! ! ! !
!
Adrianus!Bogaers!
!
!
!
A!journey!through!Sicily!in!1843!
!
!
!
!
!
!
Edited!by!Sanne!Boomsma!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
Sanne!Boomsma,!s1037730!
MA!thesis!
First!reader!Prof.!dr.!P.G.!Hoftijzer!
Second!reader!F.!Praal!MA!
07C08C2015!
!
!
!
Index!
!
Introduction! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! 3! ! The!Grand!Tour!and!the!rise!of!tourism! ! ! ! ! ! 3! Travel!in!Italy!and!Sicily! ! ! ! ! ! ! ! 5! ! The!itinerary!in!Italy!! ! ! ! ! ! ! 5! ! Practicalities!of!travel!in!Italy! ! ! ! ! ! 7! ! Travel!in!Sicily! ! ! ! ! ! ! ! 9! Adrianus!Bogaers!and!his!travel!companions! ! ! ! ! 11! Bogaers’!journey!and!travel!journal! ! ! ! ! ! 12! Editorial!method! ! ! ! ! ! ! ! ! 14! Cited!sources!in!the!text! ! ! ! ! ! ! ! 16! List!of!abbreviations!frequently!used!in!the!text! ! ! ! ! 18! Bibliography! ! ! ! ! ! ! ! ! ! 19! ! A!journey!through!Sicily! ! ! ! ! ! ! ! ! 20! ! Napels,!zondag!den!13e!augustus!1843.! ! ! ! ! ! 21! ! Op!zee.!Maandag!den!14e!augustus!1843.! ! ! ! ! ! 24 ! Messina,!dingsdag!den!15e!augustus!1843.! ! ! ! ! 30! ! Woensdag!den!16e!augustus!1843,!wij!verlaten!Messina.! ! ! 36! !Donderdag!den!17e!augustus!1843,!wij!staan!‘s!morgens!ten!half!vier!op!en!rijden! Giardini!uit.! ! ! ! ! ! ! ! ! ! 41! Vrijdag!den!18e!augustus!1843!te!Catania.! ! ! ! ! 44! Zaterdag!den!19e!augustus!1843.!Uitstap!uit!Catania!naar!den!Etna.! ! 50! 20!augustus!1843.! ! ! ! ! ! ! ! ! 54! Maandag!den!21e!augustus!1843!te!Catania.! ! ! ! ! 61! Dingsdag!den!22e!augustus!1843!te!Catania.! ! ! ! ! 63! Woensdag!den!23e!augustus!1843!te!Priolo.! ! ! ! ! 68! 24!augustus!1843.!Vertrek!uit!Syracuse.! ! ! ! ! ! 75! Vrijdag!25!augustus!1843.! ! ! ! ! ! ! ! 78! Zaterdag!den!26e!augustus!1843.! ! ! ! ! ! ! 80! Zondag!den!27e!augustus!1843.! ! ! ! ! ! ! 83! Maandag!den!28e!augustus!1843.! ! ! ! ! ! ! 89! Dingsdag!den!29e!augustus!1843.! ! ! ! ! ! ! 94! Woensdag!den!30e!augustus!1843.!! ! ! ! ! ! 98! Palermo,!donderdag!31!augustus!1843.! ! ! ! ! ! 100! Palermo,!1!september!1843.! ! ! ! ! ! ! 105! Notes! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! 109!!
!
!
Introduction!
!
The!Grand!Tour!and!the!rise!of!tourism!
! The!European!Grand!Tour!was!a!long!journey!around!the!principal!cities!of!Europe!as!the!final! education!and!polish!for!aristocratic!young!men.1!It!is!often!seen!as!a!quintessentially!British! phenomenon!of!the!eighteenth!century,!although!it!was!also!common!in!other!(northern)! European!countries,!especially!in!the!second!half!of!the!century:!in!Italy!it!was!known!as!the! peregrinatio*academica*and!in!Germany!as!the!Kavaliersreise.2!The!Grand!Tour!was!also!not! only!made!in!the!eighteenth!century;!the!foundations!of!it!were!laid!in!the!late!seventeenth! century.!Richard!Lassels!helped!establish!the!phenomenon!of!the!Grand!Tour!in!his!Voyage*of* Italy!(1670),!in!which!he!explained!how!travel!would!equip!young!men!with!independence! and!selfCreliance,!the!necessary!qualities!of!masculinity.3!The!period!of!the!Grand!Tour!ends!in! the!early!nineteenth!century,!when!continental!travel!slowly!evolved!into!the!earliest!forms!of! mass!tourism.! ! The!educational!purpose!of!the!Grand!Tour!was!partly!in!separating!the!youth!from!the! comfort!and!ease!of!home,!and!with!that!from!the!protection!of!their!parents.!Rising!early,! hunger,!long!hours!in!the!saddle!and!possible!danger!would!stimulate!endurance!and!courage.! Beside!personal!growth,!the!Grand!Tour!also!offered!education!in!politics,!statecraft,!antiquity! and!connoisseurship,!all!crucial!aspects!of!the!aristocratic!man.!It!was!commonly!believed!that! travel!to!foreign!countries!and!societies!would!facilitate!social!polish!through!conversation,! mixing!with!the!polite!society!of!other!nations!and!through!the!acquisition!of!skills!such!as! dancing!and!swordsmanship.4! ! There!was!certainly!also!an!element!of!pleasure!in!the!Grand!Tour.!The!most!popular! destinations!were!France,!which!meant!Paris,!and!Italy.!The!latter!offered!several!important! advantages:!it!had!more!classical!sites!than!France!and!Paris!did!not!satisfy!those!tourists!who! craved!for!a!warm!climate!to!improve!their!health!as!well!as!Italy!did.!Moreover,!the!regular! wars!between!France!and!its!neighboring!countries!severely!limited!and!discouraged!visits!to! France,!especially!for!the!British.!The!big!Italian!cities!offered!it!all,!including!pleasure! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1!R.!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour.*The*British*in*Italy,*c.*1690B1820!(Cambridge:!Cambridge!University!Press,! 2012),!p.!2.! 2!C.!Hornsby!(ed.),!The*impact*of*Italy:*The*Grand*Tour*and*beyond*(London:!The!British!School!at!Rome,!2000),!p.! 56.! 3!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour,!p.!23.!(Venice),!classical!antiquity!(Rome,!Naples),!Renaissance!architecture!and!art!(Florence),!the! splendors!of!Baroque!culture!(Rome,!Venice)!and!opera!(Milan,!Naples).5! ! The!itinerary!was!roughly!standardized!over!the!course!of!the!eighteenth!century.!This! was!mainly!a!result!of!the!limitations!of!the!nature!of!transport!and!the!availability!of!inns,! coaches!and!guides.!Travel!journals,!letters!and!guidebooks!therefore!show!many!similarities.! All!travelers!visited!the!same!sites,!went!on!the!same!excursions,!traveled!the!same!roads!and! stayed!in!the!same!inns.6!Most!tours!started!with!a!visit!to!Paris!and!the!court!at!Versailles,! followed!by!a!journey!to!the!lower!Rhone!valley!(Orange,!Nîmes,!etc.),!for!the!classical! antiquities!there.!Then!the!Alps!were!crossed!and!the!cities!of!northern!Italy,!including!Turin,! Milan,!and!Venice!were!toured.!Florence,!Rome,!and!Naples!formed!the!climax!of!the!tour,! after!which!the!return!was!often!made!through!Switzerland,!Germany!and!the!Low!Countries.7! Though!the!order!of!the!countries!and!cities!visited!may!have!varied,!the!stops!almost!always! remained!the!same.! ! The!heyday!of!the!aristocratic!Grand!Tour!is!said!to!have!passed!by!1760.!Young!men! of!the!elite!were!still!being!sent!to!France!and!Italy!to!finish!their!education,!but!educational! writers!were!increasingly!questioning!the!value!of!such!a!practice.8!Much!of!the!debate! focused!on!the!lack!of!control!over!the!youth!and!the!consequences!of!heavy!expenditure!and! personal!excess.9!Courtly!civility!and!skills!like!swordsmanship!and!dancing!declined!in! importance!and!the!didactic!value!of!classical!antiquity!was!being!questioned:!the!curricula!of! public!schools!now!included!subjects!with!a!greater!relevance!to!the!modern!age.10!All!of!this! changed!the!essence!of!the!Grand!Tour:!it!was!no!longer!just!the!preserve!of!the!elite,!the!tour! had!become!possible!for!the!less!wellCeducated!middle!class!as!well,!and!this!included!women! and!children!traveling!with!their!families.!With!these!changes,!the!length!of!the!tour!also! changed.!When!the!tour!was!still!mainly!for!educational!purposes!it!could!last!up!to!forty! months,!but!when!it!changed!into!a!more!general!cultural!tour,!the!length!severely!declined!to! only!a!few!months.!This,!however,!did!not!influence!the!number!of!cities!being!visited,!as! people!simply!stayed!for!shorter!periods.11! ! There!were!also!other!factors!changing!the!traditional!Grand!Tour.!The!rise!of! Romanticism!and!the!emergence!of!the!picturesque!had!a!decisive!impact!on!itineraries!and! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 5!J.!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour!(New!Haven!&!London:!Yale!University!Press,!2003),!pp.!2C3. 6!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour,!p.!4.! 7!J.!Towner,!‘The!Grand!Tour.!A!Key!Phase!in!the!History!of!Tourism’,!Annals*of*Tourism*Research,!12!(1985),!p.! 301.! 8!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour,!p.!7.! 9!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!p.!11.! 10!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour,!p.!23.!
travel!writing.!By!the!last!quarter!of!the!eighteenth!century,!travelers!used!travel!writing!as!a! medium!to!record!their!refined!sensibility!and!their!impressions!of!what!they!had!seen.12! Travel!journals!became!more!personal.!The!Enlightenment!also!shifted!the!focus!of!travel! writing!towards!an!interest!in!native!manners!and!customs.!The!emergence!of!the!sublime! and!the!picturesque!changed!the!itineraries!of!the!Grand!Tour!because!of!an!increased! interest!in!rural!landscapes!and!scenery.! ! The!French!Revolutionary!Wars!(1792C1802)!and!the!Napoleonic!Wars!(1803C1815)! also!had!a!decisive!impact!on!the!Grand!Tour.!During!this!period!travel!through!France!and! parts!of!Italy!was!impossible!or!inadvisable!and!other!parts!of!Europe!were!explored!instead.! The!victory!at!Waterloo!had!also!ushered!in!a!new!era!in!which!Europe!was!open!to! ‘everybody’.13!Travelers!noticed!changes!after!the!Revolutionary!Wars!within!Italy:! improvement!in!manners,!better!roads!and!cleaner!streets.!Some!changes!were!negative,! mainly!the!absence!of!important!works!of!art,!which!had!been!moved!to!Paris,!and!the! breakdown!of!law!and!order!in!the!Neapolitan!kingdoms.14! ! A!final!factor!that!had!an!impact!on!the!Grand!Tour!was!the!rise!of!railways!and!new! businesses!devoted!to!popularizing!leisure!travel.!Rail!and!steamship!travel!not!only!extended! the!distance!of!touring,!but!also!reduced!the!costs!in!the!early!nineteenth!century.!This! opened!up!leisure!travel!for!even!more!people,!which!eventually!resulted!in!a!better! infrastructure!and!the!emergence!of!a!tourism!industry.!The!increased!interest!in!and! possibility!for!travel!offered!a!golden!opportunity!for!travel!agents.!Organized!sightseeing!and! conducted!touring,!first!organized!by!Thomas!Cook!in!1841,!signaled!the!beginnings!of!mass! tourism.15! !
Travel!in!Italy!and!Sicily!
!
The*itinerary*in*Italy* There!was!no!set!route!in!and!to!Italy.!Though!the!principal!cities!visited!were!almost!always! the!same,!the!order!in!which!they!were!visited!or!the!route!taken!to!get!there!could!differ! substantially.!Additionally,!external!factors,!like!weather!conditions,!and!internal!factors,!like! personal!preferences,!could!change!the!planned!itineraries,!spending!longer!or!shorter!than! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 12!Idem,!p.!272. 13!J.!Buzard,!‘The!Grand!Tour!and!after!(1660C1840)’,!in!P.!Hulme!&!T.!Youngs!(eds.),!The*Cambridge*Companion* to*Travel*Writing!(Cambridge:!Cambridge!University!Press,!2002),!pp.!42C47.!! 14!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour,!pp.!11C12.! 15!R.S.!Lambert,!The*Fortunate*Traveller.*A*Short*History*of*Touring*and*Travel*for*Pleasure!(London:!A.!Melrose,!planned!in!a!certain!city.!When!planning!his!trip!through!Italy,!the!traveler!was!advised!to! arrange!his!journey!according!to!events!in!specific!cities:!the!Carnival!in!Venice,!the!Holy! Week!in!Rome!and!the!Octave!of!the!Sacrament!in!Bologna,!just!to!name!a!few.16! ! When!traveling!from!France!to!Italy,!it!was!necessary!to!cross!the!Alps.!This!was!a!long! and!tiresome!journey,!made!much!shorter!by!the!opening!of!a!carriage!road!across!the!Alps!to! Turin!in!the!1780s.17!Turin!was!the!first!major!Italian!city!after!the!Alps!and!it!was!often!a! disappointment.!It!was!underpopulated!and!dull.!After!seeing!all!the!sights,!the!tourists!were! almost!forced!to!remain!in!their!inn,!because!they!were!rarely!asked!to!dine!in!a!private! house.18!From!Turin!there!were!several!routes!going!to!the!major!cities!of!northern!Italy:! Milan,!Venice!and!Genoa.19!It!was!possible!to!go!from!Turin!to!Venice,!going!through!Milan.! Some,!however,!chose!to!go!to!Genoa!first!and!to!see!Venice!on!their!way!back!from!Rome!and! Naples.20! ! Milan!was!not!noted!for!artistic!treasures!to!compete!with!other!cities!in!Italy,!like! Florence!or!Venice,!but!most!tourists!found!it!pleasant.!The!society!was!welcoming,!there!was! good!opera,!and!the!Ambrosian!Library!had!a!vast!collection!of!manuscripts,!sculptures!and! drawings.21!Venice!offered!a!different!experience!to!other!Italian!cities:!the!canals.!It!was!also! famous!for!its!splendid!treasures!and!spectacles,!like!the!Carnival!and!the!Marriage!with!the! Sea.!As!a!medieval!city!with!no!remnants!of!a!classical!civilization,!it!also!offered!a!different! perception!than!cities!like!Rome,!Naples!and!Florence!with!their!ClassicalCBaroque! interaction.22!Genoa!had!a!rich!history!and!many!artistic!treasures,!but!no!royal!court!to!serve! as!a!focus!for!activities.!The!city!itself!was!beautiful,!with!a!magnificent!harbor!and!luxurious! palaces.! ! The!important!cities!in!the!middle!of!Italy!were!Bologna!and!Florence.!Bologna!had! many!beautiful!palaces!and!churches!and!an!excellent!university,!specialized!in!law.!But!what! tourists!mostly!remembered!about!Bologna!were!the!ice!in!boiled!wine,!the!machines!on!hotel! tables!for!driving!away!flies,!and!the!paintings.23!From!Bologna!the!traveler!would!ride!to! Rome,!often!through!Florence.!Florence!was!one!of!the!highlights!of!the!Grand!Tour.!Though! the!nobility!rarely!asked!travelers!for!anything!more!than!a!conversazione!with!lemonade,! there!was!much!to!occupy!the!tourist!in!and!around!the!city.!He!could!go!to!the!theatre,!listen! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 16!C.!Hibbert,!The*Grand*Tour!(London:!Weidenfeld!and!Nicolson,!1969),!p.!112. 17!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!p.!30.! 18!Hibbert,!The*Grand*Tour,!pp.!100C101.! 19!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!p.!34.! 20!Hibbert,!The*Grand*Tour,!p.!112.! 21!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!p.!37,!C.!Hibbert,!The*Grand*Tour,!p.!119.! 22!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!pp.!38C40.!
to!street!musicians,!visit!the!many!chapels,!churches!and!palaces,!go!to!the!horse!races!and! much!more.24! ! The!principal!cities!of!the!south!were!Rome!and!Naples.!Like!in!Florence,!the!tourist! never!had!to!be!bored!in!Rome.!Around!Easter!there!were!many!religious!festivals!and!events,! like!the!Roman!Carnival.!In!less!exciting!seasons,!the!tourist!could!go!to!the!theatre!or!visit!the! antiquities.!For!many!tourists!the!highlight!of!their!visit!was!their!presentation!to!the!Pope.!In! the!days!of!Pius!VII!(1742C1823)!they!would!be!received!in!the!Vatican!gardens.25!Naples! could!be!reached!either!by!sea!or!by!land.!This!southern!city!offered!not!only!many!sights!in! the!city!itself!–!theatre,!opera,!palaces,!villas!and!museums!–,!but!it!also!had!major!attractions! nearby.!Vesuvius!was!one!of!the!highlights!of!the!entire!journey,!just!like!Pompeii!and! Herculaneum,!which!had!begun!to!be!excavated!since!the!first!half!of!the!eighteenth!century.! The!remains!of!Greek!temples!at!Paestum!were!also!a!major!tourist!sight.26!Naples!was!as!far! south!as!most!travelers!of!the!Grand!Tour!would!go,!and!so!the!road!north!began!again!from! Naples.!The!traveler!would!return!by!a!route!which!would!take!him!past!the!towns!he!had!not! see!on!the!way!down.27! ! Practicalities*of*travel*in*Italy* The!actual!traveling,!moving!from!one!place!to!another,!took!up!much!of!the!time!of!tourists!as! horseCpulled!carriages!and!windCdriven!boats!were!relatively!slow.!Traveling!by!carriage! required!frequent!stops!for!fresh!horses,!and!traveling!by!sea!was!very!dependent!on!the! wind.!Another!factor!that!negatively!impacted!the!speed!of!travel!was!the!fact!that!eighteenthC century!travelers!did!not!travel!by!night.28! ! Tourists!could!hire!vehicles,!travel!with!the!transport!available!to!the!local!inhabitants! or!take!their!own!carriages.!When!travelers!used!a!carriage,!they!were!also!required!to!hire! coachmen!and!to!rely!on!the!system!of!posting!to!obtain!fresh!horses.!The!quality!and!price!of! posting!differed!greatly!throughout!the!country,!causing!delays!or!changes!to!the!itinerary.29! Heavy!rain,!snow!and!extreme!heat!also!caused!problems.! ! Travel!over!water!also!happened,!though!it!was!less!common!than!travel!over!land.! River!transport!especially!posed!problems,!as!many!of!the!rivers!in!Italy!had!not!been! canalized,!were!shallow,!or!were!either!flooded!or!dried!up.!Travel!over!water!also!included! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 24!Idem,!pp.!116C118. 25!Idem,!pp.!138C139.! 26!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!pp.!54C55.! 27!Hibbert,!The*Grand*Tour,!pp.!164C165.! 28!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!p.!81.!
voyages!by!sea.!These!were!usually!very!short,!but!could!also!be!longer:!the!only!way!to!reach! Sicily!was!by!sailing!boat!and!later!also!by!steamship.30! ! The!fact!that!Italy!was!composed!of!different!states!–!kingdoms,!grand!duchies,! republics,!and!the!states!of!the!pope!–!forced!repeated!customs!inspections,!and!therefore!the! need!of!bribes,!on!the!tourists.!These!customs!inspections!also!meant!that!the!traveler!was! constantly!being!bothered!with!checks!of!his!passport,!his!certificates!of!health31,!his!letters!of! credit!and,!in!some!towns,!documents!signed!by!the!authorities!that!were!needed!to!be!able!to! sleep!in!the!local!inns.!The!different!states!also!necessitated!changing!money!and! understanding!the!different!currencies!and!exchange!rates.32! ! A!major!factor!encouraging!travelers!to!spend!as!much!time!in!larger!cities!instead!of! smaller!towns!was!the!nature!of!the!accommodation!available.!Accommodation!outside!of!the! major!cities!in!Italy!was!only!provided!on!a!few!of!the!leading!routes!and!even!then!it!was! often!found!inadequate.!In!the!bigger!cities,!however,!good!accommodation!could!be!found! and!travelers!were!generally!content!with!its!quality.!The!definition!of!‘clean’!differed!a!bit!in! Italy!and!bugs!were!an!everCpresent!phenomenon!in!almost!all!inns!and!hotels.!When!en* route,!sometimes!accommodation!even!had!to!be!shared!with!horses!and!other!animals.33! ! When!it!came!to!food,!travelers!were!usually!not!acquainted!with!the!Italian!way!of! cooking!and!the!dishes!they!were!being!served.!In!the!eighteenth!century!there!was!much! more!geographical!and!seasonal!variety!than!exists!nowadays,!mainly!due!to!the!limited! refrigeration!available.!It!was!difficult,!if!not!impossible,!to!transport!food!over!longer! distances.!As!a!result,!there!was!a!shortage!of!food!and!a!lack!of!variety!in!the!rural!areas,! while!the!larger!towns!had!a!bigger!quantity!and!variety!of!food,!mostly!due!to!the!market! gardens!surrounding!them.!Different!cooking!techniques!also!posed!a!problem!for!the! travelers,!for!whom!Italian!cuisine!was!a!novelty.!There!were!similar!issues!with!drink,! though!this!was!easier!to!transport!than!food.34!Often!during!longer!journeys!wine!and!food! was!taken!so!as!to!permit!meals!on!the!road.! ! Cost!was!also!an!important!issue!during!the!Grand!Tour.!It!is!difficult!to!calculate!exact! costs,!because!they!varied!greatly!between!individual!tourists!and!because!the!exchange!rates! of!all!the!different!currencies!throughout!the!eighteenth!century!are!unknown.!Food,! accommodation!and!transport!were!the!principal!expenses!met!by!tourists.!Often,!there!was!a! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 30!Idem,!pp.!86C90. 31!These!certificates!were!obligated!in!certain!Italian!states!to!make!sure!that!the!carrier!did!not!have!any! infectious!diseases!upon!entering!the!state.! 32!Hibbert,!The*Grand*Tour,!pp.!103C104.! 33!Black,!Italy*and*the*Grand*Tour,!pp.!68C69.!
strong!price!fluctuation!between!accommodation!and!food!over!a!long!period!and!for!shorter! periods.!There!was!also!a!difference!between!prices!agreed!in!advance!and!those!which!had! not!been.!In!areas!that!were!more!popular!prices!were!higher.!Other!sources!of!expense!were! clothes,!tickets!to!the!theatre!or!opera,!guides,!presents!and!souvenirs!and,!of!course,!tips.35! ! Most!tourists!did!not!travel!with!large!quantities!of!any!currency.!Instead!they!relied! on!paper!instruments!of!credit,!by!which!they!could!draw!on!foreign!correspondents!of!his! banker!at!home!for!a!specified!sum.!The!techniques!of!banking!improved!during!the!century! and!banks!were!able!to!offer!increasingly!better!service.36! ! Most!tourists!were!accompanied!on!their!travels!by!a!guide,!either!in!the!form!of!a! guidebook!or!in!that!of!a!person.!Tourists!would!take!guidebooks!with!them!from!home!or! buy!them!during!their!travels.!It!was!also!usual!to!hire!guides!in!large!cities.!Often!the!guide! doubled!as!an!extra!servant.!As!guides!were!paid!little,!they!often!tried!to!earn!extra!money!by! taking!commissions!from!hoteliers,!tailors!and!the!likes.37! ! Travel*in*Sicily! At!the!time!when!the!Grand!Tour!was!opening!up!to!the!middle!class!as!well,!travelers!felt!the! need!to!make!their!tour!unique!and!to!distinguish!themselves!from!the!‘common!tourist’.!One! way!of!doing!this!was!to!travel!to!new!places.!From!the!second!half!of!the!eighteenth!century! Sicily!slowly!became!a!more!popular!destination,!partly!due!to!the!emergence!of!travel!guides! written!about!Sicily.!Travelers!soon!realized!that!Sicily!was!completely!different!from!the!rest! of!Italy,!both!in!terms!of!landscape!and!in!terms!of!architecture.!The!ancient!Greek!remnants! are!mixed!with!traces!of!the!Arab!domination!from!831!to!1072!and!the!Norman!presence!in! the!eleventh!and!twelfth!centuries.!The!long!and!interesting!history!of!this!island!has!molded! an!equally!interesting!population!with!complex!characters!and!passions.38!The!island!is!also! one!of!contrasts:!the!big!cities!have!wealth!and!prosperity,!while!the!farmers!live!in!incredible! poverty.39! ! Just!like!in!Italy,!there!was!no!set!route!in!Sicily.!One!could!either!arrive!by!boat!in! Palermo!or!Messina!and!from!there!one!could!tour!the!island!in!a!clockwise!fashion,!or!an! counterCclockwise!fashion.!And!of!course!there!were!some!mustCsee!sights.!The!first!of!many! things!that!Sicily!has!to!offer!are!natural!phenomena!and!landscapes,!in!which!the!travelers!of! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 35!Idem,!pp.!94C99.! 36!Idem,!pp.!101C103.! 37!Idem.,!p.!98.! 38!H.!Tuzet,!Voyageurs*Français*en*Sicile*au*temps*du*Romantisme*(1802B1848)*(Paris:!Boivin!et!Compagnie,! 1944),!p.!2.!
the!Romantic!period!had!a!special!interest.!The!most!famous!of!these!is!Mount!Etna.!The! ascension!of!this!volcano!was!part!of!nearly!all!itineraries.!Other!sites!include!the!plains!of! Palermo!and!Agrigento,!the!Cyano!river!and!the!latomie*(caves!in!rocks),!both!near!Syracuse,! and!the!Monreale!mountain,!near!Palermo.40!! ! Sicily!is!also!filled!with!many!remains!of!classical!antiquity.!The!temples!of!Agrigento! are!the!most!famous!and!the!most!complete!Greek!temples!on!the!island.!Segesta,!an!ancient! Greek!city,!also!has!remains!of!a!temple.!Beside!temples!Sicily!is!host!to!two!Greek!theatres,!in! Taormine!and!Syracuse.41! ! With!Romanticism!came!a!renewed!interest!in!the!Middle!Ages!and!the!Gothic!style.!On! Sicily!this!Gothic!style!is!mixed!with!Arab!influences,!like!in!the!architecture!of!the!cathedral! of!Palermo.!But!there!was!also!much!interest!in!Baroque!churches!like!the!cathedral!at! Catania.42!! ! Many!travelers!had!differing!opinions!about!the!larger!cities!on!the!island.!Palermo! was!universally!admired!by!Romantic!travelers,!who!were!intrigued!by!the!large!number!of! balconies!in!the!city.!Messina!was!hit!hard!by!the!earthquake!of!1783,!but!this!gave!the!city! more!prestige!in!the!eyes!of!the!travelers,!who!often!preferred!it!to!Palermo.!Catania!gave!off! an!air!of!magnificence,!of!a!civilized!life!filled!with!luxury.!Syracuse,!on!the!contrary,!was! viewed!with!contempt!by!most!travelers!because!of!its!idle!people!and!narrow,!burning! streets.!The!smaller!towns,!especially!those!further!inland,!astonished!their!visitors!with!their! poverty!and!lack!of!spirit.43!! ! The!cities!of!Sicily!also!had!many!festivals,!the!biggest!of!which!were!dedicated!to!the! patron!saints!of!the!respective!cities.!Messina,!for!example,!has!two!festivals!dedicated!to!the! patron!Saint!Mary:!the!festa*della*Madonna*Assunta,!celebrated!every!August!and!the!festa* della*Madonna*della*Lettera,!held!every!3!June.!Both!festivals!are!celebrated!with!a!large! procession!of!a!votive!cart,!la*Vara,!and!fireworks.!In!Palermo!Saint!Rosalia!is!honored!every! year!in!July,!also!with!a!procession!and!fireworks.!In!Catania!Saint!Agatha!is!honored,!though! this!festival!was!less!popular!among!travelers.44! ! The!practicalities!of!travel!in!Sicily!resembled!those!in!the!rest!of!Italy.!The!biggest! difference!was!that!as!Sicily!was!less!popular,!it!was!less!prepared!for!tourists.!This!meant! worse!roads!and!more!primitive!inns,!if!there!were!any.!This!all!slowly!changed!during!the! late!eighteenth!and!early!nineteenth!century,!as!Sicily!became!an!increasingly!popular! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 40!Tuzet,!Voyageurs*Français*en*Sicile,!pp.!213C220.! 41!Idem,!pp.!245C248.! 42!Idem,!pp.!253C256.! 43!Idem,!pp.!260C269.!
destination.!The!main!vehicles!used!were!the!lettiga*(litter),!the!calesh!and!the!charabanc.!For! mountainous!or!primitive!roads!mules!and,!to!a!lesser!degree,!horses!were!used.45!! !
Adrianus!Bogaers!and!his!travel!companions!
! Adrianus!Bogaers!was!born!on!6!January!1795!in!The!Hague!to!an!affluent!family!of!religious! refugees,!who!fled!from!Bruges!when!there!was!no!longer!freedom!of!religion!there.!After! finishing!the!Latin!school!in!his!hometown,!he!enrolled!as!a!student!of!law!at!the!University!of! Leiden!in!1811.!Bogaers!completed!his!studies!in!the!same!year.!According!to!some!this!was! due!to!his!extraordinary!talent,!according!to!others!it!was!a!result!of!the!circumstances!of!the! time,!probably!referring!to!the!Napoleonic!Wars.!He!first!practiced!law!in!The!Hague,!but! when!his!father!was!transferred!to!Rotterdam!in!1813,!Adrianus!followed!him!and!became! lawyer!des*droits*réunis,!which!was!one!of!the!new!tax!departments,!set!up!by!Napoleon.!After! Napoleon’s!defeat!Bogaers!kept!working!as!a!lawyer!in!Rotterdam.!In!1828!he!married!Maria! Elisabeth!Gleichmann,!who!died!only!a!year!later,!leaving!him!with!an!only!daughter.!From! 1829!he!started!working!in!the!courts!in!Rotterdam,!first!as!a!judge!and!later!as!viceC president.!Health!issues,!especially!his!increasing!deafness,!ultimately!forced!him!to!resign! from!his!post!in!1853.!! ! More!than!as!a!lawyer,!Bogaers!became!known!as!a!poet!and!man!of!letters.!He!joined! the!Hollandsche*Maatschappij*van*Fraaije*Kunsten*en*Wetenschappen!(Dutch!Society!of!the! Fine!Arts!and!Sciences)!in!1817.!He!first!published!a!poem,!titled!Volharden!(Persevere),!in! 1832.!He!became!president!of!the!Dutch!Society!in!1834.!He!was!also!a!member!of!several! other!societies!dedicated!to!the!fine!arts!and!literature.!His!most!famous!poems!are!Jochébed! (1835),!De*togt*van*Heemskerk*near*Gibraltar!(1837)!and!Adams*eerstgeborene!(1843).!He!was! also!a!proficient!prose!writer!and!had!linguistic!interests,!as!is!demonstrated!by!his!many! contributions!to!magazines!like!De*Taalgids!and!later!in!the!TaalB*en*Letterbode.! ! As!a!remedy!against!his!deafness!Bogaers!traveled!quite!a!lot.!He!first!went!to! Wiesbaden!in!1839,!then!in!1840!to!Paris!and!the!Pyrenees,!followed!by!travels!to! Switzerland!(1842),!Italy!and!Sicily!(1843),!to!a!spa!in!Boppard!and!other!parts!of!Germany! (1848C9).!In!the!1850s!he!revisited!some!of!these!countries.!He!also!traveled!in!the!Low! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Countries,!with!a!preference!for!Spa!in!the!Ardennes!and!its!natural!springs.!During!one!of!his! trips!to!Spa!he!got!a!fever!and!he!died!after!a!couple!of!days!later,!on!11!August!1870.46! ! On!his!trip!to!Italy!and!Sicily,!Bogaers!was!joined!by!two!fellow!travelers,!J.J.F.! Noordziek!and!W.C.!Meurs.!The!latter!could,!unfortunately,!not!be!identified.!Jan!Jacobus! Frederik!Noordziek!was!born!on!7!October!1811!in!Amsterdam,!but!he!soon!moved!to!The! Hague.!He!first!enjoyed!education!at!the!school!of!the!Maatschappij*tot*Nut*van*’t*Algemeen! (Society!for!Public!Welfare),!and!later!at!the!local!Latin!school.!He!was!then!allowed!to!follow! academic!lessons,!but!was!not!able!to!due!to!financial!strains.!Afterwards!he!was!inclined!to! focus!on!the!education!of!others.!At!the!age!of!seventeen!he!was!appointed!to!accompany!the! eldest!son!of!the!ambassador!at!the!Spanish!court,!who!was!just!twelve!years!old,!on!his! journey!through!France!and!the!Pyrenees.! ! In!1836!Noordziek!was!appointed!as!amanuensis!at!the!Royal!Library!in!The!Hague,! and!was!promoted!assistant!librarian!in!1840.!Meanwhile!he!was!still!teaching!Latin!and! Greek!as!a!private!tutor.!In!1843!he!accompanied!one!of!his!pupils!on!a!journey!through! France,!Italy!and!Sicily,!during!which!he!met!Bogaers,!and!again!in!1846!on!a!journey!through! England,!Scotland!and!Ireland.!This!pupil!is!probably!W.C.!Meurs,!as!there!is!no!mention!of! anybody!else!accompanying!Bogaers!and!Noordziek!on!their!journey.! ! In!1847!he!was!appointed!editor!of!the!Nederlandsche*Staatscourant!and!reported!on! the!actions!of!the!StatenBGeneraal*(States!General).!In!later!years!he!worked!as!librarian!of!the! Tweede*Kamer!(House!of!Representatives)!and!performed!many!other!functions!for!the! StatenBGeneraal.!He!was!a!member!of!several!national!and!international!learned!societies.!He! died!in!The!Hague!on!14!July!1886.47! !
Bogaers’!journey!and!travel!journal!
!
The!manuscript!used!for!this!edition!was!donated!to!the!Koninklijke*Bibliotheek!(the!Royal! Library)!in!The!Hague!by!Bogaers’!daughter!Johanna!in!1870,!along!with!another!substantial! part!of!his!library.48!The!manuscript!is!about!600!pages!long!and!is!bound!in!a!contemporary! red!leather!binding!with!the!title!stamped!on!it!in!gold.!The!binding!is!dated!between!1845! and!1855,!indicating!that!Bogaers!wrote!it!after!he!came!back!from!his!journey,!as!his!journey! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 46!P.C.!Molhuysen!&!P.J.!Blok!(eds.),!Nieuw*Nederlandsch*biografisch*woordenboek.*Deel*2!(Leiden:!A.W.!Sijthoff,! 1912),!pp.!191C193!and!F.A.!Snellaert,!‘Levensbericht!van!Adrianus!Bogaers’,!Handelingen*en*mededeelingen*van* de*Maatschappij*der*Nederlandsche*Letterkunde*(Leiden:!Brill,!1872),!pp.!3C12. 47!J.!Boudewijnse,!‘Levensbericht!van!J.J.F.!Noordziek’,!Handelingen*en*mededeelingen*van*de*Maatschappij*der* Nederlandsche*Letterkunde*(Leiden:!Brill,!1887),!pp.!197C201.! 48!Molhuysen!&!Blok,!Nieuw*Nederlandsch*biografisch*woordenboek,!p.!193.!The!signature!of!the!manuscript!in!took!place!in!August!and!September!of!1843.!This!assumption!is!strengthened!by!the!fact!that! the!entire!manuscript!is!written!in!a!neat!handwriting,!containing!only!a!few!corrections.! Many!journals!were!originally!kept!as!rough!notes!that!would!be!reCwritten!into!a!final! version.49!Noordziek,!who!published!fragments!of!his!own!accounts,!mentions!that!he!had! made!copious!notes!during!his!journey!and!later!converted!these!into!the!printed!text.50!In!his! manuscript!Bogaers!cites!exact!pages!and!fragments!of!many!literary!sources,!though!it!is! unlikely!that!he!had!all!these!books!with!him!on!his!journey.!It!is!therefore!very!probable!that! this!version!of!the!travel!account!was!written!at!home,!after!he!came!back!from!his!journey.!! The!text!shows!that!Adrianus!Bogaers!was!a!poet!and!a!man!of!letters.!It!is!easy!and! enjoyable!to!read!and!inspires!the!modern!reader!to!make!a!similar!trip!to!Sicily.!There!is!not! a!high!information!density,!though!at!times!Bogaers!tends!to!dryly!state!facts!from!a!book! instead!of!writing!down!his!own!experiences.!Bogaers!also!included!many!of!his!own! drawings!and!‘souvenirs’,!like!ticket!stubs!and!invitations!to!balls,!in!the!manuscript.!He!also! kept!a!detailed!account!of!various!expenses!of!his!trip!to!Naples!and!included!a!list!of! interesting!books!about!Naples!and!Sicily.!Still,!the!general!style!of!the!account!is!more! personal!and!less!informative.!It!does!not!follow!the!informative!style!of!the!guidebooks!he! cites!and!was!probably!intended!to!be!a!personal!aideCmemoire.!The!intended!public,! therefore,!was!probably!himself,!his!family!and!his!friends.!The!accurate!nature!of!his!notes! and!references!could!indicate!that!Bogaers!intended!to!publish!his!journal,!but!there!is!no! record!of!him!actually!doing!so!even!though!he!would!have!had!the!opportunity.!! The!set!of!published!fragments!written!by!his!travel!companion!Noordziek!offers!us! the!valuable!opportunity!of!checking!Bogaers’!reliability!and!honesty.!In!these,!Noordziek! describes!some!of!the!events!that!Bogaers!also!mentions,!like!their!ascension!of!the!Etna,!their! swim!in!luminous!water!and!their!stay!at!the!monastery.!These!are!described!in!mostly!the! same!way!as!in!Bogaers’!text,!except!of!course!that!they!are!written!from!a!different! perspective.!Noordziek!even!describes!the!exact!same!caravan!as!Bogaers!does.!The!main! difference!between!the!text!Noordziek!published!and!the!text!written!by!Bogaers!is!that! Noordzieks!booklet!feels!more!like!a!collection!of!anecdotes!than!a!continuous!travel!journal.! Where!Bogaers!often!describes!how!they!get!from!one!place!to!another!and!what!their! accommodation!looks!like,!Noordziek!only!describes!interesting!situations!and!conversations.! This!makes!it!difficult!to!conclusively!compare!the!two!texts.!Noordziek!also!only!published! about!thirty!pages!of!his!travel!account,!making!it!hard!to!draw!any!general!conclusions!about! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 49!Sweet,!Cities*and*the*Grand*Tour,*p.*17.! 50!J.J.F.!Noordziek,!Fragmenten*uit*een*reisboek*gehouden*op*een’*togt*door*Italië*en*Sicilië!(The!Hague:!Gebroeders!
his!account!or!writing!style!and!the!comparison!with!Bogaers’!text.!All!in!all,!the!manuscript! written!by!Bogaers!offers!more!valuable!insights!into!the!practice!of!travel!to!Italy!and! specifically!Sicily!than!Noordzieks!fragmenten!do,!making!it!a!more!interesting!text!to!edit.! Where!and!when!Bogaers’!journey!in!Italy!exactly!started!is!unknown,!as!the! manuscript!in!which!he!wrote!down!his!travel!journal!only!contained!the!description!of!his! stay!in!Naples!and!Sicily.!We!do!know,!however,!both!from!the!manuscript!and!from!the! published!series!of!travel!journal!fragments!written!by!his!companion!Noordziek,!that!he!also! visited!Rome!and!that!he!met!Noordziek!and!Meurs!there.51!! ! From!Rome,!Bogaers,!Noordziek!and!Meurs!went!to!Naples!and!later!to!Sicily.!They! spent!altogether!twenty!days!on!Sicily,!visiting!Messina,!Catania,!Syracuse,!Agrigento!and! Palermo.!They!also!spent!much!time!in!the!countryside!and!climbed!Mount!Etna,!Mount! Monreale!and!Mount!Pellegrino.!During!their!travels!they!visited!natural!phenomena!like!the! latomie*(caves!in!rocks)!and!bathed!in!a!lake!with!luminous!water.!Among!the!many! antiquities!they!saw!are!the!famous!temples!of!Agrigento!and!the!Greek!theaters!at!Taormina.! In!Messina!and!Catania!the!travelers!experienced!firstChand!the!excessiveness!of!Sicilian! festivals.! *
Editorial!method!
! The!Dutch!used!in!Bogaers’!text!is!very!easy!to!read!and!understand!for!modern!readers.! Because!of!this,!the!spelling!and!sentence!structures!were!not!changed!too!much.!Accents! were!added!to!words!that!have!these!accents!in!modern!spelling.!For!example,!Sicilie!became! Sicilië!and!a!became!à.!This!was!mainly!done!to!avoid!confusion.!Other!minor!changes!made! concerned!the!use!of!capital!letters.!Bogaers!spelled!the!months!of!the!year!with!a!capital! letter,!but!also,!seemingly,!Dutch!and!Italian!words!at!random.!This!capitalization!has!been! removed.! ! Like!anyone!writing!for!a!longer!period!of!time,!Bogaers!occasionally!makes!a!spelling! error.!In!the!case!of!foreign!words!this!can!also!be!the!result!of!mishearing!the!word.!In!the! occasion!that!a!spelling!error!has!been!made,!this!has!been!silently!corrected!to!avoid! confusion.!Clear!spelling!variants,!like!in!the!case!of!mozaiek/mozaik/mozaïk!and! bagaadje/pakkaadje!have!not!been!changed,!so!as!to!keep!the!sense!of!the!nineteenthCcentury! Dutch!language!and!its!varieties.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! The!suffixes!Cste,*Bde!and!Ce,!have!been!added!to!ordinal!numbers!that!are!marked!with! a!dot!in!the!original!manuscript.!Bogaers!also!very!often!uses!brackets!in!sentences!where! commas!would!also!suffice.!This!has!been!adapted.!In!enumerations,!dashes!have!been!added! to!make!it!clearer.!Words!deriving!from!a!different!language!than!Dutch!have!been!italicized.! These!words,!and!difficult!Dutch!words,!are!often!explained!or!translated!in!the!notes.! ! Long,!incomprehensible!sentences!have!often!been!split!up!into!shorter!sentences!to! make!the!text!easier!to!understand.!Sometimes!Bogaers!writes!a!sentence!without!a!verb!or!a! sentence!that!is!impossible!to!understand!for!another!reason,!like!ambiguities!or!word!usage.! In!some!cases!the!verb!has!been!added!in!square!brackets,!in!cases!where!it!was!less!clear! what!word!had!to!be!added,!the!sentence!was!left!as!it!was!and!its!likely!meaning!is!explained! in!a!note.! ! Changes!were!also!made!with!regard!to!punctuation.!Commas!were!removed!where! they!were!not!necessary!and!added!them!where!they!were.!Bogaers!also!regularly!uses!a! colon!where!it!would!make!the!text!more!understandable!to!use!a!period.!This!has!been! changed.!Sometimes!Bogaers!would!forget!to!close!quotation!marks!or!brackets,!this!has!also! been!adapted.! ! In!the!manuscript!Bogaers!added!many!notes.!Most!of!the!time!these!were!written!on! the!left!pages,!while!the!actual!text!was!written!on!the!right!page.!Sometimes!these!were! scribbled!in!the!margins!or!between!lines.!In!the!edition!it!was!decided!to!display!Bogaers’! own!notes!as!footnotes,!while!the!editor’s!notes!are!endnotes.!Bogaers!also!was!not!very! consistent!in!his!use!of!reference!marks:!he!used!both!letters!and!symbols.!Sometimes!he!did! not!use!a!reference!mark!at!all.!In!these!cases!a!symbol!was!used.!In!the!text,!the!letters!and! symbols!refer!to!Bogaers’!notes!at!the!bottom!of!the!pages!and!the!numbers!refer!to!the! endnotes.!Notes!written!in!a!foreign!language!(Italian,!French!or!Latin)!have!been! summarized!or!translated!in!an!accompanying!endnote.! ! In!his!notes!and!throughout!the!text,!Bogaers!regularly!refers!to!sources!with! abbreviated!titles!or!just!the!name!of!the!author.!A!list!with!all!the!books!that!Bogaers!refers! to!has!been!included!to!make!it!easier!for!the!reader!to!know!what!book!he!is!referring!to.! Bogaers!also!uses!many!abbreviations!in!the!text.!Some!of!these!have!been!explained!in! square!brackets!in!the!text,!the!most!frequently!used!are!explained!in!a!separate!list.! ! !
Cited!sources!in!the!text!
!
Artaria,!F.,!Nouveau*guide*du*voyageur*en*Italie!(Milan:!Ferd.!Artaria!et!Fils,!1829).! Audot,!L.E.,!L’Italie,*la*Sicile,*Les*iles*Éoliennes,*l’ile*d’Elbe,*la*Sardaigne,*Malte,*l’ile*de*Calypso,* etc.!(Paris:!Audot!Fils,!1835).! Barthélemy,!J.J.,!Voyage*du*jeune*Anacharsis*en*Grèce!(Paris:!De!Bure!l’aîné,!1789).! Borch,!le!comte!de,!Lettres*sur*la*Sicile*et*sur*l’ile*e*Malthe!(Turin:!Les!frères!Reycends,!1782).! Bosch,!Graaf!de,!Reize*door*Sicilië*en*Maltha!(Amsterdam:!Yntema!&!Tiboel,!1783).! Brydone,!P.,!A*tour*through*Sicily*and*Malta*in*a*series*of*letters*to*William*Beckford,*Esq.*of* Somerly*in*Suffolk*(London:!W.!Strahan,!1773).! Castello,!F.P.,!Descrizione*di*Catania*e*delle*cose*notevoli*nei*dintorni*di*essa!(Catania:!P.! Giuntini,!1841).! Cellarius,!C.,!Geographia*antiqua*iuxta*et*nova!(Zeitz/Jena:!Bielcke,!1687).! Farina,!G.!la,!Messina*ed*i*suoi*monumenti!(Messina:!G.!Fiumara,!1840).! Ferrara,!F.,!Guida*dei*viaggiatori*agli*oggetti*più*interessanti*a*vedersi*in*Sicilia!(Palermo:!F.! Abbate,!1822).! Hittorff,!J.I.!&!L.!Zanth,!Architecture*antique*de*la*Sicile.*Recueil*des*monuments*de*Ségeste*et*de* Sélinonte!(Paris:!imprimerie!de!P.!Renouard,!1827).! Hoffmann,!F.,!Geognostische*Beobachtungen.*Gesammelt*auf*einer*Reise*durch*Italien*und* Sicilien*in*den*Jahren*1830*bis*1832!(Berlin:!G.!Reimer,!1839).! Karaczay,!le!Comte!de,!Manuel*du*voyageur*en*Sicile,*avec*une*carte*(Paris:!Cotta,!1826).! Lo!Faso!Pietrasanta,!D.!&!Duca!di!Serradifalco,!Le*antichità*della*Sicilia!(Palermo:!Giornale! Letterario,!1834).! MalteCBrun,!C.,!Précis*de*Géographie*Universelle*ou*Description*de*toutes*les*parties*du*monde,! xxx!vols.!(Paris:!A.!André,!1810C29).! Marcellus,!le!Vicomte!de,!Vingt*jours*en*Sicile!(Paris:!Debécourt,,!1841).! Orville,!J.P.!d’,!Sicula,*quibus*Siciliae*veteris*rudera,*additis*antiquitatum*tabulis,*illustrantur.* Edidit,*et*commentarium*ad*numismata*sicula,*20.*tabulis*aeneis*incisa*...*orationem*in* auctoris*obitum,*et*praefationem*adjecit*Petrus*Burmannus*secundus.!(Amsterdam:!G.! Tielenburg,!1764).! Politi,!R.,!Lettere*sul*Tempio*di*Giove*Olimpico*in*folio*(Palermo:!L.!Dato,!1819).! BBB* Cenni*su’*Giganti*in*Giove*Olimpico*(Palermo:!F.!Solli,!1825).! BBB* Il*viaggiatore*in*Girgenti*e*il*Cicerone*di*piazza*ovvero*Guida*agli*avanzi*d’Agrigento:*Con* un*atlante*continente*antichi*monumenti*GrecoBsiculi!(Palermo:!Lipomi,!1826).!CCC! Sul*ristabilimento*del*Tempio*di*Giove*in*Agrigento*e*sua*cella*iptera*distrutto*e*ridotto*a* cortile!(Venezia:!Alvisopoli,!1828).! Raguse,!Duc!de,!Voyage*du*maréchal*Duc*de*Raguse*en*Sicile!(Paris:!Ladvocat,!1838).! Ramée,!D.,!Manuel*de*l’histoire*générale*de*l’architecture*chez*tous*les*peuples,*et* particulièrement*de*l’architecture*en*frans*au*moyenBage!(Paris:!Paulin,!1843).! SaintCNon,!J.C.R.!de,!Voyage*pittoresque*à*Naples*et*en*Sicile!(Paris:!Dufour,!1829).! Simond,!L.,!A*tour*in*Italy*and*Sicily*(London:!Longman,!Orme,!Brown,!and!Green,!1828).! Tommasini,!J.!Briefe*aus*Sizilien!(Berlin:!Nicolai,!1825).! Unknown!author,!le*guide*du*voyageur*en*Sicile!(Palermo:!Abbate,!1833).! Waltershausen,!W.S.!von,!Atlas*des*Aetna!(Göttingen:!Vandenhoeck,!1845).! ! !
List!of!abbreviations!frequently!used!in!the!text!
!
Enz.! ! Enzovoort.! &c./etc.! Etcetera.! F./fol.! ! Folio.! H.! ! Heilige.! Hr! ! Heer.! P.! ! Pagina,!pagina’s.! S.! ! San.! St./St.!!! Sint,!Saint.! Sti! ! Santi.! Sta.! ! Santa.! Th./T.!! T(h)ome.! V./vid.!! Vide.! ! !Bibliography!
!
Adams,!P.G.,!Travelers*and*Travel*Liars,!1660B1800!(Berkeley!&!Los!Angeles:!University!of! California!Press,!1962).! Black,!J.,!Italy*and*the*Grand*Tour!(New!Haven!&!London:!Yale!University!Press,!2003).! Boudewijnse,!J.,!‘Levensbericht!van!J.J.F.!Noordziek’,!Handelingen*en*mededeelingen*van*de* Maatschappij*der*Nederlandsche*Letterkunde*(Leiden:!Brill,!1887),!pp.!197C203.! Buzard,!J.,!The*Beaten*Track.*European*Tourism,*Literature,*and*the*Ways*to*Culture,*1800B1918! (Oxford:!Clarendon!Press,!1993).! CCC,!‘The!Grand!Tour!and!after!(1660C1840)’,!in:!P.!Hulme!&!T.!Youngs!(eds.),!The*Cambridge* Companion*to*Travel*Writing!(Cambridge:!Cambridge!University!Press,!2002),!pp.!37C 52.! Hibbert,!C.,!The*Grand*Tour!(London:!Weidenfeld!and!Nicolson,!1969).! Hornsby,!C.!(ed.),!The*Impact*of*Italy:*The*Grand*Tour*and*Beyond!(London:!The!British!School! at!Rome,!2000).! Lambert,!R.S.,!The*Fortunate*Traveller.*A*Short*history*of*Touring*and*Travel*for*Pleasure* (London:!A.!Melrose,!1950).! Maczak,!A.,!De*ontdekking*van*het*reizen.*Europa*in*vroegmoderne*tijd!(Utrecht:!Het!Spectrum,! 1998).! Molhuysen,!P.C.!&!P.J.!Blok!(eds.),!Nieuw*Nederlandsch*biografisch*woordenboek.*Deel*2! (Leiden:!A.W.!Sijthoff,!1912).! Niemeijer,!J.W.,!&!J.Th.!de!Booy!(eds.),!Voyage*en*Sicile*et*à*Malte,*1778!(s.l.:!Martial,!1994).! Noordziek,!J.J.F.,!Fragmenten*uit*een*reisboek*gehouden*op*een’*togt*door*Italië*en*Sicilië!(The! Hague:!Gebroeders!Giunta!d’Albani,!1844).! Snellaert,!F.A.,!‘Levensbericht!van!Adrianus!Bogaers’,!Handelingen*en*mededeelingen*van*de* Maatschappij*der*Nederlandsche*Letterkunde*(Leiden:!Brill,!1872),!pp.!3C15.! Sweet,!R.,!Cities*and*the*Grand*Tour.*The*British*in*Italy,*c.*1690B1820!(Cambridge:!Cambridge! University!Press,!2012).!! Towner,!J.,!‘The!Grand!Tour.!A!Key!Phase!in!the!History!of!Tourism’,!Annals*of*Tourism* Research,!12!(1985),!pp.!297C333.! Tuzet,!H.,!Voyageurs*français*en*Sicile*au*temps*du*Romantisme*(1802B1848)*(Paris:!Boivin!&! Compagnie,!1944).! !!
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
Adrianus!Bogaers!
!
!
!
A!journey!through!Sicily!in!1843!
!
Napels,(zondag(den(13
e(augustus(1843.(
! Gisteren!besloten!hebbende!om!met!de!stoomboot!Il#Duca#di#Calabria!Messina!te!gaan! bezoeken!en!de!daar!op!handen!zijnde!feesten!bij!te!wonen,!zoo!begeven!wij!ons!heden! voormiddag!ten!elf!ure!aan!boord.*! Vooraf!waren!onze!paspoorten!door!den!plaatsvervanger!van!den!Hollandschen! consul,!den!heer!Meuricoffre1,!geviseerd.!Voorts!had!onze!gids!Gioachimo#,!die!ons!als! gids,!tolk,!kok!en!lijfknecht!voor!5!franken!daags!vergezelt,!in!der!haast!gezorgd!dat!wij! van!de!politie!het!vereischte!verlof!verkregen!om!met!gezegde!stoomboot!te!vertrekken.! Dit!had!nog!al!moeite!in!gehad!om!den!tusschenkomenden!zondag!wanneer!te!Napels! alles!rust!en!stil!staat,!maar!eenige!carlini2!hadden,!als!gewoonlijk,!het!gewenschte! uitwerksel!gehad.!! Met!onze!reiszakken,!want!wij!nemen!slechts!luttel!bagaadje3!mede,!naar!boord! geroeid,!vinden!wij!daar!een!groot!getal!menschen!vereenigd,!zoo!reizigers!die!met!ons! den!overtogt!maken!zullen,!als!vrienden!en!kennissen!van!hen!die!afscheid!komen! nemen!of!nieuwsgierigen!die!eens!een!stoomboot!wenschen!te!bezigtigen.!! De!politie!laat!zich!ontzettend!lang!wachten;!eindelijk!komt!zij!aan!boord;!de! namen!der!passagiers!worden!opgelezen;!wij!zijn!gereed.! Alles!wat!niet!meê!moet,!heeft!afscheid!genomen!en!is!verdwenen.!Het!is!nu!1¼! uur.!De!stoomboot!vaart!af.! Wij!zien!de!stad!Napels!zich!allengs!van!ons!verwijderen.!Hare!witte!gebouwen! verheffen!zich!amphitheatersgewijze.!Van!onderen!is!het!alsof!zij!onmiddellijk!op!de! blaauwe!zee!rustten.!Groene!bergtoppen!bekronen!het!geheel.!Aan!de!westzijde!zijn!die! bergen!hooger!dan!aan!den!oostkant!der!stad.!Op!hun!hoogste!kruinen!prijkt!van!verre! het!klooster!der!Camaldulen4!en!het!kasteel!of!fort!St.!Elmo5.!Wij!glijden!langs!de! Vesuvius!heen,!wiens!voet!met!wijnplantsoen!bedekt!zich!in!zee!uitstrekt.!QQQ!
*!De!1e!plaats!in!deze!stoomboot!kostte!tot!Messina!6!Nap[oletaanse].!ducaten6!en!1!
carlino!(ƒ!12Q20).!
#!Gezegde!gids!is!genaamd!Gioachino!Peruggi,!dit!‘le#Corsaire’7,!oud!53!jaar,!geboren!te!
Rome,!voorzien!van!de!beste!certificaten,!als!van!den!heer!Macpherson8,!referandaris9!in!
’s!Hage,!Alexandre!de!la!Borde10!en!vele!anderen!notabele!personen.!Hij!heeft!ons!reeds!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Fig.#1.#Image#of#Santa#Lucia.#On#top#the#author#wrote#in#pencil:#“Gekocht#aan#boord#van# den#Duca#di#Calabria#van#een#monnik#den#13#Augustus#1843.”# ! Ten!kwart!over!drieën,!na!achtervolgens!op!de!kust!Portici,!Torre!del!Greco,! L’Annunziata,!Castellamure,!Vico,!Piano!en!Sorrento!van!verre!gegroet!te!hebben,! bereiken!wij!het!uiterst!punt!van!dezen!arm!der!baai,!den!uithoek!namelijk!die!il#punto# della#Campanella!heet.!Hij!bestaat!uit!barre,!steil!in!zee!afdalende!klippen!en!draagt!een! klein!fortje.!Hiertegenover!rijst!het!rotseiland!Capri!uit!de!azure!zee.!! Na!den!voormelden!kaap!omgevaren!te!zijn!komen!wij!een!uurtje!later,!4¼!’s! nam[iddags].,!te!Positano.!Hier!houdt!de!stoomboot!zich!een!ogenblik!op!en!lost!drie! schoten!uit!een!draaibasse11,!die!luid!in!de!rotsen!weêrgalmen.!
De!kust!van!il#punto#della#Campanella!tot!hier!toe!heeft!niets!vertoond!dan!eene! steile,!dorre,!schier!onbewoonde!rotsketen.!Pusitano!ligt!tegen!denzelven!op!terrassen! slechts!hier!en!daar!met!eenig!geboomte!voorzien.!Beneden,!waar!de!zee!een!inham! vormt,!bevindt!zich!de!marine,!d.i.!de!plek!door!de!schippers!en!visschers!gebruikt.! Verscheiden!op!het!droog!gehaalde!schuitjes!liggen!er.!Links!en!regts!bepalen!steile! rotsen!dezen!inham.!Een!deel!van!het!stadje!is!gebouwd!op!een!afzonderlijk!pyramidaal! rotsgevaarte,!waarachter!zich!een!hooger,!geheel!naakte!klipmuur!verheft.! Te!Pusitano!verliezen!wij!het!grootste!gedeelte!onzer!medepassagiers.!Er!is!daar! een!feest12!op!handen.!Wel!14!of!15!bootjes!vol!juichende!vrienden!zwermen!om!ons! heen!om!hen!af!te!halen.!Weldra!stoomen!wij!weder!af.!! Ten!7!ure!zien!wij!de!zon!in!al!haar!luister!achter!het!eiland!Capri!ondergaan.! De!wind!is!Z[uid].Z[uid].West.!De!Napolitanen!noemen!denzelven!‘Scirocco#di#mezzo# giorno’.13! Wij!steken!de!golf!van!Salerno!dwars!over.!Capri!en!de!bergen,!waarachter!de!zon! is!ondergegaan,!teekenen!zich!als!donkerblaauwe!gevaarten!op!de!lucht!en!de!zee!af;!op! de!lucht,!die!zich!in!het!West!vuurrood!met!gouden!streepen!vertoont!en!op!de!zee,! welke!aan!dien!kant!zilverkleurig!er!uit!ziet.! Een!dikke!prachtige!strook!van!zwarte!rook!vliegt!achter!ons!uit!en!wordt!door! de!golven!weêrkaats!die!ze!donkerbruin!wedergeven.!In!het!oosten!begint!alles!een! blaauwgrijze!en!nevelachtige!tint!te!krijgen.!De!bergen!op!een!afstand!verliezen!zich!in! dit!nevelgrijs.! ! Van!alle!berghoogten!die!ik!zie,!is!de!kruin!van!den!San!Angelo,!die!men!van! Napels!achter!Castellamare!ziet,!het!hoogste!punt.!Het!spijt!mij!dat!ik!hen!niet!bestegen! ben.!Men!moet!van!daar!een!overheerlijk!gezigt!hebben!over!dit!geheele!schiereiland!en! de!zee!ter!wederzijde.! ! Onze!schoorsteen!laat!op!dit!oogenblik!geen!rook!meer!uit,!maar!van!verre! zweeft!er!nog!een!losse!zwarte!wolk!van!weg.!In!het!Westen!teekenen!zich!een!paar! vaartuigjes!met!driekante!zeilen!zwart!en!scherp!af!op!de!vurige!lucht.! ! Ten!½9!komt!de!maan!op!van!achter!het!kustgebergte.!Een!tijd!lang!duidde!een! fraaije!zilveren!lichtstreep!boven!een!platte!bergkruin!hare!nadering!in.!Zij!stort!hare! heldere!glansen!op!het!blaauwe!meir.!Voor!twee!dagen!was!zij!vol.! ! !
Op(zee.(Maandag(den(14
e(augustus(1843.(
! Na!goed!in!mijne!kooi!geslapen!te!hebben,!sta!ik!ten!5!ure!op.!Wij!varen!langs!de! bergachtige!kust!van!Calabrië,!die,!voor!zooveel!mij!licht!en!afstand!het!zien!toelaten,!mij! toeschijn!met!hout!en!groen!bewassen!te!zijn.! Ten!¼6!laten!wij!het!anker!voor!Paolo!vallen,!eene!kleine!stad,!tegen!het!groene! gebergte!gelegen,!met!eene!marine!of!haventje!omlaag.!Eenige!goederen!worden!er! ontladen,!die!onder!het!gewone!Napolitaansche!geschreeuw!en!gelawaai!in!schuitjes!van! boord!naar!wal!gebragt!worden.!! Het!gezigt!op!de!stad!en!de!kust!is!zeer!schilderachtig.!Haar!westelijke!uithoek! draagt!een!telegraaf.!Aan!land!wemelt!het!van!Calabrezen!met!hun!grijze! suikerbroodvormige!hoeden14,!gordels!om!’t!lijf!en!mantels!op!den!schouder,!korten! broek,!koussen!en!schoenen!en!het!hemd!op!de!borst!open!zonder!das.!De!zon!is!nog! achter!het!gebergte.!De!lucht!is!aangenaam!koel.!! Te!Paola,!zegt!men!mij,!wordt!een!patois15!gesproken,!dat!voor!een!Napolitaan! nogthans!volkomen!verstaanbaar!is.!Men!rekt!er!de!uitspraak!een!weinig.! Wij!krijgen!verscheiden!kisten!met!ruwe!zijde!aan!boord,!wordende!er!in!deze! streken!veel!werk!van!de!zijdeteelt!gemaakt.!In!Catania!bevinden!zich!de!fabrieken.!! St.!François!de!Paola16!was!van!hier.!Op!een!kleinen!afstand!ligt!het!schoone!klooster! door!dezen!heilige!gesticht.!Links!van!ons!ligt!het!tegen!’t!gebergte.! Nabij!de!stad,!regts!van!ons,!is!er!over!eene!vallei!een!viaduct!gebouwd,!waarover! de!weg!naar!Cosenza!loopt.!! Ten!7!ure,!’s!morgens,!verlaten!wij!Paola.!Ten!11¼!komen!wij!te!Pizzo!in!de!golf! van!Sta.!Eufemia,!wier!beide!armen!zeer!vooruitsteken!en!dus!een!diepen!inham!maken.! De!stad!ligt!achter!in!de!golf!op!een!niet!hooge!rots!die!een!hooger!keten!van!groene! bergen!achter!zich!heeft.!Omlaag!is!de!marine!of!het!zeedorp.!Het!ziet!er!hier!niet! aanlokkelijk!uit.! Onze!gids!wijst!ons!omhoog!bij!de!stad!het!ronde!fortje!waar!Murat!is! doodgeschoten,!alsmede!het!kerkje,!door!twee!vierkante!torentjes!kennelijk,!waar!hij! begraven!is.17! Ten!11¼!nemen!wij!weder!de!reis!aan!en!zien!ten!½2!regts!van!ons!den! kegelvormigen!vulkaan!van!Stromboli!met!een!wolk!boven!zijn!top!en!hij!zelf!een!weinig! in!de!nevelen!des!afstands!verloren.!!! Regt!voor!uit!vertoont!zich!bijna!gelijktijdig!het!gebergte!van!Sicilië,!zie!de! teekening!hieronder.! Ten!2!ure!bevinden!wij!ons!bij!de!kaap!Vaticano!waar!de!Calabresche!kust!weder! een!grooten!halfcirkelvormigen!inham!vormt.!Wij!steken!dwars!over!en!komen!alzoo!in! ruimer!sop,!waar!wij!meer!deining!hebben.!De!zee!is!overheerlijk!blaauw.!Wij!zijn!hier!in! de!golf!van!Gioja.! Fig.#2.#“Gezigt#van#Sicilië#en#de#Etna#zoo#als#zich#zulks#ten#2#ure#in#de#nevels#van#’t#verschiet# vertoonde.#Stromboli#in#’t#nevelig#verschiet#ten#½2.”# ! Het!wordt!4!ure.!Wij!naderen!al!meer!en!meer!de!engte!van!Messina.!De!kust!van! Calabrië!komt!ons!weder!digter!bij.!Verscheiden!steden!en!dorpen!op!dezelve!laten!zich! vrij!wel!onderscheiden.! De!stad!Scylla/Sciglio!vertoont!zich!aan!ons!oog!met!haar!befaamde!in!zee! uitstekende!klip.a! Ten!½5!zijn!wij!nabij!de!engte.!Een!lange!platte!strook!lands!strekt!zich!van! Sicilië’s!kust!in!zee!uit,!zoodat!het!van!verre!lijkt!of!Sicilië!hier!bijna!aan!Calabrië!raakt.! Op!het!uiteinde!dezer!strook!staat!een!vuurbaak.!‘Capo#di#Faro’!heet!zij!daarom,!oudtijds!! QQQ! a!Sciglio/Scylla.18!Zie!Hoffmann!Th.!IV.!p.!274!en!Marcellus!p.!421.!Sciglio!heeft!zeer!veel! geleden!door!de!aardbeving!van!1783.19!Zie!over!de!uitwerksels!dien!aardbeving!in! Calabrië!Andot,!L’Italie!(Royaume!de!Naples)!p.!221Q231.!Maltebrun,!Geogr.#Univ.!T.!4!p.! 177!colonne![sic]!2.!Zie!ook!Voyage#pittoresque#de#Naples!T.!III!fol.!132!met!de!platen! aldaar.! # #
Mons#Pelorus.b! Bij!de!ingang!der!engte!geeft!een!donkerblaauwe!streep!de!woeling!der!beknelde! wateren!te!kennen.!Het!is!daar!dat!de!Charybdis!t’huis!behoort.c! Bij!de!vuurbaak!staan!vele!kleine!huisjes!die!daar!een!dorp!schijnen!uit!te!maken.! Een!kanaal!waardoor!een!binnenmeertje,!zegt!men!mij,!met!de!zee!communicatie!zoude! hebben,!bevindt!zich!ook!ter!dier!plaatse.! Op!het!oogenblik!dat!wij!de!groote!kom!die!de!zeeëngte!uitmaakt,! binnenstoomen,!zijn!er!juist!visschers!bezig!met!jagt!te!maken!op!den!visch!die!‘Spada’20# heet.d!Één!schuitje!heeft!een!mast!met!sporten.!Boven!in!dezelve!staat!eene!uitkijk!die,! als!hij!den!visch!gewaar!wordt,!met!hand!en!arm!seint!waar!die!zich!bevindt!terwijl!een! ander!schuitje!met!een!drietal!roeyers!en!een!harpoenier!voorop!er!dan!snel!naar!toe! schiet!om!den!visch!te!vangen.!! Fig.#3.#Drawing#by#the#author#of#the#boats#used#to#catch#fish.# ! Voor!ons!uit!in!de!verte!zien!wij!thans!de!stad!Messina,!gelegen!op!de!kust!aan! zee!in!een!halven!cirkel,!wiens!uitersten!eind!een!vuurbaak!draagt.!De!Siciliaansche!! QQQ! b!Mons#Pelorus,!Promontorium#Pelorum!&c.!V.!Cellarius!T.!1!p.!622.! c!Charybdis.!Zie!Marcellus!p.!421,!waar!de!hyperbolische!beschrijving!van!Aristoteles! voorkomt.21!Audot.!In#Sicile!p.!284!&!286,!waar!men!leert!dat!tegenwoordig!de!kolk!van! Charybdis!‘il#Calofaro’!heet,!en!niet!gevaarlijk!is.! d!Spada.!Epée#de#mer.!Xiphias#gladius.!Maltebrun!T.4!p.!178.!Zie!vooral!d’Orville,!Sicula!p.! 272.!Zie!omtrent!de!wijze!waarop!de!pesce#Spada!vervolgd!en!gevangen!wordt!Messina# ed#i#suoi#monumenti!per!Giuseppe!la!Farina,!Messina,!stamperia!di!G.!Fiumara,!1840,!p.! mihi22!150.!
oeverbogt!langs!welken!wij!voortspoeden!is!bedekt!met!huisjes!en!heuvels!vol! wijngaarden!en!olijfboomen.!Zoo!komen!wij!bij!het!koepelkerkje!der!Madonna#della# Grotte!dat!met!het!daarbij!behoorend!dorp!op!een!groot!uur!afstands!van!Messina!ligt.! Aan!den!overkant!zien!wij!in!de!verte!op!de!kust!van!Calabrië!de!stadjes!Villa!San! Giovanni,!Catona,!Pindemere,!Gallico!en!verder!op!Reggio.! Boven!de!eerstgen[oemde].!stad,!Villa!S.!Giovanni,!in!de!Campo#del#Piale!had,! verhaalt!men!mij,!koning!Murat23!zijn!kamp,!toen!hij!in!der!tijd!Sicilië!overmeesteren! wilde.! De!zee!is!hier!zeer!diep!en!vloed!en!ebbe!wisselen!zich!in!de!straat!van!Messina! om!de!zes!uren!af.!! Het!gezigt!op!de!kade!of!marine!der!stad!is!zeer!fraai.!De!huizen*,!schoon! doorgaande!slechts!van!eeneQ!en!hoogstens!van!twee!verdiepingen!boven!de!rez#de# chaussée24!zijn!net!gebouwd,!gepleisterd!en!van!balcons!voorzien.!Voor!het!Hotel# Victoria#et#des#Iles#Britanniques,!het!voornaamste!logement!van!Messina,!is!een!hoog! houten!staketsel!opgerigt,!dat!morgen!voor!het!vuurwerk!zal!moeten!dienen.! ’s!Avonds!kwartier!voor!zessen!laten!wij!in!de!haven!ons!anker!vallen.!Dezelve!is! zeer!ruim.+! Fig.#4.#Drawing#by#the#author#of#the#harbor#and#bay#of#Messina.# QQQ! *!De!huizen!te!Messina!staan!goed!gealigneerd.!De!daken!zijn!met!pannen!gedekt.!Nog!op! een!afstand!zijnde!van!de!stad,!ziet!men!de!groene!bergen!van!’t!verschiet!boven!de! huizen!uitsteken.! +!Ten!1¼!‘s!middags!voeren!wij!de!vorigen!dag!van!Napels!af,!dus!zijn!wij!28½!uur!onder! weg!geweest.!Dit!is!lang,!maar!onze!boot!was!niet!van!de!snelste!en!wij!hadden!den!wind! tegen.!Overigens!was!het!weder!fraai.!
Een!aanzienlijk!aantal!schepen!liggen!er!aan!de!kade.!Dadelijk!bij!onze!aankomst! wemelt![het]!ook!hier,!even!als!te!Napels,!van!bootjes!vol!schreeuwende!facchini25! rondom!ons!vaartuig.!Onder!geleide!van!onze!gids!die!een!lange!ondervinding!hebbende! voor!soortgelijke!zaken,!onze!ontscheping!met!de!meeste!zorg!regelt!en!tegen!de!facchini! schreeuwt!en!ons!bagaadje!in!een!boot!laadt!en!aan!wal!de!douane!bevredigt,!begeven! wij!ons!naar!het!Hotel#de#Russie,!hetwelk!hij!ons!aanbeveelt.!Het!ligt!ook!aan!de!marine,! maar!niet!zoo!vrolijk!als!het!Hotel#Victoria.! Na!ons!verfrischt!te!hebben,!gaan!wij!de!stad!bezigtigen.!De!strada#della#Marina! blijkt!hier,!even!als!de!kaden!te!Napels,!de!geliefkoosde!avondwandeling!te!zijn.!Open! calèches26!met!net!gekleede!dames,!heeren!te!paard!of!op!ezels!en!voetgangers!wemelen! hier!dooreen.! Deze!plek!is!ook!regt!aangenaam,!want!zoodra!de!zon!aan!het!dalen!is,!bevindt! men!er!zich!in!de!schaduw!en!ademt!men!er!met!te!meer!genoegen!de!frissche!zeelucht! in.! Ook!hier!in!Sicilië,!even!als!in!Italië,!is!dit!jaar!het!zomersaisoen!minder!heet!dan! gewoonlijk.! Onze!wandeling!voert!ons!tot!bij!de!Cathedrale.*!Zij!is!open,!wij!treden!haar!in!en! een!treffend!schouwspel!vertoont!zich!aan!ons!oog.!Het!geheele!gebouw!–!eene!! kruiskerk!–!is!van!boven!tot!onder!met!zilveren!of!witgeverwde!kronen!die!elk!zes!! QQQ! *!De!Cathedrale!(il#duomo).!Onder!dezelve!bevindt!zich!eene!onderaartsche!kerk! toegewijd!aan!Nostra#donna#della#Lettera.!Zie!de!beschrijving!dezer!chiesa#sotterranea27! bij!La!Farina,!p.!97.!À!propos!van!Nostra#Donna#della#Lettera!verdient!het!vermelding!dat! de!inwoners!van!Messina!eene!vroome!overlevering!aankleven,!hierop!nederkomende,! dat!hunne!voorvaderen,!bekeerd!door!den!apostel!Paulus,!aan!de!moedermaagd!Maria! afgezonden!hebben!met!betuiging!dat!zij!in!den!gekruisten!en!ten!hemel!gevaren! Christus,!Gods!zoon!en!haar!zoon,!geloofden.!Waarop!Maria!aan!deze!afgezanten!een! brief!voor!de!Messinezen!zoude!medegegeven!hebben!tot!antwoord,!bij!denzelven!hen! zegenende!wegens!hun!geloof.!Ik!heb!te!Messina!gekocht!het!boekske!dat!deze!traditie! omstandig!bevat:!de!titel!is!Viaggio#degli#ambasciatori#di#Messina#mandati#alla#gran# Madre#di#Dio#in#Gerusalemme#congetturato#e#contemplato#da#mente#divota#della#sacra# lettera!&c.,!Messina,!1842.!Op!p.!16!komt!de!gepresumeerde!brief!voor!der!Messinezen! en!op!pag.!61!het!officiële!antwoord!der!H.!Maagd!!
waskaarsen!dragen!op!het!sierlijkst!verlicht.!Er!hangen!er!eene!ontelbare!menigte!aan! de!houten!zoldering!en!aan!de!witte!zijmuren!en!aan!de!bovenste!gedeelten!der!pijlaren,! waarvan!er!twee!rijen!het!dak!schragen.!De!groote!nis!achter!het!hoogaltaar,!welke!een! groot!Christusbeeld!op!een!fond!van!gouden!mozaiek!vertoont,!schittert!van!boven!tot! onder!van!vlammende!lichtkransen!of!diademen!van!vurige!sterren.!Al!die!glans!spiegelt! zich!in!den!prachtigen!tabernakel,!die!een!en!al!goud!schijnt.! Op!het!voorbeeld!van!vele!anderen!huren!wij!stoelen!om!regt!op!ons!gemak!het! schoone!schouwspel!te!genieten.! Terwijl!de!kerk!weêrgalmt!van!de!muziek,!zien!wij!een!groote!menigte!menschen! van!allerlei!rang!en!stand!dooreen!krioelen.!Heeren!en!dames!op!zijn!Fransch!gekleed,! vrouwen!uit!de!burgersklasse!met!een!omslagdoek!of!sluijer!over!het!hoofd,!bewoners! van!het!land!met!gebronsde!aangezigten.! De!magistraat!den!stad,!in!een!deftig!zwart!oudQSpaansch!kostuum!gedoscht,!zit! in!een!bank!in!het!koor!ter!zijde!van!het!hoogaltaar!en!tegen!over!de!tribune!waar!de! muziekanten!en!zangers!zich!bevinden.!Ondertusschen!kruipen!hier!en!daar!arme! jongens!over!den!grond!om!het!afdruipende!was!op!te!zamelen,!afzigtelijke!bedelende! kinderen!reiken!de!hand!om!een!aalmoes,!maar!dit!daargelaten!–!het!gezigt!der! helverlichte!kerk!is!zoo!schoon,!als!ik!ooit!iets!gezien!heb.! Nadat!wij!de!cathedrale!verlaten!hebben,!doorrijden!wij!de!stad!en#calèche!om!de! illuminatie!in!oogenschouw!te!nemen.!Zij!is!zeer!eenvoudig!en!niet!algemeen.!De!fraaiste! prijkt!in!de!corridors!van!het!paleis,!waar!het!gemeentebestuur!en!het!tribunaal!hunne! zittingen!houden!en!dat!aan!de!eene!zijde!uitkomt!op!de!marine!en!aan!de!andere!zijde! aan!de!strada#Ferdinanda.!Ter!laatstgenoemde!plaatse!staat!er!een!orkestje,!naar!de! straat!gekeerd.!Rijtuigen!mogen!hier!niet!voorbij!komen.!Stoelen!worden!er!verhuurd! voor!wie!wil!gaan!zitten!luisteren!naar!de!muziek.! ! !
Messina,(dingsdag(den(15
e(augustus(1843.(
!
Vroeg!opgestaan.!Gewandeld!in!de!stad,!die!met!lavaQzerken!geplaveid!en!dus!
gemakkelijk!te!begaan!is.!De!straten,!herbouwd!na!de!groote!aardbeving!van!178328,!zijn! ruim!en!regelmatig.!Het!feest!van!Sta.#Maria#della#Varra*!moet!heden!plaats!hebben.!De! klokken!bengelen.! Aan!het!ontbijt!maak!ik!kennis!met!cornióli,!te!Napels!waar!ze!eerst!later!rijp! worden,!naar!het!zeggen!van!onzen!gids,!sanginelli!geheten29.!Deze!vrucht!groeit!in! trossen!en!lijkt!naar!een!langwerpige!witte!druif!die!den!vorm!van!een!klein!augurkje! heeft,!maar!is!minder!saprijk.!Ook!goede!peren,!druiven!en!vijgen!worden!ons!voorgezet.! Ons!naar!de!Cathedrale!begevende!om!de!groote!mis!bij!te!wonen,!zien!wij!in!het! voorbijgaan!de!leden!van!den!senaat,!vier!in!getal,!zich!in!eene!ontzaggelijk!groote! ouderwetsche!staatsiekoets!inschepen.!Dit!rijtuig!hangt!op!riemen!en!is!met!vier! muilezels!bespannen.!Op!een!der!voorsten!zit!een!postillon30!en!op!den!bok!der!koets!de! koetsier,!beiden!in!rood!livrei!en!blootshoofds.!Zoo!rijden!zij!van!het!gemeentehuis!af! naar!de!kerk.!Het!kostuum!der!senatoren!is!oud!Spaansch,!een!zwart!zijden!wambuis! QQQ! *!Het!feest!van!Sta.#Maria#della#Bara.!Dit!feest!heet!eigenlijk!‘la#Festa#della#Vergine#
Assunta’.!Drie!dagen!zijn!er!aan!gewijd,!die!van!den!13e,!14e,!en!15e!augustus.!Men!vindt!
het!vrij!omstandig!beschreven!in!het!hiervoren!reeds!aangehaalde!boekske!van! G[iuseppe].!la!Farina,!getiteld!Messina#ed#i#suoi#monumenti,!hetwelk!ik!mij!op!de!plaats! heb!aangeschaft.!Dit!feest!zou!dagteekenen!van!den!tijd!toen!de!graaf!Ruggiero31,!de! Saracenen!verjaagd!hebbende,!zegevierend!op!een!kameel!gezeten!in!Messina! terugkeerde.!Van!daar!dat!er!op!een!der!feestdagen!een!nagemaakte!kameel!onder!veel! gejuich!door!de!stad!geleid!wordt.!Op!den!13e!augustus!worden!ook!onder! trompettengeschal!en!trommelslag!twee!kolossale!equestre!poppen,!voorstellende! Zanclo!en!Rea,!de!fabelachtige!stichters!van!Messina,!de!straten!door!gevoerd.!Alle!de! drie!avonden!zijn!de!voornaamste!gedeelten!der!stad!geillumineerd,!en!in!den!avond!van! den!14e!in!de!Cathedrale!met!wel!8.000!waskaarsen!verlicht.!Nog!vergeet!ik!te!zeggen,! dat!er!op!een!der!eerste!dagen!een!paardenwedloop!op!de!kade,!via#della#Marina,!plaats! heeft.!Den!15e!is!bestemd!voor!den!plegtigen!omgang!met!het!pyramidale!machine,!‘la# Bara’!genaamd,!en!’s!avonds!heeft!er!dan!op!de!via#della#Marina!een!vuurwerk!plaats.!Zie! dit!alles!beschreven!bij!la!Farina!pag.!mihi!95!en!96.!
met!pofmouwen!een!witte!kraag!of!colleret,!om!den!hals!een!gouden!keten,!korte!zwarte! broek!en!zwarte!zijden!kousen,!fluwelen!schoenen.! Ik!stap!hen!vooruit!naar!de!Cathedrale!en!zie!die!nu!bij!daglicht.!Zij!is!vrij!groot.! Eene!groote!menigte!is!er!verzameld.!In!de!zijmuren!van!’t!schip!der!kerk!zijn! altaarnissen,!standbeelden!van!heiligen!bevattende,!die!thans!uit!hoofde!van!het!feest! om!den!hals!stolae32!dragen!van!witte!zijde!met!goud!gestikt.!Tusschen!ieder!pilaar!–!de! pilaren!schijnen!gemetseld!en!met!donkerkleurig!pleister!bedekt;!derzelver!kapitelen! zijn!verguld!–!hangt!een!kristallen!kroon;!en!een!zilveren!in!het!midden!der!kerk.!Het! hoogaltaar!rijk!van!goud!schitterend!en!in!een!grooten!nis!van!goud!mozaik!geplaatst,! waarop!een!kolossaal!Christusbeeld!tusschen!twee!engelen!is!afgebeeld,!was!even!als!de! avond!te!voren!met!talrijke!waschkaarsen!verlicht.!Zulks!had!ook!plaats!bij!de!twee! altaren!ter!zijde!van!het!koor,!boven!’t!welk!het!dak!koepelvormig!en!met!glasramen![is]! voorzien.! De!senatoren,!wier!getal!met!één!vermeerderd!was,!deden!een!plegtigen!intogt!in! de!kerk,!een!oud!kardinaal!dien!zij!hadden!afgehaald!aan!hun!hoofd!hebbende!en! vergezeld!wordende!van!den!gouverneur,!welke!een!blaauwen!geborduurden!gekleeden! rok!aan!had.!Het!gewaad!der!senatoren!heb!ik!reeds!vroeger!opgegeven.! ! Er!was!even!als!gister!avond!veel!gewoel!en!gewandel!in!de!kerk.! ! De!vrouwen!van!Messina!kwamen!mij!voor!over!’t!algemeen!niet!mooi!–!en!tot! zwaarlijvigheid!geneigd!te!zijn.!Die!van!den!fatzoenlijken!stand!volgen!de!Fransche! modes,!bij!de!mindere!klassen!merkte!ik!als!iets!eigenaardigs!op!dat!men!er!het!hair! droeg!opgestoken!van!achteren!met!een!kam,!en!voor!die!kam!een!nederhangenden! zwarten!sluijer!van!tule!of!kant,!of!een!eenvoudigen!zwarten!zijden!doek.!! ! Bij!de!verheffing!van!het!sacrament!wordt!er!buiten!voor!de!kerk,!even!als!te! Napels!en!te!Rome,!uit!kleine!ijzeren!machinetjes!of!loopjes!duchtig!geschoten.! ! Toen!wij!de!kerk,!waar!het!zeer!warm!was,!verlaten!hadden,!hebben!wij!ons!naar! de!citadel,!die!aan!zee!gebouwd!is,!begeven!en!gevraagd!om!die!van!binnen!te!zien.!Van! den!bevelvoerenden!officier!is!ons!het!teleurstellende!antwoord!geworden!dat!zulks!aan! vreemdelingen!niet!vergund!werd.!! ! Daarop!rijden!wij!de!poort!van!Catanea!uit!om!de!villa!des!prinsen!van!Scaletta!te! gaan!bezigtigen.33!Volgens!het!zeggen!van!onzen!gids!zou!gezegde!prins!gezant!van! Napels!aan!het!Oostenrijksche!hof!geweest!zijn!of!nog!zijn!en!te!Weenen!met!een!bijzit! leven!terwijl!zijne!vrouw!te!Napels!woont.!!
! Wat!hiervan!wezen!moge,!zijne!villa!is!wel!klein!en!stijf!aangelegd,!maar!lief! gelegen.!Het!tuinhuis,!dat!hier!met!den!Engelschen!naam!van!caffeehouse34!bestempeld! wordt,!heeft!een!schoon!uitzigt!op!de!azure!zee.! ! Aan!de!overkant!wijst!men!ons!Capo!dell’armi,!Reggio,!Platone,!Gallo,!Villa!San! Giovanni!en!Punto!del!Piezzo.!Zoo,!althans,!noemt!men!ons!de!steden!of!dorpen!die!wij! er!zien.!Aan!onze!zijde!regts!af!toont!men!ons!het!kerktorentje!van!Carzo.!! ! De!tuinman!geeft!mij,!op!mijne!vragen,!de!navolgende!inlichtingen:! In!maart!reeds,!maar!vooral!in!april!en!mei!bloeijen!de!oranjes!(portogalli35).!In!october! is!de!vrucht!rijp.!Vijf!maanden!heeft!ze!dus!slechts!noodig,!te!Sorrento!behoeft!ze!om!te! rijpen!vijftien!maanden.!Nu,!in!augustus!zijn!de!oranjeQappelen!nog!klein!en!donkerrood.! Ze!zwellen!zoodra!er!regen!valt!en!dit!heeft!’s!zomers!niet!zelden!te!Messina!plaats,! vooral!nadat!de!scirocco!gewaaid!heeft.!! ! Wij!proeven!muskadeldruiven,!die!ook!maar!een!weinig!regen!wenschen!om! volkomen!rijp!te!zijn!en!dan!moeten!ze!ook!allerlekkerst!wezen.! ! Reeds!in!februarij!draagt!de!amandelboom!bloesem.!Hij!is!de!eerste,!dan!volgt!de! abrikoos.! ! Er!zijn!in!Sicilië!vijgeboomen,!die!tweemaal!in!het!jaar!vrucht!dragen.! ! Ook!groeit!er!de!koffij!in!de!open!lucht,!maar!op!lange!na!is!zij!zoo!goed!niet!als!de! Afrikaansche.! ! Daar!het!geen!rekening!geeft36,!legt!men!geen!koffijvelden!aan.!De!olijf!is!niet!rijp! voor!het!eind!van!september!of!het!begin!van!october.!De!ananas!groeit!hier!niet!in!de! open!lucht,!maar!wordt!in!kassen!gekweekt,!waarin!men!niet!stookt,!maar!door! bemesting!de!warmte!aanbrengt.! ! Met!heel!guur!weder!valt!er!wel!eens!sneeuw!te!Messina,!die!echter!nooit!langer! dan!een!uurtje!liggen!blijft.!’s!Winters!verliezen!dan!ook!de!bloemen!de!bladeren!niet.! ! De!tuinman!brengt!ons!bij!een!boom,!die!hij!den!oranjeQananas!noemt.!Het!blad! verschilt!niet!van!dat!van!de!gewone!oranje,!maar!de!vrucht,!zegt!hij,!is!veel!grooter!en! zoo!fijn!van!smaak,!als!een!meloen.37! ! Ook!toont!hij!ons!een!oranjeboom!met!kleiner!en!fijner!blad.!Hij!brengt!die!kleine! oranjeQappeltjes!voort,!welke!men!mandariniers,!in!’t!Fransch,!chinoises38!heet.! ! Nog!zien!wij!in!dezen!tuin!een!peperboom,!die!wel!wat!naar!een!treurwilg!lijkt,! maar!kleiner!en!fijner!van!blad!is.!Hij!draagt!thans!onrijpe!korreltjes.!De!peper!wordt!te! Messina!noch!zoo!groot,!noch!zoo!sterk!als!de!uitheemsche.!
! In!’t!verschiet!wijst!hij!ons!eenige!palmboomen,!die!in!de!open!lucht!groeijen.!De! aloës!noemen!de!Sicilianen!semprevive.! ! Ik!maak!kennis!met!een!bloem!die!in!kleur!en!vorm!wel!iets!heeft!van!onze! zoogenaamde!schoentjes!en!kousjes39,!maar!dikker!van!blad!is!en!een! alleraangenaamsten!oranjegeur!verspreidt.!Nog!niet!geheel!open!krult!deze!bloem!als! een!slakkenhuisje.!Zij!wordt!hier!carrococetrata!geheten40.! De!tuinman!krijgt!zijn!buona#mano41!en!wij!vertrekken!zoo!veel!wijzer.! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Fig.#5.#Invitation#to#a#ball#in#the#Società!delle!dette!Stanze.! ! ! De!Hollandsche!consul,!de!heer!Jan!Verbeke,!van!geboorte!een!Belg!uit!Tournay! wordt!door!ons!bezocht.!Hij!ontvangt!ons!zeer!beleefd!en!doet!ons!wat!later!eene! uitnodiging!geworden!om!het!bal!bij!te!wonen!dat!heden!avond!ter!gelegenheid!van!het! feest!gegeven!zal!worden!in!de!Borsa,!eene!voorname!sociëteit!of!cercle,!waarvan!de! heer!Verbeke,!député,!dat!is,!commissaris!is.!
