vorstaan~ botek:m om onmiddollik cm intuitiof dio s2..iilohang,:;; tc bogryp - di t is oi::1tlik 'n intuitiowo groop wat tocgopas word. Om bogryp, bot~kon om gaost:liko

be tr:;kkin(~o si nvol to intcrpr::;toor. I~ts hat sin wanner dit as lwnsti tucronde lid van 'D waardl3bohool sion word.

bagripp.: wc~t ointlik funksies is, staa::1 pror;..inont op dio voor­ gron::i, np.amlik bolowing on vorste,8.n. Dilthoy hot dit ~s sy cintliko le~e::1staak gesien om hulle volledig te ondersoek.

'"[at Kant deur ddel van sy kritiek van ::iie suiwere reda vir ::iie Ilatuur'/Votensl{appe gedoen liet, wou .Jil thc:y vir dio gaestoswot::;nskappo varrig. Hy si on sy taak dus as 'n voort­

sottir11:7, van die van Kant. 'n Vorvo op dio kriti0k van dio

sui~or~ redo ~as nod OJ.1 wal in dio vorm van 'n kritiek van die historiese rede. Dilthey dan ook op sy oeste

gekwalifiseor word as die wysgeer van die historiosG redo. Strong g,:.mOI:1G, 83 hy, kon c:lko ::nom;; not homs:.:;l f. _Allo konnis bogin by solfkonnis on sou dit ook by selfkonnis

go~indig h~t lndlcn clko mons nio as ~ a~werp831 uit of as n

manifostasio van die objokticwe of algo3s g8sion word nio. Die invlocd van

Eog~l

is motcon dUidCIik.(l)

~ic

mons kan sy

boporktJ k~nnis on bolewonisso dio ~cst0 uitbrci dour ~ studie

165.

van groot :)e:csoonlikhede te maak. Eierdeur word belewing en verstaan beoefen en uit~ebrai, on kan selfs ~ matige religieuso mons diep religieusc bolowenisso dourmaak dour byvoorboold ~

studio van 'D roli ouso gonie 800S ~uthor to ondornoem. Dis dan ook vorstaanbaar waarom Jilthoy so baio biografieso studios, voral van digtors, ontITar~ hat.

Sy historiJS8 studies oor dio vorskillondo vormo van

l~wonsorvatting sedort die Renaissance - later is dit na die

klassieke oudheid en l;liddeleeue ui tC';8broi - het ham voor die probloem van klassi soring of tipolosisoring gooring. Hior­ moo wou hy voral dio hiorargic van waardos on die ondcrlingo vcrhouding van die waardegebiedens auntoon. .Jie filosofie moet geen wereldboskouing of meta:':isika lewer nie maar die verskillends tipc:s van lewonsopvatting opspoor. Vir dio dool hiorvan :moot die on:i::;rso.;:;kor horn tot die goskiodenis wend on ~vol tot dL) porsoonlikhodo s::;lf. Die ~aotodo 1Nat '3.ang:;wond ::J.CJt word, is di6 van nc:,b owing en sinbcgrypondo

objol{tivcordo goestosvorm..:: as ui tin-::s..: V':3..n indiwiduo, groopc of 5cmoonsk~ppo. Op grond v~n so'n

:.) k;;.nto v'"n dio 0 er1iav:ige persoon­ li1:,:heid meer toec!,anklik. Hulle is eerstens die wereldbeeld ';>'a t 3.ru1 die '.verking van :lie perso onlikheid en sy lO'Nenshouding ten gr0ndsla~ 12 en tweodons die waardos waardeur ~ porsoon­

likhoid horn laat loi. ~io groot vordicnstc van dio b~grypondo

motodo is loo in dio moontlikhodo vmt di t bied om dio af­ hanklikhoiJsb·:;tn).kkingo t:.; ontdck son wcr.:;ld en rigting­ gevrende Vlaardes van 'D persoonlikheidstipe sowel as in die aantoning v~n die onderlinge verhouling van die verskillende 'il:J.ard8rigtinC3 2.slTleda dio histori,:.;;8e oopaaldheid V8.n die optrodo v~n bGP~ald0 tipcs.

Dil they V/f3..S sonder twyf31 dio corsto gOWCGS 'w'.t

bowus bogryp hot d8..t p3rsoonlikhoidsvorskillo ton grondsl

E;rvoor vind

'11

mens in ji·:; fei t dat bepaalde lewensopvattinge

slogs op bopaalde groepe monse invloed uitoefen en aanklank

by hullo vind.

])i3 gewol(ligJ anti,:;,atic of simpatio vir dio

con of andor l.:wensopvatting is mode hiorin gcfundoor.

Nogtans het hy hom die vraag gestel hoeveel tipes van lewens­

opvatting in die huropese _ losofie feJedert die Renaissance

versl onder

i kan word.

As b

s vir

sy

sistcwatiese af­

bak::ming m:'"..ak hy

bruik van

tn

driodoling van geest8sfunksios,

nC~f".mlik

vcrst"".nd,

VIiI

en g:voel.

Eat hiordio driJdoling

~s

bc.:::.;is OnCL)Tsice:i hy d-=:.11 op grond van sy hi.storiese studies

'n

drieerlei :cigting verI lewensopvatting.

Hulle is:

(a) Die pesi tiwistiese of lEaterialisties-naturalis­

tiese stelsols met die vorstand as die bopalonde faktor.

As

tipicsc vJrtocn"voordigors van biordio rigting nOGm hy Domo­

critus, Epicurus, Hobbos, dio F::canse ensiklopec1iste, Comte,

~ill,

Spencer, Mach en Avenarius.

(b) die

subjektief-id~ali8tiGse

st01sels of stelsels

van die

i~;e

van dio 'lryheid.

;:n~

is dit :lio wil wat

bopaal.

As voorbeoldo word gonoom

ato, Cicero

9

jie Kork­

vadors, die Skolasti0k

~n

formasio, Kant, Fichto, Schillor

on Carlylo.

(c) die objckticf-idaalistioso stJlsols waar jie

gevoel die

rlOO

id van die drie deling is.

Voorbeelde van die

objektievw idealisme is Eerakleitos, die Stoa

9

Giordano Bruno,

Spinoza, Loibniz, Sh

esb'.lry, Goe

c, Schelling, Schloier­

machor on ook Hagal. (1)

Sa~~

lliet RUmko(2) wil ons hullo dio lowonsopvattingc

van/•••••

(1) cf. Dil they

~

GJSamIllclto Schriftcn, .3d.

5, 402-404.

I!

_{GOS8r.u--:101t:. Schrift;::;n}

9 3d.

8,75-121.

van die sintuiglike, heroiose en kontomplatie,ve L:.ens noem. Oor elke ti~e ~ paar op~erkinge:

(a) Die ~ntuiglike mens is aan die genot van aardso

~oGdare.oorGolewsr. liy voal hom aa.Cl di8 natuur 30bondo en

deur sy :lri owe; as I t war:;:; daaraan kotting. :0aar is 'n

natuurlikc vcrw:o>.ntsk"?p met dio teo::.~ie v"m dio n ..3.tur"::.lismo vmarin gowoonlik g.::.implisoor is 'D s:::nsu8.1istiJsc konnislcor,

'n m2,t(;rif'.list1..:;so r::JtC1fisi k-s. on 'n oudllomonistiof)o otiok.

(b) Die heroisse mens huldi! ~ ander lowensopvatting. Hior le die 'Naarde wat :cic;tiIlcS bSe nie in diE; di::1011.8i08 van die sintui;liko en t oroties3 nie lliaar in dia sfeor van dio wil. Die h~roios) ~cn8 vind nio in toorotics0 baspiagJli of in sintuiglikc en sinnalikc gcnot sy hoogstc bovrodiging nio maar in h:::md::;ling, vGral 'u::t 1i:.:: 1001 om w::erstand:: to oorwin. By is alIos -:)::;h3.1wo fSl.t stios. As parsoon '?!D.t oorwogond uit sy v7il Iowa 9 is hy dc::,:.rv'-~n oortui(; d::l.t di

is vet hull.::. is ':;.s govolcS V:3.:;:'l monsliko 7'1il In opsot. Dingo ka.n dour dictJol:fdo £'unksius W-3..t hulL.. voroors

v::; r'.nd or "10 r i . In hoo~ :.k slrop dio mens sol£ sy heil of

vGrdocmcnis.

(c) Die kont~mplatiewe ~ens voel hom een met die

hoola1. er vind ons nie die skerpo teestellin,;j; tussen natuur en (:;<;)s SOOSJY die heroiesG mens nie. Jie dicpe vor­

wantskap en harmonie van alle dinge drL1g hulle aan sy in­ voelende houling op. God is v hOill iIIL"Ilan(;nt in ·:1ie wereld,

vandaar dat die pante!sme as die ~ees adekwate religieuse gro nd v0rm "tarN3.ar wo rd •

hicrdio JP is di~ kontomplaticf-estetiese nature. Hulle is meesters op die gebied van intultiewe partiaipasie met die idoe.

168

Hier~ee

moet wat Dilthey betref, volstaan word. (1), In ons poging tot formulering van 'n ei e tipologie van lewens­ opvattinge en 'n pedac:ogiese tipologic j sal vir die wark van

sinteso en van tOGpassing van sienswyses VleerC:.sns hi::rvan melding on bruik ,gomaak word.

3.

DI... '" G1-i'EST-::;;SfTlI1:.-;~.... _ . J.. _~ '[A'leT~ spJ.l.i. • •c ::'1\T.[;.-;:;;R~ .l' ~_. -:"11 ~. uar d S.9rangor

(1882 )

­ ,

wysgoor-p::daJ?;oog-psigoloog 9 is dio voortsottor van die gcestos­

wetenskaplike psigolo~,,:ie van Dil they. Laase;enoemde se be skou­ inge het hy,veruer uitgewerk, sy eie :ormuleer en:iaarop sy opvoedkund.e gegrondves. Znkele opmorkingc oor ay psigologio en pcdagogi

met

oog

op

die juist3 vcrstaan van sy gccstostipos.

Daar is roods kortliks op dio vorskille tusson ~

ostosW'otonskapliko on 'n natuur'Notenskaplik-gcoriGnteordo Ook Sprangor is van oortuic;ing dat alloon dio motode Vein sinbegrypende nabelewing die onJersoeker in

ataat atel O~YL tot die wese van saraet_Clnge deur te dring met die doel om hulls to begryp. Om to bogryp, betoken om goestolik;=. samohango si nvol to interpreteer. Die sinvolle is gelee in die ordening van dele in 'n waardegeheel. lets hot si n Vl,:nnoor di t ::lS sa.mastellondo lid in 'n gehool van

waardes geplJ.as kan word of wat 'n kOl'lsti tuent of faktor van

'n vvaardetotaal ui tm"J.ak. 'n Gebeurtenis of prof38s word die basto bGgl~YP vnnneer i s:Lon 'Nor:i watter plok hierdio prosos of gobourtonil::l in dia vorwGsenlikin,?; van 'n dool of w::3.r.>.rdo W8.8.rop die; g-Jh::;l v·.."n pro so SSG ri:.:; is, inno :)m. Elko d:":l)".d kry bctol{e::ri3 7rmneor dit in sy vorhouding tot d vorvvoscn­ liking v~n 'n 'il~'.,'!rde bos}:ou word. Di~ botokonis v~n onigo

daad/•••••

(1) cf. vorder oor .Jilt.noy~ (::,) Kohnste..mm: Mcmsch e;n "!Jor:;ld,

l86-188.

(b) Kohn.st"..:rll."ll~ B.N.S.I.E. I,

493-494.

169.

daad waarby die mens betrokke is, kan nie in terme van die gebeurtenis self beoordeel en waardeer word nie maar moet daar telkens tot ~ ho§r waardetotaal uitgestyg word in die lig

waarvan diG waarde goInt3rprateor kan word. 31k8 interpro­ tasio is::;';;; "klV/-:; 'n int.::;rprotasi::: in term: V"Lyt sy

b.)trok~{,:;n-heid op wi1ardos '1.S sinvo ;:; g ,::.los. 31ka sinvollo gaho~l

kan op sy bourt 1 tot ~ nog hoBr geheel. Sodoende ontstaan

'n hierarsie var~ nvolle cehele.

opvoe:ikundige en psigoloog is Spranger verp,lig om hom oor die vraa2;stuk van sinvolle liH3nsebehandeling ui t te spreek. Sy enswyses dienaangaande spreek die duijelikste in di:: lL:: van sy omskryv1in3" van die be o:pvoading. Hy S0:

tl:£rziehun;- iet der von einer gt:.. benden Liebe zu der Seele des anderen getrazene ~~,'ille 9 ihre totale '7e:rt fanglichkei t und

Wertgestaltungsfahigkeit van innen heraus zu entfalten. In dieser3egri:::fsbestim..'1mng sind inh tlich sehr wichtige

Bntscheidungen liber das '.','esen der 2rziehuns enthal ten. Zs l i t in ihr~ 1. dasz die seslische Eatwicklung allein von don \'lert.:.;n aus beeinfluszt vlerden kann, nicht von der bloszen Gesotzlichkait 0ines Sachgabietas ale solchon~ 2. dasz alIa wahr-.:; Erzi Ghung in dor formal on Bildung ihron 1'!:i tt olpunkt hat f in d::r KraftOildung? niCf"t in der Stofflib;Jrmitt~

, 3 .

dasz

e immor van nom roligios:m Goist orflill t soin wird, woil sie auf das Ganze der(S~ele und auf ihre Stellung~zum ganzen Leben gericntet ist.:! 1)

Bierdie omskrywing met re:;..~soonlike ko',n.mentaar is haitengewoon veelseggend. Vir opvcedingsdoelcindes is nodig

In gedrGwc. clhcid deur liofdo tot vGroens81wiging cm moebclowing mot die toastand van TI ander. Moobolawi ng is 'n voorwaardc vir vorstaan. Maar laasgonoomdc implisoor moor ':3.S dcurlovving

van 'n '''.ndor s::; bolovling. .Ji t knn so Inlklik in s:::l fb8va:rl.&0nhoid oindig. 31ko swoom hiorvan moot v~rjr:ck word w~t b~tokon

dat dio beoordeling in riie lig van omvatterder totali tei to as die momentele en fragmentariese sal geskied. :'Jis essensieel jat ons vir opvoedLlgsdoeleindos If. e.nder beter as onsself sal verstaan.

Die

opvoedoling moet in terme

van

iets buitokant hOillsolf v:..;rst9.an wori ::;n w01 v9.nuit '11 b0paaldc w3.ardegebic;d.

Dit/•••••

dio besef van dio noodsaaklikheid van inpassing Va1 ander in 'n

.

ho~r

synsvorband sal vork6er, dat

hy

mot hiardie boso! sy

opvo::de:ling

sal bcn::tdor om hullo to vorstaan maar hullo dan

sal mobilisce:r om dour oio krags

panning by hoer vorbando in

to skakol.

iiSinn allor Bildung ist imme;r Pc.rsonali tat.

n

Spran~er

sien die menD alles beh::.tlvve as lid van

in

a-morele

natuurorde.

By is

'n

geestelike rves€; wat op die verwesenliking

van "{vaardos

stel is.

Om

hOEl as

li

j

van

'[1

vvaarderyk te

verstaa~moet

tolkens tot die kern van die persoenlikheid

dourgodring 7vord.

DLJ bet·3kenis van dio persoonlikhoid is

galee in dia dourlcwing en nastrewing van waardes.

Hierdie

waardes l@ besla3 op al sy lewensuitinge.

Hulle rig sy

gedrag op grond van die behoorlikheidseis wat deur hulle

geimpliseer word.

As

~

mens die mens wil leer ken en ver­

staan, moot hy in d.ie aard v;,n sy Gorigtheid op

8n

ontvanklik­

hoid vir objoktiowo

~aardog3biodons ~esicn

word.

Die porso­

nClli toi t V:;"Yl diG

pjl~soonlikhoid

10 in die 'Vv2.2'.rdes W.:.l.t hy huldig.!

"Se.ge mir

9 '[/is

dir wertvoll ist, und ieh will jer sagen, wer

h ' t \1(1)

du

",lS •

nie psigologie van

Spr~nger

is struktuurpsigologie.

As

sodani:~

is di t

'n

re3-ksie op die elementepsigologie.

'n

Struktuur is

TI

innerlike

geor~aniseerde

geneel waarvan die

dele in or..;

Gse verband met mekaar staan.

)ie dole b0staan

ten

boho~W3

van dio gohoel en in aard

::-n

working word hullo

dour dio

01

bopaal.

Ook di0 siol is

'n

struktuur.

Dis

'11

totali t.:;i t of oonhoid W3.t op w8..e.rdovarw0s011liking ingestal

is.

Dio grondtondons Vr:1.n

d~.o

siol is om w??rdos to vorwoson­

lik an tc

o~j~ktivcar.

Om dio indiwiduele struktuur te

verstaan/•••••

171.

verstaan~ moet 1i t as lid van 'n nog hoer struktuur belli ou

wo rd. Di t kry eintlik eers sin wanneer di t as lid van 'n!super'" indiwiduele struktuur gesien word. Die indiwiduele struktuur is die subjektiewe gees~ die super-indiwiduele die objektiewe. Die subjektiewe gees as draer van waardas wat binnakant die indiv1liduele mens bGstaan~ verteen-,'!oordig 'n indi'Fliduele gOGstGS­ houding ter-,7yl die objoktiG',78 gees die 'ilaardos bchcls 'Tiat

buitokant dio indi~iduclo mons bestaan. Laasgenoemde is die totale gees~eslewe van die mensheid of die geobjektiveerde kultuur en bevat a1 die waardes wat as ewige rigtinggewende begins31s gold. Die subjektiewe ~8es word deur deelname

aan die objekticwo gOGS gevood. Hy orionteor horn aan sodanigo kultuurwaardes wat as norme, ideele rigpunte of rigtings­

konstante die persoonlikheid vorm, beide na sy konstitutiewe en regulatie'i{,J aspekte, Tog moet die geobjektiveorde kul tuur-' vorme nio 10E! :::m onafhanklik van die subjektiewG :;ees gedink word nio. Dis dio monshoid wat in sy historiesc gang hiordie tans gcobjcktiv-Jordo VOTInC voortgobring hot. Hiordie vormo as id0810 wesonhodo kan sonder inc1iwiduele mense as doelnomors daaraan en instandhouars daarvan nio bostaan nio. Van (llke indiwiduele mens word verwag dat hy nie net erfgenaam nie, maar ook er:later sal ·:lees. In die indiwiduele gees word steeds iets van die objektiewe gees weorspiG~l. Hierdie Vloerspieeling is indi-;liduool bai,::; vcrnkillcnd mot dio govolg dat by cllCGon 'Il oiosoortige waardosistoom aanwesig is. In

dio mcorderhoid govallo dominoer con van dio waardos. Dio moontlikhoid V:1n mongvormc '!wrd dUG oopgolaat <"!o.t in worklik­ hoid dan ook voorkom soos by die tegniaso mens.

Sprangor ondorskoi 'n sast';"l konsti tucnte in die goobj.Jktiveerde kultuur wat hy kultuurwaardes noem. Aan die hand hiervan kom hy tot dieselfde aantal tipes. Na mate een van hierdie waardes nou domineer ~ kry ons 'n bepaald e lewens­

vorm of monstiIJ:::: met 0

orsondo

_{igdhoid in dia rigting}

van

d~ardie vn~~rde.

_{Die sostal kul}

_{tu'urw~,c:-~rdes}

_{is die}

vvetenska.:p

1

ekonomie

9

Imns, godsdiens

~

staat en

_enskap.

ermee korre

ondeer ses lewensvorma

_{na bolang em van}

G

kult"'J.Ll.rwDardes domineer.

_{Hulle is die toorotiGS8 mens,}

okonomicsG

m~ns, osteti~so

mons, rel

_{ouse mons,}

_{smons on}

so

ale Lens.

_{Die oorheersende tendens by elkeen is dat die}

aerste dink, lie tweede werk, die dorde

geniot~ d~e

viorde

id, die

e heors en die sosde dion.

By

VV3.3.rsku ui t­

ik daart00n dat sy tipos

on foto

JSG

woorg8.wos van

konkrot~

g3v2.1l.:::; is nic m2.c.r de.t

kO:ikret~

8ov::.llo

tydloso

ide

e geeste

es benacier.

"Man halt e

ch gegenwartic, dasz

die Grundtypen •••.• nicht etwa Photographien ::les

wirklic:r~en

Lebens sind, so

ern aui' e

isolierenden un:i i1eali

erenden

de b8ruhan.

Es entst

auf 1ies,,-,

iS3 2jei tlo se

typen,

d

s Schemata oder Normals

tu~en

an die

einuY:~'en

der historischen und

.::esellsc}~a:tlichen

ich­

angE:le:,~·t

,,-verden sollen.

Sie ergeben sich daraus, dasz

jewe

s

ein~:)

'Jestimmte Sinn- und 1Tvertrich

in der

iudi vidu,<::ll::;;ll Struktur als

chend :'j(;lsetz

wird.

Nach

unserom 2ri:Llzip',

z

in jeder

istigon

sClleinung die

Totali tat dos Goistos irsendYlie inr.lanent sei, konn:::m dann die

andorcn gcistigJn Akto nicht

on.

Abor ihro Lois

wird jedesmal so

ebogen~

dasz sie der vo

rrschenden

7ertrichtung in einem naher zu erorternden Sinne untergeordnet

ers

inen.

Sio

tra~en

ihre Farburg, oder,

worul

dies

cht

mot;li

ist;

sie warden bis zur

deutungslosiCkoi t Ilarabge­

drUckt.

tt

Di::; ido

os wat in werklikhoid gaidoalisoordo

tipes

~ord

ontwerp op gron1 van motiewe wat

jie 1 e

[le

tot uitdrukking kom.

Die tipes staCtn buitekant die tyd en

word toegopas op d

verskynsels van lie hist

es-maatska:p

ke

werklikheid.

Die

e is altyd waar hoewel hy nog nooit

bewaarhei::l is nie.

Die indiwiduolo lawellsvor::Il banader

alloon dio idog,g,ltipioso.

Hierdie konkrete indiwidu wat

~

bepaalde le.¥'ensvorm

enbaar, word

beso

rigting

deur

'D

00

ersende mo

f gedrywe.

?at die motiewe betref,

is daar

G

soorte, naamlik

'n

indiwiduele en

'n

80si218.

Onder die indiwiduele ressorteor die taoretiese, JkonomiasG

9

173.

estetiese en religieuse en onder die sosiale die magspolitieke

en sosiale.

Aan elkeen hiervan moet na sy int'.l.ou-J. kortliks

aanjag ge

nk word want 'Nanneer I

er beweer word :lat proewe

van

'D

empiriesG tipo1ogie :lie rel

eUSG of 8ventu3e1 dio

sosialG van Sprangor Jonador, sal konnis van :lie inhoudolikhoid

hiorvan

0

sbaar woos.

Gomaklikhoidshalwo sal tolkons van

hierdio of daardio mons gopraat YlOr:l.

(a)

pie teoretiese

mens~

Die persoon wat volgens

:lie teorettc:se motief handel, soek steeds die vvese van

e.

By is intellektualis en

wetonsk~psmens.

By lewa nia om to

eet niG

m~~r

om tG filosofeer.

As logicso 1enkor is hy

vyand van allo vaagheid.

In die d

ikse levve is hy

konsekwent en nugter en kan hy bui

ten(,~evvocn

ob.j ektief, byna

kou:l, teenoor alle pro bleme en sel:::s krisisse staan wat l1ulle

voordoe n.

.Jie teoretiese mens in die

onderv'iysb~roep

bekommer

hom meer oor dio loorstof as die kin:l.

Hy

is bang dat sy

vak skade sal ly.

Onder professoro is di t diogono '!Vat hullo

dos;;;orwcrk as

onaan~;::mamG

ondorbrekingo van hullo wotonskapliko

studies bJskou.

Hy bly gobondc aan

di~

praktioso l:;wc met

sy eise maaT selfs hierin is alle utilisme hom vreemd en hag

hy aan

le~2nssenot

en

~eldelike

wins weini& waarde.

Die

teoretiese mens is

en illagsillens

v'lant daarvoor het hy te

min bolanesstolling in sy medemens.

Sy 80sialo kontakto is

uitors

~~

vool hy hom hoogstons tuis in dio gomeonskap

van go;;;svcrwanto.

Dia kuns intorcssoor hom weinig want daar

is to min

amonc wetmatighede.

Vir soverre hy met die

godsdiens n:Le gebreek het nie, is hy op reI

euse

bied

'n

et

sel bouer.

liy probeer om tot die diepste oorsake van

alle di

::.; dcmr to

drin.~

langs die wog van

~lie re~'-e.

. Die porsoon

wat volgcms hicrdio motiJf hando1

1

goo iots van dio konkroto

inhoud varJ. ::liJ lov/o prys aangesien :lie wetensl{ap nou maar

eenmaal/•••••

174

eenmaal die konkrete werklikheid nie kan vat nie. _Spranger tipeer erdie tip.:;; as volg: "Die 7/01 t wird fur ein Facherwerk von allgom.::.;incn WosenhcitGn und cin Sy allgc­ mG AbhangigkGi tsv:::rhal tni ssc. Dadurch abcr ubor~vindGt

or dio Gobundonhcit an dGn Momont. Er lobt oinGr mohr zeitlosen ; sein ick umsp eine weite Zukunft, 'cioweilen .~;anze Srd ochen, und dieser sonnenhei t ver­ schlingt er Vergangenes und KUnftiges ein8r gesGt iche'n

Ordnu~g, die er mit seinem iste moist:::rt. Sain Ich hat

Teil an d. er Ewigkoi t, cliy von deI' n Gal tune; soiner Wa..1J.rhoi to:l ausstrahl t. a (1 )

(b) ~ie okonomioso mons wil dio konkrote wGrklikhoid nia na sy wese nie maar na sy konkreetheid bemeester. ~it

gaan geduri,_ om 'f,. kragsverhouding sen subjek en objek. erdie h::ca,sverhouding is van p eSG aard. Dis die gees wat na bevredigi~~ Van sy begeertes 8n oorwinning van sy moe ilikhede soek. Die ekonomiese mo f onder i hom van

d toorot S3 on reI euse daarin dat hy hom met die _ sieso

werkl id besighou terwyl 1 noemdes die ~eest ike probeer deurvors. Vlaar die estetiose op dio aangoname as skone in~estol is, val by die okonoilli~sc diG nadruk op die

nuttigc. DiG norm okonomioso biod is die van die kleinste aanwendbare krag. "Alles wird fur ihn zu Mitteln der Lebenser­ haltung, Qes naturhaften Kampfes ums Dasein und der angenehffien

ensgestal tun,s:. verfahrt sparsam mi t ;:ien Stoff, mit der Kra:'t, den Raum, mi t der it, urn n 3in Maximum nUtzlioher ~hrkungen sich abzugovrinnon •••• 0 Abor der '",art

lio~t nicht in den Tiofon Giner wortonschoid9n~on

Gcs , ;JondGrn in d-:.;n aussorli:n Hutzo kt. "~2) '(cl Dio cstoticso mons bomooi ham oak met dio w6rold buitv hom on wol BOOS rdio wor.::.;ld voordoon. Al die indrukke kom tot ui tdrukkin,g. Dit gaan om die kon­ kre beeld van e ouit reld waal"mee vereenselwiging

aasvind die voorwerp word uitdrukking van persoo ike belewing. Hierdie mens raak e die al ne nie; hy voel hom vry want met geringe anning van di8 verbe ding kan hy hom 10 van di8 o0perkinge van ruimte cm tyi. Sulko mens8 "boruhron sioh nicht urunittelbar mit der Roalita.t,

die/•••••

(1) Ibid., 124. (2) Ibid., 148.

175.

die das Bf;gehren und Handeln weckt. Sie sehen dem

Bilderspiel des Lebens zu, freilich cht. oretiseh (1) reflektierend, sonJern einfUhlend und genlossond-beschauend."

(d) Die rvligieusG mens transondeor die los

lewe. ;)aar is '(1

.

, soektog om verband

ervaringe V8.Yl die daelikse

te k;ry tusseH die p ersoonlikhcdd en die verskynsel s van die

"

~.7aar

horn omrinr:(~nde wereld, en dio Oorbron van alIos_ di t in dio goval van die ekonomiesa om fisiese v~r301yking 0n by dio ostotiose tusson worklikhoid ~n fantasia gaan, is dit hier

In _{waardor in}8 van dio I di8ssoit I aan dio !l3,nd van normo vTat van

In bo-indiwiduele en meer as tydelilce aard is. By die

religiGuse handeling is daar 'n soektog na 4i8 hoogste levlens­ waarde. "Der Kern :ler :::?eligiosi tat musz in dem Suchen nFtch

dem h~c!lsten W~rt :lee ~aseine gesehen warden. Der Zustand

dieses Suehens ist Unruhe und Unbo~ sdi,sung •. , . • Vier uber

den h~chsten 'V~rt in seinem Erleben noeh schwankt, ist

heimatlos 9 zerrissen, 'loll VerzweLt'lung. '7er das Hoehste in sieh ge:unden hat und darin rullt 9 i:'Uhl t Erlosung,

Seligkeit. Das Haben die8es religios~~)Gutes kennzoichnet sich also im;1er durch das Erlostsein. 11 _{In die religLmse}

moment staan :lie porsoonlikh(3id toonoor iets trans;:.md3nt. Die verlossing van die porsoenlikhoid in al sy gobondonJ.1ede

van ruimt~, tyd en stof is geloa in dio daad van oorgawe aan

dio transondonte.

• (0) Die magspolitieke mens eis alles op met die doel om to beheers.

.

Die wetenskap is 'n- mag;:; araat en ktlnS

'n ui tstekonde propaganda- en dekoratiawiJ middel. "Dor r;:;in8 Machtmensch stoll tall\.) Wortg:::lbi'Jtc dos Lob(ms in don DioXlst

scinos Nachtwillons. FUr ihn ist zunachst dio Erkonntnis nur oin flitt.:.;l zur Horrschaft. Dcr Satz: 'Visson ist Macht, den wiruei dem okonomischen Typus aut' die technische Ver­ wertungjes lVissens deuteten, empfiingt fur ihn den Sinn, dasz er durch aine gesellschaftliche Technik Ubar die Menschen

herrscher:. !Ilochte.. • •• Seine ~\'!enschenkenntnis ist eine Art ( ) lIebelkenntnis, nicht eine blosz theoretische Be :fsbildun,5' If

3

In die sosiale lewe strewe hy na leiding en is dit sy doel om sodanige magsinstansies te skep waardeur die wilsui tin,ge

van/.••••

1 ) Selz~ OPe cit.,

9.

2 ) Spranger~ op_ cit., 213.

170.

van mense gekoordineer en gesubordineer kan word. Mag is egter geensins sinoniem met willekeur e. Dit veronderstel wel onderzeskiktheid van die een aan dio ander maar daarby is daar ook die gedurige besef van afhanklikheid van die een van die ander. Mag het derhalwe oak ~ etiese en selfs diep religieus8 aspek. tlMacht ist immer cino tatsachliche

Uborlogen.hei t 1 die nur durch den '7ortgehalt dos chtsub j octes

vorstandlich wird .•... Der Horrschor fuhlt sich als Dioner Gottos. 2bon dosh3.1b aoeT fUhl t or sich auch als au.ftragton Gottes.

Er

denkt sich seine Macht geradezu s ~i~ Lehen, das er von der hochsten -iieltmacht 8w.pf'angen hat. !!tl) Daar kan derhalwe alleen van waaragtige mag sprake wees Wanneer die ma.:::;sfiguur qie wil ,;ve van mense sodm r0~1 Jat die hoo~ste

waardes deur hullo aktiwiteite verwerklik word. Dan gaan dit om d regswil wat leier en onderdaan bind aan die ho ste kul tuur'ilaardes. Die persoon heers dan om die vryheid van

e indiwidu te verseker.

(f) Di":;'sosiale mens vra aan wetenskap, ekonomie en kuns vIat tmlle di e mens kan gee waarueur die samelewing warmer en innL:;er kan '?lord. By die 80si e mo ef oorheers die

liefde. Dit gaan nie om meerdere of mindere mag nio maar om meerdere of oindere simpatio. Die hoogstc ontvouing van die 80sialo motiof is dio liofdo wat as dit uit ~ diopo drowen­ hoid voortkom met die doel om by ander die hoogste lewens­ waardes te beva er, reI ieus van aard is. In erdie ver­ band moet Sprallfser self aan die woo ges 1 ;T!ord. "Der einzelno Uensch wird Zlli~ Gogonstand der ebo s ein Gofasz der WArto. Man kann eine Seele lieben, weil in ihr der Wert des 7!a.llren oder des Schonen oder des Ee icen ers eint oder' weil ihre Krafte ein erhohtes .MenschentUlil bedeuten. Zs mag daher soin, dasz zu:::' be eine aingehUll te Sehnsucht nach dem We:ctgeha1t des Labens gohore, •••• sie se1bst aber 1iogt noch- tiefer: sie bleibt rein etwas i:::1 sichr namlich

die Hinwendung zum anderen Leben urn seiner bloszen Wert­ mts

_e

lichk8i ten willen. Ivli t dor b(;;gri ichcn Zerlegung des

zulctzt Unformuli.:.;rbar.:m, auf die die WiSS8nGc:laft nicht verzichten kann, sagen wir daher _r dasz die Liebe in anderen Me:::1schen, - in einem, einigen odar vielan -, mo che

VV"erttrager Uoerhaupt erblicke und in ihrer Fordorung den

lotzten/•••••

177.

1etzten Wert des eigenen Lebens finde. • •••• In der vo11en­ de n Liebe versinkon die Schranken der Individuation.

Ichgo::'Uhl u:'ld DugofUhl, Solbsthei t und Solb ontauszorung, ihoi t und '[3rzicht fallon in ihr d1.1rchaus Zl.1SamnL.:m. i st :::in an.J.3r3s 5,31 bst, das liebt, als das begehrli e und selbststichtig8; es ist e Uberich, das sich im ")u wieder­ findet. Man kann nicht lews-nen, dasz in der 3lickrichtung, die da~ frcmde Leben als einen moglichen ,~.rerttr1igor 3hrt ~ etwas ':(21 iosos liogt. Donn WGr don andoron so auffaszt ~

dcr gibt damit dom ganzon Lobon schon einen Sinn, naffilich die it.i tl"mc; auf den.7ert Uberhaupt. Aber dieser religiose Zug tri t t Ol"st dann in ha chster Auspr'igul1t~ hervor, wenn le ns en in Jic88m elIte gas n worden. so ale Typus kann aucL onger G0stal t auftreten~ oino .J'rau kann ihrom Gat t::.:;n , e:Ln0 IViuttor ihron Kindorn, oin :JLmor sci...11.em Herrn­ en :nag ons oyvoeg: ein Lehrer seinen Sehillorn - in diosem

e oen::len Sinne le ben. • •••• AlIos, 'Nas unter die Namen Sympathie und Solidaritat fallt, ist nur Abschattung der

istigen GI'undkr~ft in fltichtig8n oder rational ge'N~llten erha.ltniss.::m."(l) Verdero kommentaar is

to

te::rraloorbodig.

Afs1uitend moet kortli daarop gewys word dat die tipolo e va:'l Spranger dikwels op 8en lyn mot die van Hoymans,

tsch.rner, Ewald, Jung, a.a. g laas word. Niks is ogter minder j s as dit nia. Sprangor korn tot sy tipes dsur die op or van ,.r\~aardos wat in dio ku.l tuurluvvG ID domi­

nerondo rol sPJol. Hy ne o:n aan da t di 0 prakti () s -.:; houding

wat dio mo~s taonoor hiordio waardos inneem, karakteristieke verskille enbaar. Die een groep e voorkeur aan tooretiase vvaardes, 1;:1 under aan godsdienstigo '!','aardos? der18 can die

80 ale? :Jns. Daar bostaan ogter geon onkolo rodo nie on aan t:::: nCGl1J. d::--.t 8 varskillende gostrukturoordo waardegobiedons

aan tipol -.;SQ strulctur:.; van monso in dio biologL.:s­ psigologL,so van die "voord sou boantwoord nia. Sy

tipologie: wys n8. ID andor terrein on wol na die inhoudeliko rigtingsc~aardheid van diG mons tot c sinvollc rJ isuringo

',7?nnoor d.::lar vP.n In

ter.i.pera.."TLentstipologie of 'n tipologiase l;:'3.rakterologie gepraat word, moet dit nie op een lyn met die Sprallgerse tipes geplaas word nia. Sy tipes is ook en aanvulling o~ ~ompletoring

n

van die voornoamdes nie maar beliggaam ID poging o~n die vel­

skillondo inhoudclikc gcrigtt.odo van diG mens bloot t::- 10.

Sy

I .. ...

(1) Ibid., 172-173.

178 •. •

Sy taak was om tipas van psigiosa gorigthodo op geobjektiveerde kultuurvorme aan te on. Sy t es is vorme van lewenst e~

en sy bevindinge die ui tkoms van 'l~ soektog na moontlike in­ houde van ndhouding van mense teenoor hulle probloomver­

bondonhcda. As sodanig vertoonwoordig hullo tipos van lowonsopvatting sion vanui t goobjaktivGerdo :rul tuurvormo. Hullo is g0id~alisoordo wGsonhode, on dit is die t in sy tipiasG to~ altyd. Dit was Spranger nooit te doen om die konkrete werldikhede as sodanig te benader nie. ;Yat .hy wou doen, was om ideale tipes te beskrywe, dit wil sg,

idealiseer en te isolesr.

Spranger het niks Llirider nie as 'n~eniale inval bel ewe om op g~onl van die motiewe wat hy in die lews van mense raakges n

t,

ook verskillende tipcs te ontwerp. I'vIaar in d ont~orping daarvan hat hy b8s1is nia ompirias

te wGrk die s d hullo rosultat:; van induktiowo generalisasie is nie.

Om

t te kon :loen~ in die besteli:: van veertien dae is e oorspronklike stuk ontwerp en voltooi, danksy 'r. gel",kkige in3ewing, soos hy self se - mo es hy met die geobjoktivoerde kultuurvormo of die ideas r0k hau. Ook hior vr~er spree~( genoegsaam J'3.t die ideaal tipiese of die ge­

konstrue e ideaalgeval empiriese be ering moontlik maak. (1)

4.

SOORTE V.A~· GRONDHOTJ-DING BY KOHNSTAMr,1: Ph. Kohnst<?IIl!il

(1875-

bied in die lig v~n eie lewensopv?tting mynsin­ siens merkwaardige tipologie~ van lewensopvatting a~n. Sy oeskouinge is V?ll besondere betekenis vir die ontwerping van

proewe/••••• (1) !)ie tipes V2Xl Heymans, Kretschmer, Jung, Jaensch~ Pfahler,

Klinkel en 3"'Jald is geen karaktertipes

0::

tipes van lewens­ opvattinc llie. Dis almal temperamentst os. Tot sov:::r is slegs oon karaktoro1oog b3kend, n1. Klag3s.

001'" S~ranger kan verder geraadp1eeg vwrd ~

(a) Kriekemans~ op. cit., 232-240. ' (b) RUmke~ op_ cit., 228-2.31.

(c) Ter 1~a.ar ~ Hedend sche karakterkunde, 11.3-167. (d) Langeve1d ~

?p.

ci t . , 314-318.

179 "

proeWG van 'n pedagogie S8 tipologie.

Kohnstamm neem nie genoee IDet die indelinge van lJil they en Sll l'anger nie. Wat eerseenoemde betref, is hy die oortuiginC toegedaan dat IDet verstand, wil en gevoel as gronja van indo1ing nia 21,110 tipes van 1GwGnsopvatting 'n p10k kan kry nio. Dilthoy kan byvoorboold gOGn plok vir dio

Indios8 1cw3~'1so:pvatting ;,:;n die mistick gee nie. 'n Algemcme tipologio sal dus ruiuor mOGt weos as diG van ~ilthoy. In aanslui ting hicrby moet ook jio :;:oi t v,jrme1d 'Nor:1 dat wat Dil th:;y in sy twoodo groap bymokaar bring, b::3.io hotarogono opvattinge: vortoonvlOord • 1I;)e Korkv ).dars, do scholasti ci on do roformator,:m zo or~ w::1arscrdjnlik W.1t vcrb:lasd zijn ::11s zij zieh zoo n,}'uWG vorbinding z'l.gon gobr,J.eht mat de wijs­ gearen, d8J::.r gonocmd. En die varb.,lzing zou vcrmo edel i jk blijken wederkerici te zijn. In noe11 de Indisehe, noeh de Chinese levenshouding 1aat zieh gemakkelijk een plaati3 aan­

wij~en in de dri~d~ling van Dilthey. En d~arvan is deze

ook we1 bGVlU~3t.!1 \ 1) '\Vat Dil they ten slottG as indelingskoma sion, bly tot die hm;l:=:.ne niv3au bepork. Vir Kohnstamm is di t 'n uitgC:Il':. -~kto s::::'2..k 1;:.t v::?.nui t ui tslui tlik hUlll:mc ni voau die diepste roersels nie ontdek kan word wat die verskil in lewunshouding bepaal nie. Sodra ~ans ingesien hot dat daar ook nog 'n ander niveau is waarin die mens sy ointlike vor­

ankoril~ et~ ontdek hy die sleutel vir die diepste vor­

skeidonhoid tussen m::mso. "AIIGol1 vanui t do vorsehillon van inzieht, Govocl :m de; wilsrichting tot don m:;:iolll0nsoh kunnon wij do di0PStO vorschillon van waarde-orkonning niot door­ grondon. Br is 08n bovon hot humano gologon nivoau van monseholijk donkon on doon, waarin do totaliti3it van ons

basof van lOVOll on vor~ntwoordolijkhoid zich oorst uitdrukt. Zn die versc}li11en, die :undaJIlenten zi jn voor het menschelijk leven iy ~l zijn uitingent komen by Dilthey nog niet tot hun reeht."t.. 2 )

Kohnstamm is van oordee1 ;iat hy in 3taat is om 'D

fundamentele verskeidonheid in mens1ike geeste s~'1oudinge to kan aanwys wat tot 'ii ruiL1er inde1in~:: 101 en die galGenthoid

biod om dio groopo wat dGur Dilthoy gavorm is ~ plok aan t8

wys/...

(1) Kohnstamm~ E.N.S.I.Eo, Dool It 494. (2) Kohnstamm~ ~jIonseh cm '.vorold,

188.

"

J.

v~s met behoud van hulle samehang maar sonder die noodsaak om christelike denkers met wysgere in dieselfde groep saarn te bring terwyl hull~ sulke sterk teestellinge vertoon. Die verskoidon.heid borus op dio fundamontelo vorskil waarin_ di 0

persoonlikhoi::l horn gcplaas vind t:;:m opsigtc van dio oorgrond van die werklikheid. I~ praat dan in hiordio vcrband van ~

fundamonto tri ts waarmoo bodool \;1ord dat 'n mons oan van drioGrlei Lrondhouding kan inneom. Hullo is dio volgondo:

(a) Dio grondhouding van H~or8-oor; .Jie persoon kan horn as geroepe ag om oor die wgreld te heers. Dit beteken

dat geen nOr!,l of gesa:; bokant hom erken word nie en dat hy homeelf bevoeg ag om allos wat bui t8i;:ant hO:i.ilSelf bestaan, aan hOillself t3 onder~erp. Eiordie prJtonsie om oor alles truite­

kant homs~lf to b3Skik, is konsokwont uitgowork on deurgovoer deux Max Stirnor in sy b Jkondo work t'Der Bin:?: und sein Eigentum!l. Die godsdiensfilosofie k~alifiseer hierdie houding as ateistieo.

teenoorgestelde van eersgenoemde. Die beskouing is dat die eie hoil en di~ van die w~reld daarin best~an, iat die indi­ widu homself ni3 moet Jehou om te hcors nie) rnaar d9.t hy hom­ self moot v0rloor en :wet opgaan in 'n onp;.;rsoonlike werold­ grond. AlL.: stro'No ~lorj d 3.n kon .ork dour ~ univorsalistioso

tendons.

In

dio prosos V3.n grotor .Jonwording vord'Nyn dio

parsoonlikhoid, dio ander en die Persoon. Hierdie eenwording is die hunl:;:ering wat die godsdienspsi2.;ologie en ­

alle egte mistiek, ve in die er van Boedjha aantoon en wat as p~nteisme gekwalifiseer word. In jie 19de eeu was SchopenhCiler een v'.:m jie groot westerso wysgaro W3.t hierdie be skouing G!lUld ~3rh~lwo kon aar vir horn oak goen plok in die dricdel v i.n Dil they govind 'J'vord nLl. DiG fundamantele houdi hier is die begeerte om een te word met die geheel -;hlarui t die mens korn.

181.

(c) Die grondhouding van Liefh8: 2)ie persoon kan die Oergrond van die werk1ikheid waarin dit horn bevind, in ~

, Persoon1ike Skepper sien, wat oor wil en insi8 beskik, aan wie verantw()ording verskuldig is en deur wie dit tot verant­ woording oroep word. Hierdie persoon-Persoonsverhouding word die diepste nd van. die mens se bestaan on bevvuste lawe. .Jie }1ybel var~ Genesis to Op3nbaring bovat ni.:; alloon hierdi3

gedagt8 nia ~aar maak took dio gronisl v::;tn all:.:; kc:nning, strC:'Ning ~ b:::l ::wing en k::mring. Dio porsoon-Forsoonsrclasio 'NOlnd :::8n van oarmhartighoid o.n liofdu. Lie: :'do vorondorstol en vereis altyd In persoonsrelasie en wel In persoon-Persoons­ verhoud - 'r:at tesarne met die ge tes v~n verantoordelikheid en barmhartigh,,;:id In porsoon-Perso on-persoonsreldsia word.

Die lUens bosta,:::,n dan ~i'S kr;:;:J,tuur v::,n God onder sy m.ede-skepsels.

Die godsd~0ns 10sofio en -psigologie tipeor ordie grondhoudmg

as tc:ismo.

Kohnstamm maak van ~ tOI)ologiese skema gebruikls hulpmiJdel om 'n oorsig oor die veelheid V8,n lawensopvattinge

en hulle onderlinge verhoudinge to verkry. .Jaarvoor kies hy

~ gelykbeni;e driehoek met hoekpunte

H.O.L.

Hierdie hoek­ pu.'1.te stel ,:; grondhoudingc van hE';ers-oor, opgaan-in en

e:h8 in hulle volstrekte suiwerheid voor. :Jie vo ende diagramme dien ter illustrasie.

L

,,"

L -

o

_H

Dis onverskillig by watter punte die onderskeie lettertakens beplaas word want dit Jaan nie om waardering nie maar sui were deskripsie al18en. 'Vanneer daar van waardering sprake is 1 kan me,ns di t doen deur H. bo-aan te plaas waar::.aee

dan aanged'J.i word dat iemand hL;rdio standpunt to daal1. is, of

O.L.

kan bo-aan verskyn wanneer te kennegegee word dat hierdio twee gelykwaardig geag en H. verwerp word.

Alla moontlike punte op die sye en binne-in die driehoek st ~oontlike grondhoudinge voor. Buitekant die driehoek l@ niks. In werklikheid kom geeneen van die drie genoemde moontlikhede suiwer voor nie, Dis korrekter om te se da t in eIke lewenshouding daar 'n oor~Negende grondhouding is maar dat in die lowe en werk van die persoon ook sen van die ander 0_ albei minstc:ns in SOIIL.'T.iG0 fasotte van hulle lewo

tot uiting kom. Die lewenshouding waarin twee grondhoudinge vorentoe kOITl 9 verskyn op die sye van die driehoek, die waarin 8.1 drie ongeveer ewe sterk verteenwoordi

_s

is, in die middel daarvan. Na mate die punt nader na oen van die hoekpunte skuiwe, in die mate spreek die oorhoersende grondhouding. Die st:.;lsols V8.E opgaan-in sontrG3r om die hookpunt 0, die van li8fh6 om L -.:;n diG van heers-oor om

H.

Hierdeur word 'n

skeiding tussen die voorstanders v~n die idealisme V8.n die vryheid aan die een k:::.nt en Reforlll~tore.cln die er kant fDoontlik. VerJer moet ook duidelik in die gedagte gehou word

jat ::lie verskil18nde houdinge hulle op vorsl{illende gebiedens laat ken. .Jio arvaring leer det zeen mons al sy funksies in oorhoorsing botviGr nie. Iemand mag met sy denke die wereld wil beheers terwyl hy op geslagtelike gebied nie die minste blyke daarvan gee nie.

AJ3 goaie wetenskaplike arken Kohnstcu1LTl dat hierdie

topologiose nio op volledigheid aanspraak kan maak of langar niae; l11aak ni0. Dis op twea gronde dat hy hi3rdiG

183.

(i) Die vraag is of dit ~ nomeno10gies geoorloof is on c.ie e bjekt --idealistiase grondhoud.ing teenoor die oergrond van die werklikheid as ~ tussenvorm tussen die christelike houding en die van op,;aan-in 1;e mag voorstel o aIs het niet veeleer zoo, dat vele idealisten, al erkennen zij de Ik-Gij­ relatie var... Ljt Christendoiil ni)3't, 110s'e an blijv-Jnde waarde tookenncn aan de menso1ijkc persoon en die gedachte tot uit­ drukking br...:, en in hun hoge vvaardering van YJ.ense1ijke ge:neen­ schap als h;:;t hoogst denkbar8 ideaal~ dus alE.: oen Wij boven allo Ik? Zn ;:::: Lot zo is, diont m~n dan nict in do plaats • van de dria grondhoudingen van het Ik tegenover de wer81dgrond, waa:caan ODZO dri,;hoe:{ tracht ui tdrukking te g3v"m, ean oor­

~ spronkelijk viertal t8 Dtollen, dus het idealism.:; - dan

w:::llicht botor humanisK,8 genoemd - s eon 8v;:m oorspronlwlijke cm onherl-:::idbare grondhouding aan

te

duiden als)de drie van heersen-over, cpgaan-in en de Ik-Gij-relatie?"(l

(ii) In sy skem.a word met die Quite Suropese kultuur ruimer re!':8ning gehou as in die stelssl van :Oil they. Sy

kennismalrin.;; met die Sjinese kul tuur het hom egter voar nuwe :preblemc gebri ng. In hiordie aeue-oue kultuur het ons met In

doem wat nic ander (jen van dio drio n00mde

lovvenshoudin.~c tD.isg::;bring lean 7!OrJ nio. Die le ::-;r van

Confucius en all;::; s vvat daarul t veo kom hot, het ~ uitgo­ spro ko sui'tioro humanisti oso struktuur. Die oorgelowcrdo

vorme van kill tus on v8rdoro ui tinES van reI le ken 'n besonder ster:..;: ervende SlJ.e enskapsgeda_b Dit ken egter geen Persoonlil:o God in Byb21se sin nia ,naar cwemin die 'nirvana­

dagte

0-::

die idee van dio niks Yvat conmaal alle bestaan in ham sal opneem om daardeur 'n einde t::: maak aan alle lyding wat onherroer'elik verbonde is aan alle persoenlike bestaan nie.,

Kohnstamm wys verder daarop dat in .sul"'opa noai t '11

suiwer hUlllanistiase kul tuur ontwi kkel "let 0:::1 hom vir Goue

kon handhaaf nio, bohalwo die Christendom. Self's nog by

Pl':1to on Ari:3totclos kry ons in die bGoordoling van die vorhouding v~n die mons tot sy medallions b0paaldo aspekte

wet ~~n 1i0 3cd~gtc v~n hoors-oor 1 Clink. ida is

d"!.8.rv'm oortuig dc:.t C\..llo monsa nie: v<..n ge:lykc r;l?~~ksol is nio on dqt die monshcid tWGe k'ltogorioc uitoeDval, naamlik

die/••.•.

(1)

E.N.S.I.£"

496.

184 •.

'ivat tot vryheid geoore is en die wat deur hulle aard tot slawerny doem is. Dit was eers in die mensbeskouing van die Stoa dat almal as jelyk en ge1ykwaardig beskou is. Die

geboorte van die humanisme vind vrywel ge1yktydig plaas met die koms van die stendom. Daar w:).s altyd sterk onderlinge inwerking tuss8n die tVv8 e da t t moeilik is om op erdi3

punt uit te wat die geval sonder die inwerking 80U weGs. Die Sjinose kultuur ken 80'n inwerkLlg el-en-al nie an tog bestaa~}. ::'l.aar vir duisende jare 'n skawing wat op die

prinsipiEllo v8ronderstolling berus dat allo monso lykvvaardig is en dat hulle dour studio on inspanning in dio bosit van geestelike ~oedere -okom het. -lehal we dat :3 j geen kaste­

eli ken 3, bestaan daar ook en grenslyne tussen mense

on grooPd wat sogenaamd deur erfli id an verondarstolde aanL::g bop sou W00S nie. In S,jina ors TI monsboskouing wat net so ourspronklik is as dio van heers-oor, opgaan-in on liofho. "lkt 'vlij' niet als 80n hoorsc.r18nd 9 maar als oem

dionond vrij 9 zondor hot Eschaton V2.n h;::;t o'p,~a:1n-in, gelijk

in het Boeddhisme, en zonder een persocnlijke macht daarboven, toont hiGr de rn te zijn van een statische kultuur".

(1)

Om 'n ruimt ike skerna vir hierdiu nood.saaklike by­ komende o Va,:;:l l::wonsopvatti aan to od, beteken dat van

on wyer beeId gebruik emaak moet word soos byvoorbeeld die tretraeder in e a 0: die kruis in di plat vlak. Oor watter een die g8 wees, llet Rohnstarrml horn nog nie uitgespraok nie.

5.

'N ErE TIPOLOGrE VAN LE''VSNSOPVATTINGE: Herhaalde male

is benadruk dat 'n peJ.a:'c~:o.ziese tipolo.sie 'N(::rklikhei::1 beteken 'n tipol e van lewensopvatting. Laas~enoemde is daar::1ie

sistae;:n of e idsbee van TI persoon of persona waarin sy

of/•••.•

185.

of hulle opv ti~~e van die waardevol en be~,oorlike met ootrekking tot sinvolle monsobohandoling uitdrukking vind. Om dit andors

to

formuloer~ di t is di0 gostal to 1},lat hy

0::

hullo dour of hulL:; boro sworl{ aan dis ideo van di8 opvoodorsporsoonlikhoid goo. Dio iQ80 van dio opvoodors­ pcrsoonlikhoid is rQ2:ulatisf on l1.ormatief vir boido tpvo..:::dor

en opvoedeling9 dit is regulatief en normatief vir 1ewens­ en beroepswerk.

In die lir; van die omvattende itemateriaal wat op baie kurooriese wyse onder oenskou geneem kon word, het

ondub~elsinni5 lyk dat ons mat TI veelheid van lewens­

opvattingc to doen het. uie govolge hiervan is dat die grond­ houdinge van rsoonlikhede enoor hulle werklikheidsver­

bondenhede van 'n baie ui teenlopende 1 sell's tero6'ene aaI'd kan wees. Zlke mens het 'n grondh(1)_ding kragtens sy bestaan, maar die c;rondrlOUdil1J; is nie by alm.al diesel e nie en wel

omdat die lowonsopvatting so verskillend is. Grondhoudinge verskil by ind:iwidue, volkore en kul ture. So verskil die Oosto van j'i;;,; i,~ieste tervvyl die 00 onderling met die Ooste

en die st:::; and (3 1,7,J s t c; v e r s le i 1 . Volkero en indi 'Nidu:.; l;:;'N~ hullo goobjok: voordo kultuuT'vormo as gckontinueordc I)rojoksies van dio os. Dit is hullo

vocding odorn. t is dio gokristallisoordo boskouingo oor mons on low..::: on di.::; Ylaardovol18 dio low~ wat bepal~nd is vir wonsho'J.ding \;n arb::.: idsvorrigt Dit is die ideolo­ giese momenta wat e alleen persoo ikhede met mekaar laat

ko~pereer nie maar ook met me~aar in bots bring on wat kulture laat vorrys om daarna ashope voran1er to word. Die mens levve nou mao,r eenmaal uit bepaalde inhoude van die ryk van die ,'Sees j gee hy hom nooit rekenskap van die

inhoude nie.

186.

inks volk hou horn met 'n vorm van gaorganiseerde

opvo edingsvlerk s Dit het sy opvoeders van beroep wat hy warf 0 C' vlat hul18 vir daardie diens aanrn.o

vol skou vlord, word deur hulle langs die wc:; van opvo edi en onderwys ~astandig. OpvoadinG is ai'e S8sist8r:J.atiseerie WyS8 van 00 van bepaaldo i~loude ait dio geobjek Grde

kultuurVOi.~Ele. Dis die taak van die opvoeder van beroep om stelse i:3'e en verantvl{oordbare wyse die ideologil'~ se momente te laat inslaan om 'n sodaniE;e lewenshou-ling by die

jeug te ontwikkel dat e deur wil en waurdebep ing, sindhaid en gadrag die idee sal b,)nader \'Jeiarui t die volk 6elewo het on -,vaarui t hy op dio pad na sy OQst01Iuning behoort

te: lO'i'/8 0:: :::is om to It).wo. Omdat dio irrasionole in die mons

so bestaall I:lot insluiti~g van sy vcr18do on vorwagtinge vir die toe so'n oorweldigende rol eel, en nie2and op uit­ sluitlik loglese gronde sy lewenshouding kan regverdig nie, bly die bes poging om 'n lewensopvatting te +'ormuleer maar 'n kunsma.t aangeleentheid. Die produkte daarvan wat waardeor

"

on beoordcol kan word, is maar indikasies van die wese daarvan, tervvyl (; intorpr.;:; ts.sic in ton:1':: V".11 cio lowonsopv tir~'!,

gosldod. ~ie ewige ideH word verskillend geInterpreteer en sal hierdie idee by enige pedagor:;iese tipolosie as tipol ie van lewensopvatting noodwendig verskillend spreek.

In erdio afdeling gaan di t 11i0 om vraar::lering on beoordeling niQ maar suiwere deskripsie. In die lig, van die voelhoid van rigtingc van le'ilensopva tting s 'n peda,;ogie se

tipolo,gie ook erens 'n plekkie moat he maar <ii t s alleen proewe w<.;es want di t weerkaats die benaderLll::,swyse van

die idee van die onderwyser van 'n besondere t?;ro in on bepauldc periode illet bepaalde ideologidse mO~:h;r..tG -t dio kultuur V"Jl'l die Wosto. Die. 'proewe van 'n po·lago aso tip ogie