ETE-AK-HAVO-2017-1-c

(1)

200401171-c

Correctievoorschrift HAVO

2017

tijdvak 1 donderdag 18 mei 07.30 - 10.30 uur

Aardrijkskunde

Inzenden scores

Verwerk de scores van alle kandidaten in het bijgeleverde programma Wolf. Zend de gegevens uiterlijk maandag 5 juni 2017 elektronisch naar het ETE.

(2)

200401171-c 2 lees verder ►►► Het correctievoorschrift bestaat uit:

Regels voor de beoordeling Algemene regels

Vakspecifieke regels Beoordelingsmodel

1 Regels voor de beoordeling

Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 30, 31 en 32 van het Landsbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-v.s.b.o. d.d. 23-06-2008 (PB. 2008, no. 54). Voor de beoordeling zijn de volgende passages van bovenvermelde artikelen van het Landsbesluit van belang:

1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door het ETE (Examenbureau). 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van

de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de gecommitteerde toekomen.

3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door het ETE (Examenbureau).

4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het aantal scorepunten voor het centraal examen vast.

5 Komen zij daarbij niet tot overeenstemming, dan wordt het aantal scorepunten bepaald op het rekenkundig gemiddelde van het door ieder van hen voorgestelde aantal scorepunten, zo nodig naar boven afgerond.

2 Algemene regels

Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten,

het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat.

2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2, .., n, waarbij n het

maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd.

3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen

aantal scorepunten toegekend;

3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend, in overeenstemming met het

beoordelingsmodel;

3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voor komt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden

(3)

200401171-c 3 lees verder ►►► toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel;

3.4 indien slechts een voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan een voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig

antwoord gevraagd worden, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal;

3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of

berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven;

3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord;

3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen.

4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal punten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan een antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend.

5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar een keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het

beoordelingsmodel anders is vermeld.

6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld.

7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij dient de fout of onvolkomenheid wel mede te delen aan het ETE. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen door het ETE rekening gehouden.

8 Scorepunten worden toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen.

Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur.

De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. Dit cijfer kan afgelezen worden uit

omzettingstabellen die beschikbaar worden gesteld door het ETE na de bepaling van de definitieve cesuur.

3 Vakspecifieke regels

Voor dit examen Aardrijkskunde Havo 2017 eerste tijdvak kunnen maximaal 77 scorepunten worden behaald. Het examen bestaat uit 38 vragen.

(4)

200401171-c 4 lees verder ►►►

4 Beoordelingsmodel

Opgave 1 De zeebodem in kaart

1 maximumscore 1

De klassenindeling in de legenda is voor de zeebodem onnauwkeuriger dan voor continenten (of antwoorden die duiden op een verschil in indeling) 2 maximumscore 4

• Endogene krachten ontstaan vooral in gebieden met platentektoniek

(krachten van binnenuit de aarde) 1

• Gebergtevorming/diepzeetroggen/vulkanisme tot gevolg 1 • Exogene krachten ontstaan vooral in gebieden waar rivieren in zee

uitmonden 1

• Sedimentatie op de zeebodem / eroderende werking 1 3 maximumscore 2

Verschillende antwoorden mogelijk (twee van de volgende, voor elk 1 punt): Oceanische korst:

 is relatief zwaar/ heeft relatief grote dichtheid  bestaat uit basalt

 is relatief dun  is relatief jong 4 maximumscore 4

Ontstaan van oceanische korst:

• Oorzaak: oceanische korst ontstaat bij een mid-oceanische rug (MOR)/

door divergente plaatbeweging. 1

• Gevolg: op deze plekken kunnen door (trage) uitvloeiing (effusief

vulkanisme) schildvulkanen ontstaan. 1

Verdwijnen van oceanische korst:

• Oorzaak: oceanische korst verdwijnt bij subductiezones/ waar platen

onder elkaar duiken. 1

• Gevolg: op deze plekken kunnen (door explosief vulkanisme)

stratovulkanen ontstaan. 1

(5)

200401171-c 5 lees verder ►►►

Vraag Antwoord Scores

• De sedimentaire (eilanden)boog/ buitenboog. 1 • Deze boog ontstaat door ophoping van materialen van de ze ebodem in

het subductiecomplex/plooiingseffecten/gebergtevorming/koraalvorming. 1 6 maximumscore 2

• Bij de vulkanische eilanden 1

• Deze eilanden liggen verder van het subductiecomplex (en hebben hierdoor doorgaans aardbevingen met een dieper hypocentrum) / Daar is de oceanische plaat dieper gedoken onder de lichtere plaat. 1 7 maximumscore 1

De schaal van Richter. 8 maximumscore 3

Drie van de volgende voorwaarden, voor elk 1 punt:  Afzetting organisch materiaal op zeebodem

 Zuurstofarm (en zuurstofloos) ontstaansmilieu / gedeeltelijke vertering  Afzetting (grote hoeveelheden) sedimenten / toename van druk

 Ontstaan kerogeen / chemische processen

 Opvang in geplooide lagen en breuken (reservoirgesteente)  Omringd door ondoordringbare aardlagen (afsluitingsgesteente) 9 maximumscore 2

• Door gebrek aan kennis over de zeebodem is het vermiste vliegtuig nog steeds niet gevonden. / Er bestaan geen kaarten over de

zeebodem in het gebied waar het vliegtuig vermoedelijk is neergestort

(Indische Oceaan). 1

• Voor een onderzoek in internationale wateren zullen verschillende landen hun toestemming moeten geven. / Er moet eerst bepaald

(6)

200401171-c 6 lees verder ►►►

Opgave 2 Een demografische vergelijking tussen

Japan en Zimbabwe

GB 54: Japan 82; Zambia 48 jaar

Opmerking: Bij het noemen van slecht een land geen punt toekennen. 11 maximumscore 2

Voorbeelden van juiste antwoorden:

• Vanuit beide dimensies zijn meerdere oorzaken mogelijk, zoals: Economisch: mannen hebben over het algemeen zwaarder/

risicovoller/ stressvoller (managers) soort werk dan vrouwen. 1 • Sociaal-cultureel: mannen hebben over het algemeen een

ongezondere/ risicovollere ‘lifestyle’ dan vrouwen. 1 12 maximumscore 2

• Japan: in fase 4 (einde fase 4), vanwege laag geboortecijfer (7) en

laag/hoger sterftecijfer (10) (GB 54: 7/10) 1 • Zimbabwe: hoog geboortecijfer (32), medium sterftecijfer (15), dus in

tweede fase (of antwoorden die duiden op ‘het begin’ van de derde

fase) (GB 54: 40/21) 1

Opmerking: Bij het noemen van de juiste fase van zowel Japan als

Zimbabwe, zonder statistische onderbouwing, maximaal 1 punt toekennen. 13 maximumscore 2

• Japan heeft een grijze druk (vergrijzing), wat samen gaat met bijvoorbeeld hogere kosten voor ouderenzorg/ pensioenen/ (of antwoorden die duiden op kosten die veroorzaakt worden door een

relatief oude bevolking). 1

• Zimbabwe heeft een groene druk, wat samen gaat met bijvoorbeeld hogere kosten voor onderwijs/ medische zorg (of antwoorden die duiden op kosten die veroorzaakt worden door een relatief jonge

bevolking). 1

Opmerking: Bij het noemen van Japan heeft een grijze druk (vergrijzing) en Zimbabwe heeft een groene druk, zonder uitleg, maximaal 1 punt toekennen. 14 maximumscore 1

Door het vervalsen van stembiljetten / verkiezingsfraude / corruptie heeft Mugabe alle ‘verkiezingen’ kunnen winnen / in het verkiezingsregister staan namen van mensen die niet kunnen stemmen.

(7)

200401171-c 7 lees verder ►►►

1

1 1 15 maximumscore 2

• Natuurlijke bevolkingsontwikkelingen: Een stijging van het

geboortecijfer/‘babyboom’ (een ander mogelijk antwoord is dat door verbetering van levensomstandigheden en welvaart het geboortecijfer juist zal dalen) / toename van de levensverwachting/ daling van het

sterftecijfer 1

• Sociale bevolkingsontwikkelingen: De vluchtelingen kunnen

terugkeren/remigreren. 1

Opgave 3 Het Nicaraguakanaal

34 meter (GB 54: 186, 187) 17 maximumscore 2

Verschillende antwoorden mogelijk (twee van de volgende, voor elk 1 punt): 204C/ 216 A/ 216 B/ 216 D

• Oorzaak: Door ‘global shift’ zijn landen in Azië belangrijke

economische spelers geworden/ door verschuiving van het economisch zwaartepunt van Atlantic naar Pacific / door toename van economische relaties tussen Amerika en Azië (door globalisering). 1 • Gevolg: China is in de hele wereld investeerder geworden in enorme

projecten/ een verdere groei van handelsstromen / behoefte aan

transportmogelijkheden 1

a Nicaragua: heeft een gunstiger geografische ligging ten opzichte van de grootste handelsstromen (die vooral op Noordelijk Halfrond zijn). b Nicaragua: kanaal is op een grotere schaal (zoals bijvoorbeeld blijkt uit

bron 2) kunnen er grotere schepen door/ Panamakanaal relatief minder schepen, maar het transport duurt korter en is goedkoper.

c. Panama: heeft (meer dan 100 jaar) meer ervaring in logistiek.

Opmerking: Bij juiste keuze maar foute/ontbrekende motivatie, 0 punt toekennen. 20 maximumscore 1

Door concurrentie tussen de twee kanalen daalt (in principe) de prijs van transport / dalen transportkosten per stuk (in het voordeel van de

(8)

200401171-c 8 lees verder ►►►

Verschillende antwoorden mogelijk (twee van de volgende, voor elk 1 punt):  Gunstig belastingklimaat/ subsidies

 Gunstige arbeidswetgeving  Gunstige milieuwetgeving

 Aanleg infrastructuur/ vrije zones

(Of andere maatregelen die buitenlandse investeringen kunnen aantrekken.) 22 maximumscore 2

• Slechts een (beperkt) deel van de bevolking zal profiteren van de

economische groei (en zal deelnemen aan de ‘moderne’ economie). 1 • Het grootste deel van de bevolking zal niet profiteren van de

economische groei (en blijft actief in de ‘traditionele’ economie). 1 23 maximumscore 2

• Mondiaal schaalniveau: bijvoorbeeld de (extra) uitstoot van

broeikasgassen leidt tot versterkt broeikaseffect / extra vervuiling van

de wereldzeeën. 1

• Lokaal schaalniveau: bijvoorbeeld door de toename van activiteiten zal op lokaal schaalniveau meer vervuiling ontstaan van land / water /

bodem / ontbossing. 1

Opgave 4 De reizen van Columbus

• Oorzaak: de ontdekking van Columbus leidde tot de koloniale periode (met uitbreiding van Europese invloed, onder andere voor

grondstoffen). 1

• Gevolg: in de internationale taakverdeling levert de periferie (veelal voormalige koloniën) grondstoffen aan centrum (voor verwerking tot

eindproduct). 1

• Lucht stroomt van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied (+ > -). 1 • Door draaiing van de aarde ontstaat een afwijking in luchtstromen: op het

noordelijk halfrond naar rechts (en op het zuidelijk halfrond naar links). 1 26 maximumscore 2

• Route heenreis was op lagere breedtegraad door overheersende

noordoostpassaat. 1

• Route terugreis was op hogere breedtegraad door overheersende

westenwinden. 1

Opmerking: Bij het juiste onderscheid in breedtegraad, zonder noemen van overheersende winden, maximaal 1 punt toekennen.

(9)

200401171-c 9 lees verder ►►►

Drie van de volgende voorwaarden, voor elk 1 punt:

• Lage drukgebied/minimum / snel opstijgende lucht 1 • Warm zeewater van gelijk aan of hoger dan 27 graden Celsius /

verdamping warm zeewater 1

• Vrijkomende condensatiewarmte / positieve terugkoppeling 1 28 maximumscore 2

• Oorzaak: In die periode schuift de ITCZ (met sterke opwarming van

aardoppervlak) over dit deel van de (noordelijke Atlantische) oceaan. 1 • Gevolg: In die situatie wordt het zeewater het sterkst verwarmd / is de

kans op het ontstaan van orkanen het grootst (dus was de

vertrekdatum niet logisch). 1

Meer antwoorden zijn mogelijk zoals (drie van de volgende, voor elk 1 punt):  De ontdekker, vanwege de kosten, moeite e.d. van het onderzoek  Haïti/ land waar wrak wordt gevonden, vanwege territoriale

argumenten

 Eventuele erfgenamen van Columbus, vanwege familiebanden/ erfrechten

 UNESCO, vanwege argumenten omtrent (wereld)erfgoed / onderzoek  Spanje, vanwege cultureel erfgoed (van de Spaanse Kroon)

• Erosie leidt tot verplaatsing / transport (of: schurende werking) van

materiaal (water/wind/zand). 1

• Sedimentatie leidt tot afdekking (onder lagen materiaal). 1

Opgave 5 Braindrain

• Hoogopgeleiden uit de (semi)periferie trekken vooral naar het centrum. 1 • In het centrum zijn er meer mogelijkheden en de verdiensten zijn hoger. 1 32 maximumscore 2

• Oorzaak: Venezuela sterk afhankelijk van de export van aardolie, door de

daling van de olieprijs, 1

• Gevolg: een daling van inkomsten / negatieve handelsbalans of

(10)

200401171-c 10 lees verder ►►►

• Importsubstitutie heeft als doel het vervangen (verminderen) van import door binnenlandse productie (van consumptiegoederen)/ het

besparen van deviezen/ het bevordering van de werkgelegenheid. 1 • Door het nationaliseren bepaalt de overheid wat er in de bedrijven

gebeurt. / wat er geproduceerd wordt. 1

• Oorzaak: door de inflatie (waardevermindering) van de bolivar worden

producten (binnenlandse en buitenlandse) duurder. 1 • Gevolg: de koopkracht van de inwoners van Venezuela daalt. 1 35 maximumscore 1

GB 54: 241F: Ondernemingsklimaat 36 maximumscore 2

• De landen in bron 2 kennen politieke / economische instabiliteit

(conflicten). 1

• Vele Caribische eilanden hebben geen / beperkte studiemogelijkheden (denk aan bursalen)/ beperkte carrièremogelijkheden. 1 37 maximumscore 2

• Cuba. 1

• Het Cubaanse politieke systeem leidt tot migratiebeperkingen voor de

bevolking. 1

• Landen in de semiperiferie (of nieuwe industrielanden / emerging

economies/BRICS). 1

• (Uitleg die duidt op verbeterde omstandigheden, zodat remigratie

aantrekkelijk wordt. 1