Vrouwen in een mannenbolwerk: een vergelijkend onderzoek naar de ervaringen van vrouwelijke studenten in de jaren vijftig en zeventig aan de Technische Hogeschool Delft

l.l. Inleiding

1.2. Aard van het onderzoek

1.3.

De

1.4. De

1.5.

De interviews

i i

1.6. De van het materiaal

i.v v l 1 1 2 2 5 6 8 8 2.2. Socialisatie 8 2.3. Verschillen in intellektuele 10

2.4. Ruimtelijke oriëntatie, biologisch of sociaal bepaald 12

2.5.

Verschillen in belangstelling tussen jongens en meisjes 13

2.6. De respondentes over het aantal vrouwen in de

technische wetenschappen 15

2.7. De over de voorkeur van meisjes voor

bepaalde studierichtingen aan de TH 17

2.8. Samenvatting 20

21

3.1.

Inleiding 21

3.2 Voorgeschiedenis van de studentes uit de jaren vijftig 21

3.3.

van de studentes uit de jaren zeventig 26

3.4. 32

4.2.

De Delftse Vrouwelijke Studenten Vereniging

4.). De studie

4.4.

Reakties en opvattingen van studenten

zoals

die werden ervaren doox: de :respondentes

4. 5. I)raktika

4.6.

4.7.

4.a.

4.9.

4.10. VerwachtingY:m over het aantal vrouwen op de TH in de

5.1.

5.2.

5@ ~) ~ toekomst Inleiding Studentenleven ]E) studü) 33 35 43 45 48 49

51

53

55

58

59 59 61 64

5.5.

5.6.

5.7.

5.8.

5.9.

5.10.

5.11.

Heakties en opvattingen van mannehjke studenten zoals die werden erva:cen door de respondentes

Pra.ktika Acce1ltatie

Hoogleraren en medewerkers

Ideeën van de respondentes over organisatie

S tage-erv-a.ringen 'J:ioekoms tplannen

Verwachtingen over het aantal vrouwen op de '.fü in de toekomst

6.1.

Inleiding 6.2. Voorgeschiedenis 6.3. Studietijd 68 71

73

76

78

81

83

84

86

86

86

87

93

7.10 Inleiding

93

7 .2" De ·theorie van gevestigden en buitenstaanders 93

7.3.

Mannen en vrouwen als gevestigden en buitenstaanders

95

7.4.

Gevestigden en buitenstaanders op de Tlill 98

7 .5. Marginalen 107

7 .6. Slotbeschouwing 110

Voordat wij in deze skriptie onze onderzoeksgegevens presenteren, willen wij diegenen bedru:1ken, die het ons door hun medewerking mogelijk hebben gemaakt het onderzoek u.it te voeren.

In de eerste plaats geldt deze dank natuurlijk onze respondentea, die bereid waren tijd vrij te maken voor het beantwoorden van onze uitgebreide vragenlijste Zonder hun medewerking hadden wij ons on-derzoek niet kunnen uitvoeren.

Hei College van Bestuur van de Technische Hogeschool Delft zijn wij zeer erkentelijk voor de medewerking die zij hebben verleend bij het trekken van de steekproef en het versturen van de brieven aan de respondentes@

Dat de interviews goed verliepen, hebben wij mede te danken aan de interview-trai.ning, die Ha.nne Groenendijk van de Erasmmr Universi-teit ons gaf ..

Verder willen wij op deze plaats onze tweede begeleider, Joop Gouds-blom dank zeggen vóor zijn suggesties en opmerkingen met betrekking tot het theoretisch gedeelte van deze skriptie"

Niet in d.e laatste plaats willen wij Lily Clerkx bedankeno Zij was onze eerste begeleidster, zowel bij de stage als bij de skriptie. Door haa:r.· enthousiasme wist zij ons bij de tegenslagen~ die een on-derdeel vormen van. ieder onderzoek9 te stimuleren om vooral door te

v

is in het ka.der van de studie

aan de Universiteit van Alnsterdrun bij de vakgroep

• Ze op gegevens, die wij

verzamelden een onderzoek in onze

van het gegeven~ dat er maar vrouwen zijn

een in de e:xakte of technische

an er

of technische

vrouwen werkzaam zijn in exakte ons at hoe vrouwen het

er-verkeren" Omdat wij ver-hun stud.ie voor het eerst in aan-voeren om in ee.n mann1em1>!.'enrieEin~:oh.ap

da. t vrouwen

.i.."""''""'""''"" komen met die ma:mM11m1e:r.~ ons

zoek uit te voeren onder op een technische

Daar voor een technische studie nog steeds

is, waren niet in

6riraJc.-J.JjLKen van vrouwen hun studie aan de TH, maar vroegen

ons ook af hoe' to·t de keuze vari een studie

waren Da.arn.a.ast we wat er in de ervaringen

van TH-studenten is 1net de opkomst van de

aan het e.inde van de zestig en het in de

toenemende aantal ~~H.

Wlj h1;.1bben daarom R:elto21en voor een onderzoek naar

de van vrouweri die in de aa:n een

technische no.K®i~o.rmti>J. hebben en vrouwen die daar rond

met hun studie Wij hebben ons beperkt tot

met studentes van de Delft (THD),

omdat dit to·t de Tli was in Nede:dand.

Naar ~•L.i..•~ ... u, ... u₅ van di·t onderzoek willen we tenslotte

de vraag of de theorie van en buitenstaanders van

Norbert• 1~lias ons kan geven in de <ioor ons bestudeerde

De indeling van de : in hoofdstuk I wordt een

gegeven voor de waarop het onderzoek is

verklarin-vi.

gen voor het feit dat zo weinig meisjes een b-pakket kiezen en ZlJ zo zwak vertegenwoordigtl zijn in exakte en technische opleidingen.

Hier'bij gaan wij in op de socialisatie van jongens en meisjes en op een aantal onderzoeken naar versch111an in intellektuele vaJ!U'.'-digheden tussen jongens en • Ook komt hier de opinie van de respondentes aan de orde met betrekking- tot het geringe aantal v:rou-wen in de technische wetenschappen.

In hoofdstuk III gaan wij aan de hand va:n het onderzoeksmateriaal

in op de vraag, hoe de tot hun keuze voor een studie

aan de TH zijn gekomen en welke omstandi.g'heden daarbij mogelijk een rol

uit de jaren hand van een taten

ken is in grote

In hoofdstuk IV en V word.en de ervaringen van de studentes uit de jaren vijftig en de studentes

am:i. het woord

beschreven. Dit gebeurt aan de we de respondentes middels

oi-De van beide

hoofdstuk-• In

hoofdstuk

VI

geven wij

een

waarbij we de onderzoeksvragen: hoe ~""Á~~·A~'"""'e gekomen; hoe hebben zij

het ervaren om in een studeren; wat is er

veran-derd in de van de respondentes, trachten te beantwool."-In hoofd.stuk VII zullen wij tenslotte de theorie van gevestigden

an buitensta.anders Daarna zullen wij ingaan op de vraag

of :marmen en vrouwen in onze samenleving zich tot elkaar verhouden als gevestigtlen en bui.tenstaanders" spitsen wij de

the-or.ie toe op de figuratie van mannen en vrouwen op de TH, waarbij

wij een voorstel doen tot van de theorie. Ter

afslui-ting doen wij enkele suggesties voor verder onderzoek"

bibliogra-

-1-In dit hoofdstuk zullen wij ingaan op de aard ~ de opzet van h®t onderzoek almnede op de uitvoering@ Hierbij zullen het opstellen

van d~ steekproef en het

inter-In het onderzoek wij de ~n beantwoorden:

a. ho~ zijn vrouwen gekomen tot een studie aan •en tecbni~ohe

ho-ge~chool in de jaren en seventig;

be hoe hebben d j het ervaren om aan dt!lli THD, wur toch voomue-tl'UIUmen zitten, te studeren in de jaren vijftig en zev~tig;

C@ veranderingen zijn er te konstateren in de ervaringen

~wen die de jaren studeerden en die in de

hun studie begonnen?

Uit vragen blijkt dat het onderzoek een beschrijvend

karak-ter heeft~ De iB dat wij nauwelijks literatuur

hebben kunnen vinden over vrouwen 1n technimche opleid~n.

Bet onder~oek is

schrijvend ook een verkennend Na de analy•e van het

m&-•• " ... -_._...., • ...._ 1111 • .:1..Jt..i•'!!llu wij bekijken of de theor:!.e van gevestigden en

bui-tenstaander~ van No Eliae een bruikbaar kader ia om inzicht te

krijgen i:n de (veranderende) van vrouwen op de THD"

Uit de komt ook :naar voren dat dit een vergelij~ kend onderzoek ""'''"""'"'u van de vergelijking twgaen ervaringen van studentes van twee

ver~chil tingen met

Een

bekijken wij ook in hoever.re er

l'!ltudierich-studenten" doen van een vergelijkend onder-zoek w&U1, dat dit Orllll zou kunn~ helpen het verzamelde materiaal vanuit

een ontwikkel~per~pektief te Ook zou inzicht in de

positie van de ene groep studente~ op de THD het inzicht in de po-sitie van de andere groep studente~ kw:men vQ·~.!1"1~01:An

:djn

TH-lllltudentel!B"

"

tijd IHU VO:t"Cîll1:n à.enten Y&n

A11m de h11md van de

-.i.·.11.u",.,,". van vrouwelijke

IMlll de THD vanuit éán

als het beeld

tedj:ner-onder mannelijke stu-over hun opvattingen stu-over en

de Tm> en almanakken van de ''n'.'<mn1e1.1

1':1l'!Jl.ll.Uli!l'<jll!J! 'Vi!Jl

l!ll!tnt:i<l'll;nte:i:ave:rellLlg:Lng in DE!lft

een ~,,, ... -1"'" met open ~

op-V'oor deze vo,;m vm vi:1111g!111ru.J.. l'l<el!J!'l.111lll•'l:r1.4 om

moge-informatie over de te kunnen

ver-te

ln i;e gaan en door te vra.-gen" Door met open vragen er """''l'I""·-··~"""'""'"' nur voren

komen die wij van. te voren

Juht voor een ondenoek is het van

De

Om een nisohe

on1a1;:1.e naar boven te

op de THD

redenen hebben

<ell•1~~.11.~.1~~•AA" onderzoek tual!len en er in de wami in wat betreft de van de studen-het De vragenlijst

ReJco~•en voor studentes van de 1

:eeoh-omd&t om een

de vijftig en

ze-i;e1r;,,m1u~c.1:1e hogeschool

om ons tot de TRD te be1~eJ~ke•n om door ons niet bekende !aktoren

Van de vrouwen die in de vijftig studeerden hebben wij

dege-nen gekozen en 1962 Ten ee:r11t~

hebben wij deze genomen, omdat in de~e tijd het traditie-nele "IM"•m111'•hA·~

tweede ... ~."'"""""''"''il

de

waardoor hun ren eerder het

d-&1t!t1ti1 uit de

Voor de

verankerd was in onze samenleving. Een wa~ dat st"Udenten uit die periode enige jaren na

tussen

1947

an met hun studie begonnen.

""'"'°'""""'"" ..,, . .,..,..,'111'1":•",..,'ll"ll wa11 dan enkele

ja-.i:rA1i/lt1H~AT." Het versohil tuHilllln de

stu-is ongeveer áén

ge-a.a1nk<>mfllt® Ten eerste denken dat onder in-van de

den de

dierichtingen

) duidelijker zichtbaar

wer-T.W1!lll!lltiLl'i!! omdat in in alle

stu-op het moment v11m onde~oek genoeg zoud~n studeren om het

ri-van uit te di t ia van voor de

ver-jklb~~t1e~.d van de tvee gToepen@

va:rm1cU!1m was, waren

'"'"'""""·"'-... ,.1.,..A""·'·'" 011 hen op het spoor te komen, waren wij

en -.n1ouo•en

Wij d~chten ix1 de

dertig interviewe

prcoe111 da:t vrouwen de studie

volhiel-voor het onderzoek bruiden ongeveer

kunnen Het zijn uiteindelijk eenendertig

waarvan tien vrouwen die ~ de jaren vijftig met vrouwen

de

Van hEl·t "'"'v1i•Ai.1A..1. Kr1!"lli!11'1n wij een met

alle in nog in leven

~ waarin htlll

ve:r.m<:1ld wa:r·en" In deze

vrouwelijke

iu.-v11m af studeren

vrouwen die

van hen konden wij

aol'.lte1rh&J..Q:in. JW!JJ~111.,1,uu van hen vielen a.f omdat zij W.1111sen 1956 en

in het

net geïnterv.i.ewd waren in Nederlandse

Om. he.t risiko vl'lV!

on4leJ~(J1ex naar het w11rk van

onderwerpen

ove:r. het de

danig11

te leek het ons

Uit de overige

Wij hebben deze

een verzóek om :mede•w0:~~kilnR wij hen gebeld, waren Uit de Ervmn oe~:om:i.en de l een groep 2 een groep

bereid tot een

wilden atudente1 interviewene

het 1aantal vrouwen in een en het

studeren van

da:t er Tr.<)l:twe:i:1 in een

met hun ~tudie ~ijn in drie groepen i~Ke\1~~1iu

al relat.ief vrouwen

en scheikunde; vrouwen zaten en

en waarin de la11itste in feite het

hier om

Wij hebben er niet voor gelro:i:;en om lliltudentes uit !llov·~el mogelijk

"""''"""""''' te omdat de kans di!W zou zijn dat de

erva:i:?1:r:1ger1 vai1 de verschillende vrouwen nie·t meer

~ou-den va.nwege eventuele in k&rakter tussen de

komen om een

Daa.rom ia de wat betreft groep 1

"'"""""".r'lr-9 betreft gT.oep

3

uit techniek

011 aa:r:i. een voldoende

te

in de te

In verband met de

1tudenten Kr~e~t1n

levensaf eer van de

maar het vai1 bereid om op onze

een te trekken en de door on1 verstrekte brieven naar de

studenten te Om de r0spons te vergemakke11jken

waren een en een antw,oo:rct1ei M.n de brief

" 'Uit iedere groep wilden.1 zeven atudentes de respons op een ver!loek om

en

3

o:ua te

stud®trtef.îi dat toen

met enkele atudentel'J uit de

Omdat er

van onllll een

was het voor groep 2 vanweg"e het te kleine

hebben de en op groep hadden er1 De twee wij la.abt waren aaingE1!toime:r17")"

Dat W&l.'en van ·van de studentes en niet

""~l"'l!ll!~''á!l> kon:tak:t met hen konden opnemen~ l>etek:ent dat

niet of op de een

IUJ:lier een groep HUOr>.l:'.'U>I'"'''

echter de i.ndrlilk: geittr~igen dat dit niet het hebben

ge-over dit

en met

me·t een

de studente van nu"

zti1gen geer.1. om de

.inhoude-te veranderen© De 1n.inhoude-terviews duu:rde11 tuisl:!le:n de en twee uur. Niemand had bezwaar van een

casse·tte-recorder,, Als

daarnaa1St nog aainti~k€~ni.ng:en

en voc1r hert

De tien int~n:·vie\'/G met de vr.mn&en den hebben wat onzeker ons l':'ltelde de die studeer-<mll!I door h~lt hiervoor

op af te De overige Voorzover. wij kllllneri nagaan b er

geen tussen de en de

ge-houden interviews*

Wij hebben de interviews om tfh voorkomer1 dat er

zou d~e on~ in eerste instantie niet van

xnaar Me dat achter&! te

Daarn.a hebben de interviewlil

werpen er in de ter lli!lJJi:i!ilJ!li;u 1"'"'"'"''"""" Hiervan hebben een de inter-over de inhoud van een

te komen of gaven

menten de ve.rs•oh:LlJLer.1de

" De

frag-over het~elf de onderwerp

11.an de h!Jlnd daarvan hebben

" ... c""""'·"' wordt wat "".,,!llilllli"" moment i:n het hebben ervuen en hoe

over

hoeverre dat

is het vaak niet hoe en in

en vera.mier-de

vrouwen die i.n de In ons onderzoek

met hun studie ~îlkelen merkten op dat zelf al ~o aan

situatie in Delft i:A"A~r1(.!)W11ll Wii'l.rtlll.~ dat

meer als storend of' dil!llkrimi.nerend voor n-ow~m ervoeren en """"'"'"""~ en on11 wa:t dat

een wnder zoude:r1 geven@

Bij de vrouwen zou de

wel een~ mensen ten

tweede konden onze op h'am studie

in die zin da.t allen dle studie met m:i.ooe!!ll hadden

De vi op de ~'HD zaten

vertelden over hm'll dan de

BrVa:l~~.I1~~1Il VaJl1 Z0UQ9ll dUS ietS

toerl\ waxen" Het tei t

studietijd Vl!W.

interview over dachten~ maakt dat zij gaven in

dentes over deH indrtlk"

vondea en ar tijden11 het de indruk hebb~ dat het beeld

" Da:t de .., .... " ... .,, .... Tl!m de

HS:pon-liepe:n versterkt

het van de ons

dat e:t', een. omi@~oek te vinden wa11

over

vrouwen die een W•l was er een en

ander over vrouwen in en )

" van de literatuur over vrouwen in de

pen en techniek ko:ncentreert zich op d«il vraag₁₁ waarom vrouwen op dei;e

u .... ~~~·"~'~Jl,.M~ tussen mannen en vrouwen

van nature

",o11.Ju1u'<!•J1.-nad.er in te gaan in onder~oeken D.lili.a.r de die de "'JWl'~""Jl.'"'u - de wi11Hrtma.e dan in Daarna gaan we in op verschillen in ste twee

gaven voo:t' het

""'"~'J!JC'"""''""· en de voor in gaven voor de aan de " De

laat-die onze respondentes

~~n~1.&u~~g va;n prooe~sen

w&Jarctoor nieuwkcmera in een g'll':'oep lill.\Uderen herkennen

en ui•~"'"''' van hllllt op te

·van de groep waarin mensen komen en

.in die g'll':'Oi!P.IP in meer of. mindere mate

fronteerd word®n met ren daarvoor

Wij gaan er va,nui t dat de ve::ll:'11>i:uuul.i.en tuslîlîen mannen en vrouwen .het

van en

gans* De

hiervan een verband met onze wordt door de

Tijdens het

en daxl bi~

jon-en per13oonlijkheidHtruktuur3 die maar houden :nauw andere gekenmèrkt

mannen en vro·u.wen en de daa:rui t

Het 1,J.1.·,~u.1.'Wllc'lllu b geen ....,.,.,".,.",..,. b1twmst proces"

onta·taat h , juiát het diep

wen ~~~.11..11..11.,1~ te veranderen en

·van

Vlll'IJl de

is dat de zorg voor .... .11.•w"u.u:1

op vrouw®n en - in onze

•1•vnel~en111 voor vrGuwen iilll

hoe dit in zvn theorie" Haar over het op ~~n vrouw" be~ohrijft op het

b1;nawt haar 1 _vr•omtel.1 1 _{identiteit op} een relatie die nooit in tlEID.

wordt

0I1i~ei::1s moeten hun

Immers, de vader w~ee

onse rol@ D:i.t komen Delilie leven b1Ju~taan * De ve:t>sc:h11.lEm haar '""'""'"'"'"" 1 _identiteit met andere ia in om d{lll o:p-:is van de

11.1m-en dus ook andere

en daarin

in verband met het moederen

-10-is 1)e UAA>i>l.1:$Jb.J!. tusae:n mannen en

vrouwen beschouwt vooral als

manie-echtgenote en moe-ren wordt het beeld van de vrouw (

der

geving maar

De

worden hen maar

vrouwen op met in hun d:i.rekte

om-voorbeeld en objekt van identifikatie, getoond"

omdat mwmen nu eenmaal andere

tei ten en taken zoude:n hebben dm vrouwen omdat er bij

een zou

tussen mannen en v:t'ouwen*

J:tJr is veel onderzoek naax· vercmderstelde verschillen i:n

~ met nmne door

Zo is

er

k.urmen wo:rden

vut-vemogens van

Op de heeft men vat

en meisje!!!" intellektuele vermoeens

een konstante

mog·cm"

Meisjes

denlll!ohat tot hun

en 12Ti~~a.t

in de

Wat numerieke

deld konsekwent

ren" Alleen ln rekenen mat

Het

beter

een twee- of ...,-~~·~k1we1 Een dia verschillen verbale woor-beter in men pas bij ~ p@60)"

Vl!lll :relatief;$ tussen objekten in

ruimte, het van dit!!!

ob-ia de mate van

'veld-wordt door onder andere de Rod and in dat lemand in een volstrekt

aoirJ.KEira ruimte een verlichte balk

moet var1 hllilt e:nrene~nll!ll verlichte

waarin de balk is " Uit deze blijkt

dat

school" redeneren ~r nog een paar zaken die

11n de mate van

het vermogen 1_{to break ~etv, zeggen het}

een n:i.euwe man.:i.er te benaderEm en de oude benade-Ook het van kennis en vaardigheden in nieuwe

1_{To break se·t} 1 _{wordt besichou111d als}

lytisch vem.ogen" H~t ifJ hier echtllllr en he·t zou dan

gehele linie

te ve:rm:idlll~re"'!Ol.t.Jl.eu dat jongens over de

o Als het

om verbaal redenere:n en het van teksten

er geen ver~:cn11J"1e1n on,gmm:r ) $

de V0Jt"S0111.Ue!tll. onaenosma moet men bedenken,

de tUS!lll<lll

binnen de gro~lpen ( ·tussen onderling en tussen de

dan de ve:rs~:UlJU.J..en

groepen$ ~'ussen de sToepen bestaat een Dit is

te den in "' '" 50 .• 45 • 40 •. 35 n; 30 u ~ 25 -" ,Q ~ 20 .• i: 15 -10 5 10· 15· 14 19 Boys "-···--·· Girl:; 20· 25- 30· 35, 40· 45. 24 29 34 39 44 49 Scores \ \ 50· 55. 54 59

Test over wiskun-dig redfmeren. J3ron: Ana.stasi,

1958,

p.

455.

Ook hebben we aan de hand van kunnen

er niet van maar zich ontwikkelen

kinderen al een ~chool achter de rug hebben" Dit

zou er op kum:i.en chld.den da.t de niet aangeboren zijn~

immerst zij zijn het op het moment dat ~ioh duide-lijk bewust worden van de in verwachtingen

en ~

1978,

)@

kan worden be~chouwd een van de gebieden

wur met de frekwentie ve:~sc~n1 tusee:n

mannen en vrouwen" Ook ia de vraag of' het om een biolcgi~ch verschil"

Voonover er dat

orj.lnta-tie op een

ot

andere :man:i.er verbonden is met biologische geslacht

van mensen, :ts de van die _,..., ... ", ...

zouden

en

dl.•ie mannen in de twee

P$539)$

Een

verho'Wiing w~

van in in de verste vert>ll! geeim is" Er - on ...

zes inziens terechte over de waarde van ondenoek dat zich

met het zoeken naar

voor

soort

tussen omdat op het moment van

onder-:niet meer

"""'""""""'' immers vanaf de

geboorte

Gnder groepen mEn1me:n niet-weeterme ~

liseerde vrouwen wa·t

Andere onderzoeken

deren van moeders

leveren geen op tussen mar.men an

op de 1nvloed van de moeder op de

ruimte-zowel als 0

Kin-een sterk houding tegenover hen

aannamen, waren dan kinder(m die minder

war$n Witkins e@ae, die onder!ioeken

ge-daan naar komen tot de dat

velc:W~-

vaker voor

zien dat de waarop een ~u1~u~&

is dan de ...._,A.JJ,.::•.o.~ mot hu.r zoon

op de

ruim-wij ge ...

anders Meisjes worden

de wordt door het

~o dl!ln zou Uit er dan 11ten ert onideJ~~c1ek naar de in .ieder

die men assoc:i.eert m@t de

of geen

als li.d. van

veel

e~ere Bl!llXe

U~ILIUIBIU voor

dat """"''"''""·""'·'""'" oriën-· konkluderen dat de

ver-niet verHhillen

voor

uit dat jongen~

in 1

,_

aan Dat

en ook

ZO\l er op kunnen duiden

1

,

als

dat ook .11.J.im.ti.:u:eu meer of 1nindêr da macbts·~ en

tusiaien manne:n e:r.1 vrouwen e:x::'Vuen en de

hebben i:n

dat V&'l veel

wacht de,t

komt nog9

11A>'<il•:u.:11:'t'~ wordt

ge-1976~

p.s3)

niet echt va:n voor hun toekomst en dat zij zich daar dan ook niet mee bezig hoeven te houden. Als zij zich er toch mee bezig (moeten) houden, het niet zij er weinig van terG11cht Da.t 1.s heel begrijpelijk, het

vaak ook niet als zo-is hun probleèm niet en mezo-isjes ervaren

danig.

P@539)"

Uit de Zo is er een king tot en vinden ze de kognHieve en de en

en va.n de ' biedt weinig , waarin vooral

in

staan (Kelly,

1974,

(1981) blijkt dat het onderwijs

YM docenten met

* Docenten hebben standaa.~dverwaehtingen

w~ende voorspelling. Bij meisjes

doen bij jongens

Docenten zullen

We den dan

exakte vakken in hun pakket kiezen

Staat 2. K"ui111111n d111 ®ind111imm@11vakk0n: verochll tuu011 jon11ena en m11lsjH, 19110

Choice of linal oxaminalion subjecls: disparity bolween boys and girls, 1980

·---~---·---···---movo-4

jongens meisjes jongens mois]os jongens meisjes

_ , . .

__

~---...,.._.---·~---"

totaal obs. (~100%) 39 ll!lO 46 347 31 227 33 712 21 :na 17 602

% frans 11 39 16 46 24 59 duits 67 66 47 63 49 116 engels 911 97 911 91! 1111 90 wiskunde 1

J

71 34 60 37 112 61 wiskunde Il 26 6 natuurkunde 63 12 411 14 64 30 scheikunde 64 311 47 33 59 36 biologie 46 72 43 69 47 50 aardrijkskunde :'.lil 47 31 40 41 46 geschiedenis 35 47 32 44 32 86 economie (Ij 40 3? 56 60 economie Il M / handelsw11t. (hl / handelskennis (m) 37 37 211 23 32 20 expressiwak 2 7 4 12 ;} latijn 13 18 grieks 6 il

in hun pakket in het na-. Ui.t ondfinoek komt naar voren

tElrwijl wijs, overgaan tot beter doen in Ook h (Vrouwen in O:nder-gemakkelijker

van exN!:te vrui::k:en in groepen waarin gqljen

Dit zou er mee te dat

in A~ir<Tt~~vi~n minder de behoefte en de

... 1 ... .., ... 1 te benad:nlkken _p"77)" en Zien alle nog op het eemte

dat op de 11cho«:1l veel minder dan jongens

op de universlteit zet de~e t:i-end !Zich verS11terkt !Mîl.~uurwe·~einsc)n~~PJ~en maken vrouwen ongeveer

%

uit van

in de techn.illltche dit

rond de

5

Voor de technische wu~e:n~1;n~~p11an ook nog~ dat een

".u.'""""" die 1wer of

" ... .,, ... A,'!!". valt te konsta.teren in

minder studeert

van alle vrouwen studeert

axakte ~

Wij vroegen ons

ar

voor v:i:•c\tlH\ln 0 Van vrouwen aan de THD

en maar rond 2

%

in als

o!

7

%

..,..,." ... "." ... vro\xwen lwzen voor een st"Wiie aan de TH.

Vrouwen dle in d!El studeerder.a dat het voor

hen :b'.1 hun was dat zo weinig

de sxakt;e kant staan dat aan de TH gingen Voor de meesten was het geen

de vr01.11.Wen die in de hadden

die in de met hun studie wa:t•en _{l"'.'"'""'""'u voor een}

deel aan de Aan de ene wordt meisjes in

hun 0'!)'\rOE~Cl.l.ruit

bij de moeder een voorbeeld is: denk dat de

ook al merk

van de ouders heel erg

dat r1iet 2!0" Een

1

, ook al denken ouders dat ze

ook het llele van de oudere

achter de zit om vier

om te be1etf en dat

.1'111••"""''"" heel best zonder die

vaak: iienken 11·an, ik ga toch trouwen en ik

dat al

En mannen moeten een

goe-die

Aan de andere kant wordt hen ook ver·teld wordt:

van hen

ver-"Het

vrouwen minder

is een

dat kan ik niet"~

ter-ik zal wel even"" " (9)

vroeg met w dat

er toch kan

steeds kleine opr1e:~K:rn~i;en gex1m2u.c"t worden van~ dat

) "'""~"'''"·"" de

de niets voor hen

Als de

kelen een

er voor"

Een vrouw die school

moet dat 111 mann,en,iien~""

wordt vaak

da,t het niet hoort en dat ze het niet

iets minder 1_{a' over te} schei~~ en natu:urkunde Door-o n twik:-in de rol van toeschouwer terechtkwame:n en da:t er veel

Het is het niErt waren aan de 1

m

dan ma.nnen0 was

dat vrotiwen een de~ over die

rich-ni et

v1•ouwen d.1.o dachten er zo vrouwen

·techni1Jcb. souden v:rotw

van n'lir•ll>'ll'1t~1

ware11 toch eei.•der !:':>''"""'""15>"'

te "'"'"'""'~u"' de oor~'i!lken in De als ze materie worden :in " ... ,~,..",Jj.Jj. d.a.t een exalde of

dat we i:n deze

nf!llratle het aantal In d.e hen aml({r!'e rieh-ov"r

de-"'"··'·""""' voorD1ifljUJ1.ll!~n voor vrouwen;

te

ve1rscbil t"1Bsen

dan , het soort voor he:ai

en de

dat vrowen van de oudere ge ·~ va~ihtaand

de

wa!I" Een

te bren-"'"''~".".,,. •• """,oe.•"''""''6"''" ·voor

-18-mie" Een enkeling deed natuurkunde en bij hoge uitzondering deed

er een meisje ·techniek,

werktuigbouw-kunde"

De voorkeur voor bouwkunde ha<.i de meesten te maken met de roat-teohni11che kanten van deîie studie,. zoals kreativitei·t en de sociale aspekten v11m. vak:

"Eouwkunde~ bouwen van een huia vaar dan gezinnen in wonen,

1~ dan toch wel weer voor de hand liggende Het had ook iets •" (3)

v;":Bouwktmde ia dan toch een denlt (10)

E4n vrouw karakteriseerde bouwkunde als een °11e:R:e--·neui;:~u"

-...~~"-meen had geen

te vrouwen bij

Was.rom zo groot ""'~v..:•.11:"'·"' vonden de .,,. .... " .... ~ .... -dentes minder 1:e1m.1Jm.i11:tjk ook 11ij zelf chemie hadden m ... "'m,r. ... konden er niet& zinnigs over zeggen₉

~en aantal vrouwen met natuurktmde en dacht dat

che-mie te

m..J,.jlJlu.111:iJ1.; a.batrakt ₉ geen pure

exsk-111111A;uii~au1•1J 1 _{was" Ook be·!;; welC'kE1n materiaal zou een rol}

aissohien scheeld$ dat er vrij vrouw opperde dat

een voorbeeld hadden* ~~·~u .... "•~&•.~ riohtin&en zaten werd

meest-va.n die richtingen - zo

beschrijft een vrouw ve:~ki~t1.1.1tD~t-l!lrtue1.ei1tE1n 'mErta.al boeren' o Ook wemen vrouwen vaak op

vrijwel onmogelijk Wl!UJ voor een

dat het in de

om ee:n vak

vijftig mijnbouw omdat vrouwen de

niet zo voor de hand voor een

"Waarom

dan en vli.egtuigbouw en werktuigbouw en

elek-niet voor d.e waa.rschijnlijk

ook m.ak~n met het beeld dat toen had van

man-nelijk en vrouwelijk® In de mijnen werken was toen ook nog

Rond de de toe:' in

maar verder ook zo typ18eh Hoewel

achter-~eggen, waarom zou dat lllm'.melijk zijn dan

at •"

In die

tijd nam het aantal studentes

De redenen die de studentee va;n nu gaven voor

stu-werd in adem met

·(14) (0 )Dat i~ iets iets

leb maken dat mooi is. ~1

veel minder werd de

bouwtechniek en

meer technisch ge-maa.r in het u,gell11ee•n

meer op de

bouwk\mde

toch de 1:1tudb die ook wat

ik d.enk dat het daarom voor

een echt technische door het

om bouwkunde

om

zich-vooratellen 1

-20-fikatiemogelijkheden:

11

:mn

_{traditioneel gezien, schepen zijn voor jongens, gaan op de} wal naar de hoeren, vliegtuigen idem dito, piloten zijn voor ik weet niet hoeveel jaar alleen llilWll' mannen geweest"" (15)

Als meisjes toch voor zo'n beroep kie~en~ moeten zij veel doorzet-tingsvermogen hebben:

@1binnen dat soort vakken @ * dat een ongelofelijke

mannenwereld is!\) dat eist zo •n doorzettingsvermogen en dat is

zo'n aansl8f op jezelf, dan moet wel stevig in je schoenen staan0" (llJ

De verklaringen voor de voorkeur voor bepaa.lde studierichtingen

lopen niet erg uiteen bij groepen respondentes.

Samenvattend kunnen wij konkluderen dat~ hoewel uit onderzoek blijkt dat er enige verschillen gekon~tateerd kunnen worden tussen jongens

en meisje~, in prestatie~ in bellfW8'Stelling, niet

bewe-zen dat dit biologische verschillen zijn en dat zij voor het grootst8 deel verklaard moeten worden als een gevolg van de

eooia-van en meisjea in onze westerse kul.tuur.

Ook de overgrote meerderheid van on~e respondentes was die mening

-21-Omdat het jes :niet

van een technische of exakte opleiding voor meis-is en ook onze reapondentea die mening wue:n ,1.c111:1gll,ue1~i ons hoe de respondentes tot hun

VAltCOl'IU:U'll w~n"

Wij hier op de opleiding

en van hun van hun keuze en de motivatie

voor hun keu~e voor een stl1die liMUl de en

natuurkun-de kan men ook aan natuurkun-de universite:l.t De TH is een meer op

de

aan de

iets over de vraag of de manr1en of

,",,,,u" ... ," .... beroep" Ook

vrouwen kenden met een

wij op de reakties die de kregen op hun

In bovenstaande behandel~

voor de .r~!!!! p1;1nuu11.u die in de _{''"'-'"""""'"-' en}

i:a die in de jaren

met hun studie

Van de vrouwen die in de vijftig hebben

gestu-deerd had het me:re11aejei

naar l!S"''" ... "''u van een vrouw die op een

bij alle het

het

Hoewel he·t net zo min 11u in de

da:t b hebben de meeste

hadden gymna~ium-bèt~.

een MO·"'°pleiding u"t11J.&1!1J:J.

had WUI

in de b-k:las groter dan was nooit gemerkt

dat leraren axakte vakke11 hun kettze voor b vreemd of onzinnig

von-He·t fäi t dat was in de exakte vakken werd door een

-22-t1_{Nee~ het waren liÜ.lemaal wat oude brommerige heren, en H waren} blij dat er eindelijk eens iomand in de klas was, die wel de sommetje~ kon oploaisen." (3)

Een enkeling herinnerde zich een leraar die ni~t zo'n hoge dunk

had. van vrouwen:

"Ik had wel een wiskunde-leraar waar ik ontzettend goed wiskunde van geleerd heb en die had konstant opmerkingen over vrouwen die zijn oliedom enee$ dat waren meer

grapje~

eigenlijke"

(a)

Zij had niet de indruk dat zijn opmerkingen ook tegen haar gericht waren. Zij was goed in wiskunde en

kreeg

altijd hoge cijfers. Een ander vertelde dat meisjes er bij natuurkunde voor spek en bonen bij zaten, ~ tekende daarbij aan dat zij bij andere docenten nooit zoiets gemerkt had@

De mHste vrouwen -van hu.ia uit aangemoedigd om b te doen op de middelbare school. Vier vrouwen verwezen daarbij naar de oplei-ding van hun vader en á6n naar haar moeders opleioplei-ding. Het feit da.t ouders een ex.akte opleiding hadden lijkt hier op zich aan-moediging om voor b te

doen zei een respondente:

over de vanzelf sprekend.heid om b te

"B is gewoon een duidelijkere opleiding dan a("")je deed gewoon b("")onze kinderen ookt die gaan allemaal naar b~ A dat is voor ons •• een verwerpelijke opleiding@" (7)

Een aantal vrouwen werd. helemaal in hun keuze voor a

of b~ maa:i:.· zij waren beter in ex.akte vakken. Twee van hen kwamen uit een gezin waar de vader of beide oudere een exakte opleiding hadden"

n.

meeste vrouwen kwW'llen uit een milieu waar de vader en soms ook de moeder een technische of "",...., .•. " vv.a.•:: ... -. ... ~,'45 had of een beroep in

die richting uitoefende"

In totaal had twee-..d_e:r:de van de vaders een universitaire opleiding waarvoor een ex.akte vooropleiding vereist was9 bijna de helft van

de vaders had im Delft gestudeerd@ Enkele vaders werden door de respondentes omschreven al~ e

roep"

Een-derde van de moeders had een

man' met een technisch be-opleiding in de

de moeders had kweekschool en een-derde had een andere

op-·van mulo met tot

alle moeder!!!! &&""'""'"'"''"

soJ1oc~1" Een enkele moeder werkte

dan

3

Twee-derde vm1 de re sc:hool of vlak nr~

vrouw

koo:rs aan het einde van de naiddel~ eindexamen voor een studie aan de T.H.

een andere

school welke

rich-we·r~.en op een werf

kon d.a:t niet~ dat zoveel ben ik dus bm1i.rkunde gaan 11

( 7)

koos voor bouwku:nde omda;t het een kombinatie was van 1 _{iets met}

handen en iets met twee~-derde van de vrouwen

noemde de .al• een van de

rede-nen om na.at' de 1

r:a

_{te gaan@ Dit vooral voor de studentes die}

chemie l!!rtuderen" Eert aantal van hen aa:J.'ll!lelde tusen de ana-en de kozen "f·oor vanwege de techni-scha kant en met het :ldee, dat net zo

konde:n de vrouwen die chemie kozen een rol dat ze niet in

Niet

wu dan d:u111

Ik had ecl:rt het

misschien leuker

.bi de zou willen

toch een soort

vrouwen kozen op paar ko~an voor de

teit of omdat het

hadden het vermoeden dat onllt;e

terecht wilden komen: terecht

een

zou dar1 wat meer kon

zou het wat

in het is het

(

was dim. de

univerlllli-te 1_bekakt1 _was0

w~A~~~~&fs1nr~~k~1nd wu~

misschien meer d.an wa:ren van de rr•H als

Ook dachten vrouwen kenden die

pondenteso Voor een aantal vrouwen speelde bij de keuze voor Delft mee, dat zij mannen en vrouwen, waaronder hun vader of moeder, ken-den die in Delft hadken-den gestudeerd:

"Waà:to:m TH"' !k had een baas die van de TR kwam en ik vond dat die man theoretisch en pr&k:tisch iets was. Achteraf zal dat bij universitair afgestudeerden ook wel zo geweest kunnen zijn, maar het spra~ mij op dat moment aan. Ik dacht, die man staat niet met twee linkerhandenp kan ook wat. Dat was de direkte aanleiding." (l)

Opvallend is dat veel van de re~pondentes vrouwen kenden, die een

voor vrouwen of weinig gebruikelijke

op-leiding hadden. Meestal was dat een tante of een relatie van de ouders" De helf't Vllm de rHpo:nderrtes kende een vrouwelijke

ingeni-eur" respondente, wier vader een exakte opleiding

haa

en wier zuster ook aan d• '?.H , vertelde over een vriendin van baar ouders:

11_{die was onderwijzeres en die met een vliegtuig in} Nieuw-Guinea van de ene nederzetting naar de a:1dere om onderwijs te geven. Dat heeft me altijd bijzonder aangesproken" Het is niet typisch mannelijk h~, maat' je kent het welt werkende vrouwen die een beetje bijzondere dingen doen"'' ( 9)

Voor '~n respondente lag er een vrij direkt verband tussen de OIJP

leiding van baar - en vooral van haar moeder - en haar ei-gen studiekeuseo Haar ouders hadden in Delft ge~tudeerd en ha.ar

moeder had zelf graag bouwkunde willen doen, zij maakte haar doch-ter enthousiast@ Slechts één van de geindoch-terviewden kende geen vrou-wen met een weinig traditionele opleiding of zij kende ook

niemand die aan de TH had Zelf zei zij over haar

stu-diekeuze:

"Het leek me een leuk vak en het wu ook een beetje

persoon-lijk vanwege vader , toch een soort idee dat

ik hem op moest volgen$ Dat heeft zeker meegespeeld. Ik was

zijn oudste doohter011 ₍₁₀₎

Haar vader wae overleden toen zij nog op de lagere aohool zat$ Over het ongebruikelijke kar&k:ter Vllm haar studiekeuze nerkte een

vrouw op:

"Het is bij ons nooit een punt geweest, van ik ben een meissie en ik kan dus eiS'lnljjk. niet naar Delft gaan. In de hele leef.-wereld ik zit zijn die dingen eigenlijk vrij gewoone11 ₍₉₎

dat er thub geen

tussen jongens en zou de voor

3

e Reaktie1 op de studiekeuze

werd .ireinaslkt

ong-ebruikelijke

Wat is de betrokkerwdd van veel ouders bij de etudiekeuze van htm dochters., Th!:i meeste hadden het

da:t hu11 ouders ach·ter hun keiu;e

een ouders voor hun

(>f wees hfl!a:r op dl•

11Wt een

vrouwe-van een studie in

heb ik d~r met

toen

technlsch4!ll

Andere kant

dan twee

op, dan moet de ptmr

het einde0 _{vond dat}

dat voor haar een ·v11u1 de redenen was

een vrouw

dat hfl!a:r ouder~ het echt

dochter naar de 'r:B: maar omdat hun

De rea.kt:l..es "lfar1 anderen dan d~ neutraals Een vo11<ien het wel reaktiH het b wel maar het

herinnerde zich dat op vooral om

naar de TH:

weet wa:t doet, het klassieke

Delft denken de mensen heel anders0 Maar dat overw men vond daar de htW!aniora erg veel

dachten dat ik dat ~ou Dat is

die heeft kunt de (u) """'""·"''\f'. 0 Il ( 4) niet In echt meer En ze zo" 11 (5)

Deze opmerking gold wSll'U"sohijnlijk het eenzijdig technisch-exakte karakter van de TH tegenover de universiteit, waar allerlei studie-richtingen te vinden zijn, zodat de sf eer ook anders zal zijn. In het algemeen kunnen we zeggen, dat de studiekeuze van de respon-dentes die in de jaren vijftig studeerden weinig problemàtisch was.

Voor de studentes de jaren zeventig zullen we nu dezelfde onder-werpen behandelen, waarbij tegelijkertijd wordt ingegaan op de over-eenkomsten en ver~chillen tussen de twee groepen studentes uit het onderzoek"

In 1968 werd de Mammoetwet ingevoerd~ waardoor het voortgezet on-derwijs een andere indeling kreeg wat richting en vakkenpakket

be-trof~ Afgezien van de naamsverandering van de verschillende

school-typen ie het belangrijkste verschil met het oude systeem, dat de leerlingen zelf hun vakkenpakket ktm.nen samenstellen~ zodat het mogelijk is een pakket te kiezen dat tussen a en b in ligt. Toch heeft het merendeel van onze respondentes een volledig

b-pakket gekozen op de middelbare school. De helft van hen deed atheneum, iets minder hadden ~ium, de overigen kwamen via een HBO-opleiding op de TH.

Een paar bouwkundestudentes moesten voo:r toelating op de TH een

na tuurkunde-·examer1 a.fleggen.

In tegen~telling tot de studentes uit de jaren vijftig, die op

éán na allen rechtstreeks

na.ar

de TH kwamen, ·volgde van de studen-tes uit de jaren zeventig een kwart eerst een andere studie. Evenals in de vijftig zaten ook Mj de11e respondentes

meer jongens dan meisjes bij de exakte vakken@ Een aantal vrouwen noemde uit zichzelf wiskunde II al~ vak waar ria.uwelijks meisjes a&'l deelnamen, niet meer dan of twee. Bij wiskunde I was het aantal jongens en meisjes ongeveer gelijk.

Ook van de studentes uit de jaren zeventig konden maar enkelen zich een docent herinneren die de b-riehting voor meisjes niet zinnig vond. Wel vertelden een paar vrouwen, dat ze door sommige docenten gestimuleerd werden. E'n re~pondente had een

scheikunde-die nemen" Een

tten die was ti,jds had

~

:oat de

om

juist wel"

Dea-nar daar is hij

dat kan je ook doen'

niet

den had wwar~1cn1.11u1 ook te maken met het feit, dat de meeste

res-waren in de llll!YJ!iilll!"11:a

Ook de uit de

om b doen voor b samen met de

werden van huis uit vaak een aantal vr~mwen hing de

"""."""'"''"" van hun vader of

de over de die h~

die een had op haar voor een

werden thuilll al denk niet dat

Meer vrouwen

VOOJ:'ZOVl!l?'

dat op

en die van de .wu1111u~1.i.·

in het e:ukte u.eirll.l'l:.tim

i• geweeot met on.8

An·r~\r~~.~ met hem waren vaak

toch

van hun vader was het zow dat de

tussen de van de vader de vader dan de moeder

noem-den stiimûorende persoon" Di·t heeft wl!1Llll:r1"1nr11

met het feit, dat de vader~ valter de moeders

In de waarin de aan hun moeder

re-f er@erden als door wie ze waren ~i,angiam<)ecli~~ of van vie me

hun Wel

we de indruk dat het vrouwen waren" Zo

dat haar oudere dh

dierenarts-van haar moeder de raad in

daarvan dierena'!'ts te worden. J<~en andere zei over haar

moeder:

"Na haar trouwen is

moeder

dat ik

e Ik geloof dat

Ik ook

-28-ik zie hoe zij allerlei dingen thuis doet"""als er een ter-ras aangelegd moet worden dan tekent zij het wel even uit, dat soort dingen deed ze allemaal en ook kleren ma.ken kan ze heel goed, al die patronen enzo"11 ₍₁₉₎

De belang:rijkete reden om hun dochters in de b-richting te stilm.-leren, was voor de ouders het groter$ aantal mogelijkheden dat een b-pakket biedt"

Terwijl relatief veel vaders van dè Dtudénte• uit de jaren

vijftig aan de TH gestu.deerd hadden9 was dat bij de vaders van de studentes uit de jaren zeventig veel minder h8t geval"

Een-derde van de vaders had een universitaire opleiding~ meestal in de exakte richting" Een-derde van de vaders had een HBO-oplei-ding, waarvan de helft in een technhche richti:ng" Een aantal v~ ders had een andere beroepsopleiding en ~en paar vaders hadden geen voortgezette

Een paar moeders hadden een universitaire opleiding, zij waren ook nog steeds werkzaam in hun Er waren èen paar moeders met een H:BO-opleiding" De meeste moeders hadden lacere school, ulo of mulo, soms aangevuld met een in de administratieve sek-tor of een middelbare beroepsopleiding" De meeste moeders werkten niet buitenshuis.

Afgezien van het feit dat er en absoluut minder ouders

met een TH-opleiding waren bij de etud~imtef!l de jaren zeventig

dan bij de stud.enteHt uit de vijftig, is een opvallend

ver-schil tussen de twee groepen ouderst dat er bij die van de studen-tes uit de jaren ~eventig relatief minder zijn met een hogere

op-leiding.

Met andere woorden, kwam twee-derde van de respondentes die in de jaren vijftig studeerde uit een akademisch milieu, van de studen-tes van nu was dat een-derde.

Dat nu meer jongeren dan voorheen een hogere opleiding dan hun

ouders volgen, heeft waarschijnlijk ·te maken met de verdergaaru:le demokn.tisering van de samenleving, waarvan de uitbreiding Vll.n het beurzenstelsel eên onderdeel is.

de helft van de

VM de

Het moment

koos in de vijfde

voor een etud.i.e aan de TH" Bij ~~n van

voord; haar vader stuurde haar

al voor de

Ik

wu

echt oma ~en was het

De hele f ami.lie

dat .ik

klas dat

al een

Ook voor de vrouwen die in de met hun studie

wa~ in een de kombinatie van

een van de aant:reJatEU.1

de dat in het

onder-een vrouwen was het dat

een studie de

De meerderheid var1 011ze voor naar Del.f.t

iemand die studeerde of Van de vrouwen

voor naar de 'r:H geen mensen uit

uit waar meestal de vader en soms ook de

moeder een

van de

die kenni11i v·a:n

ook wel uit

Uit het

Dit

) maar ik niet dat dat

~Vi~~~.~~~ die sag ik nooitf want die zat in het

dat i~ toch wel een

-:w-"Mijn broer, die is drie jur ouder, en die kwam thuis met van die verhalen over bouwkunde en toen dacht ik van goh, dat lijkt me wel wat~' en even la.ter: 11_{Als er een enthouaiut over} geschiedenis thuis vu gekomen en het had mij ook getrokken, dan had. ik misschien beet wel geschiedenis kunnen gaan doen"" (12)

"Toen ik (wm de universiteit) ging studeren ben ik in kontüt gekomen met iemand die in Delft had. gestudeerd. en daar kwam ik vaak" Maar daarvoor had ik eigenlijk nooit geweten dat zo-iets bestond*" (32)

Aange~ien de~e laatste respondente op een andere plaats in het

in-terview vertelde, dat een aantal jongens uit haar klas rechtstreeks van de middelbar• school naar de TH waren ge~, lijkt het ons niet onmogelijkt dat haar onbekendheid met de TH als studiemoge-lijkheid iets te maken had met het feit dat zij een meisje was. Een klein aantal van de door on1 geinterviewde ~tudentes kende, voor zij voor de TH kozen vrouwen met een 1_{mannenopleiding}1 _{of een}

'mannenberoep1_{e Meestal was dit de meeder van de respondente, een} enkele keer een tante" Eén vrouw had een tante met een voor vrou-wen uitzonderlijk medisch specialisme. Zij dacht dat haar tante wel een 1_{soort voorbeeld' was geweest, maar 'niet van} doorslagge-vende be·tekenis 1

" Een ander vertelde dat d j het 8 prachtig• vond

dat haar moeder medicijnen had gestudeerde

In tegenstelling tot de studi::mtes uit de jaren vijftig kenden maa.r weinig studentes uit de jaren zeventig vrouwen met een 1

ma.nnenop-leiding' of 9_mannenberoep9_"

Het is echter mogelijk dat h~t voor Vl."ouwen minder belangrijk wordt een konJ.o:>eet voorbeeld voor ogen te hebben van een Vl."ouw in een niet-traditioneel beroep@ Want dankzij de tweede !eministische golf, waarin de traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen

ter di~kussie is gesteld, zullen vrouwen minder gemakkelijk

aeeep-teren dat bepaalde beroepen alleen voor mannen geschikt geacht wor-den. Vrouwen zullen zich daardoor minder laten weerhouden dan vroe-ger, ~$lfs al is het voor hen nog ateeda een ongebruikelijke ke~e. Toch is het opvallend, dat ook in de jaren zeventig veel responden-te& iemand in hun naaste omgeving hadden met een technische of exüte opleiding of een beroep in die richting, al

wu

dat veel minder · vaak een vrouw dan voor studentes uit de jaren vijftig.

De meerderheid van de ouders van de rea,1n~BJ:"'UA Volgens

<l'\"1!!'11"/':"'"i"'1111" l)it

po-de stupo-dentes van hun

v@1.irnr1n v ~ 1leuk1 o:f

1prach-" Een paar dat hun ouders

aarze-moesten overwinnen 1 dat is ·toch nürts voor ' - maar zich

bij de ll:len stud.111mte vertelde:

ik leuker

hun ouders verdeeld

rea-had ~elf een exakte

~ag" Een ander

vader zich dat haar vader

studentoe.

in de trant van: 0 vrouwen die dit

moeder er ietwat ' wie thuis echt

toch trouwen*" Een

vertelde er echter bij:

"" vond dus niks, het aan iedereen vertelde"11 ₍₁₄₎ dat de ouders van de

rel!.lpon-dentes van nu mlnder de

hun

de

Omdat veel minder van deze ouders een

10lt:'ll!El6l:'a. OV\91'

dat de

voor.-Anderen dan de ouders vaak ni.et erg en

zel-het den erg

studeren op zich meer reakties op dan de studieke'IJ.Se Klao-Ee:n stu.dente herinnerde dat ttlt haar klas zeiden: .101~1n~₉ dat

studierich-als overheersende reaktie: 1_{ttanJ1.tz:un11g}1

0 Bij

alleen maar

een

je w±l1_{• Een enkeling oogstte bewondering met haar keU21.e, vooral}

van vriendinnen~

Een aantal respondentes vertelde dat zij van.leraren po~itieve re-akties hadden gekregen op hun studieke'lllZa. Enkelen werden zelfs door leraren aangemoedigd om naar Delft te gaan. Een respondente kreeg van twee kanten het advies om niet naar Delft te ga.an. Over wat zij dan wel moest gaan studeren liepen de meningen nogal uiteen:

"Ik maakte op een gegeven moment aan (mijn natuurkundeleraar} bekend dat ik het leuk vond om in Delft te ga&l studeren. Ja, hij zag het meer zitten dat ik natuurkunde zou gaan doen in

Leiden~ dat was leuk onderzoek en niet zo praktisch. Maar dat

werd niet ~o heel erg on~-riendelijk overge~""en. Wel de school-dekaan, die heeft mij eeht, ik kan me herinneren dat hij vond

- ik was ook goed in talen - dat ik toch eerder een taal moest ga.an doen dan iets exaktst terwijl ik ook heel goed was in wis-kunde-vakken." (24)

Dit heeft haar er niet van weerhouden naar Delft te gaan. Wij hebben trouwens toch de indruk, dat onze respondentes niet twij!el-den aan de juistheid van hun studiekeuze, ook niet als zij daarop negatieve rea.kties kregen. Wij moeten hierbij wel bedenken dat de

juistheid van hun studiekeW!le op het moment van het onderzoek al

bevestigd was, ofwel omdat zij net af gestudeerd waren, ofwel omdat zij dat punt vrij dicht waren genaderd.

Uit de voorgeschiedenis van de beide generaties blijkt, dat zowel de keuze voor b als voor de TH weinig problematisch is geweest. Dat dlt zo was zou voor een deel te maken kunnen hebben mei het feit dat zij-in tegenstelling tot veel andere vrouwen - wel die pro-blemen kregen aangeboden die da keuze voor een technische studie zouden kunnen vergemakkelijken, bijvoorbeeld doordat bun vader of moeder een opleiding of beroep in de technische of exakte richting had en hen daar op een of andere manier bij betrok0 Verder geldt vooral voor de studentes uit de jaren vijftig dat zij vrouwen ken-den die in opleiding of beroep afwek•n van het 'normale' patroon. Dit heeft er misschien toe bijgedragen dat zij ook voor zichzelf meer mogelijkheden zagen dan alleen de traditioneel voor vrouwen geaccepteerde opleidingen en beroepen* Voor de huidige generatie kan de tweede feministische golf de keuze iets hebben vergemakke-lijkt@

In d.it

over de reakties die de

met aan de THD hebben Stu-in 4 hebben van de op hun aa.:1:1w~îll~JLgii'.1e 6 over de vraag of de te Hie1"!la g&m11 we in op de

van de met en op de

aan-noio~L eJ~~e n en medewerksters@

lets over de st1~gE~-E1rv·arini~en van de gaan kort in op hun

werkervarin-gen@ Ter in de van de

res-over de door hen verwachte toen.ame van. het

vrouwe-Voor al dit :mt~teriaal

gni;l!l1'Wflllll~g«~~(;:nii;::iu~:1uJt." va.n de THD en ga&rA

eers:it zeer kort

Stl.lllllier op stude-ren in de

In Akademie ·ter van Bu:rgE,rJ.1

er allee:n een militaire

de il'lili taire te

op een weg- en t1ate:rt11:>u\\fktmd.ig Jt.Ui">"l''·'"i,"'

In werd

"'"''"'"'"" en werd de de

werd tot Technische

11Jt.11.l'1>-::'u aan het van

IL Voor die bestond

ten beho~rve van de

de civiel

in

v".".,.. ... " haar zwaar·te was

@ In

-34-van grootte: civiele ,techniek, werktuigbouwkunde, technologie (later scheikundige technologie), elektrotechniek, mijnbouwkunde, bouwkunde en scheepsbouw- en scheepvaartkunde.

Later kwamen hier nog bij technische natuurkunde, luchtvaart- en ruimtevaarttechniek, geodesie, met&alkunde, wiskunde, induétriäle vormgeving en re.oentelijk info:rmatika"

Eán van de meest opvallende ontwikkelingen is, dat bouwkunde op dit moment de grootste studierichting is met bijna 23

%

van alle studenten (in het begin van deze eeuw

4,5

%),

terwijl scheikundige technologie van

17

%

toen naar

5

%

van alle studenten nu gezakt is (zie bijlage IV)"

4"1"2" Studeren in de jaren vijftig

Het aantal studenten nam na de W.O.II sterk toe. Ook gingen er meer vrouwen studeren. Studeerden in

1947

in het totaal

3954

vrouwen, in 1958 was dat aantal opgelopen tot

6370e

Da vrouwelijke studenten kwamen in die tijd voornamelijk uit de ho-gere milieu•s. Ook in Delft was dit het geval. Dit blijkt uit een lustrum-uitgave van de D$lftsQ Vrouwelijke Studenten Vereniging (De vrouwelijke ingenieur aan het werk, 1969, p.5) en wordt in ons onderzoek bevestigd.

Op de '1'HJ) is geen'toenule van het aantal studentes te zien geweest; het a.&nt8l studentes schommelde daar rond de tachtig met uitschieters naar boven en beneden (zie bijlage

IV).

P~s vanaf 1964 is er op de TH een konstante etijging van het aantal student®~ te zien.

Dat het aantal studentes aan de TH niet steeg en aat1 de

universi-teiten wel, had waarschijnlijk t• :ll&ken met de aard van de opleiding. Zo werd in •vrouwenberoepen' (1952) het geringe aantal vrouwelijke ingenieurs verklaard uit het feit dat 'het ingenieur~vak met z•n combinatie van technisch, wetenschappelijk, scheppend en uitvoerend werk in het algemeen de vrouw minder ligt en/of aantrekt' (p.40). De TH was (en is) niet alleen een 'D111Wnenopleiding1_{, maar ook een}

~peoifiek beroepsgerichte opleiding.

Vrouwelijke studenten kwamen in de jaren vijftig meestal uit een milieu, waar studeren voor meisjes werd gezien als een voltooiing van de opvoeding~ maar niet per se als een voorbereiding op een latere werkkring. Een meer algemeen vormende studie lag voor meis-jes meer voor de hand1). Het niet afmaken van een studie was geen

en werd niet _{)" Het}

Wl!'llrd in die ale de taak van

vrouwen , P@ eév~), een (afgeronde)

~~·~A••A•.1.1"1, was hiel"Voor niet verei~t.

waren er ongeveer 190 vrouwen afgestudeerd in

9

in technische ongeveer 20

in in

b01ilWlrntM1e , 1 in w"'·ll"'l!·i", lfil:0011lW.!OlIM1e ~ 20 en Î

In de om lid te worden

vooral voor toch de

groep waar het vim de !lltudenten uit Zo

wa1 in .Amsterd.wn rond en

van de Unive:i:.•sitelt van Amsterdam lid van een

om•treeks dit nog 58

9'

in

dijk, ®

en 9 _tradities 1 _{v11u1 lu.oit} Er waren in

van was alleen

Studenten

dat lid was van een

1111T.11u11;:•n-"'"""".,,",..," dal1 in

.Am-~ dat de 'mores'

de

so-) en de Societas

") wa.re:n zowel voor mannen als voor vrouwen

i;m:igllw-De w~ het Studenten

em. de Delftse waren~ stonden ... ",,.,,,.u open voor M'l'lW:JUJ.'ll••

4

De lWSV werd

studerende vrouwen" In het

DVSV dertien

(DVSV)"

door drie op dat moment in van haar bestaan

-36-was de niet te vriendelijke ontvangst die de vrouwen ten deel viel, ze in Delft kwamen ~tuderen@

Het oprichten van de DVSV zouden we kunnen opvatten als een eerste

stap van de studenten om zioh als groep een plaats te

verwerven op de TH@ Dat de 1_{I'H-1tudentes zich een groep voelden en}

het idee hadden dat zij als groep stonden dan wanneer ieder er alleen voor zou staan, mag blijken uit het volgende citaat uit de DYSV-Almanak van 1924:

dat wij bij elkaar horen."

In

1955 -

de tijd dat al onze respondentes ·in Delft studeerden -leken de vrouwen er zelf van overtuigd te zijn, dat zij terecht

aan de TH maar voelden zij zich wel genood~aakt om

hun aanwezigheid te rechtvaardigen door te wijzen op de prestaties van hun voorgangsters:

11_{Al geloof ik niet, dat de Technische Hogeschool ooit op een}

groot vrouwelijke studenten moet rekenen, de

we-tenschap, dat er voor ons reeds zovelen de Delftsche studie tot een goed einde hebben gebracht, en dat ook vele vrouwe-lijke ingenieurs met en met succes hun beroep uit-oefenen, sterkt ons toch wel in onze overtuiging, dat de

plaats~ die wij hier innemen, ons toekomt"'* (Alm"

1955

p.87)

::Blijkbaar waren andere11 er nog niet van overtuigd dat vrouwen een

plaats aan de TH 'verdienden'. Zelfs in 1968 dat nog niet het geval ·te zijn, een op.1erking in de DVSV-Almanak van dat

11_{0ok in Delft hebben wij onze pof:litie waar moeten maken ter} doorbreking van het vooroordeel en het scepticisme van zo-wel onze mannelijke collega's als verschillende TH-instanties" Hetzelfde we in de maatschappij moeten doen, waarbij

de TH een goede i:1 geweest"Ul (p":33)

In

1976

is de DVSV samengegaan met het Delfts Studenten Corps (DSC), ondermeer door een

lijke studenten en uit

gaan is wel

eventueel weer een

aan belangstelling van vrouwe-overwegingen@ Bij het

sa.men-de mogelijkheid housa.men-den te beginnen.

De struktuur:van de DVSV kwam overeen met ven andere studen-tengezelligheidsverenigingen0 Er was een bestuur en er bestonden

een een wat kleine aantal "Als er een dan deed andere Deze leidden

veroorzaakt werd door het van de

Verder had de

op de wzeden en

een soort

werd een

al-waarin staat wat er

~~rllli~~1~~~~ig voor de

met d.e linten om en

de

In de mores

De DVSV over een

heid op de klub te eten@ De

eten in de mensa" Hi;rt

hie:t' ontmoErtten de vrouwen

9 hier kon een

aan-gaven hieraau de voorkeur boven

l!J.LAJllA'O'u de DVSV was de

11u~1.i\:W1111l1:r wu niet l i voor ma.nnen0

Vrouwen die vlak voor of na -·U'l.~""<ll in Delft, AiMlU<!l1n

opg·ege-kennis met de

ven &ml het

door deel 'te nflmen aar1 novitiaatw ook wel om nieuwe l<tden in te in d.e mores en de hechte nzo1_{n hele} nier om een allerlei Dat Yoor uit het

en om van hen een

ook alleen maar zien ale een

ma.-die elkaar niet doo:t•

kanten

heb ik het erg

het lokaal binnen en je mag niet van de grond

at,

want dan zou je je mis~chien ergens nog wat verbeelden en je werd van alle kanten in je kuif gepikt. ( " " ) Je werd de straat op ge.,,.· stuurd voor de meest vervelende dingeno" (4)

den oorlogservaringen - ze had in een kamp gezeten - een grote rol.

Hoe ver~ehillend de herinneringen aail de groentijd waren, blijkt

uit het volgende verhaal:

"De groentijd ii!I nooit 2'0 woe11:rt₁₁ het is toch l!!lterk een

inwij-dingstijd11 dat de van het taf eldekk:en en

die-nen, officiële brieven schrijven, je liedjes van de klub dnge:n en je leert de morH~ Je wordt uitgestuurd om een interview af te n®men met de carillonspeler van Delft, je wordt de stad rondgestuurd met boodschappen om de stad te leren kennen. Maar ja, het gewone groenen van sta eenB op en houd een toespraak komt er dan ook nog eens een keer

bij" tl (9)

De groentijd werd. afgesloten met een rede, aan het einde waarvan de novieten of:f'icieil lid werd.en van de veren:i.ging" In zo'n toespraak werd teruggekeken op de voorbije groentijd en werd

de nieuwbakken verteld wat er van hen verwacht werd. E~n

van de verwachtingen was dat ze aktief zouden deelnemen 8ru1 het ver-" Dit was van h~t g.root11te belang, omdat de DVSV maa:r

klein was, vaak had niet meer dan vijftig ledeno De meeste Jres-zijn ook geweeet, hebben in besturen of kommiasies gezeten&

''Ik heb me er (..,) Na een jaar ben ik daar

dus in het klubhuis gaan wonen. Ik ben daar in allerlei kom--missies gaatl zitten, ik ben in het lustrumjaar ook presidente geweest van het Nou, het heeft me alleen maar erg veel plezier en toch ook steun gegeven"11 ₍₃₎

Eén vrouw vertelde, dat ze de DVSV nooit voor had laten gaan op haar studie en ~dat is me ook zeer verweten'.

Naast inaugurele

wr1c.e1~e~tde gebeurteni~sen als het bijwonen van

het organ:l.seren van lezingen voor de klubavond en het dagelijkse bestuurswerk, warc:m er een aantal grote festivi-tei ten0 Naast de groentijd was er de jaarlijkse almanak-uitreiking van de DVSV en de aanbieding door het corps van zijn almanak. Dit

was nooit eenvoudig:

"Dan werd het huif!! (DVSV-pand) gebarrikadeerdp want dat moest niet zomaar kunnen0 Dat was iedere keer een ander verz:l.nsel~ van wat zullen we dit nou een~, de trap met planken

af-er <>"Vaf-er heen of' met J!ll.IJl,!lijl:Jijr!JUl:li

"'""'"""'"'"' ... "@~""" waren er elke Een andere

voor de a;rme kinderen van Wat dit inhield

(0$)g dat dateert nog uit de dm:i. werd er een

ge1or1~<i!J1i~1~~x'U voor de arme van Delft~ En dat deden

we met het corps samen., Fln op Phoenix (de ·van het DSC)

hadden we da.n .Dat was ontzet·tend

dan hadden ze van alles een hele

den ze er van en helemaal door de

teit en dan moe~ten de dat wa~en dan

voorname-ze hadden dan. een met arme

men-daa-r. !lm'I. kwamen we~:rt ik niet die moe$Jlten dan

vragen wat die kinderen op hun

Er~ll?Kt!'n ze l.ets van kleren - dan

v-r'"'""''"' aan hun moeder we.t hadd~n - en een

Wat ook moesten alle

dan moest daar gewoon gaan bedelen voor het

11:n dat wisten :l!:e w want elk kwamen die

daar werden dan ka;...

van dan ook het dat

·voor hem bestemd wais

op die

dat ·was heel

zo heette Dat de zien vmll het de den mochten 1_{want dan zag}

f:rtude dit

ook uit het

boeken lenen van de bibll.otheek van de " Dsr1 mocht de een

voor tien uur via het

birme:n ooi daar dan op die ladden te

Je mocht ook absoluut

soofä·tei t Dat vas echt

zélf'~.1 dat de

een van de

toen Ertu·~

Ui.t da o;:.,.-,",.,,,.,,,,,,u VM de V"l"•Oll'lii!!l!'i'I een soort naa.T voren te

ko:11en als het over het .DSC Zo