De discussie rond de uitbreiding van de Euro-pese Unie heeft de afgelopen tijd een verras-sende impuls gekregen. Een groot aantal spijtop-tanten stelt een project dat op 1 mei van dit jaar werd voltooid, alsnog ter discussie. Wat een feest zou moeten worden, wordt nu met argwaan be-keken.
Bijna alle eu-landen hebben aanvullende eisen geformuleerd ten aanzien van de bescher-ming van de arbeidsmarkt en in de beeldvor-ming zien we de besnorde horden ¬ salami en goulash in de achterbak ¬ in hun Trabantjes uit het Oostblok oprukken om van onze gouden ber-gen te profiteren. In iedere tv-reportage zit wel een gammele ezelwagen, of een zigeunerfamilie
die onder erbarmelijke omstandigheden haar potje kookt. De kritiek in Nederland zwelt aan, maar die komt te laat, en is naar mijn mening schadelijk voor de positie van Nederland in Eu-ropa en voor het Nederlandse bedrijfsleven. De regeringen in Oost-Europa voelen zich terecht beledigd. Ze hebben veertien jaar keihard ge-werkt om hun land aan alle eisen van de eu te la-ten voldoen en worden nu alsnog als minder-waardig in een hoek gezet.
Het valt op dat er nauwelijks interesse is voor de feiten. Negatieve beeldvorming overheerst en het lijkt onmogelijk om die te weerleggen. Dat de kosten voor Nederland marginaal zijn, hoor je bijna niet. 24,90 Euro per persoon per jaar, zo re-kent Peter Michielsen uit in het nrc van 28 fe-bruari. En zo maken we van alles een centen-kwestie. Dat ons bedrijfsleven enthousiast is en al jaren profiteert van de open grenzen, doet nauwelijks ter zake. ‘Ze’ zijn corrupt, komen pro-fiteren van onze welvaart en gooien zand in de raderen van ons mooie eu-project.
Het is nu plotseling de schuld van de toetre-dende landen dat Europa zich niet verdiept. Dat we de in Lissabon afgesproken belofte om tech-nologisch en economisch de vs voorbij te streven bij lange na niet halen. Dat komt allemaal door de uitbreiding. Hoe onwezenlijk? Als de vijftien hui-dige leden een gemeenschappelijk gedragen
mis-Berkvens, Molenaar en Delemarre vs. Cuperus
a r j e n b e r k v e n s
s & d p o l e m i e k
eu
uitbreiding een feestje
waard
‘Bellen blazen tegen Europa’, zo typeert Bob Molenaar de openingscolumn van René
Cuperus in s&d, nr. 3: ‘Hoe Europa zichzelf opblaast’. Molenaar verwijt Cuperus dat
hij aan opkomstvermindering doet voor de Europese Verkiezingen in juni; Arjen
Berkvens en Ton Delemarre, beiden verbonden aan Oost-Europa stichtingen, op
hun beurt verwijten hem een volstrekt onwelkome houding ten opzichte van de
Oost-Europese toetredende landen. René Cuperus geeft een weerwoord.
96
Over de auteurs Arjen Berkvens is directeur van de
Alfred Mozer Stichting, de Oost-Europa Stichting van de PvdA, Bob Molenaar is (scheidend) lid Politiek Fo-rum PvdA, Ton Delemarre is adviseur Stichting Oost Europa Projecten, redacteur Balkan Bulletin en René Cuperus is medewerker van de Wiardi Beckman Stich-ting en s&d-redacteur
97 sie hadden gehad, zaten we nu niet nog steeds
met inefficiënt en onbetaalbaar landbouwbeleid, hadden de belastingen meer geharmoniseerd kunnen worden, was een Europese sociale agenda op poten gezet en een Europees buiten-lands beleid vormgegeven. Dit lukt niet door grote interne verschillen en heeft niets met de uitbreiding te maken al wordt het na 1 mei 2004 wel gecompliceerder. Als we de landbouwsubsi-dies vóór de uitbreiding hadden afgeschaft, zaten we nu niet met een probleem met de nieuwe le-den, die terecht een gelijke behandeling eisen.
In een bijdrage van René Cuperus in s&d van maart wordt ten aanzien van de uitbreiding ge-sproken over de ‘vernietiging van Europa.’ Ik had moeite met een reactie op dit stuk. Niet omdat ik het niet met feiten kan weerleggen, maar omdat het zover afstaat van de werkelijkheid, dat de fei-ten er niet toe lijken te doen. Het is naar mijn mening goedkoop om te zeggen: ‘…In plaats van dat de eu zich meet met Singapore, Taiwan of Amerika, kijkt men naar Moldavië en Turkije.’ Het is appels met peren vergelijken. Alsof het een het ander uitsluit. Alsof veilige grenzen en goede relaties met je buren leiden tot achter-stand en stagnatie. Ik ben zelf geen voorachter-stander van het (snel) toe laten treden van elk land dat daar maar zin in heeft en al helemaal niet van een nieuwe ‘Big Bang’. Ik zie echter wel de enorme positieve effecten van de acceptatie van onze Europese waarden in landen die nog maar zo kort democratische en economische vrijheid kennen. En voordat die waarden door een land zijn geaccepteerd en geïmplementeerd, gaat er een vaak pijnlijk hervormingsproces aan vooraf.
Dat proces is door acht voormalige Oostblok-landen nu volbracht. Ze voldoen aan al onze ei-sen. De ezelwagen staat nu veelal in een folklo-ristisch museum of op de agro-toerisme boerde-rij. Van de ‘booming innercity’ van Warschau, de pracht en praal van Boedapest en Praag, tot het kleurige ‘high tech’ bergstaatje Slovenië, wordt gewerkt aan een snelle aansluiting bij de eu. Ze hebben een eigen geschiedenis, en een eigen identiteit. Ze zijn trots op hun diversiteit en on-afhankelijkheid. Ze hebben de marathon gelopen
en zijn gefinished. Nu verdienen ze een warme ontvangst en applaus. Dat niet iedereen applaus krijgt ondervindt Roemenië. De eu stelt nu een-maal zware eisen aan haar leden. En terecht.
Na lezing van de Volkskrant van zaterdag 6 maart kon ik Cuperus toch beter begrijpen. In een artikel over integratie omschrijft hij zichzelf als de Archie Bunker van de PvdA. De harmonie in huize Bunker wordt verstoord als Michael Sti-vic, de Poolse schoonzoon van Archie, in komt wonen. Stivic was links, lui en onaangepast. Voor Bunker was hij de ‘Polak’ en de ‘Meathead’. Voor ‘angry white men’ als Archie Bunker en René Cu-perus is verandering moeilijk. Maar ik geloof in een happy end, of op zijn minst een haat-liefde verhouding. Uiteindelijk lukte het Michael en Archie ook om ‘all in the family’ te blijven.
Bellen blazen tegen Europa
De openingscolumn van s&d nummer 3 wil la-ten zien ‘hoe Europa zichzelf opblaast’. Bij lezing blijkt het een oefening in bellen blazen te zijn: grote woorden, maar weinig argumenten. Het begint al met Paul Henri Spaak, Henk Brugmans en Max Kohnstamm. Hoe zouden die aankijken tegen de op handen zijnde uitbreiding van de Eu-ropese Unie?
Met Spaak en Brugmans heb ik nauw per-soonlijk samengewerkt en ik kan daarom het antwoord geven. Zij zouden dit als een bekro-ning van hun levenswerk hebben gezien. Bij het begin van de Raad van Europa behoorde Spaak tot de initiatiefnemers om in de zittingszaal van de ¬ toen nog ¬ Raadgevende Vergadering een aantal lege stoelen te plaatsen voor de landen die er niet bij konden zijn. En Henk Brugmans legde in zijn lange werkperiode als rector van het Eu-ropa College in Brugge de grondslagen voor de uitbreiding, na de bevrijding van het commu-nistische juk, van het College met een filiaal in Polen dat nu per 1 mei een volwaardig onderdeel zal worden.
‘Europa vernietigt zichzelf’, schrijft de heer Cu-perus, lid van de PvdA Denktank, in de Volkskrant van 4 maart en vervolgens in s&d. Dat komt door de uitbreiding van de eu met een flink aantal Oost Europese landen. Er moet geen big bang ko-men en zeker moet worden opgepast met Bulga-rije en Roemenië.
Wij lijden onder een globaliseringscrisis. Zal het Europese sociaal-corporatistsiche model wel concurrerend zijn op de wereldmarkt? Er komt een ongekende culturele diversiteit en een nieuwe kloof tussen arm en rijk in de Unie. Ter-wijl India bezig is wereldleider te worden in de kenniseconomie, zitten wij met landbouwsubsi-dies aan Polen in het pre-industriële tijdperk. Duitsland is de ‘zieke reus’ van Europa door de hereniging met de ddr en de Reformstau. Europa moet zijn ‘finaliteit’ eerder zoeken in krachtda-dige diepte dan in grenzeloze breedte. Aldus Cu-perus.
Reden om wat verheldering te vragen, want Cuperus noemt de Oost Europese uitbreiding te-gelijk wel een historische plicht. Wat opvalt is dat Cuperus dezelfde bezwaren aanvoert, die destijds golden bij de uitbreiding met Grieken-land Spanje en Portugal, nu geachte lidstaten. Ar-moe en een ander cultuur. Wat verder opvalt is dat Cuperus Europa vooral ziet als een econo-misch concept. Concurreren op de wereldmarkt dat schijnt voor hem de ‘finaliteit’ van Europa te zijn. Het meest opvallend is het panisch en hol woordgebruik. ‘Maffiastaten’, ‘Europa is niet klaar’, ‘Zieke reus’, ‘Dolgedraaide uitbreidingsca-roussel’ enz. Je vraagt je af of de schrijver niet eer-der lid is van een sentimentstank dan van een denktank, zoveel doemdemagogie veegt hij bij elkaar .
Terzake: Europa is primair een cultureel en geen economisch concept. Europa is een eeuwenoud gegeven waarvan de wortels in de Zuid-Oost hoek liggen: Griekenland, Thracië,
t o n d e l e m a r r e
Rampverhaal
98
En Kohnstamm? Die is er gelukkig nog en werkt actief mee aan een van de belangrijkste denktanks in Brussel. Ik wil hier slechts met een enkele kanttekening reageren.
Onzin om Turkije, Moldavië, de Oekraïne en de Balkan over één kam te scheren; wie het pese gebeuren volgt weet wel beter. En de Euro-pese burger hoeft geen koekoek te danken om te weten dat de Unie van de vijftien meer veiligheid en meer voorspoed heeft gebracht, ook toen van die onbetrouwbare Zuiderburen als Spanjaarden, Grieken en Portugezen mee gingen doen.
En dan komen er weer Eurocraten in het beeld. Die zouden ons voorspiegelen dat alles veel minder problemen zou geven dan de werke-lijkheid al laat zien. Afgezien van het feit dat die werkelijkheid, de toetreding, er nog geeneens is, werd in de voorbereiding keer op keer in heel kritische rapporten door Europese Commissie en Europees Parlement nagegaan waar nog gaten vielen en juist door die rapportages is in al die landen hard aan de voorbereiding gewerkt. Dat er nog genoeg hard werk in de komende jaren mee gemoeid zal zijn, staat buiten kijf.
En dan komt er nog een Duits rampenscena-rio. Had de Bondsrepubliek dan die omgevallen muur maar moeten gaan repareren en de door de volkswil verdreven communistische machtheb-bers terug moeten halen?
De laatste bel is een populistische tijdbom; de column wekt de indruk dat de schrijver daar graag een steentje aan bijdraagt. Over de op sta-pel staande Europese grondwet geen woord. En de komende verkiezingen? Pro & Contra moge schrijven ‘Opkomst, Opkomst, Opkomst’, de
s&d-column bevat geen argumenten voor een
in-houdelijke politieke discussie, alleen wat bellen-venijn dat de argeloze lezer er toe kan brengen om op 10 juni maar thuis te blijven. Een stem minder voor een socialer en democratischer Eu-ropa. Dank aan René.
Klein Azië. Europa staat voor een beschavings-idee, dat te maken heeft met begrippen als eer-bied voor de mens en de mensenrechten, eereer-bied voor de wet, democratie, besef van tijdelijkheid en historie, tolerantie, superioriteit van de geest boven geweld, macht ten dienste van de zwak-kere, vrijheid gelijkheid broederschap (geloof hoop en liefde). Op basis van die criteria ligt een land als Bulgarije misschien wel een neuslengte voor op Nederland (Nederland Fraudeland?). Weet de heer Cuperus dat Bulgarije samen met Denemarken het enige land is geweest waar te-gen de druk van de Nazi’s in de joden nooit naar de gaskamers zijn versleept? Weet hij ook dat de Minister van Buitenlandse zaken van dat land Solomon Passi onze Jaap de Hoop Scheffer opge-volgd is als voorzitter van de ovse? Dat de pu-blieke steun (het befaamde draagvlak) voor Eu-ropa daar vele male groter is dan in Nederland? En dat daar een legioen welopgeleide hooggemo-tiveerde jonge mensen klaar staat om onze Euro-pese kenniseconomie te versterken? Pas op voor Bulgarije!
Cuperus dient zich ook af te vragen waar die onzalige landbouwsubsidies vandaan komen en wie daar het meest van heeft geprofiteerd. Het is een pre-industriële gedachte dat culturele diver-siteit (wat je daar dan precies mee mag bedoelen) een nadeel zou zijn. Dan kunnen we Nederland weer terugbrengen tot Holland en Friesland en Limburg afstoten.
Het meest ergerlijk is echter de lafheid waar-mee Cuperus (en hij is niet de enige) zich opstelt voor de grote historische taak (en plicht) die voor hem ligt. Wij zijn bezig met het meest belang-wekkende project in de historie van Europa sinds Karel de Grote: de hereniging van Europa en onze staatslieden staan als boeren met kies-pijn af te dingen. De Angst regeert. Vrees voor een vloed van Polen die zouden migreren. Angst voor wat vreemd lijkt. Angst iets te moeten delen van de consumptieve overvloed. Angst voor de Islam. Populisme mag. Het gebrek aan draag-kracht voor Europa danken we niet aan de koek-koek maar aan het gebrek aan idealisme en over-tuigingskracht bij de politici. Europa zal pas
99 klaar zijn voor Europa als het herenigd is. Die
hereniging zal ons dwingen tot een werkbare constructie te komen. Mogelijk ook tot een an-der arrangement van een onbetaalbare verzor-gingsstaat, maar dat zou met of zonder uitbrei-ding toch moeten en mogelijk kunnen we leren van de mantelzorgpraktijken in Oost Europa.
Wij zijn toe aan charismatische leiders van het formaat van een Monnet of een Willy Brandt, of zelfs een Helmuth Kohl, die de burgers voorle-ven dat Europa aan een nieuwe omwenteling, een nieuwe transformatie toe is.
Naschrift René Cuperus
Dat mijn columnpje in de Volkskrant en s&d veel ergernis en azijn zou produceren bij de Europa-ingewijden, ja, daar had ik eerlijk gezegd wel op gerekend. ‘We zijn vijftien jaar lang zo hard be-zig geweest om die uitbreiding tot een succes te maken (of zoals het toch tamelijk paternalistisch bij Berkvens heet: ‘hen te laten voldoen aan onze eisen’). En dan is eindelijk het grote Big Bang-feest van 1 mei 2004 aangebroken en dan dreigt dat verstoord te raken door al die onwetende, niet-ingevoerde amateurs, die niet zoals wij ¬ Europeanen van het eerste uur, vrienden van de nieuwe toetredende landen ¬ weten wat goed is voor Europa.’
Ik hou mijn reactie heel kort. Dat kan ook, want vrijwel dit hele nummer van s&d staat in het te-ken van Europa en de neutrale lezer moet zelf maar oordelen: maar ik heb de neiging om te stellen dat de gemiddelde grondtoon van de Eu-ropa-bijdragen aan dit nummer van s&d dichter bij mijn problematiserende toon van ‘Europa dreigt zichzelf op te blazen’ staat, dan bij de ‘niets aan de hand-Alle Menschen werden Brüder’-toon-soort van Molenaar, Berkvens en Delemarre.
Even nog voor alle duidelijkheid: ik heb me helemaal niet willen verzetten tegen de Uitbrei-ding van 1 mei. Ik noem die niet voor niets een ‘historische verplichting’. Waar mijn stukje zijn opwinding aan ontleent, is dat ik verbijsterd ben dat Europa na deze, hoe dan ook complexe
uit-100
breidingsronde niet voor consolidatie lijkt te kie-zen, maar in plaats daarvan, zonder al te veel dis-cussie, toetredingsonderhandelingen met Tur-kije wil starten en een gammele Grondwet laat vaststellen. De geopolitieke argumentatie van de buitenlandsspecialisten is bij het wel en wee van Europa veel te dominant. Dat de Europese Unie een ‘demos’ nodig zal hebben, wil het ooit nog iets met democratie van doen krijgen en dat de Europese Unie als doorgeefluik van de neolibe-rale globalisering fungeert en per ongeluk bezig is de nationale verzorgingsstaten te ruïneren; dat is allemaal niet aan de Grote Uitbreiders be-steed. Dat zijn maar naargeestige nationalisti-sche of populistinationalisti-sche bezwaren.
De ‘Europeanen’ hebben geen idee op wat voor lemen voeten de eu gebouwd is. De Oude Zes hebben al geen begin (meer) van een
geza-menlijk gedragen idee over de toekomst van het huidige Europa ¬ de politieke elite is de kluts aardig kwijt geraakt ¬, laat staan dat aan de nieuwe onmetelijke tafel van de Europese Raad enig gemeenschappelijk richtingsgevoel zal wor-den ontwikkeld. Verdere uitbreiding beschouw ik in deze situatie als een onverantwoordelijke, overmoedige vlucht naar voren.
Tot slot. Wie onder bekoring had willen raken van het Nieuwe Mooie Europa van Molenaar, Berkvens en Delemarre, had naar het afgelopen
Eurovisie Songfestival in Istanbul moeten kijken.
Europa is, meer dan ooit, een labyrint van ordi-naire vriendjespolitiek aan het worden. Van el-kaar de bal toespelende coalities van kleine buur-landjes en regio’s: van de Balkan tot Scandinavië. Voor Nederland, als land zonder vrienden, wor-den het zware tijwor-den.
