Grondontsmetting met methylbromide, uitspoeling en drainwaterdebiet in het westlandse glastuinbouwgebied

NN31545,1767

i i

BIBLIOTHEK

8

T A R ^ <

5 G E B O Ü W ICW nota 1707 •aart 1987

CO

O

c a> O) c 'c <D O) (0 O) C O _c <n Z3 JZ \-G> +—» CD C (D ü 3 ü

o

o

> 3 C/3 C

GRONDONTSMETTING MET METHYLBROMIDE. UITSPOELING EN DRAINWATèR-DEBIET IN HET WESTLANDSE GLASTUINBOUWGEBIED

dr. Ph. Ha»aker en Ing. G. SIIjkhuls

Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatie-middelen, dus geen officiële publikaties.

Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op eem eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende! discussie van onderzoeksresultaten. Inde meeste gevallen zullen de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek! nog niet is afgesloten.

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking

2 9 HSW^'

7

I

I N H O U D

1 . INLEIDING

2. VERZAMELING EN BEWERKING VAN BASISGEGEVENS 3. BEPALING VAN MAATGEVENDE DRAINAFVOER

3.1. Gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte 3.2. Maatgevende drainafvoer per bedrijf

3.3. Maatgevende afvoer per geaeente 4. SAMENVATTING LITERATUUR blz. 1 2 11 11 14 19 21 23

1. INLEIDING

Momenteel vindt onderzoek plaats naar de mogelijkheden tot cen-trale opvang en afvoer van het drainwater van kassen uit de specifieke glastuinbouwgebieden binnen de grenzen van het Hoogheemraadschap van Delfland. Een belangrijke vraag daarbij betreft de te verwachten drainwater debieten. Voor een optimale dimensionering van het afvoer-systeem is in het bijzonder de piekafvoer van belang.

Om tot een acceptabele schatting van het afvoerdebiet voor een glastuinbouwgebied te komen moeten de verschillende typen van glas-tuinbouwbedrijven worden bekeken. Deze notitie heeft betrekking op de groep van bedrijven met teelten in de grond van voor de consumptie

bestemde Produkten, waarbij jaarlijks een grondontsmetting met methyl-bromide plaats vindt. De speciale aandacht voor deze groep van bedrij-ven kan als volgt worden gerechtvaardigd.

Bij grondontsmetting met methylbromide komt bromide als residu vrij. Via de bodemoplossing kan het bromide-ion gemakkelijk door het gewas worden opgenomen. Er zijn echter grenzen gesteld aan de bromide-gehalten van voor de consumptie bestemde glastuinbouwprodukten. Het is dan ook gebruikelijk om het bodemprofiel né een ontsmetting en vóór de aanvang van de daaropvolgende teelt intensief uit te spoelen. Hiermee wordt beoogd de bromide-concentratie in de bodemoplossing te verlagen en de opname door het gewas te beperken.

Om de gedachten te bepalen kan worden gesteld dat een uitspoeling na grondontsmetting in de praktijk plaats vindt door beregening van 400 tot 600 mm water gedurende een periode van één tot twee weken.

Anders gezegd: de uitspoeling van een kasoppervlakte na

grondontsmet-ting met methylbromide geeft een drainafvoer in de orde van 500 m3

per dag per ha gedurende een periode van ca. 10 dagen.

De in de vorige alinea genoemde getallen maken duidelijk dat uit-spoeling na grondontsmetting gepaard gaat met veel drainwater per

-2-oppervlakte-eenheid gedurende een periode van beperkte duur. De bete-kenis daarvan op gebiedsniveau wordt bepaald door de kasoppervlakte die gelijktijdig wordt uitgespoeld in verhouding tot de totale kasop-pervlakte in het beschouwde gebied.

In hoofdstuk 2 wordt aangegeven hoe gegevens met betrekking tot grondontsnetting met methylbromide werden verkregen en hoe die gege-vens verder zijn bewerkt. In hoofdstuk 3 wordt aangegeven hoe hieruit een schatting van het drainafvoer debiet is afgeleid. Een en ander is beperkt tot het peiljaar 1985.

2. VERZAMELING EN BEWERKING VAN BASISGEGEVENS

Sinds een aantal jaren is voor elke grondontsmetting met bromide een verklaring van geen bezwaar voor het gebruik van methyl-bromide, gebaseerd op de Beschikking Vrijstelling Methylbromide

(1981), vereist, De aanvragen daartoe worden bij de Provinciale Directie voor de Landbouw en de Voedselvoorziening (Directie LAVO)

ingediend en aldaar beoordeeld en beheerd. Met toestemming van de Directie LAVO voor de provincie Zuid-Holland werden aan de in het peiljaar 1985 via het districtsbureau te Honselersdijk ingediende aanvragen de volgende gegevens ontleend:

- de te ontsmetten kasoppervlakte;

- het te telen gewas, met het oog waarop de ontsmetting plaats vindt (in dit geval was alléén het onderscheid tussen wèl en niet voor consumptie bestemde gewassen van belang; ter onderscheiding wordt gemakshalve verder gesproken over respectievelijk groenteteelt en bloementeelt);

- de gemeente waarbinnen de te ontsmetten kasoppervlakte ligt; - het geplande tijdstip van de ontsmetting.

Voor wat betreft de kasoppervlakte, het gewas en de gemeente waren de gegevens op de aanvraagformulieren eenduidig. Voor wat betreft het geplande tijdstip werd in veel gevallen alléén de maand of de week aangegeven waarin de ontsmetting werd voorzien. De grondontsmetters hebben echter de verplichting om na het verkrijgen van de verklaring van geen bezwaar de Directie LAVO in kennis te stellen van de

werke-lijke datum waarop de geplande ontsmetting daadwerkelijk zal plaats-vinden. Via dié bron van informatie kon het werkelijke tijdstip van

-3-ontsmetting nader worden gepreciseerd.

Zoals gezegd beperkte de inventarisatie zich tot de aanvragen die via het districtsbureau te Honselersdijk werden ingediend. Het ging hierbij om aanvragen vanuit de volgende gemeenten:

- 's-Gravenzande; - Naaldwijk; - Monster; - De Lier; - Wateringen; - Schipluiden; - Hoek van Holland; - Maasland;

- Den Haag; - Rijswijk; - Maassluis.

Ook de gemeenten Schiedam, Vlaardingen en Delft behoren tot het district. Vanuit die drie gemeenten werd echter in 1985 geen enkele aanvraag ingediend.

De aan de aanvraagformulieren ontleende gegevens zijn met behulp van een computer verwerkt. Resultaten van die verwerking zijn opgeno-men in tabel 1 en weergegeven in de fig. 1 tot en met 6. Tabel 1 heeft

betrekking op de totale oppervlakten in 1985. De gegevens duiden erop dat het gebruik van methylbromide sterk is geconcentreerd in het

gebied behorend tot de gemeenten 's-Gravenzande, Naaldwijk, Monster, De Lier en Wateringen. Voor het gehele beschouwde gebied is de ontsmette oppervlakte ten behoeve van de teelt van groentegewassen twee keer zo groot als die ten behoeve van de teelt van bloemen. Per gemeente ech-ter blijkt die verhouding sech-terk uiteen te lopen. Zo overheersen de groentegewassen sterk in 's-Gravenzande en Monster, terwijl dat in Naaldwijk, Wateringen en De Lier in veel mindere mate het geval is.

Tabel 1. Voor ontsmetting aangevraagde oppervlakten per gemeente, onderverdeeld naar groente- en bloementeelt, voor het jaar 1985 Gemeenten 1 s-Gravenzande Naaldwijk Monster De Lier Wateringen Schipluiden Hoek van Holland Maasland Den Haag Rijswijk Maassluis totaal Groenten (ha) 207,3 150,2 109,8 43,1 40,0 21,0 29,2 23,3 13,1 6,0 0,8 643,8 Bloemen (ha) 84,4 112,0 29,9 32,5 24,2 18,7 6,6 4,5 3,7 2,6 -319,1 Totaal (ha) 291,7 262,2 139,7 75,6 64,2 39,7 35,8 27,8 16,8 8,6 0,8 962,9

In de fig. 1 tot en met 6 is de ontsmette oppervlakte per week aangegeven, onderverdeeld naar groenten en bloemen. Fig. 1 heeft betrekking op het totale gebied (alle in tabel 1 opgenomen gemeenten) en de fig. 2 tot en met 6 op de vijf zojuist genoemde gemeenten. Uit

fig. 1 blijkt dat de ontsmetting ten behoeve van de teelt van bloemen redelijk gelijkmatig over het jaar verdeeld was. De ontsmetting ten behoeve van de teelt van groentegewassen was sterk geconcentreerd in de weken 35 tot en met 38 (laatste week van augustus en eerste drie weken van september). Diezelfde piek in het ontsmette oppervlak ten behoeve van de teelt van groentegewassen is terug te vinden in de fig. 2 tot en met 4 voor respectievelijk de gemeenten 's-Gravenzande, Naaldwijk en Monster. In de fig. 5 en 6 is dit veel minder duidelijk.

I

5 -1111T r1111111 i i r r j rilllllllllimi a n n m n fficffliffiffiïBS

>»imvivi-$

i m n t m r r mMWWU i x i m x x x m j u u t MWxWWxx'x • .HtfilWtWm i i x x x x m m r VAtfitfeWAViHt1 IM«VV.»»lJAVllWJH i x m m x x m t : H W W T F nnr « « •«nrygirTU y v sn{ y v « v £ £ - - • - - . . M l M . « l . M l J l V l ~ ^f ixxxxxxxx»xxx*xxxxxitixtoiumix»mixxvmx sffiS n n . . . i n v » . . . . » m . . i . . n i i m . i ffiffl » i m x i m i i n i i i i n i m m u m i n m _{HHKXHIIXXKirmXXX»mimiXllHmi»mH»mnmH'} K H i n n m . » > . . . i f » u i n . « . n m » m . i T . » » i » m » m m . m » y » . . n i n £ 5 i v i i i m y o i m m t a j m i i v m i n K m i v u m i i a a t t m i ^ t V ; . » • m m » « y i » « « » » » « i » » . i i n « i i i j « i fiB9 |ginfvv»tyvv y y y « « n f y « wm TAJ fe1« • ^ * w w < i o » x x x x x x » x n i » m a^gs „ , / m r w • « W W I W W I 8. s

i

E Z Z Œ ^ S "NWAWWxWg a n m n n m n "UiViWU " " " " " T T _{S ^ f f î} • mJWWIWW " • » W W . i n 11 i n i j ^ j ^ i j ^ r j ^ i M i i i i i i i i M i i i i i i i i i i i i n ^ y ^ i iffiffiH H

*ms.

' " " " ' • W t W ' rxrxE •SB Œ T T . cxxn i v * j À S 5 3 c S g I 8 P m

1

d u g » I E -«o 3 d j . co Offi a i - •» J S co >|33/w j 3 d ei| I e o o •a u o o > > - H •o 0) •o 00 a> u a eu m •O O o x: a (0 > •»-> X I •H a» • - i b t •o e o • H U o a> v a - H en ffl 0 ) +•> «H O +J e a -M > a> x: +J CU s s o tu i - t Pc« o o > > CU o X I CU X l e S V CU +•> 0 ) CU u CU 89 c i i c « 0) cu e s «u e CU 0 1 09 ai a •M * -* ? a M i—i > « b -e «J • a » a P O 0) 0) X i 4-> a

S

OS c D •(•> : D i I » to D ' J I J > : » 10

E H " " " " i . m i n i u m il M i n i m I m i n m r p r 1 f r 'i G S E E E iWfcV4Wm*tf

°ffi

iWMW i v y y y y y T r t r r Ä I K M M X K V ' / A ' -I H H H O -I t t l t T T T ^ m v » i m m 7 T O n » i i » i i i m i i » m ; y ; » « i i m » v i i i i i i r r r j f c f f i n i i i i i » » » « » » » n y n » y « » » » « i « m » l n i n i l l i m i « l » l » » m M n n m < / ; « m » i i y ffiffi i y y y y y y y y y y y y y y y y » y y y y y y y y y » , i » K y y y y m ] i i i , i i n y y i n r £ l l » i n y < » w » « m m m m v « n r T T n « « » » m y « « l g IKK tf U K « « » « « If V V UK'* I I M i l j n t i t y « « y x K « j " ZffWffi C E S C S J C C C C ' <»TOfwi ifcVAVH'H "•HÜÜ E X Ö QClöH iffiS cf I'T IT _ r r r i T r i r r m en;.,. Q U I s-s y\a»i* Jsd eq e o o V •o h o o > G <ö > +•> 1—1 O) V +•> V T3 J * • * • > •<-t r - l V > V • H +J o 0) a 03 O) s-e (Ö > u > QJ o J C o X ) c 0) • P •> m 00 0» r H e i - t . * _O) V s h V a 4) • p j * (0 i - t > u V a a o V • p • p 0)

•

00 4-1 c o V • o e (d N e 0) > a ( 4 o _i 0) — V • P e » V e 0) bo CU • o c •i-H O e V •P F - 1 93 0) • P h CU i - i ca e « > e CU C CU co 00 (0 s « W a> • o

•

V • p (0 CU A V • H +•> a

S

CO CM bó •H

7 -"J""AÜÜ i i n i j j r f f i r

a

B T T T Y T J * m r t W W I n m m i i v i i ffi5 •HWmtViU.'. nfigP? I l l l l l l «TnH s n z f i l t f K « K l t M M « i m W « l t M l f « « « M xmmr3 m n i i i i i n i n i i K u i m r £H m » » » i m » i m » » i i » » i r T T T V T T T t » » i » l i ' ffiEE < « v i r v » i c M M i f v v » M « » i i « l i « a n »-sr-r-g1 CEEXXXXXXXXXZXXXX T T B i n m m m £fö cQSESS * S H 'S (O (O s • o I » » « ' " WVtVéWtVH wiwim •UWWMü rrmiTTTT ••nmjwn { M i l i u m i f f i " n 11111111 *ffi ' I J l IIU'TTT | H i n i ; i m i n i BE • » 1 1 1 • • 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 t n n j i i i i i i i i n " i m i m i i i i i i i i i i i i i i i •5 p m

1

°fl

I

I e o o 0) •o t l o o > a (0 > 0) 93 Ctf CO JISOM jad t y PK

8 -utxji I X O X X X X 3 X

m

ivyyiiYxinrt'i öE I X X X X X X X X X X X X ? IV » Il y II » ^ HXXXKXX^S SXZXXXXX z£ " " " » " ' " u y y y y y i i y y i i y a i i v y ' i n v i v v m m i m m n i m . i 1 n m n n i i i n m i i i i i i i i i n f i » « m i m n » » » » n i t « » « i i i » i r » -axzzzzzzz IV V 1 w m il y » J I a f -d i n g cnxï

a

c •3 m

»I

CM C

ffl-ï

B-2 IK (X J _ > | 3 3 M j s d eq 1 G O O V T3 U O O > a cd > + j r - t 0) CU • p 0) T3 JA "i-> •»-t r H 0) > CU • H P o V a ca 0) h e « > CU > CU o JC CU X ) c CU • p » m 00 OS T-t c • H Jtf CU CU ï h CU a CU +•» j * cd i—i > h a> a o. o CU p • p CU a co • p c o u CU 4-1 co e o as CU p c CU CU s CU M CU •o e • H •. c CU • p 1—1 CU CU • P U CU * H CO c cd > S CU e CU co co cd » CU M CU T> a CU p co CU ja CU • ^ • p a m s ca to

9 -m_cN m tunc, eng. i d f y y i f rvtftfVtf»«« xHI GCZXXZXXO 1« it it 11 H it g n E Z £ 2 B lit I il « tf H T E E o f S £ cnmg I I 1 I ! I _ ' ' " L U I « I I H T m u r Si 3 Œ

1 î

S I

I G O O 0) •o ( 4 o o > e > •o > -e

•8

m >|a3M J3d eq ht fcl

1 0 -cnm ri-11111 KOXlH IK K x ftjm « ft JI ft P C X i n i n i i i m ixmioml: E " ^ I d t ^ m crq cm cm;. » S 1 c o Ü « • o u o o > a a s» • M «-H u u 4-1 <U "O X •»-> • H <-l V > V • H •P O V a. m 91 h e « > 0) > V o Xt « X i c 91 V « IO 00 CD rH a i H X 91 9) S h a a « • p « • - ( > u 4) a o. o V • p +-> ₉₁ a (0 p e o a 91 tkO c ••-4 kl 0) • p (0 X a> • P e 0) <u a V ta a; • a e f i » c <U • P • - ( a> 0) •P ( 4 V • i H CO e « > e 0) e a> 09 09 «e s ta « T3

•

91 • P 09 V X I 01 ->H •U a

•

3 09 JJ33M J3d SI) CD M • r i

-11-3. BEPALING VAN MAATGEVENDE ORAINAFVOER

Voor een gegeven gebied met glastuinbouw wordt de drainafvoer, voor zover afhankelijk van de uitspoeling na grondontsmetting met methylbromide, bepaald door de volgende twee aspecten:

- de kasoppervlakte die gelijktijdig wordt uitgespoeld; - de drainafvoer per oppervlakte eenheid tijdens uitspoeling.

Deze aspecten worden in de twee volgende paragrafen afzonderlijk beschouwd waarna in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk de daaruit afgeleide piek in de drainafvoer aan de orde komt.

3.1. Gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte

Bij de berekening van de kasoppervlakte die gelijktijdig wordt uitgespoeld is uitgegaan van de gegevens uit het vorige hoofdstuk met betrekking tot de grondontsmetting met methylbromide op weekbasis. Aan de berekening liggen de volgende aannamen ten grondslag:

- intensieve uitspoeling na grondontsmetting is beperkt tot de kasop-pervlakte met teelten van voor de consumptie bestemde gewassen; - ontsmetting op weekbasis (bepaald als in hoofdstuk 2 beschreven) is

gelijkmatig verdeeld over de zeven dagen van de desbetreffende week; - uitspoeling begint steeds precies vier weken (28 dagen) nâ

ontsmet-ting.

De eerste aanname spreekt voor zichzelf, de tweede aanname houdt in dat geen rekening is gehouden met weekeinden en feestdagen, de derde aanname is in overeenstemming met de bepalingen ten aanzien van de toepassing van methylbromide voor grondontsmetting. De duur van de periode tussen het tijdstip van ontsmetting en de aanvang van de uit-spoeling is overigens alléén van invloed op het tijdstip waarop de maatgevende drainafvoer zal optreden en niet op het niveau van die afvoer.

Op basis van bovenstaande aannamen is een computerprogramma ont-wikkeld voor berekening van de gelijktijdig uitgespoelde kasopper-vlakte op dagbasis. De volgende vergelijkingen vormen de kern van de berekeningen:

-12-APLUS(ID)=AREA(IW)/7 AMIN(ID)=APLUS(ID-LS) AT0T(ID)=AT0T(ID-1)+APLUS(ID)-AMIN(ID) waarin: AREA(IW) APLUS(ID) ANIN(ID) ATOT(ID) ATOT(ID-l) LS

ontsmette oppervlakte in week IW

oppervlakte waar op dag ID uitspoeling wordt begonnen

oppervlakte waar op dag ID uitspoeling wordt beëindigd

oppervlakte waar op dag ID uitspoeling plaats-vindt

idem, op voorafgaande dag

duur van de periode van uitspoeling

Voor IW=1 (eerste week van 1985) loopt ID van 1 tot en met 7, voor IW=2 loopt ID van 8 tot en met 14, enz. De periode van 28 dagen tussen de eigenlijke ontsmetting en de aanvang van de uitspoeling is in bovenstaande vergelijking nog niet in rekening gebracht. Bij de ver-zorging van de uitvoer van de rekenresultaten wordt dit alsnog meege-nomen .

Volgens bovenstaande vergelijkingen is de oppervlakte ATOT(ID) afhankelijk van de ontsmette oppervlakte AREA(IW) op weekbasis en de duur van de spoelperiode LS. De duur van de spoelperiode ligt in de praktijk in de orde van 10 tot 20 dagen. Resultaten van berekeningen voor LS=10 dagen zijn opgenomen in tabel 2 voor elk van de Westlandse gemeenten afzonderlijk, voor het gebied behorend tot de overige in hoofdstuk 2 genoemde gemeenten en voor het totale gebied. De tabel is beperkt tot de periode van week 38 tot en met week 45 (tweede helft september tot begin november). Dit is de periode waarin het maximum van de gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte valt.

Ook voor uitspoelperioden van langere duur zijn berekeningen uit-gevoerd. Ter illustratie van de resultaten is in figuur 7 de berekende maximale gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte voor het gehele gebied uitgezet tegen de duur van de spoelperiode. Door de berekende punten is een kromme getekend. Die kromme gaat door de punten (0,0) en

1 3 -(M X 3 P » T) <M O o xs e • H « bo i - t u 9) > o 4) •o » e _V p c « « e CU bo V 00 •o e «ö i-H P to « * 0) -o (-< O o > e 0) p .M (0 •-H > f-. CU a o. o CU •o i-H «ü o o. M 0) M P • H S bt i - t •o •«-> • H P Jrf •>-> 1-1 f t V o CU bO CO TJ O » H C co > cc •o o 1-1 u <u a —t CU O a ca p i H 3 e CU eu T - > • H j a * •o a> i - i XI V bo 0) •o » ₃ O a o co V Xt tt) i—i (O P O p p V X! u o o > c CU e CU p e _CU CU u CU bo a> •o s 0) o c CU bo

:?

t C > O •o H ~ t 3 C -• IM - ( I -> E C -- N «. C - f» -1 • * • C — - f» ï t C N e > i o o o o N » - < » ' < i n o n r i S ' O n ( » - 9 œ N M D N N O - » < i o i O N n " N O O i ( ) t « i i J i o o o o i ) - < s S i g i « Q i D M i i O H < s c i N i i n n n n « N o i D 4 n n n n n n 4 a o 4 « » • ' • o r i o o o o o o o o ft CD 'T O O O O O O O O _ ! t n n n n T « n 4 s o ö c < ï » n n ö « « s O N « 4 n n * n ~ a 4 « n o 0 4 « n « ~ M ^ c a n in tg «r ft o> « n o . . . « 4 N C - ' - ' * s d r i 4 O ' » 0 ' ^ 4 r i d s v " C - h 4 « 4 h c * ó d d d c ' N 4 t r i i d ö 6 ó Z o n N S - n o < r o n N n n n s N S « 4 x n o « « n o i ) N 0 i « ' Q n n i p > i v N « m n i N ~ » o o o o i n < ~ N o < r ó ' V n r > a i o n o - o o < r c o i M n n n o < o n o - « o n < r n ^ o c o - o o < r n c i i N - o i ) 0 4 - M » 0 ( i « i > 0 N n n v n n « n 4 0 - < n ( i x n n o n o n 4 i D M n n n n c - 4 n o n s H a i ) n » ' 4 n i - < N N n n « n n 4 4 4 H H H N n N n n n v T t n n n n i n v T t v n n N i H « n a > « o n h ' O D N « i i o t i ' « O H i ) n t « « < n n « o » D N N N N M i i i o i 4 ' r i i 4 o n H N f O M ) S N N H N r n M 1 I I * C > n i I N O » I B n 4 0 < r O n 4 4 4 4 4 0 > ) 0 > > O t ) O n < r 4 r i » 4 n O I N « « 4 t ' N « K » 4 M > o - r i n N O « 4 > " " » ' 0 M H ' t i œ N M ï c i j i > o - « - i ) ' œ n n o ( i n D 0 ) i p - f ) 4 0 ' M n n a ) n œ » » " f h ' r i c * « ' s d r i 4 i 4 i n n N » o i i o c - K 4 4 4 N a o n n n n H t ' 4 < r N i ) ' K « * * i r < t N » N < i N O N 4 i i

85:

0 » N 4 < ) i n » n N O » a ) N 4 0 0 » œ r ) S N M l » ' r ) 4 0 > 0 4 0 l l l « M > I K - < 4 - ' < « « - 4 0 0 0 n 6 » 4 P O S » t < T G i n a o i « v 4 » n 4 s » o n n - " ' a i D M i i « 4 n » 4 n « « i > « i D « ' < N i a » n h « n n n o > i 0 ' « 9 i i c - « o 4 r » n o - o i r > N O - - m - o n m n o - > r n n ( « r > n ) M - o o r ) N - o - o > o - o < » ' C i ( - - o - o ) i s r > f i - . ö . o - a ) c o r - - r » N N r » N ( D C o c o c o m c o o ) r s • • • • • < I I I N N N n n v n n 4 4 N S K N 4 ( i n « « n t t n N N N N N N * 4 N 0» 0 4 - N o n 4 » o « n - o » N 4 < r n n n n n o - < O N M ) i i n n n » ' 4 n o N 4 n « 4 i D O N « n h S M C K 4 n N < i » n o < c « ( K i n - N n n » i i ' » > n < i O T < ) < i ' O n ( K i n - ( h M » o - n ' f l i > H n > f « N n ( i ' n » < f S n o S o - n » o i i - j 4 < i < i o » 0 ) N t M > a 4 n n < i » ( » N - 4 - f 4 » S 4 T N i i » 4 i ) ' W n ( D » 5 o s n S o K n « f T « « n n N N n N n n r i ' r n 4 s a » o « N n i i n 4 4 S K N N S N S S 4 n * n n N H O t . D - a a o a s N 4 4 4 4 03 CO O CD N N N N o. n «r » « n m o *» co o n o o- » co N 4 4 4 O O- Cf CO ; « « n o m » 4 o •« t» ra » <r >r * o n n s • » • « N O N O- O N n n 4 4 » O i N n * n 4 S O 0 ' O « N n « n 4 M D t ' O H N n < t n 4 S D ^ o > < N n ' m 4 s D 0 ' O « n n * n 4 M D » O M N n T n 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 N N N N N N N K N K C D C 0 C 0 C D C D C 0 a > C 0 O 3 C D 0 » Ok0 » O ' 0 » 0 * O > ( h & ' O ' O-O O O O O O O O O • * ) • * • * - « • * N N N n n N N n N N n N n n i n N n N N N N N N n n n n N N n N n N N n N n N N i v N c v n - n n n n n n n n n f i n n n evj <u X) CO

-14-AT0T(ID)=10,4 LS

Voor LS=15 dagen komt ATOT(ID) volgens de kromme in figuur 7 uit op 152,5 ha en volgens de rechte lijn op 156 ha. Praktisch gezien blijkt ATOT(ID) voor een duur van de uitspoelperiode van 10 tot 15 dagen recht evenredig te zijn met ATOT(ID) voor LS*10. Dit betekent dat, op gebiedsniveau gerekend, uitspoeling bij beregening van

50 mm.d-1 gedurende 10 dagen tot vrijwel hetzelfde draindebiet zal

leiden als bij beregening van 33,33 mm.d-1 gedurende 15 dagen.

200 r

10 12 14 16

Duur uitspoelperiode ld) 18 20

Fig. 7. Maximale gelijktijdig uitgespoeld« kasoppervlakte (ATOT) in relatie tot de duur van de periode van uitspoeling (LS), voor het totale beschouwde gebied

3.2. Maatgevende drainafvoer per bedrijf

Alvorens in te gaan op de drainafvoer wordt aandacht besteed aan de beregening tijdens de periode van uitspoeling. De beregeningsinstal-latie in een kas omvat de gietpomp en verder de hoofd- en

kra-

-15-nen met de hoofdleiding verbonden. Het aantal kra-15-nen per ha

kasopper-vlakte ligt in de orde van 40, zodat minimaal 250 m2 tegelijk wordt

beregend. Tijdens uitspoeling wordt normaliter via twee kranen tege-lijkertijd beregend, dus over een oppervlakte van 500 m . Het openen en sluiten van de kranen wordt geregeld via een regenautomaat. De beregeningsduur per kranenpaar en het aantal keren dat de cyclus voor alle kranenparen doorlopen moet worden kunnen via de automaat worden ingesteld.

De gietpomp en de dimensies van de hoofd- en verdeelleidlngen zijn gestandaardiseerd. De capaciteit van de installatie, uitgedrukt in het

beregende watervolume in m3 water per uur, wordt vooral bepaald door

het type sproeidop en de onderlinge afstand op de verdeelleidlngen. In

de praktijk mag gerekend worden met een capaciteit van tenminste 20 m3

per uur. Dit komt neer op 480 m3 per etmaal. Bij uitspoeling van een

kasoppervlakte van méér dan 1,0 ha tegelijkertijd zal in de regel een tweede gietpomp beschikbaar zijn. Uit één en ander mag worden gecon-cludeerd dat bij uitspoeling in de praktijk gerekend mag worden met een mogelijke watergift van tenminste 50 mm per etmaal. Andere fac-toren bepalen of ook inderdaad van die mogelijkheid gebruik gemaakt kan worden.

In de fig. 8, 9 en 10 is het verloop van de drainafvoer tijdens

uitspoeling voor drie glastuinbouwbedrijven weergegeven. Het betrof detailmetingen in het kader van een onderzoek naar de water- en mine-ralenhuishouding in de jaren 1976-1978 (HAMAKER en VAN BEUSEK0M, 1977; HAMAKER en VAN DER BURG, 1978 en 1979). Betrouwbare gegevens van meer recente datum zijn niet beschikbaar.

Nadere gegevens met betrekking tot de bedrijven en de uitspoeling zijn opgenomen in tabel 3. De uitspoeling was toentertijd niet primair gericht op de uitspoeling van bromide maar op verlaging van de zout-concentratie van de bodemoplossing in de wortelzone. De totale berege-ning was blijkens tabel 3 dan ook kleiner dan de thans geadviseerde gift van 400 tot 600 mm bij uitspoeling na grondontsmetting met methylbromide.

-16-30 r -.330

3

Q.

Tijdtd)

Fig. 8. Verloop van de drainafvoer tijdens uitspoeling van 11 000 »2

kasoppervlakte (zavelgrond, zie tabel 3 )

-.3 35

3-o.

2 3 4 5 6 7 8 Tijd(d)

Fig. 9. Verloop van de drainafvoer tijdens uitspoeling van 6400 mr

kasoppervlakte (zavelgrond, zie tabel 3 )

80 r

60

E E t.

J«)

o c 6 u O

20

-17- -.400

_L

"0 1 2 3 4 5 Tijd(d)

Flg. 10. Verloop van de drainafvoer tijdens uitspoeling van 5000 m2

kasoppervlakte (zandgrond, zie tabel 3)

Tabel 3. Gegevens net betrekking tot de glastuinbouwbedrijven waar de drainafvoer tijdens de perioden van uitspoeling werd gemeten

Grondsoort Zavel Zavel Zand

drainafstand (m) oppervlakte (m2) /"capaciteit van (m3.d- 1) \beregeningsinstallatie (mm.d-1) totale beregening (mm) totale drainafvoer (mm) piekafvoer (mm.d-1) maatgevende afvoer (mm.d-1) 6,4 11 000 550 50 220 145 29 20-25 6,4 6400 600 94 350 295 53 40-45 6,4 5000 720 144 300 235 80 50-60

Blijkens de fig. 8, 9 en 10 vertoonde de drainafvoer sterke fluc-tuaties die samenhingen met het verloop van de beregening. In de prak-tijk is het gebruikelijk te beregenen tot piasvorming begint op te treden. Dan wordt de beregening tijdelijk onderbroken. Het periodieke karakter van de beregening komt in het verloop van de drainafvoer dui-delijk tot uiting. De piekafvoer was op elk van de drie bedrijven

-18-op het bedrijf -18-op zandgrond betrof een -18-oppervlakte van 5000 m2. In

feite was de totale ontsmette oppervlakte van de desbetreffende kas 10 000 m . De uitspoeling van de totale oppervlakte vond in twee

gedeelten van 5000 m2 plaats. Indien de totale oppervlakte tegelijk

zou zijn uitgespoeld, dan zou bij continue beregening 72 mm.d-1 kunnen

worden verstrekt. Die watergift zou in dezelfde orde van grootte

lig-gen als de nu gemeten piekafvoer van 80 mm.d-1. In principe zou dan

dus zonder onderbreking beregend kunnen worden totdat de voor uitspoe-ling geadviseerde totale gift van 400 tot 600 mm zou zijn bereikt.

In tabel 3 is ook aangegeven wat als maatgevende afvoer beschouwd zou kunnen worden voor de drie bedrijven. Onderzoek met betrekking tot het transport van stoffen tijdens uitspoeling heeft aangetoond dat niet alléén de totale voor uitspoeling beregende hoeveelheid water van belang is, maar óók de tijdsduur waarover die beregening plaatsvindt. In het algemeen kan worden gesteld dat het effect van uitspoeling met een gegeven hoeveelheid water groter is naarmate die uitspoeling gelijkmatiger en over een langere periode plaatsvindt. Dit laat zich als volgt verklaren.

Een korte periode van uitspoeling zal samengaan met een relatief grote gemiddelde stroomsnelheid van het water door de poriën in de grond. Daarbij zal een naar verhouding groot deel van het water via de grotere poriën getransporteerd worden. Bij eenzelfde uitspoeling, gespreid over een langere periode, zal naar verhouding minder water via de grote poriën en meer water via de kleinere poriën worden

getransporteerd. In dat geval zal dus een meer volledige uitspoeling van het in de kleinere poriën aanwezige bromide plaatsvinden.

Het bovenstaande houdt in dat het aanbeveling verdient de geadvi-seerde beregening van 400 tot 600 mm voor uitspoeling over een zo lang mogelijke periode te spreiden. Dit aspect is uiteraard ook van invloed op de maatgevende afvoer. Voorgesteld wordt om die te stellen op 40

mm.d- *. Bij een uitspoeling van gemiddeld 500 mm komt dit neer op een

duur van de uitspoeling van 12,5 d.

Het zal duidelijk zijn dat de voorgestelde maatgevende drainafvoer indicatief is. In het kader van een globaal haalbaarheidsonderzoek is dat acceptabel. Indien de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek aanleiding geven tot een vervolgonderzoek zal met name dit aspect nader moeten worden bekeken.

-19-Tenslotte moet gewezen worden op het verschil in tabel 3 tussen de totale beregening en de totale drainafvoer. Dit houdt verband met het volgende:

- de hoeveelheid water in het bodemprofiel zal nâ uitspoeling altijd groter zijn dan vóór de aanvang van uitspoeling;

- de tijdens de uitspoeling optredende hoge grondwaterstand zal een wegstroming van water naar de omgeving (sloten, aangrenzende kassen, open land) tot gevolg hebben.

Bij de verdere berekeningen wordt, zoals gezegd, uitgegaan van een uitspoeling van 500 mm. Dit impliceert dus een beregening in de orde van 500 à 600 mm.

3.3. Maatgevende afvoer per gemeente

Aan de hand van de gegevens uit de twee voorgaande paragrafen is de maatgevende afvoer per gemeente en voor het gehele gebied berekend. Br is daarbij uitgegaan van een totale uitspoeling van 500 mm. Bij de bespreking van figuur 7 is gebleken dat bij een uitspoelperiode van 10 tot 15 dagen de gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte recht evenre-dig is met de duur van de uitspoelperiode. Het rekenen met een

maatge-vende afvoer van 50 mm.d-1 en een uitspoelperiode van 10 d komt dan

ook op hetzelfde neer als het rekenen met een maatgevende afvoer van

40 mm.d-1 en een uitspoelperiode van 12,5 d. Daarom is de maatgevende

afvoer per gemeente en voor het gebied berekend op basis van de

opper-vlakten uit tabel 2, met een maatgevende afvoer van 50 i-l

Resultaten van de berekeningen zijn opgenomen in tabel 4. Naast de aan tabel 2 ontleende maximale gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlak-ten zijn ook de totale kasoppervlakkasoppervlak-ten aangegeven. Daaruit is de

gelijktijdig uitgespoelde oppervlakte als percentage van de totale oppervlakte berekend.

De oppervlakte van 113 ha volgens tabel 4 voor het totale gebied is groter dan de maximale gelijktijdig uitgespoelde oppervlakte van 104 ha volgens tabel 2. Dit komt doordat de maximale oppervlakten voor de afzonderlijke gemeenten niet op dezelfde datum vallen. Het sommeren over de gemeenten, zoals gedaan in tabel 4, is dus in feite niet

-20-Tabel 4. Maatgevende dralnafvoer per gemeente voor het Westlandse glastuinbouwgebied 1s-Gravenzande Naaldwijk Monster De Lier Wateringen Schipluiden Hoek van Holland Maasland totaal Totaal glasopp. (ha)

626

1016

511

309

322

282

63

101

3230 Max. opp. tabel 2 (ha) 42,5 21,5 18,0

5,5

8,0

5,5

7,5

4,5

113,0 Maatgevend dralnafvoer m3.d-l

21

10

9

2

4

2

3

2

56

250

750

000

750

000

750

750

250

500

Max. opp. t.o.v. totaal %

6,8

2,1

3,5

1,8

2,5

1.9

11,9

4,5

3,5

Blijkens tabel 4 wordt maximaal 3,5% van de totale kasoppervlakte gelijktijdig uitgespoeld. De bijdrage van die 3,5* tot de drainafvoer, gerekend naar de totale kasoppervlakte, ligt in de orde van 17,5

m3. d_ 1 per ha, of 1,75 mm.d- 1. Voor het overige spreken de gegevens in

tabel 4 voor zichzelf.

Het is belangrijk te benadrukken dat de drainafvoergegevens in tabel 4 slechts betrekking hebben op 3,5% van de totale kasopper-vlakte. Om de maatgevende afvoer voor het totale glasareaal te bepalen zal ook de bijdrage van de resterende 96,5% van de oppervlakte in aan-merking moeten worden genomen. Dat valt echter buiten het kader van deze nota.

-21-4. SAMENVATTING

Met het oog op de verbetering van de kwaliteit van het oppervlak-tewater in het Hoogheearaadschap van Delfland vindt aoaenteel onder-zoek plaats naar de mogelijkheid oa het drainwater van de glastuinbouw in een apart afvoersysteea op te vangen, af te voeren en te lozen bui-ten het gebied (op de Nieuwe Waterweg en de Noordzee). De aaatgevende drainafvoer is daarbij bepalend voor de diaensionering van het afvoer-systeea.

Het is een gegeven dat na grondontsaetting aet aethylbroaide 400 tot 600 aa water wordt beregend oa het bij de ontsmetting vrijgekomen bromide uit te spoelen, tenainste voorzover op de ontsmette grond gewassen worden geteeld die voor de consumptie zijn bestead. Het is ook bekend dat die grondontsaetting en uitspoeling voornamelijk plaatsvinden in de periode augustus-november. Het in deze nota beschreven onderzoek had ten doel een en ander nader te onderbouwen en oa de bijdrage van de uitspoeling na grondontsaetting tot de aaatge-vende drainafvoer te kwantificeren.

Via de directie Landbouw en Voedselvoorziening in de provincie Zuid-Holland werden de volgende gegevens voor het peiljaar 1985 ver-zameld:

- de per week ontsaette kasoppervlakte voor de volgende geaeenten:

's-Gravenzande, Naaldwijk, Monster, De Lier, Wateringen, Schipluiden, Hoek van Holland (deelgeaeente van Rotterdaa), Den Haag, Rijswijk en Maassluis;

- het op de ontsaette grond geteelde gewas, onderscheiden naar wèl en niet voor de consuaptie besteade gewassen.

Uit de inventarisatie bleek dat in 1985 voor in totaal 963 ha toe-stemming voor grondontsaetting aet aethylbroaide werd aangevraagd, waarvan tweederde deel ten behoeve van de teelt van voor de consuaptie besteade gewassen en éénderde deel ten behoeve van sierteelten. Verder bleek de ontsaetting aet aethylbroaide vooral van belang te zijn in de geaeenten 's-Gravenzande, Naaldwijk en Monster (tabel 1, fig. 1 t/m 6 ) .

Aan de hand van de inventarisatiegegevens werd per gemeente het verloop van de gelijktijdig uitgespoelde oppervlakte berekend. De berekening was gebaseerd op de volgende uitgangspunten:

-22-- de uitspoeling vindt alléén plaats waar de ontsmetting heeft 22-- plaats-gevonden ten behoeve van de teelt van voor de consumptie bestemde gewassen;

- de uitspoeling begint 28 .dagen nâ de ontsmetting (dat wil zeggen: nâ de begassing met methylbromide);

- de duur van de periode van uitspoeling ligt in de orde van 10 tot 15 dagen.

De berekende maximale gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte voor het gehele gebied, bij een uitspoelperiode van 10 dagen, was 104 ha, in de periode van week 41 en 42 (half oktober). Dit komt neer op

circa 3,5* van de totale kasoppervlakte. De belangrijkste bijdragen werden geleverd door de gemeenten 's-Gravenzande (42,5 ha in week 41), Naaldwijk (21,6 ha in week 42) en Monster (18 ha in week 42) (tabel

2). Voor een uitspoelperiode van 15 dagen was de maximale gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakte 152 ha. Met andere woorden: binnen de aan-gegeven grenzen van de lengte van de uitspoelperiode (10 tot 15 dagen) was de oppervlakte praktisch gezien recht evenredig met de lengte van die periode (fig. 7).

Op grond van drainafVoermetingen tijdens uitspoeling op drie bedrijven (tabel 3, fig. 8 t/m 10) en op grond van overwegingen aan-gaande de efficiëntie van het uitspoelproces in afhankelijkheid van de tijd die daarmee gemoeid is, is de maatgevende afvoer gesteld op 400

m3.d-1 per ha (40 mm.d"1). Bij een totale uitspoeling van 500 mm komt

dat neer op een uitspoelperiode van 12,5 d.

Op basis van de maximale gelijktijdig uitgespoelde kasoppervlakten (tabel 2) en de maatgevende afvoer per oppervlakte-eenheid is de maat-gevende afvoer per gemeente en voor het gehele gebied berekend. Als

maatgevende afvoer voor het gebied wordt 56 500 m3.d-1 berekend.

Gere-kend naar de totale kasoppervlakte van 3230 ha komt dit neer op 17,5

m3.d_1 per ha of 1,75 mm.d-1. De betekenis van de uitspoeling loopt

voor de verschillende gemeenten sterk uiteen: eenzelfde berekening als voor het gehele gebied zou voor de gemeente 's-Gravenzande neerkomen

op een maatgevende afvoer van 33,95 m3.d-1 per ha of 3,4 mm.d-1 over

een oppervlakte van 626 ha. Voor De Lier daarentegen wordt slechts 8,9

-23-Tenslotte «oet worden benadrukt dat de in deze nota berekende bij-drage tot de Maatgevende afvoer slechts betrekking heeft op 3,5* van het totale glasaeraal. Weliswaar is de bijdrage van die 3,5% van grote betekenis naar ook de bijdrage van de resterende 96.5% zal zorgvuldig bekeken Boeten worden O H tot een verantwoorde schatting van de totale maatgevende afvoer te kosen.

LITERATUUR

BESCHIKKING VRIJSTELLING METHYLBROMIDE, 1981. Nederlandse Staatscou-rant, 17 juli 1981, nr 134.

HAMAKER, Ph. en J. VAN BEUSEKOM, 1977. Onderzoek naar de water- en

•ineralenhuishouding op een glastuinbouwbedrijf. Nota ICW 981 (ook als rapport van het Proefstation voor de Groenten- en

Fruitteelt onder Glas te Naaldwijk).

en A.A.M. VAN DER BURG, 1978. De water- en aineralenbalans van een glastuinbouwbedrijf in de periode 1976/'77. Nota ICW 1072 (ook als rapport van het Proefstation voor de Groenten-en Fruitteelt onder Glas te Naaldwijk).

en A.A.M. VAN DER BURG, 1979. De water- en »ineralenhuishou-ding van een glastuinbouwbedrijf op een zandgrond in het Westland in de periode 1977/'78. Nota ICW 1129.