Hoorn van ellende
Door Nelleke Noordervliet (Trouw, 23 juli 2011)
Oxfam Novib kapittelt ons. We geven te weinig voor de honger in de Hoorn van Afrika. Dit is mijn repliek.
Vele jaren geleden was ik in Noord-Ethiopië om een tv-programma te maken voor Unicef, een reportage over de aanleg en het onderhoud van waterputten. Het was een memorabele ervaring. Behalve hulpeloosheid, mededogen en woede voelde ik gêne. Daar kwamen we met onze witte jeeps en onze cameraploeg. We filmden de ontbering, en vertrokken weer om hier het schuldgevoel te voeden en de beurzen te openen.
Hongersnood is een regelmatig weerkerend fenomeen, vooral in die contreien. Droogte is de oorzaak, maar meer nog de politieke situatie. Er is geen infrastructuur, geen scholing, geen middenklasse die net als in de Arabische wereld voldoende is toegerust om omwentelingen af te dwingen. Mensen kunnen hun eigen lot niet verbeteren. Hulporganisaties moeten de krijgsheren betalen om het hongerende volk te mogen voeden. Cynischer en misdadiger kan het niet worden. Het adagium dat noodhulp altijd gegeven moet worden versterkt dus de status quo. Complicerende factor is dat hulporganisaties er uit zelfbehoud belang bij hebben hulp te blijven verlenen. Dat maakt de vraag naar de effectiviteit van hulp urgent. Een
moeilijke vraag. Rede en gevoel staan tegenover elkaar.
'Noodhulp' is hulp bij natuurrampen als aardbevingen of overstromingen: het gebeurt plotseling, je kunt je er niet op voorbereiden. Daar moeten onverwijld tenten, medicijnen en logistieke deskundigen heen. Dat doen we trouwens ook behoorlijk slecht, gezien de chaos na de tsunami van kerst 2004 en de aardbeving in Haïti van 2010.
Maar is een hongersnood een echte, onvoorziene en niet te voorkomen natuurramp? Na de actie 'Eten voor India' in de jaren zestig is er in India geen echte massale hongersnood meer geweest. Er is daar iets gebeurd op het gebied van landbouw en distributie.
Voor de Hoorn van Afrika is een early warning system ingesteld die de instanties moet waarschuwen voor een dreigende hongersnood. Die zie je aankomen door het mislukken van oogsten, langdurige droogte en de hoogte van voedselprijzen. Zo'n systeem is bedoeld om tijdig maatregelen te treffen. Van onvoorzien is geen sprake. De waarschuwing dient om de regeringen te dwingen zich om hun volk te bekommeren.
Je maakt mij niet wijs dat samenwerking van de internationale gemeenschap en de
overheden van de betreffende landen niet tot een programma zou kunnen leiden waarbij de ellende wordt beperkt. Je maakt mij niet wijs dat die hoek van de wereld agrarisch reddeloos is. De internationale organisaties willen wel, maar de regeringen van Somalië (is daar een regering?), Ethiopië en Kenia verzaken op misdadige wijze hun plicht. De politieke instabiliteit heeft de grootste schuld.
Het Westen roept altijd om democratie. Dat schijnt een panacee te zijn voor alle kwalen. Maar een democratie is een lang leerproces. En het is de vraag of een dictatuur ertoe
gebracht kan worden het belang van het volk boven het eigenbelang of het belang van de eigen groep te laten gaan. Zijn er afspraken mogelijk met autocratische heersers? Hoe kun je vertrouwen op failed states? Twaalf van de twintig slechtst functionerende staten liggen in Afrika.
Het lenigen van de nood op korte termijn bevredigt het gevoel maar bestendigt de situatie waarin steeds weer hongersnood ontstaat. Het lijden wordt gerekt en verlengd en herhaald. Het niet-lenigen van nood op korte termijn en het kiezen voor het uitoefenen van politieke druk of dwang bevredigt het verstand maar is een bijna onmogelijke opgave. Zeg maar eens tegen een hongerende moeder dat ze geen brood krijgt maar in opstand moet komen en dat wij haar daarbij zullen helpen.
Ik weet het niet. Maar ik wil ook niet blindelings geld geven, daarmee de vraag in schuldgevoel smoren, en uiteindelijk de ellende rekken.
