! ! !
!
!
GEDEELD%GEHEIM,%VERLOREN%GEHEIM.
! !De#waarborging#van#het#beroepsgeheim#van#advocaten#in#het#
Nederlandse#strafproces.
# Stephanie!Blom!|!5690943! Masterscriptie!Publiekrecht:!Strafrecht! Universiteit!van!Amsterdam! ! 27!juli!2015! ! Begeleider:!mw.!K.!M.!Pitcher!! ! Inleiding! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!1!! ! ! Hoofdstuk!1! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!5! Het!verschoningsrecht!en!beroepsgeheim!van!advocaten!binnen!de!Nederlandse!rechtspleging.! ! ! Hoofdstuk!2!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!36! Het!normatieve!kader!van!artikel!6!en!artikel!8!EVRM.! ! ! Hoofdstuk!3! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!53! De!toetsing!van!de!Nederlandse!wet?!en!regelgeving!aan!het!Europees!raamwerk.! ! ! Hoofdstuk!4! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!64! Analyse!en!aanbevelingen.! ! ! Conclusie! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!73! ! ! Overzicht!van!geraadpleegde!bronnen!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!75!
Inhoudsopgave!
1" " Nederland"is"een"rechtsstatelijke"samenleving"waarin"het"recht"een"sturende," corrigerende"en"regulerende"rol"speelt."Doordat"burgers"zo"vaak"in"aanraking"komen" met"het"recht,"daar"dit"is"doorgedrongen"in"bijna"alle"aspecten"van"de"samenleving,"is" het"van"het"grootste"belang"dat"deze"zich"kunnen"laten"bijstaan"door"een" onafhankelijke"doch"partijdige"advocaat."Dit"geldt"met"name"binnen"het"strafproces" aangezien"dit"rechtsgebied"de"inbreuk"op"de"rechten"van"het"individu"door"de" overheid"kan"behelzen"die"het"meest"ingrijpend"zijn."Hierbij"dient"gedacht"te"worden" aan"de"inzet"van"(heimelijke)"opsporingsmiddelen,"vervolging"en"sanctionering."Het" is"daarom"van"het"grootste"belang"dat"elke"burger"een"eerlijk"en"tijdig"proces"krijgt" (als"bedoeld"in"artikel"6"van"het"Europees"Verdrag"voor"de"Rechten"van"de"Mens" (hierna:"EVRM))"en"zich"mag"laten"bijstaan"door"een"advocaat."Een"fundamentele" voorwaarde"voor"een"eerlijk"proces"is"dat"een"advocaat"en"zijn"cliënt"in"vrijheid"en"in" het"geheim"kunnen"spreken"over"de"inhoud"van"hun"zaak,"de"te"volgen"strategie"en" eventuele"motieven"of"belangen"van"de"cliënt."Ook"de"Hoge"Raad"is"van"mening"dat" een"advocaat"zijn"beroep"alleen"naar"behoren"kan"uitoefenen"indien"geheimhouding" onder"alle"omstandigheden"door"de"beroepsbeoefenaar"kan"worden"gegarandeerd.1"" """"""""""""De"invulling"en"bescherming"van"de"bijzondere"relatie"tussen"een"verdachte"en" zijn"raadsman"wordt"in"Nederland"vormgegeven"door"drie"componenten:"de" wettelijke"geheimhoudingsplicht"van"de"raadsman,"het"daaruit"voortvloeiende" verschoningsrecht"waarop"een"beroep"kan"worden"gedaan"in"het"geval"de"raadsman" wordt"opgeroepen"als"getuige"ter"terechtzitting,"en"de"wettelijke"beperkingen"die" worden"gesteld"aan"de"toepassing"van"dwangmiddelen"wanneer"deze"inbreuk" maken"op"een"relatie"met"een"geheimhouder."De"geheimhoudingsplicht"van"de" raadsman"is"het"wettelijke"uitgangspunt,"waaruit"het"verschoningsrecht"van"de" beroepsgroep"voortvloeit."" " !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1"HR"21"april"1913,"NJ#1913,"958."""
INLEIDING#
"
In"artikel"218"van"het"Wetboek"van"Strafvordering"(hierna:"Sv)"is"dan"ook"bepaald"dat" voor"een"aantal"beroepen,"waaronder"dat"van"advocaat,"het"verschoningsrecht"geldt." Dit"betekent"dat"gesprekken"tussen"verdachte"en"verschoningsgerechtigden"(de" geheimhouders)"niet"mogen"worden"afgeluisterd"en"opgenomen."Gebeurt"dit" onverhoopt"toch,"dan"is"in"art."126aa"lid"2"Sv"neergelegd"dat"deze"gesprekken" vernietigd"dienen"te"worden."Echter,"in"het"verleden"is"gebleken"dat"uitgewerkte" gesprekken"tussen"verdachten"en"geheimhouders"tóch"in"het"procesdossier"terecht" kwamen"ondanks"het"verbod"daarop."Om"dit"in"de"toekomst"te"voorkomen"zijn"sinds" 2007"de"nodige"maatregelen"getroffen"om"het"beroepsgeheim"van"advocaten"beter"te" waarborgen."Dat"was"het"jaar"waarin"de"Rechtbank"Amsterdam"het"OM"nietV ontvankelijk"verklaarde"in"de"zaak"tegen"22"Hells"Angels"wegens"het"onrechtmatig" tappen"van"telefoongesprekken"tussen"advocaten"en"hun"cliënten.2"Zo"werd"de" Instructie#voor#vernietiging#van#geïntercepteerde#gesprekken#met#geheimhouders" aangescherpt"en"trad"in"2011"een"systeem"van"nummerherkenning"voor"advocaten"en" daarvan"afgeleide"personen"met"een"verschoningsrecht"in"werking.3"Dit"systeem" moest"voorkomen"dat"gesprekken"tussen"advocaten"en"hun"cliënten"door"de" opsporingsdiensten"afgeluisterd"konden"worden"door"deze"er"bij"binnenkomst"direct" uit"te"filteren."Dit"systeem"werkt"echter"(nog)"niet"optimaal"in"de"praktijk."Bovendien" blijkt"herhaaldelijk"uit"onderzoek"van"het"College"Bescherming"Persoonsgegevens" dat"ook"de"vernietigingsplicht"niet"goed"genoeg"wordt"nageleefd.4"Dit"houdt"in"dat" het"beroepsgeheim"van"advocaten"en"het"daaraan"gelieerde"verschoningsrecht"nog"te" vaak"wordt"geschonden"door"opsporingsdiensten."Dit"blijkt"tevens"uit"de"klacht"die" het"kantoor"Prakken"d’Oliveira"onlangs"indiende"bij"de"Commissie"van"Toezicht" InlichtingenV"en"Veiligheidsdiensten"en"in"reactie"waarop"de"minister"van" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 2"Rechtbank"Amsterdam,"20"december"2007"(Hells#Angels),"LJN"BC0685." 3"Verordening"van"1"april"2011,"Stcrt."2011,"6728." 4"Zie"o.a."College"Bescherming"Persoonsgegevens"(CBP),"Onderzoek#naar#de#waarborging#van#de## ##vertrouwelijke#communicatie#van#advocaten#bij#de#interceptie#van#telecommunicatie"(Den"Haag"2003)"en"" ""College"Bescherming"Persoonsgegevens"(CBP),"De#vernietiging#van#geheimhoudersgesprekken."Een## ##onderzoek#naar#de#naleving#van#artikel#126aa#lid#2#Sv#door#de#tapkamers#in#Epe#en#Driebergen#(oktober"2007)."
Binnenlandse"Zaken"liet"weten"dat"het"kantoor"tussen"2003"en"2013"stelselmatig"was" afgeluisterd"door"de"AIVD.5" """""""""Het"is"voor"een"fair#trial"en"de"bescherming#van#de#persoonlijke#levenssfeer"(zoals" neergelegd"in"artikel"6"respectievelijk"artikel"8"EVRM)"van"het"grootste"belang"dat"het" beroepsgeheim"van"advocaten"en"het"daaruit"voortvloeiende"verschoningsrecht"in"de" toekomst"beter"gewaarborgd"worden,"ook"door"de"inlichtingendiensten."De" vertrouwensrelatie"tussen"de"verdachte"en"zijn"raadsman"wordt"immers"allereerst" beschermd"door"het"recht"op"privacy#van"artikel"8"EVRM"en"een"schending"van"de" relatie"tussen"advocaat"en"cliënt,"bijvoorbeeld"door"het"aftappen"van" telefoongesprekken"die"tussen"beide"gevoerd"worden,"kan"tevens"een"schending"van" het"genoemde"mensenrecht"op"de"persoonlijke"levenssfeer"opleveren."Elke"verdachte" heeft"op"basis"van"artikel"6"lid"3"EVRM"bovendien"recht"op"rechtsbijstand,"waaruit"de" bescherming"van"de"vertrouwelijke"relatie"tussen"cliënt"en"raadsman"lijkt"voort"te" vloeien."Een"schending"van"de"vertrouwelijkheid"van"deze"relatie"kan"daarmee" tevens"doorwerking"hebben"in"het"oordeel"over"de"fairness#van"een"rechtsgang."" """"""""""""""Met"name"in"de"periode"na"de"terroristische"aanslagen"van"11"september"2001" en"de"naar"aanleiding"daarvan"tot"stand"gekomen"terrorismewetgeving"is"meer"en" meer"de"vraag"gerezen"of"opsporingsdiensten"meer"vrijheid"zouden"moeten"krijgen" bij"de"opsporing"van"grootschalige"criminaliteit"en"de"bestrijding"van"terrorisme."Het" is"binnen"de"context"van"dit"spanningsveld"tussen"rechtshandhaving"en" rechtsbedeling"dat"de"omvang"van"het"beroepsgeheim"en"het"verschoningsrecht"van" advocaten"ter"discussie"is"komen"te"staan."OudVminister"van"Justitie,"Piet"Hein" Donner,"speelde"zelfs"met"de"gedachte"om"het"beroepsgeheim"van"advocaten"met"een" wet"te"beknotten."Ook"onder"de"navolgende"minister"Ernst"Hirsch"Ballin,"en"zijn" opvolger"minister"Ivo"Opstelten"en"diens"staatssecretaris"Fred"Teeven,"lag"de" vertrouwenspositie"van"advocaten"feller"onder"vuur"dan"voorheen." !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 5"Brief"M."Pestman,"Prakken#d’Oliveira#/#klacht#ex#art.#83#Wiv#&#verzoek#invoering#systeem#van## ##nummerherkenning#voor#veiligheidsdiensten,"8"april"2004"en"Brief"minister"Plasterk,"Uw#klacht#over#de## ##AIVD,"15"december"2014."
In"dit"onderzoek"zal"de"Nederlandse"wetV"en"regelgeving"omtrent"het"beroepsgeheim" en"verschoningsrecht"van"advocaten"getoetst"worden"aan"het"Europese" mensenrechtelijke"kader"dat"hier"op"van"toepassing"is."Het"Europees"verdragsrecht" dient"immers"ook"in"Nederland"altijd"leidend"te"zijn,"daar"het"rechtstreekse"werking" heeft"in"de"nationale"rechtsorde"en"daarbij"voorrang"boven"het"nationaal"recht"heeft." Bij"deze"toetsing"zal"de"nadruk"liggen"op"de"artikelen"6"en"8"van"het"EVRM"en"de" jurisprudentie"van"het"EHRM."Is"de"Nederlandse"regeling"ter"waarborging"van"het" beroepsgeheim"en"het"verschoningsrecht"in"overeenkomst"met"de"voorwaarden"en" maatstaven"die"het"EVRM"en"het"EHRM"daaraan"stellen?"En"zelfs"als"dat"het"geval" blijkt,"welke"onderdelen"van"de"regeling"laten"te"wensen"over"of"zouden"beter" opgezet"kunnen"worden?"" In"het"eerste"hoofdstuk"zal"de"bestaande"Nederlandse"wetV"en"regelgeving" omtrent"de"waarborging"van"het"beroepsgeheim"van"advocaten"beschouwd"worden," inclusief"de"per"1"januari"2015"van"toepassing"zijnde"wettelijke"verankering"daarvan." In"hoofdstuk"twee"wordt"gekeken"naar"de"Europese"mensenrechtelijke"normen"op" het"gebied"van"het"beroepsgeheim"van"advocaten,"met"name"in"het"kader"van"het"fair# trial"van"artikel"6"EVRM"en"het"recht#op#de#persoonlijke#levenssfeer"(van"de"verdachte"en" de"advocaat)"van"artikel"8"EVRM."In"het"derde"hoofdstuk"zal"de"Nederlandse"wetV"en" regelgeving"worden"getoetst"aan"deze"normen"en"onderzocht"worden"op"welke" gebieden"deze"overeenkomt,"maar"ook"waar"de"Nederlandse"wetV"en"regelgeving" knelt"met"de"Europese"maatstaven."In"het"vierde"en"afsluitende"hoofdstuk"zal" gereflecteerd"worden"op"deze"toetsing"en"zullen"een"aantal"Nederlandse"waarborgen" van"het"beroepsgeheim"van"advocaten"nader"onder"de"loep"genomen"worden." Middels"deze"scriptie"wordt"getracht"een"wetenschappelijke"bijdrage"te"leveren"aan" de"bestaande"en"oplaaiende"discussie"betreffende"het"beroepsgeheim"van"advocaten" en"de"problematiek"rondom"de"waarborgen"waarmee"dit"is"omkleed" ' '
' Inleiding" In"het"maatschappelijk"debat"en"het"wetenschappelijk"veld"is"de"afgelopen"jaren"meer" en"meer"discussie"ontstaan"over"de"inhoud"en"omvang"van"het"beroepsgeheim"en" verschoningsrecht"van"advocaten."Met"name"in"het"publieke"debat"heeft"de"opvatting" dat"een"effectief"opsporingsonderzoek"en"de"waarheidsvinding"meer"ruimte"dient"te" krijgen,"ook"als"dat"ten"koste"gaat"van"het"beroepsgeheim"van"een" vertrouwenspersoon"als"de"advocaat,"voet"aan"de"grond"gekregen."De"vraag"rijst"of" het"inperken"of"schenden"van"de"vertrouwenspositie"van"de"advocaat"ten"opzichte" van"zijn"cliënt"geen"buitenproportionele"schade"berokkent"aan"de"procespositie"van" de"verdachte."In"het"onderhavige"hoofdstuk"wordt"ter"inleiding"van"het"vervolg"van" dit"onderzoek"uiteen"gezet"wat"de"grondslagen"en"ratio"zijn"voor"de" geheimhoudingsplicht"en"het"verschoningsrecht"van"advocaten"en"op"welke" wettelijke"en"jurisprudentiële"basis"deze"is"gestoeld."Ook"wordt"onderzocht"wat"de" beperkingen"zijn"die"aan"de"reikwijdte"van"het"verschoningsrecht"worden"gesteld"in" wetV"en"regelgeving"en"in"de"rechtspraak."" " 1.1"De'grondslag'en'ratio'van'het'verschoningsrecht'als'algemeen'rechtsbeginsel' Voor"de"advocaat,"en"dan"vooral"de"raadsman"in"strafzaken,"geldt"dat"hij"in"een" democratische"rechtsstaat"de"hoeder"van"een"zorgvuldige"rechtsbedeling"is."Door" zich"bij"te"laten"staan"door"een"deskundig"raadsman"kan"de"verdachte""er"over"het" algemeen"vanuit"gaan"dat"zijn"belangen"zorgvuldig"beschermd"zullen"worden"tegen" de"inmenging"van"vervolgende"instanties."In"een"democratische"rechtsstaat"dienen" alle"bij"een"proces"betrokken"partijen"hun"rol"naar"behoren"te"vervullen"en"elkaar"in" balans"te"houden."Om"deze"reden"is"het"recht"op"rechtsbijstand"dan"ook"opgenomen" in"artikel"18"Grondwet,"artikel"6,"lid"3,"sub"c,"EVRM"en"artikel"14,"lid"3,"sub"d,"IVBPR."
HOOFDSTUK'1
' Descriptief#kader:#Het#verschoningsrecht#en#beroepsgeheim#van#advocaten#binnen#de# Nederlandse#rechtspleging.# "Daar"de"advocaat"het"algemeen"belang"dient,"in"tegenstelling"tot"bijvoorbeeld" belastingadviseurs"en"accountants,"is"zijn"recht"op"verschoning"en"de" geheimhoudingsplicht"ook"van"algemeen"belang."Het"algemeen"belang"van" deugdzame"rechtsbijstand"kan"alleen"geëffectueerd"worden"als"in"de"soms"verplichte," maar"altijd"gegarandeerde,"relatie"tussen"een"raadsman"en"zijn"cliënt"geen" belemmeringen"worden"opgeworpen"die"een"goede"rechtshulpverlening"in"de"weg" staan."Het"is"daarmee"een"belangrijk"element"dat"ten"grondslag"ligt"aan"het" verschoningsrecht"van"advocaten:"het"belang"dat"een"ieder"zich,"vrijelijk"en"zonder" vrees"voor"openbaarmaking"van"het"toevertrouwde,"om"bijstand"en"advies"tot"een" verschoningsgerechtigde"moet"kunnen"wenden.6"Als"de"verdachte"zijn"advocaat"niet" meer"zouden"kunnen"vertrouwen,"dan"zou"de"behoefte"aan"een"advocaat"sterk" afnemen"en"de"rechtsbescherming"daarmee"ondermijnd"worden."De"Hoge"Raad" oordeelde"daarom"met"betrekking"tot"het"verschoningsrecht"van"onder"andere" advocaten"op"basis"van"artikel"218"Sv"dat:" " """"""""‘(…)"artikel"218"Sv"(…)"het"oog"[heeft]"op"personen"tot"wier"taak"het"behoort"aan"anderen"hulp"te"" """"""""verlenen"doch"die"deze"taak"slechts"naar"behoren"kunnen"vervullen"indien"zij"zich"ook"tegenover"" """"""""de"strafrechter"kunnen"verschonen"ten"aanzien"van"geheimen"welke"hen"zijn"toevertrouwd"door"" """"""""hulpzoekenden"die"–"in"strijd"met"het"algemeen"belang"–"hun"geen"hulp"zouden"vragen"indien"" """"""""niet"de"zekerheid"zou"bestaan"dat"de"even"bedoelde"geheimen"ook"tegenover"de"strafrechter"" """"""""worden"bewaard’.7" " De"grondslag"van"het"verschoningsrecht"van"de"advocaat"kan"worden"gevonden"op" het"snijpunt"van"twee"algemene"belangen."Allereerst"is"sprake"van"het"algemeen" belang"van"een"efficiënte"en"ongestoorde"waarheidsvinding"in"het"strafproces."De" waarheidsvinding"dient"te"allen"tijde"het"leitmotif#te"zijn"bij"de"opsporing"en" vervolging"van"verdachten."Daar"tegenover"staat"het"tevens"algemene"belang"van"een" onbelemmerde"toegang"tot"professionele"rechtshulpverlening"in"geval"van"nood"en" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 6"HR"29"juni"2004,"NJ"2005,"273"en"HR"24"januari"2006,"NJ"2006,"109."" 7"HR"28"oktober"1983,"NJ#1984,"132."
juridische"hulpbehoevendheid."Naar"de"huidige"stand"van"zaken"omtrent"het" verschoningsrecht"van"advocaten"is"het"(nog)"zo"dat"het"laatstgenoemde"belang"de" overhand"krijgt"van"zowel"de"maatschappij"als"de"rechterlijke"macht,"hetgeen"blijkt" uit"de"bescherming"die"dit"recht"geniet"in"wetV"en"regelgeving"en"uit"de"Nederlandse" en"Europese"jurisprudentie."Daarnaast"zijn"het"beroepsgeheim"van"de"advocaat"en" zijn"verschoningsrecht"tevens"te"beschouwen"als"een"onderdeel"van"het"recht"op" privacy"van"de"cliënt"zoals"deze"in"artikel"10"Grondwet"en"artikel"8"EVRM"is" neergelegd."De"correspondentie"en"conversaties"die"een"verdachte"met"zijn"raadsman" voert"worden"door"dit"recht"immers"beschermd."" """""""Gezien"het"grote"belang"van"een"deugdelijke"rechtsbescherming"in"een" democratische"rechtsstaat"dient"het"beroepsgeheim"van"advocaten"gegarandeerd"en" met"voldoende"deugdelijke"waarborgen"omkleed"te"zijn."" " 1.2"De'totstandkoming'van'het'functionele'verschoningsrecht" Al""sinds"de"inwerkingtreding"van"het"nieuwe"Wetboek"van"Strafvordering"in"1926"is" het"verschoningsrecht"van"sommige"beroepsbeoefenaars,"het"recht"om"geen" getuigenis"te"hoeven"afleggen"wanneer"de"beroepsbeoefenaar"als"getuige"ter" terechtzitting"wordt"opgeroepen,"neergelegd"in"artikel"218"Sv."Artikel"218"Sv"luidt"als" volgt:"" " """"""Van"het"geven"van"getuigenis"of"van"het"beantwoorden"van"bepaalde"vragen"" """"""kunnen"zich"ook"verschoonen"zij"die"uit"hoofde"van"hun"stand,"hun"beroep"of"hun"" """"""ambt"tot"geheimhouding"verplicht"zijn,"doch"allee"omtrent"hetgeen"waarvan"de"wetenschap"aan"" """"""hen"als"zoodanig"is"toevertrouwd.8" " Het"verschoningsrecht"zoals"dat"is"neergelegd"in"artikel"218"Sv"valt"niet"los"te"zien" van"de"geheimhoudingsplicht"zoals"deze"uit"de"strafbaarstelling"van"artikel"272"Sr" voortvloeit,"aangezien"het"verschoningsrecht"voortkomt"uit"de"geprivilegieerde" geheimhouderspositie"van"de"advocaat."' !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 8"Artikel"218"Wetboek"van"Strafvordering."
Artikel"272"Sr"luidt"als"volgt:" 1. Hij"die"enig"geheim"waarvan"hij"weet"of"redelijkerwijs"moet"vermoeden"dat"hij"uit"hoofde"van" ambt,"beroep"of"wettelijk"voorschrift"dan"wel"van"vroeger"ambt"of"beroep"verplicht"is"het"te" bewaren,"opzettelijk"schendt,"wordt"gestraft"met"gevangenisstraf"van"ten"hoogste"een"jaar"of" geldboete"van"de"vierde"categorie."" 2. Indien"dit"misdrijf"tegen"een"bepaald"persoon"gepleegd"is,"wordt"het"slechts"" """"""vervolgd"op"diens"klacht." " In"beginsel"is"eenieder"verplicht"te"getuigen"in"strafzaken"wanneer"hij"of"zij"daartoe" opgeroepen"wordt."Op"basis"van"artikel"192"en"artikel"444"Sr"wordt"nietVverschijnen" als"getuige"wanneer"daartoe"opgeroepen"is"immers"strafbaar"gesteld."Echter," sommige"familiebanden"en/of"ambten"en"beroepen"leiden"ertoe"dat"deze"getuigplicht" omzeild"kan"worden"op"basis"van"het"verschoningrecht"dat"deze"groepen"toekomt." Het"verschoningsrecht"van"de"advocaat"garandeert"dat"hij"als"vertrouwenspersoon" niet"gedwongen"kan"worden"om"zijn"geheimhoudingsplicht"te"schenden"wanneer"hij" wordt"opgeroepen"om"te"getuigen."Binnen"het"strafrecht"is"het"tevens"zo"dat" geheimhouders,"waaronder"advocaten,"niet"alleen"verschoningsrecht"genieten"ten" aanzien"van"informatie"die"hen"mondeling"wordt"toevertrouwd,"maar"dat"deze" verschoningsrechtelijke"bescherming"zich"op"basis"van"artikel"98"Sv9"tevens"uitstrekt" tot"brieven"of"andere"geschriften"welke"hem"zijn"toevertrouwd"in"zijn"hoedanigheid" als"advocaat"in"geval"van"een"beslag."Ook"vindt"een"huiszoeking,"tenzij"met"hun" toestemming,"op"basis"van"artikel"98"lid"2"Sv"bij"verschoningsgerechtigden"alleen" plaats"voor"zover"zij"zonder"schending"van"het"beroepsgeheim"kan"geschieden."De" wetgever"heeft"de"vraag"welke"beroepen"of"ambten"in"aanmerking"komen"voor"de" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 9"Artikel'98'Sv'luidt'als'volgt:"" """""""""""""1."Bij"personen"met"bevoegdheid"tot"verschooning,"als"bedoeld"bij"artikel"218,"worden,"tenzij"" """""""""""""""""met"hunne"toestemming,"niet"in"beslag"genomen"brieven"of"andere"geschriften,"tot"welke"" """""""""""""""""hun"plicht"tot"geheimhouding"zich"uitstrekt." """""""""""""2."Een"doorzoeking"vindt"bij"zodanige"personen,"tenzij"met"hun"toestemming,"alleen"plaats"" """""""""""""""""voor"zover"het"zonder"schending"van"het"standsV,"beroepsV"of"ambtsgeheim"kan"geschieden,"" """""""""""""""""en"strekt"zich"niet"uit"tot"andere"brieven"of"geschriften"dan"die"welke"het"voorwerp"van"het"" """""""""""""""""strafbare"feit"uitmaken"of"tot"het"begaan"daarvan"gediend"hebben."
bescherming"van"het"verschoningsrecht"altijd"open"en"ter"beoordeling"van"de"rechter" gelaten."Het"eerste"belangrijke"arrest"dat"bij"de"bepaling"van"de"omvang"en"reikwijdte" van"het"verschoningsrecht"een"grote"rol"gespeeld"heeft"is"het"LiefdeshuisVarrest"uit" 1913."Hierin"bepaalde"de"Hoge"Raad"dat"het"verschoningsrecht"geldt"voor" beoefenaars"van"ieder"beroep"waarvan"de"uitoefening"vereist"dat"de"geheimhouding" onder"alle"omstandigheden"gewaarborgd"wordt.10"Daarbij"volgt"uit"het"arrest"dat"het" ambt"in"kwestie"in"dienst"van"het"algemeen"belang"moet"staan"wil"een"beroep"op"het" professioneel"verschoningsrecht"kans"van"slagen"hebben."In"het"onderhavige"arrest" ging"het"over"het"verschoningsrecht"van"artsen,"maar"de"brede"formulering" betreffende"de"omvang"van"de"doctrine"geldt"sindsdien"ook"voor"de"omvang"van"het" verschoningsrecht"van"advocaten.11" """""""""""Het"verschoningsrecht"van"advocaten"zou"echter"pas"de"status"van"algemeen" (buitenwettelijk)"rechtsbeginsel"krijgen"middels"het"in"1985"gewezen"standaardarrest" Notaris#Maas."In"dit"arrest"bepaalde"de"Hoge"Raad"dat:" " """"""""(…)"de"notaris"behoort"tot"de"beperkte"groep"van"personen"die"uit"hoofde"van"de"aard"van"hun"" """"""""maatschappelijke"functie"verplicht"zijn"tot"geheimhouding"van"al"hetgeen"hun"in"hun"" """"""""hoedanigheid"wordt"toevertrouwd,"en"aan"wie"in"verband"daarmede"tevens"het"recht"toekomt"" """"""""zich"te"dien"aanzien"ook"ten"overstaan"van"de"rechter"van"het"afleggen"van"getuigenis"te"" """"""""verschonen."De"grondslag"van"dit"verschoningsrecht"moet"worden"gezocht"in#een#in#Nederland## ########geldend#algemeen#rechtsbeginsel#dat#meebrengt#dat#bij#zodanige#vertrouwenspersonen#het#maatschappelijk## ########belang#dat#de#waarheid#in#rechte#aan#het#licht#komt,#moet#wijken#voor#het#maatschappelijk#belang#dat#een## ########ieder#zich#vrijelijk#en#zonder#vrees#voor#openbaarmaking#van#het#besprokene#om#bijstand#en#advies#tot#hen## ########moet#kunnen#wenden.12" " Bovendien"stelde"de"Hoge"Raad"in"dit"arrest"dat"het"er"voor"een"beroep"op"het" verschoningsrecht"van"een"verschoningsgerechtigde"niet"toe"doet"of"de"gegevens"die" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 10"HR"21"april"1913,"NJ"1913,"958"(Liefdeshuis)."" 11"D.A.B."Klein"Lenderlink,"Afgeluisterde#advocaten.#De#toekenning#en#de#waardering#van#het#professionele## ###verschoningsrecht#van#de#advocaat"(Tilburg:"Celsus"Juridische"Uitgeverij"2012)"21"–"22." 12"HR"1"maart"1985"(Notaris#Maas).,"NJ#1986,"173.""
aan"hem"verstrekt"zijn"van"vertrouwelijke"of"minder"vertrouwelijke"aard"zijn.13"Sinds" 1986"is"het"verschoningsrecht"een"in"Nederland"geldend"algemeen"rechtsbeginsel" zonder"dat"daarvoor"een"wettelijke"basis"nodig"was."Dit"verschoningsrecht"voor" advocaten,"het"leidend"voorwerp"van"dit"onderzoek,"geldt"overigens"voor"alle" rechtsgebieden"gelijkelijk"aangezien"anders"geen"sprake"kan"zijn"van"een"algemeen# geldend"rechtsbeginsel."In"dit"onderzoek"staat"de"raadsman"in"het"strafproces"echter" centraal." """""""""""Het"verschoningsrecht"dat"sommige"beroepsgroepen"op"basis"van"hun" professie"en"de"vertrouwelijke"aard"van"de"relatie"tussen"hen"als"beroepsbeoefenaars" en"hun"cliënten"toekomt,"kent"daarmee"een"vrij"lange"traditie"in"het"Nederlandse" (straf)recht."Zoals"gezegd"heeft"de"wetgever"de"rechtspraak"bij"de"vormgeving"van" het"verschoningsrecht"veel"ruimte"gegeven."" " 1.3'De'vormgeving'van'het'verschoningsrecht'in'wetK'en'regelgeving" Zoals"eerder"in"dit"hoofdstuk"gesteld"is"het"verschoningsrecht"van"de"uitoefenaars" van"bepaalde"beroepen"vastgelegd"in"artikel"218"Sv."Dit"verschoningsrecht"strekt"zich" op"basis"van"artikel"98"lid"1"Sv"eveneens"uit"tot"brieven"of"andere"geschriften"in"geval" van"een"beslag."Ook"kan"een"huiszoeking"bij"verschoninggerechtigden"op"basis"van" artikel"98"lid"2"Sv"in"beginsel"slechts"plaatsvinden"als"dit"kan"geschieden"zonder" schending"van"het"beroepsgeheim."Om"een"gerechtvaardigd"beroep"te"kunnen"doen" op"het"verschoningsrecht"uit"hoofde"van"het"beroep"van"advocaat"dient"aan"een" aantal"vereisten"te"worden"voldaan."Ten"eerste"dient"de"verschoningsgerechtigde"tot" een"bepaalde"beroepsgroep"te"behoren."Daarnaast"moet"er"aan"dat"beroep"een" geheimhoudingsplicht"kleven."Om"een"beroep"te"kunnen"doen"op"het" verschoningsrecht"moet"een"verschoningsgerechtigde"ter"terechtzitting"opgeroepen" worden"als"getuige"en"ten"slotte"moet"er"sprake"zijn"van"een"verschoningsrecht.14"Als" aan"een"van"deze"vereisten"niet"voldaan"is,"kan"de"rechter"oordelen"dat"een"beroep"op" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 13"HR"1"maart"1985"(Notaris#Maas),"NJ"1986,"173,""r.o."3.4." 14"M."Wladimiroff,"‘Beroepsgeheim,"verschoningsrechten"en"mensenrechten:"de"advocaat’"in:"NJCMW# ###Bulletin"(2001,"nr."5)"552"–"563,"aldaar"552"–"553.""
het"verschoningsrecht"van"artikel"218"Sv"ongegrond"is."Dat"moet"zijn"voldaan"aan" genoemde"voorwaarden"betekent"tevens"dat"artikel"218"Sv"alleen#toepassing"kan" vinden"als"de"raadsman"in"de"eindfase"van"de"procedure,"ter"terechtzitting,"wordt" opgeroepen"als"getuige."" """"""""""""Het"verschoningsrecht"van"de"beroepsbeoefenaars"van"artikel"218"Sv"komt" voort"uit"het"voor"hen"geldende"beroepsgeheim"waarvan"schending"strafbaar"is" gesteld"in"artikel"272"Sr."Deze"artikelen"en"de"rechten"en"de"plicht"die"in"hen" gecodificeerd"zijn,"zijn"daarmee"onlosmakelijk"met"elkaar"verbonden."In"deze" paragraaf"zal"uiteen"worden"gezet"welke"andere"wettelijke"bepalingen"en" regelgeving"vorm"geven"aan"het"verschoningsrecht"in"het"algemeen,"en"dat"van" advocaten"in"het"bijzonder." " Het"verschoningsrecht"dat"de"advocaat"uit"hoofde"van"zijn"beroep"toekomt,"leidt"er" tevens"toe"dat"de"voor"burgers"geldende"aangifteplicht"in"geval"van"kennisneming" van"bepaalde"ernstige"misdrijven,"zoals"deze"is"neergelegd"in"artikel"160"lid"1"Sv,"niet" geldt."Verschoningsgerechtigden,"waaronder"de"advocaat,"zijn"op"grond"van"lid"2" van"hetzelfde"artikel"vrijgesteld"van"deze"aangifteplicht."Uit"de" geheimhoudingsplicht"van"de"advocaat"volgt"tevens"dat"het"aangifterecht"van"artikel" 161"Sv"niet"geldt"voor"advocaten"wanneer"zij"in"de"hoedanigheid"van"advocaat"van" een"hunner"cliënten"hebben"vernomen"dat"zij"een"strafbaar"feit"gepleegd"hebben.15" Op"dit"uitgangspunt"zijn"echter"een"aantal"uitzonderingen"waar"te"nemen"welke"in" de"volgende"paragraaf"aan"bod"zullen"komen."" " Tot"voor"kort"kende"het"beroepsgeheim"en"verschoningsrecht"van"advocaten"geen" specifieke"wettelijke"grondslag"zoals"dat"voor"bijvoorbeeld"medici"wél"al"lang"het" geval"was."Tot"1"januari"2015,"toen"een"aanpassing"van"de"Advocatenwet"in"werking" trad,"was"het"beroepsgeheim"van"advocaten"slechts"neergelegd"in"regel"6"van"de" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 15"N."Fanoy"en"F."Bannier,"‘De"advocaat’’"in:"Beroepsgeheim#en#verschoningsrecht.#Handboek#voor#de#### ###advocaat,#medisch#hulpverlener,#notaris#en#geestelijke"(Den"Haag"2008)"54"–"55.""
Gedragsregels"1992"van"de"Orde"van"Advocaten16"en"genoot"daarmee"geen"specifieke" wettelijke"bescherming."Voorafgaand"aan"de"wettelijke"verankering"van"het" beroepsgeheim"van"advocaten"vloeide"de"geheimhoudingsplicht"dus"niet"voort"uit" enig"wettelijk"voorschrift,"maar"uit"de"aard"van"het"beroep"van"advocaat."Deze" geheimhoudingsplicht"komt"daarmee"voort"uit"de"normen"en"eisen"die"de" beroepsgroep"zelf"stelt"voor"een"deugdelijke"taakuitoefening,"met"name"de"norm"dat" een"advocaat"zorgvuldig"en"behoorlijk"handelt"ten"opzichte"van"zijn"cliënt."Het" verzuimen"van"deze"plicht"kan"dan"ook"leiden"tot"een"onderwerping"van"de" raadsman"aan"de"tuchtrechtprocedures"van"de"Orde"op"basis"van"artikel"46"van"de" Advocatenwet.17"Verondersteld"wordt"daarmee"dat"de"uitoefening"van"het"beroep" van"advocaat"alleen"naar"behoren"kan"worden"gedaan"mits"de"raadsman"een" geheimhoudingsrelatie"met"zijn"cliënt"kan"onderhouden"die"gevrijwaard"is"van" gedwongen"of"vrijwillige"inmenging"door"derden."" " Met"de"aanpassing"van"de"Advocatenwet"door"de"op"1"januari"2015""in"werking" getreden"Wet"positie"en"toezicht"advocatuur18"heeft"de"geheimhoudingsplicht"van" advocaten"(en"de"afgeleide"geheimhoudingsplicht"van"zijn"medewerkers)""als" specifieke"beroepsgroep"een"wettelijke"basis"gekregen"in"artikel"11a"van"de" Advocatenwet:" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 16"Artikel'6'Gedragsregels'1992'luidt'als'volgt:" """1."De"advocaat"is"verplicht"tot"geheimhouding;"hij"dient"te"zwijgen"over"bijzonderheden"van"door"" """""""hem"behandelde"zaken,"de"persoon"van"zijn"cliënt"en"de"aard"en"omvang"van"diens"belangen." """2."Indien"een"juiste"uitvoering"van"de"hem"opgedragen"taak"naar"zijn"oordeel"een"gebruik"maken"van"" """""""zijn"verkregen"kennis"naar"buiten"eist,"staat"dat"de"advocaat"vrij,"voor"zover"de"cliënt"daartegen"" """""""geen"bezwaar"heeft"en"voor"zover"dit"in"overeenstemming"is"met"een"goede"beroepsuitoefening." ""3.""De"advocaat"legt"zijn"medewerkers"en"personeel"de"inachtneming"van"een"gelijke"geheimhouding""""" """""""op." ""4.""De"geheimhoudingsplicht"duurt"voort"na"de"beëindiging"van"de"relatie"met"de"cliënt." ""5.""Indien"de"advocaat"aan"een"wederpartij"vertrouwelijkheid"heeft"toegezegd"of"deze"" """""""vertrouwelijkheid"voortvloeit"uit"de"aard"van"zijn"relatie"met"een"derde,"zal"de"advocaat"deze"" """""""vertrouwelijkheid"ook"jegens"zijn"cliënt"in"acht"nemen." 17"Artikel'46'van'de'Advocatenwet'luidt'als'volgt:"" #############De"advocaten"zijn"aan"tuchtrechtspraak"onderworpen"terzake"van"enig"handelen"of"nalaten"in"" """""""""""""strijd"met"de"zorg"die"zij"als"advocaat"horen"te"betrachten"ten"opzichte"van"degenen"wier"" """""""""""""belangen"zijn"als"zodanig""behartigen"of"behoren"te"behartigen,"terzake"van"inbreuken"op"de"" """""""""""""verordeningen"van"de"Nederlandse"Orde"en"terzake"van"enig"handelen"of"nalaten"dat"een"" """""""""""""behoorlijk"advocaat"niet"betaamt."" 18"Wet#positie#en#toezicht#advocatuur,"Stb."2014,"429."
" """""""1."Voor"zover"niet"bij"wet"of"bij"verordening"van"het"college"van"afgevaardigden"anders"is"bepaald,"" """""""""""is"de"advocaat"ten"aanzien"van"al"hetgeen"waarvan"hij"uit"hoofde"van"zijn"beroepsuitoefening"als"" """""""""""zodanig"kennis"neemt"tot"geheimhouding"verplicht."Dezelfde"verplichting"geldt"voor"" """""""""""medewerkers"en"personeel"van"de"advocaat,"alsmede"andere"personen"die"betrokken"zijn"bij"de"" """""""""""beroepsuitoefening."" """""""2."De"geheimhoudingsplicht,"bedoeld"in"het"eerste"lid,"blijft"voortbestaan"na"beëindiging"van"de"" """""""""""beroepsuitoefening"of"de"betrekking"waarin"de"werkzaamheden"zijn"verricht." " Aanvankelijk"was"artikel"11a"van"de"Advocatenwet"niet"in"het"wetsvoorstel" opgenomen19"omdat"de"wetgever"van"mening"was"dat"het"beroepsgeheim"van" advocaten"reeds"uit"de"bestaande"jurisprudentie"volgde."Echter,"in"de"tweede"Nota# van#wijziging"werd,"naar"aanleiding"van"vragen"over"de"strekking"en"reikwijdte"van" het"beroepsgeheim"van"advocaten"van"de"zijde"van"de"Kamerfracties"van"de"SP"en" SGP20,"de"vertrouwenspositie"van"advocaten"advocaten"wettelijk"vastgelegd"in"artikel" 11a"van"de"Advocatenwet"ter"verheldering"van"de"bestaande"jurisprudentiële" regeling.21"Op"zichzelf"kan"vastlegging"in"de"wet"worden"gezien"als"versterking"van" de"geheimhoudingsplicht"van"advocaten"daar"deze"nu"zowel"een"jurisprudentiële"én" een"wettelijke"grondslag"kent."Terwijl"het"wetsvoorstel"in"de"Tweede"Kamer" aanhangig"was,"heeft"het"verschillende"wijzigingen"ondergaan."Dit"was"een" veelzijdig"proces"waarin"onder"meer"het"parlement"en"de"NOvA"een"belangrijke"rol" hebben"vervuld." " Daarnaast"is"de"beroepscode"voor"advocaten"uit"de"Gedragsregels"opgenomen"in" artikel"10a"van"de"Advocatenwet."In"het"kader"van"een"goede"rechtsbedeling"dient"de" advocaat"zorg"te"dragen"voor"de"rechtsbescherming"van"zijn"cliënt."Bij"de"uitoefening" van"zijn"beroep"is"het"daarom"van"belang"dat"hij"onpartijdig"is,"maar"partijdig"bij"de" behartiging"van"de"gerechtvaardigde"belangen"van"zijn"cliënt."Ook"dient"de"advocaat" deskundig"en"integer"te"zijn"en"is"de"raadsman"de"vertrouwenspersoon"van"zijn"cliënt" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 19"TK"2009"–"2010,"32382,"7"mei"2010,""Aanpassing#van#de#Advocatenwet,#de#Wet#op#de#rechtsbijstand#en## ###de#Wet#tarieven#in#burgerlijke#zaken#in#verband#met#de#positie#van#de#advocatuur#in#de#rechtsorde;"" """Voorstel"van"wet." 20#Aanpassing#van#de#Advocatenwet,#de#Wet#op#de#rechtsbijstand#en#de#Wet#tarieven#in#burgerlijke## ####zaken#in##verband#met#de#positie#van#de#advocatuur#en#de#rechtsorde,"nr"5."Verslag"van"de"vaste"" """"Kamercommissie"voor"Justitie"in"reactie"op"het"eerste"voorstel"van"wet,"13"juli"2010,"32"382." 21"Technische#informatie#over#de#publicatie#Overzicht#aanpassingen#wetsvoorstel#herziening#toezicht#advocatuur"" """(32.382)"met"derde"nota"van"wijziging"naar"aanleiding"van"wensen"TK"en"NovA,"6"juni"2013." "
welke"de"geheimhouding"in"acht"neemt"binnen"de"door"de"wet"en"het"recht"gestelde" grenzen."Hiermee"is"nu"ook"wettelijke"verankerd"dat"de"advocaat"en"zijn"cliënt"een" vertrouwensrelatie"hebben"welke"speciale"wettelijke"bescherming"verdient.22"" " Het"samenspel"van"de"bovengenoemde"wetsartikelen"en"reglementaire"bepalingen" dient"er"zorg"voor"te"dragen"dat"de"bescherming"van"de"vertrouwensrelatie"tussen"de" raadsman"en"zijn"cliënt"met"voldoende"waarborgen"is"omkleed."De"raadsman"heeft" een"functionele"geheimhoudingsplicht"welke"ertoe"leidt"dat"hij"zich"verre"dient"te" houden"van"het"openbaren"van"informatie"en"kennis"die"hem"in"de"hoedanigheid"van" advocaat"is"toevertrouwd."Daarnaast"is"het"zo"dat"de"advocaat"op"basis"van"zijn" geheimhoudingsplicht"tevens"aanspraak"kan"maken"op"zijn"verschoningsrecht." Echter,"de"geheimhoudingsplicht"en"het"verschoningsrecht"zijn"géén"absolute" verworvenheden."Het"secret#absolu"is"van"de"hand"gewezen,"zowel"in"de" jurisprudentie"als"in"de"vernieuwde"Advocatenwet.""In"artikel"11a"lid"1" Advocatenwet"is"immers"bepaald"dat"de"advocaat"ten"aanzien"van"al"hetgeen" waarvan"hij"uit"hoofde"van"zijn"beroepsuitoefening"als"zodanig"kennis"neemt"tot" geheimhouding"verplicht,"voor#zover#niet#bij#wet#of#bij#verordening#van#het#college#van# afgevaardigden#anders#is#bepaald."Daarnaast"geldt"dat"het"verschoningsrecht"niet"tevens" een"verschoningsplicht"is."In"de"volgende"paragraaf"zullen"de"beperkingen"aan"de" reikwijdte"van"het"beroepsgeheim"en"verschoningsrecht"van"advocaten"nader" beschouwd"worden."" " 1.4'Beperkingen'van'het'verschoningsrecht'van'advocaten" Ondanks"het"nadrukkelijke"belang"dat"in"onze"democratische"rechtsstaat"toegekend" is"aan"het"verschoningsrecht"van"advocaten,"met"name"met"het"oog"op"een" deugdelijke"beroepsuitoefening"en"de"procespositie"van"de"verdachte,"is"het"niet"zo" dat"het"beroepsgeheim"en"verschoningsrecht"van"de"genoemde"beroepsgroep" absoluut"zijn."Er"zijn"er"een"aantal"(zeer"uitzonderlijke)"situaties"denkbaar"waarin"een" advocaat"zijn"beroepsgeheim"mag"of"moet"doorbreken."Ook"kan"het" verschoningsrecht"en"beroepsgeheim"van"advocaten"door"externe"actoren" geschonden"worden."In"deze"paragraaf"zullen"deze"beperkingen"en"intrusies"op"deze" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 22"Artikel"11a"van"de"Advocatenwet"(2015)."
rechten"nader"onder"de"loep"genomen"worden."" " De"Hoge"Raad"heeft"in"het"standaardarrest"Notaris#Maas"een"absoluut"karakter"van" het"verschoningsrecht"al"van"de"hand"gewezen."In"het"arrest"werd"bepaald"dat:" " """"""(…)"het"verschoningsrecht"in"zoverre"niet"absoluut"is,"dat"zich"zeer"uitzonderlijke"omstandigheden"""""" """"""laten"denken"waarin"het"belang"dat"de"waarheid"aan"het"licht"komt"–"ook"ten"aanzien"van"datgene"" """"""waarvan"de"wetenschap"hem"als"zodanig"is"toevertrouwd"–"moet"prevaleren"boven"het"" """"""verschoningsrecht.23"" " Wat"die"‘zeer"uitzonderlijke"omstandigheden’"met"betrekking"tot"advocaten"zijn"is" echter"nooit"in"verdere"jurisprudentie"scherp"gedefinieerd"en"blijft"daarmee" overgeleverd"aan"de"persoonlijke"inschatting"van"de"raadsman"zelf."De"advocaat"kent" daarmee"een"zeer"grote"vrijheid"om"naar"eigen"inzicht"te"bepalen"wat"binnen"de" grenzen"van"zijn"verschoningsrecht"valt"of"niet.24"Daarbij"is"het"tevens"zo"dat"de" rechter"de"toepassing"of"interpretatie"van"dit"verschoningsrecht"door"de"advocaat"zelf" slechts"marginaal"kan"toetsen"aangezien"een"stringente"toetsing"eveneens"een" schending"van"dit"privilege"zou"betekenen.25"" " Toch"zijn"er"een"aantal"zeer"duidelijke"beperkingen"van"het"verschoningsrecht"en" beroepsgeheim"van"advocaten"waar"te"nemen."Allereerst"is"het"natuurlijk"zo"dat"de" geheimhoudingsplicht"een"functioneel"karakter"kent:"alleen"de"informatie"die"een" advocaat"uit"hoofde"van"zijn"beroep"van"verdachten"of"derden,"of"uit"eigen" waarneming"verkregen"heeft,"wordt"beschermd"door"een"gegrond"beroep"op"het" verschoningsrecht."Valt"de"opgedane"kennis"buiten"het"bereik"van"de"‘normale" beroepsuitoefening’"dan"valt"zij"niet"langer"onder"de"genoemde"privileges.26"De" advocaat"heeft"echter"een"grote"vrijheid"om"zelf"invulling"te"geven"aan"de"reikwijdte" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 23"HR"1"maart"1985,"NJ#1986,"173"(Notaris#Maas)." 24"HR"12"januari"1999,"NJ"1999,"290." 25"M.R."van"Heloma"Lugt,"De#tuchtrechter#en#het#beroepsgeheim#van#de#advocaat"(Den"Haag:"Boom"" """Juridische"Uitgevers"1998)"29."" 26"HR"22"juni"1984,"NJ"1985,"188."
van"zijn"verschoningsrecht."" " Buiten"deze"grond"voor"doorbreking"van"het"verschoningsrecht"van"algemene"aard" mag"een"advocaat"zelf"zijn"geheimhoudingsplicht"doorbreken"ter"voorkoming"van" een"levensbedreigende"situatie"voor"hemzelf"of"anderen."Mocht"de"advocaat"worden" vervolgd"op"grond"van"artikel"272"Sr,"dan"zal"hem"een"gerechtvaardigd"beroep"op"de" overmacht"van"artikel"40"Sr"worden"toegekend."Dit"beginsel"wordt"met"name"in"de" tuchtrechtspraak"erkend."Een"advocaat"zal"in"dergelijke"gevallen"wel"zodanig"te"werk" moeten"gaan"dat"de"belangen"van"zijn"cliënt"zo"weinig"als"mogelijk"is"worden" geschaad.27"Ook"zou"men"kunnen"denken"aan"een"situatie"waarin"sprake"is"van"een" zeer"ernstig"onrecht,"zoals"wanneer"bijvoorbeeld"een"onschuldige"dreigt"te"worden" veroordeeld."De"advocaat"zal"bij"een"dergelijke"afweging"echter"de"belangen"van"zijn" eigen"cliënt"zo"min"mogelijk"mogen"schaden.28" " Ook"zal"een"beroep"op"het"verschoningsrecht"van"artikel"218"Sv"en"het"daaraan" gelieerde"artikel"98"Sv"door"een"advocaat"niet"succesvol"kunnen"zijn"wanneer"deze" zelf"wordt"verdacht"van"(medeplichtigheid"aan)"een"ernstig#strafbaar"feit."Het"dient" hierbij"echter"wel"te"gaan"om"een"ernstig"strafbaar"feit;"het"enkele"feit"dat"een" advocaat"als"verdachte"in"een"strafproces"geldt"is"niet"voldoende"voor"een" gerechtvaardigde"doorbreking"van"het"verschoningsrecht.29"In"een"arrest"uit"1999,"het" eerste"arrest"waarin"aangenomen"werd"dat"zich"bijzondere"omstandigheden"kunnen" voordoen"waarbij"het"beroepsgeheim"moet"wijken"voor"de"waarheidsvinding,"stelt" de"Hoge"Raad"dat"de"vraag"welke"omstandigheden"precies"als"zeer"uitzonderlijk" moeten"worden"aangemerkt"van"geval"tot"geval"bekeken"moet"worden."Echter," wanneer"een"raadsman"in"samenwerking"met"een"of"meerdere"cliënten"deelneemt" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 27"T."Spronken,"‘Verschoningsrecht’"in:"T."Prakken"en"T."Spronken"(red.),"Handboek#verdediging"" """"(Deventer"2009)"167"V"168." 28"C."Brants"en"T."Spronken,"‘Het"professionele"verschoningsrecht:"de"arts,"de"advocaat"en"de"journalist"" """"in"de"Nederlandse"strafrechtpraktijk’"in:"C."Brants,"T."Spronken"etc.,"Verschoningsrecht#in#het#strafrecht## ####van#België#en#Nederland"(Nijmegen"2006)"44"–"45." 29"HR"10"oktober"1950,"NJ"1951,"356."
aan"een"criminele"organisatie"en"daarbij"zijn"bijzondere"positie"als"advocaat" misbruikt"ten"bate"van"de"criminele"activiteiten"van"de"organisatie,"dan"kan"het"zo" zijn"dat"een"beroep"op"het"beroepsgeheim"van"de"advocaat"geen"doorgang"kan" vinden"ten"bate"van"de"waarheidsvinding.30"Voor"de"beantwoording"van"de"vraag" wat"nu"precies"een"ernstig"strafbaar"feit"is,"speelt"natuurlijk"allereerst"het" strafmaximum"een"belangrijke"rol."Als"het"om"een"licht"vergrijp"gaat,"bijvoorbeeld"de" verduistering"van"een"bedrag"van"100"euro,"zal"het"belang"dat"aan"de" geheimhouderspositie"van"de"advocaat"gehecht"wordt"niet"mogen"worden" doorbroken."Een"andere"belangrijke"factor"bij"de"afweging"of"sprake"is"van"een" ernstig"strafbaar"feit"waarbij"een"advocaat"betrokken"is,"zijn"de"beschaamde"belangen" die"op"het"spel"staan.31"In"het"ApothekerVarrest"oordeelde"de"Hoge"Raad"dat"het"een" groot"maatschappelijk"belang"is"om"strafbare"gedragingen"van"bepaalde" beroepsgroepen"te"bestrijden.32"Het"is"bij"de"beoordeling"van"de"vraag"of"sprake"is" van"een"ernstig"strafbaar"feit"dus"tevens"van"belang"of"de"pleger"van"het"feit"daarmee" afbreuk"doet"aan"de"statuur"en"het"vertrouwen"die"zijn"beroepsgroep"in"de" samenleving"geniet."Van"advocaten"mag"gezien"hun"grote"maatschappelijke"positie" immers"verwacht"worden"dat"zij"betrouwbaar"zijn"en"zich"verre"houden"van" strafbare"activiteiten."" Een"vierde"beperking"van"het"verschoningsrecht"van"advocaten"is"wanneer"de" advocaat"onderworpen"is"aan"tuchtrechtelijk"onderzoek."Op"basis"van"gedragsregel" 37"van"de"Orde"van"Advocaten"is"de"advocaat"‘(…)#verplicht#alle#gevraagde#inlichtingen# aanstonds#te#verstrekken,#zonder#zich#op#zijn#geheimhoudingsplicht#te#kunnen#beroepen,# behoudens#in#bijzondere#gevallen’."Over"wat"de"genoemde"‘bijzondere"gevallen’"zijn" waarin"een"advocaat"een"gegrond"beroep"kan"doen"tegenover"de"tuchtrechter"bestaat" echter"nog"veel"onduidelijkheid.33" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 30"HR"30"november"1999,"NJ"2002,"438." 31"D.A.B."Klein"Lenderlink,"Afgeluisterde#advocaten.#De#toekenning#en#de#waardering#van#het#professionele## ###verschoningsrecht#van#de#advocaat"(Tilburg:"Celsus"Juridische"Uitgeverij"2012)"35"–"36." 32"HR"27"mei"2008"(Apotheker),"NJ#2008,"407."" 33"T."Spronken,"‘Verschoningsrecht’"in:"T."Prakken"en"T."Spronken"(red.),"Handboek#verdediging"" """(Deventer"2009)"161"–"164.""
Ten"slotte"zijn"er"natuurlijk"ook"(bijzondere)"opsporingsbevoegdheden"die"in"de" opsporingsfase"ingezet"kunnen"worden"welke"afbreuk"doen"aan,"of"inbreuk"maken" op,"de"geheimhoudingsplicht"van"de"raadsman"en"het"daaruit"voortvloeiende" verschoningsrecht"van"de"advocaat."In"het"kader"van"het"verschoningsrecht"van" advocaten"is"met"name"de"telefoontap"en"het"vorderen"van"communicatiegegevens" van"belang."Op"grond"van"artikel"126m"en"artikel"126t"Sv"kan"de"nietVpubliekelijke" communicatie"van"verdachten"van"een"misdrijf"zoals"omschreven"in"artikel"67"lid"1" Sv"(misdrijven"waarvoor"bij"verdenking"daarvan"een"bevel"tot"voorlopige"hechtenis" kan"worden"gegeven)"worden"opgenomen,"mits"de"rechterVcommissaris"daartoe"een" machtiging"heeft"afgegeven.34"" """""""De"opnamen"kunnen"niet"alleen"bij"de"verdachte,"maar"ook"bij"derden"worden" gemaakt.35"In"geval"dit"gebeurt"bij"een"verschoningsgerechtigde"is"het"beroepsgeheim" van"de"advocaat"evident"in"het"geding."Om"het"beroepsgeheim"in"geval"van"het" onderscheppen"van"telecommunicatie"beter"te"beschermen"is"het"sinds"1979"in" beginsel"dan"ook"niet"toegestaan"om"de"telefoon"van"verschoningsgerechtigden"af"te" tappen36,"tenzij"zij"zelf"als"verdachte"gelden"in"een"strafrechtelijk"onderzoek."Deze" uitspraak"houdt"tevens"in"dat"de"gesprekken"die"de"geheimhouder"voert"an#sich"niet" wettelijk"beschermd"zijn"tegen"interceptie,"maar"alleen"de"telefoons"die"hij"bezit" waarvan"bij"de"Orde"van"Advocaten"de"nummers"bekend"zijn."In"de"uitspraak"wordt" immers"bepaald"dat"het"verboden"is"de"telefoon#van"de"verschoningsgerechtigde"af"te" tappen,"niet"dat"het"verboden"is"de"verschoningsgerechtigde"zelf"af"te"luisteren." Hoewel"dit"verbod"in"de"jurisprudentie"vastgesteld"en"bekrachtigd"is,"kent" Nederland"geen"wettelijk"verbod"op"de"interceptie"van"geheimhoudersgesprekken."" " Omdat"artikel"126m"de"advocaat"niet"expliciet"noemt"als"beroepsgroep"die"van" telefoontaps"dient"te"worden"uitgesloten,"heeft"de"wetgever"extra"maatregelen" genomen"om"het"beroepsgeheim"van"advocaten"niet"tot"een"farce"te"laten"verworden." !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 34"Op"grond"van"artikel"126m"lid"5"Sv"en"artikel"126t"lid"5"Sv."" 35"Op"grond"van"artikel"126m"lid"1"Sv." 36"HR"10"april"1979,"NJ"1979,"374.""
Deze"bescherming"is"neergelegd"in"artikel"126aa"lid"2"Sv"en"in"de"Verordening"op"de" nummerherkenning."" """"""""In"artikel"126aa"lid"2"Sv"is"bepaald"dat"de"mededelingen"van"of"gedaan"aan" verschoningsgerechtigden"niet"in"het"dossier"mogen"worden"opgenomen"als" processtukken."Mocht"blijken"dat"vertrouwelijke"communicatie"tussen"een"advocaat" en"zijn"cliënt"wordt"opgenomen"middels"een"telefoontap,"dan"dient"de"officier"van" justitie"de"transcripties"van"deze"conversaties"en"de"geluidsopname"ervan"terstond"te" vernietigen."Dat"stukken"niet"bij"het"dossier"gevoegd"mogen"worden"en"dat"de" uitwerkingen"en"opnamen"van"deze"vertrouwelijke"gesprekken"vernietigd"dienen"te" worden,"betekent"natuurlijk"niet"dat"de"opsporende"instanties"geen"kennis"hebben" genomen"van"deze"informatie."Door"de"opzet"van"de"huidige"regeling"is"het"feitelijk" zo"dat"de"officier"van"justitie"uiteindelijk"bepaalt"wanneer"een"mededeling"onder"het" verschoningsrecht"van"de"advocaat"valt,"waar"dit"recht"eigenlijk"voorbehouden"zou" moeten"zijn"aan"de"advocaat"zelf."Om"deze"reden"bestaat"binnen"de"vakgroep"en"de" wetenschap"dan"ook"grote"kritiek"op"de"inrichting"van"de"huidige"regeling.37"Op"deze" kritiek"en"het"functioneren"van"de"regeling"zal"later"in"dit"onderzoek"nader"worden" ingegaan."" Om"aan"deze"kritiek"tegemoet"te"komen"is"in"2011"begonnen"met"de"invoering" van"systeem"van"nummerherkenning"op"basis"van"de"Verordening#op#de# nummerherkenning."Dit"systeem"heeft"tot"doel"om"te"voorkomen"dat"gesprekken"die" gevoerd"worden"vanaf"de"telefoon"van"een"advocaat"door"de"opsporingsdiensten" kunnen"worden"opgevangen"en"uitgeluisterd."Op"het"functioneren"van"dit"systeem" van"nummerherkenning"is"echter"de"nodige"kritiek"ontstaan.38"Ook"deze"kwestie"zal" later"in"deze"scriptie"nader"onder"de"loep"genomen"worden,"evenals"de"gevolgen"die"" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 37"Zie"o.a."‘Advocaten"willen"onderzoek"naar"taps’"op"NU.nl"" """(https://www.nu.nl/algemeen/2111352/advocatenVwillenVonderzoekVtaps.html,"laatst"geraadpleegd"" """op"24"april"2015." 38""Zie"o.a."‘Systeem"nummerherkenning"niet"waterdicht’"op"Mr.#Online"(http://www.mrV" """"online.nl/juridischVnieuws/10154VsysteemVnummerherkenningVnietVwaterdicht,"laatst"geraadpleegd"" """"op"24"april"2015),"KRO,"Oog#in#Oog#met#Inez#Weski,#uitgezonden"op"9"oktober"2014."
de"rechter"op"basis"van"artikel"359a"Sv"kan"verbinden"aan"het"nietVnaleven"van"deze" normen"door"het"Openbaar"Ministerie."" " 1.5'De'vernietigingsplicht'van'artikel'126aa'Sv' Zoals"in"de"vorige"paragraaf"gesteld,"heeft"de"wetgever"extra"maatregelen"genomen" om"het"beroepsgeheim"van"advocaten"te"voorzien"van"een"wettelijke"vorm"van" bescherming."In"dit"kader"is"vooral"artikel"126aa"Sv"van"belang"daar"dit"artikel"in"het" tweede"lid"een"bepaling"bevat"welke"de"vernietigingsplicht"ten"aanzien"van"‘(…)" mededelingen"gedaan"door"of"aan"een"persoon"die"zich"op"grond"van"artikel"218"Sv" zou"kunnen"verschonen"indien"hem"als"getuige"naar"de"inhoud"van"die" mededelingen"zou"worden"gevraagd’39,"behelst."Gezien"het"belang"van"deze"bepaling" in"het"Nederlandse"stelsel"van"bescherming"van"het"beroepsgeheim"van"advocaten," zal"de"werking"van"deze"bepaling"en"de"uitvoering"die"eraan"gegeven"wordt"in"de" onderhavige"paragraaf"nader"beschouwd"worden. ! Bij"de"‘bijzondere"bevoegdheden"tot"opsporing’"van"Titel"IVA"geldt"dat"niet"de" rechterVcommissaris,"maar"de"officier"van"justitie"bevoegd"is."Weliswaar"heeft"de" officier"voor"de"uitoefening"van"sommige"van"deze"bevoegdheden,"zoals"bij"een" onderzoek"van"telecommunicatie"(artikel"126m"en"126t"Sv)"en"het"opnemen"van" vertrouwelijke"communicatie"met"een"technisch"hulpmiddel"(artikel"126l"Sv),"een" machtiging"van"de"rechterVcommissaris"nodig,"maar"voor"andere" opsporingsbevoegdheden"geldt"dit"niet."Zo"mag"de"officier"zonder"machtiging"een" opdracht"tot"stelselmatige"observatie"ex"artikel"126g"Sv"geven."Hetzelfde"geldt"voor" dwangmiddelen"waarvan"de"wet"niet"specifiek"noemt"tegen"wie"deze"gericht"kunnen" zijn."De"officier"van"justitie"heeft"daarmee"een"arsenaal"aan"instrumenten"tot"zijn" beschikking"waarvoor"voorafgaand"geen"rechterlijke"machtiging"nodig"is."Ook"is"bij" sommige"opsporingsbevoegdheden"van"belang"dat"het"niet"vereist"is"dat"degenen" tegen"wie"deze"worden"ingezet"ook"daadwerkelijk"zelf"verdacht"worden"van"een" !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 39"Artikel"126aa"lid"2"Sv."
