NOTA 817 m e i 1974 Instituut voor Cultuurtechniek en "Waterhuishouding
Wageningen
1
I
I
I
I
1
I
I
I
I
I
I
I
VERREGENING M E T GECONCENTREERD AFVALWATER VAN DE AARDAPPELMEELINDUSTRIE
O P PRAKTIJKSCHAAL
i r . J. D r e n t
N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e -m i d d e l e n , dus geen officiële p u b l i k a t i e s .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g hebben op een eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn o m d a t het o n d e r - . zoek nog niet is a f g e s l o t e n .
Bepaalde n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten het Instituut in a a n m e r k i n g
I
I
I
I
i
i
i
t
i
i
i
i
i
t
§
i
i
i
i
i
I N H O U D b i z . 1. INLEIDING 1 2. ORGANISATIE VAN DE P R O E F 23 . SAMENSTELLING PROCESWATER VAN DE 4 FABRIEK SMILDE
4. DOSERING VAN HET PROCESWATER 6 5. BEMESTINGSWAARDE VAN HET 6
VERREGENDE PROCESWATER
6. ORGANISATIE VAN ARBEID EN ARBEIDS- 7 TIJDEN IN DE VERREGENINGSPROEF
7. ARBEIDSTIJDEN ONDER P R A K T I J K - 10 OMSTANDIGHEDEN
8. ARBEID EN MATERIAAL ONDER 12 PRAKTIJKOMSTANDIGHEDEN
9. INVESTERING EN EXPLOITATIEKOSTEN VAN 15 BEREGENING M E T CONVENTIONELE APPARATUUR
10. VERGELIJKING VAN ARBEIDSKOSTEN 21 1 1 . VERREGENING IN VERKAVELDE GEBIEDEN, 22
ALS IN DE VEENKOLONIËN
12. EXPLOITATIEKOSTEN VOOR VERREGENING 24 AFVALWATER VAN DE A A R D A P P E L M E E L
-FABRIEK 'TONDEN' IN FOXHOL
13. SAMENVATTING EN CONCLUSIES 27
14. LITERATUUR 29 15. APPENDIX 30
I
I
i
i
i
i
i
l
i
f
i
i
I
i
i
i
i
t
i
i
1. INLEIDINGEen van de c o n c l u s i e s van het r a p p o r t 'Landbouwkundig gebruik Afvalwater A a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e ' van de W e r k g r o e p TNO voor On-d e r z o e k I r r i g a t i e Afvalwater A a r On-d a p p e l m e e l f a b r i e k e n l u i On-d On-d e :
1 De nog niet o n d e r z o c h t e v r a a g s t u k k e n rond de o r g a n i s a t o r i s c h e
en s o c i a l e a s p e c t e n van a f v a l w a t e r v e r r e g e n i n g op g r o t e a a n e e n -g e s l o t e n c o m p l e x e n , evenals de w a a r d e r i n -g van de v e r s c h i l l e n d e t e c h n i s c h e a l t e r n a t i e v e n , m a k e n de u i t v o e r i n g van een proef op p r a k t i j k s c h a a l noodzakelijk' ( W e r k g r o e p TNO, 1972).
In o v e r e e n s t e m m i n g m e t deze aanbeveling is in nauwe s a m e n w e r -king m e t Koninklijke Scholten-Honig N. V. , de Dienst d e r Domeinen en het Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en Waterhuishouding een v e r r e -g e n i n -g s p r o e f op-gezet op 100 ha landbouw-grond van de D i e n s t d e r Do-m e i n e n in Veenhuizen ( D r . ). De proefduur is v a s t g e s t e l d op twee j a a r .
Bij deze proef w o r d e n de volgende a s p e c t e n in beschouwing g e n o -m e n :
1. De p r a k t i s c h e t o e p a s s i n g van v e r r e g e n i n g g e d u r e n d e de h e l e c a m -pagne en o n d e r v e r s c h i l l e n d e o m s t a n d i g h e d e n .
2. O p t i m a l i s e r i n g van de o r g a n i s a t i e en m i n i m a l i s e r i n g van de k o s t e n . 3. B e o o r d e l i n g van de s o c i a l e a s p e c t e n .
4. E v e n t u e l e effecten van de b e r e g e n i n g op de n o r m a l e produktie en exploitatie van l a n d b o u w g e w a s s e n .
5. Analyse van grond en g r o n d w a t e r t e r c o n t r o l e op de t o e l a a t b a r e b e l a s t i n g m e t a f v a l w a t e r .
In deze nota worden de e e r s t e r e s u l t a t e n w e e r g e g e v e n van de v e r r e g e n i n g s p r o e f in Veenhuizen, die in hoofdzaak b e t r e k k i n g hebben op de bovengenoemde a s p e c t e n 1 en 2. In de hoofdstukken 2 t / m 6
I
1
f
1
I
i
i
l
t
t
i
i
i
i
i
i
f
t
i
t
I
I
t
1
i
l
t
l
I
f
i
I
i
I
l
i
t
i
i
t
die tijdens de p r o e f p e r i o d e (sept, t / m d e c . ) zijn v e r z a m e l d , zijn in de hoofdstukken 7 t / m 12 b e r e k e n i n g e n g e m a a k t van de e x p l o i t a t i e -k o s t e n van de in deze proef t o e g e p a s t e b e r e g e n i n g s m e t h o d e .
2. ORGANISATIE VAN DE P R O E F
Het afvalwater voor de v e r r e g e n i n g w e r d b e t r o k k e n van een a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k van Koninklijke Scholten Honig N. V. (KSH) in S m i l d e . In v e r b a n d m e t de b e t r e k k e l i j k g r o t e afstand t u s s e n de fa-b r i e k en het proefgefa-bied was het niet mogelijk het afvalwater m e t een t r a n s p o r t l e i d i n g te v e r v o e r e n , zodat het t r a n s p o r t p e r tankauto m o e s t p l a a t s v i n d e n . Het w a s dan ook noodzakelijk, zowel bij de fabriek a l s bij het v e r r e g e n i n g s a r e a a l , t u s s e n o p s l a g e n in te r i c h t e n .
2 . 1 . T u s s e n o p s l a g f a b r i e k
Bij de fabriek i s een t u s s e n o p s l a g gebouwd voor het snel kunnen laden van een tankwagen. Deze t u s s e n o p s l a g ligt b o v e n g r o n d s , i s o m -r i n g d m e t een a a -r d e n wal en bekleed m e t p l a s t i c . Het afvalwate-r w o -r d t m e t een tankauto van de fabriek in Smilde n a a r een t u s s e n o p s l a g in
3 Veenhuizen g e t r a n s p o r t e e r d . De tankinhoud van de wagen is 28 m , de h o e v e e l h e i d die p e r dag a a n g e v o e r d kan w o r d e n i s afhankelijk van
3
l a a d - en l o s t i j d e n , m a a r b e d r a a g t t e n m i n s t e 168 m . De r i j - a f s t a n d i s 30 k m v i s a v e r s a .
2 . 2 . T u s s e n o p s l a g V e e n h u i z e n
E e n b e s t a a n d e wijk, die niet m e e r voor de afwatering van de g r o n d e n wordt g e b r u i k t , dient a l s t u s s e n o p s l a g . Deze wijk i s c e n -t r a a l gelegen in he-t -te b e r e g e n e n a r e a a l landbouwgrond van 100 ha van Domeinen in Veenhuizen. Het t a l u d van de wijk is door de N. V. H e i d e m a a t s c h a p p i j Beheer vlak g e m a a k t . De wijk is v e r v o l g e n s be-k l e e d m e t een p l a s t i c doebe-k, afmetingen 250 x 10 m . In dit b a s s i n
3
kan + 1750 m afvalwater w o r d e n o p g e s l a g e n . 2 . 3 . T r a n s p o r t l e i d i n g
I
I
I
1
I
I
I
I
I
1
t
Het afvalwater wordt vanuit het b a s s i n o v e r het h e l e a r e a a l g e -d i s t r i b u e e r -d -door m i -d -d e l van een b o v e n g r o n -d s e t r a n s p o r t l e i -d i n g . Deze leiding b e s t a a t uit P V C - s n e l k o p p e l i n g s b u i z e n , m e t een 0 4 " en 6". Het afvalwater wordt m e t twee v u i l w a t e r p o m p e n ( d i e s e l p o m p e n ,
3
c a p . 40 m p e r u u r bij 4 ato opvoerhoogte) n a a r de v e r r e g e n i n g s -leiding gepompt. Eén p o m p s t a a t bij het b a s s i n aan het begin van de l e i d i n g , êên pomp s t a a t h a l v e r w e g e de l e i d i n g . Deze tweede pomp i s nodig, indien de leidinglengte w a a r o v e r g e t r a n s p o r t e e r d m o e t w o r -den, te groot w o r d t .
2 . 4 . V e r r e g e n i n g s 1 e i d i n g
De v e r r e g e n i n g w o r d t u i t g e v o e r d m e t conventionele b e r e g e n i n g s -a p p -a r -a t u u r , d . w . z. in h -a n d w e r k m e t s n e l k o p p e l i n g s b u i z e n en s p r o e i e r s . Als s p r o e i e r i s gekozen een s p r o e i e r van P e r r o t , type L.KA 3 0 / 2 . Bij een w e r k d r u k van 4, 5 a t o , een s p r o e i e r o p e n i n g 5 m m en een o p s t e l -l i n g s v e r b a n d 18 x 24 m , v e r w e r k t deze s p r o e i e r 2. 0 m / u u r , m e t e e n r e g e n i n t e n s i t e i t van g e m i d d e l d 5 m m / u u r .
De v e r r e g e n i n g vindt p l a a t s over de volle b r e e d t e van de p e r c e -l e n : 350 m . H i e r v o o r zijn 18 s p r o e i e r s o p g e s t e -l d op een o n d e r -l i n g e afstand van 18 m . De s p r o e i e r s staan niet d i r e c t op de r e g e n l e i d i n g ,
, 3 't
doch op s l e e s t a t i e v e n , die m e t nylonslangen van 50 m lengte en ß -r a a n de leiding w o r d e n gekoppeld. De r e g e n l e i d i n g b e s t a a t uit s n e l -k o p p e l i n g s b u i z e n 0 70 en 89 m m . De s p r o e i e r s 1 t / m 10 s t a a n op
s n e l k o p p e l i n g s b u i z e n 0 89 m m , de s p r o e i e r s 11 t / m 18 op s n e l k o p p e -l i n g s b u i z e n 0 70 m m . Bij een b e r e g e n i n g s c a p a c i t e i t p e r s p r o e i e r van
3 3 2 m p e r u u r kan m e t deze v e r r e g e n i n g s o p s t e l l i n g 38 m p e r u u r
w o r d e n v e r w e r k t . Het w e r k e n m e t nylonslangen van 50 m lengte heeft h e t g r o t e v o o r d e e l dat de s p r o e i e r s bij een o p s t e l l i n g s v e r b a n d 1 8 x 2 4 m e t e r op 5 p l a a t s e n kunnen w o r d e n o p g e s t e l d , zonder dat de v e r r e g e n i n g s l e i d i n g behoeft te w o r d e n v e r p l a a t s t . Dit betekent een a a n z i e n lijke a r b e i d s b e s p a r i n g ten opzichte van het s y s t e e m w a a r b i j de s p r o e i -e r s d i r -e c t op d-e l-eiding s t a a n . Door g-ebruik t-e m a k -e n van -e-en tw-e-ed-e r e g e n l e i d i n g kan de ene leiding w o r d e n u i t g e l e g d , t e r w i j l m e t de a n d e r e leiding w o r d t b e r e g e n d . De r e g e n l e i d i n g wordt vanuit de t r a n s -p o r t l e i d i n g gevoed m e t een hoge druk c e n t r i f u g a a l -p o m -p die bij 6, 0 ato
I
1
I
3
w e r k d r u k 38 m afvalwater p e r u u r l e v e r t . Deze hoge w e r k d r u k is noodzakelijk vanwege de d r u k v e r l i e z e n o v e r de leidingen en de v e r -e i s t -e w -e r k d r u k op d-e s p r o -e i -e r van 4, 5 a t o . Bij -e-en d o o r v o -e r van
3
38 m p e r u u r is het d r u k v e r l i e s o v e r de leiding 0. 6 a t o . Het d r u k -3
v e r l i e s o v e r 50 m nylonslang b e d r a a g t bij 2 m p e r u u r 1 a t o .
De nylonslangen w o r d e n m e t GKsnelkoppelingen aan de s l e e s t a t i e v e n en de b e r e g e n i n g s b u i z e n gekoppeld. Op de b e r e g e n i n g s -buizen zijn zelfafsluitende GK-ventielen g e m o n t e e r d . H i e r m e e is het mogelijk tijdens de v e r r e g e n i n g elke s p r o e i e r af te koppelen, zonder de v e r r e g e n i n g h i e r v o o r stop te m o e t e n z e t t e n .
2. 5. A r b e i d
Voor het uitleggen van de leidingen, het v e r p l a a t s e n van de s p r o e i e r s en de o v e r i g e w e r k z a a m h e d e n zijn 3 a r b e i d e r s van de N. V. H e i d e m i j Beheer i n g e z e t . Deze a r b e i d e r s beschikken o v e r een t r e k k e r (van Domeinen) en een buizenwagen (van het ICW).
3 . SAMENSTELLING PROCESWATER VAN DE FABRIEK SMILDE Na het w a s s e n van de a a r d a p p e l e n en het v e r w i j d e r e n van de o v e r i g e o n g e r e c h t i g h e d e n worden de a a r d a p p e l e n fijn g e m a l e n tot een b r e i . Uit deze a a r d a p p e l b r e i wordt door u i t w a s s e n het z e t m e e l gewonnen. In het t r a d i t i o n e l e p r o d u k t i e p r o c e s i s voor het u i t w a s s e n
3
van h e t z e t m e e l + 8 m w a t e r p e r ton a a r d a p p e l e n nodig. M o m e n t e e l wordt deze p r o d u k t i e m e t h o d e van z e t m e e l nog in bijna alle f a b r i e k e n t o e g e p a s t . In een p r o e f f a b r i e k van KSH te Smilde ( v e r w e r k i n g s c a p . 20 ton a a r d a p p e l e n p e r u u r ) w o r d t m e t een nieuw p r o c é d é van z e t m e e l w i n n i n g g e ë x p e r i m e n t e e r d . H i e r b i j is het w a t e r v e r b r u i k t e r u g -g e b r a c h t tot 500 l i t e r p e r ton a a r d a p p e l e n . D a a r de a a r d a p p e l voor 75% uit w a t e r b e s t a a t , k o m t m e t deze nieuwe p r o d u k t i e m e t h o d e een
3
p r o c e s w a t e r s t r o o m v r i j van + 1,3 m p e r ton a a r d a p p e l e n . Met deze nieuwe techniek wordt dus een vijfvoudige b e s p a r i n g op het w a t e r -v e r b r u i k b e r e i k t . Voor de s a m e n s t e l l i n g -van het p r o c e s w a t e r heeft deze w a t e r b e s p a r i n g n a t u u r l i j k c o n s e q u e n t i e s . In t a b e l 1 w o r d t de
g e m i d d e l d e c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het p r o c e s w a t e r w e e r g e -geven van r e s p . het t r a d i t i o n e l e en h e t nieuwe p r o d u k t i e p r o c é d ê .
Tabel 1. A n a l y s e r e s u l t a t e n , in m g / l i t e r , van het p r o c e s w a t e r van de 3 a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e volgens h e t t r a d i t i o n e l e ( 8 m p e r ton a a r d . ) en het nieuwe p r o d u k t i e p r o c é d ê ( 1 , 3 m p e r ton a a r d . ) p r o c e s w a t e r p r o c e s w a t e r conc. factor t r a d i t i o n e e l nw. p r o d , p r o c é d é COD BOD5 N - t o t . NH4~anorg. N H4- o r g . P - t o t . a l s P O . 4 P O4 K C l 8360 3910 527 1 2 3 3 6 8 142 62 670 213 23168 14728 1712 386 1340 762 400 2491 253 2, 3 , 3 , 3 , 3 , 5, 6, 3 , 1 , 8 8 2 1 6 4 4 7 2
De s a m e n s t e l l i n g van het t r a d i t i o n e l e p r o c e s w a t e r i s een g e -m i d d e l d e w a a r d e van de a n a l y s e r e s u l t a t e n van 10 -m o n s t e r s uit een afvoer'sloot van de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k WTM te T e r A p e l k a n a a l . De s a m e n s t e l l i n g van het p r o c e s w a t e r van het nieuwe p r o d u k t i e -p r o c é d ê is een gemiddelde van de a n a l y s e r e s u l t a t e n van 36 m o n s t e r s van het v e r r e g e n d e w a t e r op het b e r e g e n i n g s a r e a a l in Veenhuizen. Uit t a b e l 1 blijkt, dat ondanks de v e r l a g i n g van het w a t e r v e r b r u i k m e t een factor 5, de g e h a l t e s aan v e r s c h i l l e n d e stoffen in het p r o -c e s w a t e r niet m e t dezelfde fa-ctor t o e n e m e n . T u s s e n de p l a a t s van de raffinage van het z e t m e e l uit de a a r d a p p e l b r e i en de p l a a t s van b e m o n s t e r i n g ( r e s p . sloot en v e r r e g e n d w a t e r ) kan door bezinking, uitvlokking, o p r o m i n g , c h e m i s c h e r e a c t i e s , e t c . de s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater v e r a n d e r e n . De t o e n a m e in de gehalten aan v e r -s c h i l l e n d e -stoffen, ten gevolge van v e r m i n d e r d w a t e r v e r b r u i k , vindt dan ook niet altijd in dezelfde verhouding p l a a t s a l s de factor w a a r
m e e het w a t e r v e r b r u i k is v e r l a a g d . Uit de afzonderlijke a n a l y s e -r e s u l t a t e n van elk m o n s t e -r blijkt bovendien dat tijdens de c a m p a g n e v r i j s t e r k e s c h o m m e l i n g e n in de s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater kunnen o p t r e d e n .
4. DOSERING VAN HET PROCESWATER
Voor de aanvang van de b e r e g e n i n g w a r e n e r van c a m p a g n e 1973 nog geen a n a l y s e c i j f e r s b e s c h i k b a a r , zodat de d o s e r i n g m e t p r o c e s -w a t e r voor de v e r s c h i l l e n d e g e -w a s s e n aanvankelijk m o e s t -w o r d e n af-g e s t e m d op de a n a l y s e r e s u l t a t e n van een a a n t a l p r o c e s w a t e r m o n s t e r s g e n o m e n in c a m p a g n e 1972. De gehalten aan de b e l a n g r i j k s t e p l a n t e n -voedende b e s t a n d d e l e n in deze m o n s t e r s w a r e n : 2750 mg N / l i t e r , 625 mg P2O5 Pe r ^t e r e n 4500 mg r ^ O per. l i t e r . Op b a s i s van deze
g e h a l t e n en op b a s i s van de werkingscoëfficiënten van de v o e d i n g s -e l -e m -e n t -e n voor -enk-el-e l a n d b o u w g -e w a s s -e n , zijn aanvank-elijk in d-e v e r r e g e n i n g s p r o e f de volgende giften aangehouden:
a a r d a p p e l e n 5 m m g r a n e n 10 m m s u i k e r b i e t e n 15 m m .
Toen in de loop van de c a m p a g n e 1973 de a n a l y s e r e s u l t a t e n van het v e r r e g e n d e p r o c e s w a t e r bekend w e r d e n , is op een a a n t a l p e r c e l e n op a a r d a p p e l e n 7, 5 r e s p . 10 m m v e r r e g e n d en op s u i k e r b i e t e n 25 m m .
5. BEMESTINGSWAARDE V A N H E T V E R R E G E N D E P R O C E S W A T E R
De gehalten aan plantenvoedende b e s t a n d d e l e n in het p r o c e s w a t e r dat op het a r e a a l landbouwgrond van 100 ha tijdens c a m p a g n e 1973 w e r d v e r r e g e n d , volgen uit de s a m e n s t e l l i n g van het p r o c e s w a t e r (tabel 1, pag. 5): 1712 mg N / l i t e r , 572 mg P205/ l i t e r en 2989 mg
K ^ O / l i t e r . Rekening houdend m e t de werkingscoëfficiënten van de v e r s c h i l l e n d e v o e d i n g s e l e m e n t e n i s in t a b e l 2 de effectieve b e m e s t i n g s w a a r d e van stikstof, fosfor en k a l i voor de v e r s c h i l l e n d e g e -w a s s e n -w e e r g e g e v e n .
T a b e l 2. Effectieve b e m e s t i n g s w a a r d e , in k g / h a , van de gegeven d o s e r i n g e n m e t p r o c e s w a t e r voor v e r s c h i l l e n d e g e w a s s e n . De t u s s e n haakjes gegeven c i j f e r s betreffen de w e r k i n g s coëfficiënten van de v o e d i n g s e l e m e n t e n voor de v e r s c h i l -lende g e w a s s e n d o s e r i n g stikstof (N) fosfor ( P 2 0 g ) k a l i ( K20 ) m m k g / h a k g / h a k g / h a aardappelen granen suikerbieten 5 7,5 10 10 15 25 42 (0,5) 64 85 34(0,2) 128 (0,5) 210 14 (0,5) 22 29 29 (0,5) 44 (0,5) 72 120 (0,8) 180 240 120 (0,4) 360 (0,5) 600
Voor een zo o p t i m a a l mogelijke b e m e s t i n g van de g e w a s s e n op de b e r e g e n d e gronden is een aanvullende b e m e s t i n g noodzakelijk. Hoe hoog deze aanvullende b e m e s t i n g moet zijn zal worden b e r e k e n d aan de hand van de a n a l y s e r e s u l t a t e n van het g r o n d o n d e r z o e k dat vóór de b e r e g e n i n g op a l l e b e t r o k k e n p e r c e l e n i s u i t g e v o e r d .
6. ORGANISATIE VAN ARBEID EN ARBEIDSTIJDEN IN DE V E R -RE'GENINGSPROEF
De v e r r e g e n i n g wordt u i t g e v o e r d m e t conventionele b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r , d. w. z. m e t s n e l k o p p e l i n g s b u i z e n en s p r o e i e r s . De l e i -dingen en de s p r o e i e r s m o e t e n m e t h a n d k r a c h t w o r d e n v e r p l a a t s t . Dit b e t e k e n t dat voor een d e r g e l i j k e b e r e g e n i n g s m e t h o d e v e e l a r b e i d nodig i s . In de o p s t e l l i n g van de b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r voor de p r o e -ven in Veenhuizen staan de s p r o e i e r s niet r e c h t s t r e e k s op de leidingen. T u s s e n s p r o e i e r en leiding wordt een nylonslang gekoppeld. De s p r o e i e r wordt op een s l e e s t a t i e f g e p l a a t s t . Op deze wijze behoeven de s n e l -k o p p e l i n g s b u i z e n m i n d e r vaa-k te w o r d e n v e r p l a a t s t . De v e r r e g e n i n g vindt p l a a t s in een o p s t e l l i n g s v e r b a n d van de s p r o e i e r s van 1 8 x 2 4 m. Door voor de lengte van de nylonslang 50 m te n e m e n kunnen de
s p r o e i e r s 5 m a a l worden o p g e s t e l d , zonder v e r p l a a t s i n g van de v e r -r e g e n i n g s l e i d i n g . H i e -r m e e w o -r d t een aanzienlijke a -r b e i d s b e s p a -r i n g b e r e i k t ten opzichte van het s y s t e e m w a a r b i j de s p r o e i e r s d i r e c t op de leiding s t a a n .
De d o s e r i n g van het p r o c e s w a t e r op het bouwland b e d r a a g t af-hankelijk van het gewas 5, 10 en 15 m m . De v e r r e g e n i n g vindt p l a a t s m e t een b e r e g e n i n g s i n t e n s i t e i t van 5 m m p e r u u r . Dit b e t e k e n t dat voor giften van 5, 10 en 15 m m r e s p . na één, twee en d r i e u u r de
s p r o e i e r m o e t w o r d e n v e r p l a a t s t .
De v e r p l a a t s i n g van de s p r o e i e r s wordt u i t g e v o e r d door de nylon-slangen in de r i c h t i n g 1—>2 —?3 e t c . t e l k e n s o v e r een afstand van 24m op te t r e k k e n (fig. 1). F i g . 1. O p s t e l l i n g r e g e n l e i d i n g I en II, n y l o n s l a n g e n en s p r o e i e r s . V e r p l a a t s i n g s r i c h t i n g s p r o e i e r s van 1 • 10 ^ — — — r e g e n l e i d i n g n y l o n s l a n g s p r o e i e r
De v e r r e g e n i n g vindt p l a a t s o v e r een afstand van 350 m , dat i s de p e r c e e l s b r e e d t e van de gronden van Domeinen. H i e r v o o r zijn 18 s p r o e i e r s o p g e s t e l d , op een o n d e r l i n g e afstand van 18 m. De s p r o e i -e r s 1 t / m 10 s t a a n op s n -e l k o p p -e l i n g s b u i z -e n p 89 m m -en d-e s p r o -e i -e r s 11 t / m 18 s t a a n op snelkoppelingsbuizen 0 70 m m .
Dankzij de lengte van de nylonslang (50 m ) kan de v e r r e g e n i n g d o o r g a a n tijdens het v e r p l a a t s e n van de s p r o e i e r s . De reikwijdte van
de s p r o e i e r s i s bij windstilte + 18 m , zodat de a r b e i d e r s de slang kunnen oppakken en v e r p l a a t s e n zonder nat te w o r d e n . Bij het v e r -p l a a t s e n van de s -p r o e i e r s van 2 —> 3 (fig. 1) m o e t e n de s t a t i e v e n o v e r de s n e l k o p p e l i n g s b u i z e n w o r d e n g e t r o k k e n . Dit is goed mogelijk dank-zij h e t s l e e m o d e l van de s t a t i e v e n . De v e r p l a a t s i n g van 4—»5 kan niet z o n d e r m e e r w o r d e n u i t g e v o e r d . In de loop van de proef bleek de b e s t e en s n e l s t e m e t h o d e te zijn, die w a a r b i j het statief w e r d o p g e -n o m e -n e-n het d r a a i e -n va-n de s p r o e i e r w e r d g e b l o k k e e r d door de
' l e p e l ' v a s t te houden. S p r o e i e r en statief kunnen op deze wijze w o r -den v e r p l a a t s t zonder de v e r r e g e n i n g stop te m o e t e n z e t t e n . De m a n die deze handeling goed v e r r i c h t w o r d t niet nat. Het d r a g e n van a a n -g e p a s t e w e r k k l e d i n -g en e v e n t u e e l r e -g e n k l e d i n -g is e c h t e r wel aan te b e v e l e n .
Indien op 5 o p s t e l l i n g s p l a a t s e n de v e r r e g e n i n g i s voltooid m o e ten de slangen aan de r e e d s uitgelegde v e r f e g e n i n g s l e i d i n g II w o r -den gekoppeld. H i e r v o o r wordt de v e r r e g e n i n g stopgezet. De slangen w o r d e n snel van leiding I afgekoppeld, o v e r g e t r o k k e n en gekoppeld aan leiding II. Na koppeling kan de v e r r é g e n i n g w e e r w o r d e n v o o r t -g e z e t .
Tijdens de p r o e v e n in Veenhuizen m o e s t n a a s t het v e r p l a a t s e n van de slangen van leiding I —> II ook de p o m p van leiding I—»II w o r den v e r p l a a t s t . W e l i s w a a r k o s t t e de v e r p l a a t s i n g van de pomp r e l a -tief weinig tijd, toch zal bij u i t v o e r i n g van de v e r r e g e n i n g op g r o t e r e
s c h a a l een r e c h t s t r e e k s e a a n s l u i t i n g van de r e g e n l e i d i n g , via h y -d r a n t e n , op een o n -d e r g r o n -d s e h o g e -d r u k l e i -d i n g veel tij-d b e s p a r e n .
Voor het v e r p l a a t s e n van de r e g e n l e i d i n g zijn d r i e a r b e i d e r s nodig m e t een t r e k k e r en een buizenwagen. Eén van de a r b e i d e r s b e s t u u r t de t r e k k e r , de a n d e r e twee laden de buizen op en af. Het v e r p l a a t s e n van de s p r o e i e r s door het o p t r e k k e n van de n y l o n s l a n g e n kan door twee a r b e i d s k r a c h t e n worden u i t g e v o e r d . Wanneer de nylon-slangen en s t a t i e v e n niet d i r e c t van de ene leiding n a a r de a n d e r e kunnen w o r d e n o v e r g e p l a a t s t , m o e t ook dit m a t e r i a a l w o r d e n o p g e -l a d e n , w a a r v o o r w e e r 3 a r b e i d s k r a c h t e n nodig zijn.
Voor de p r o e v e n in Veenhuizen w a r e n p e r m a n e n t d r i e a r b e i d e r s b e s c h i k b a a r . Het gevolg w a s , dat w e r k z a a m h e d e n die n o r m a a l door twee a r b e i d s k r a c h t e n kunnen worden v e r r i c h t , nu door d r i e p e r s o n e n w e r d e n u i t g e v o e r d .
10 7 . A R B E I D S T I J D E N O N D E R P R A K T I J K O M S T A N D I G H E D E N De r e s u l t a t e n v a n d e m e t i n g e n v a n d e a r b e i d s t i j d e n v o o r d e v e r s c h i l l e n d e w e r k z a a m h e d e n t i j d e n s d e v e r r e g e n i n g s p r o e f m a k e n h e t m o g e l i j k e e n b e r e k e n i n g t e m a k e n v a n d e b e n o d i g d e a r b e i d e n a r b e i d s t i j d e n , w a n n e e r d e v e r r e g e n i n g v a n a f v a l w a t e r m e t c o n v e n t i o n e l e b e r e g e -n i -n g s a p p a r a t u u r o -n d e r p r a k t i j k o m s t a -n d i g h e d e -n w o r d t t o e g e p a s t . H e t a a n t a l m a n u r e n e n t r e k k e r u r e n v o o r v e r s c h i l l e n d e w e r k z a a m h e d e n v o o r d e t o e g e p a s t e v e r r e g e n i n g s m e t h o d e i s i n t a b e l 3 ( b l z . 11) a a n g e g e v e n . In h e t w e e r g e g e v e n a a n t a l w e r k u r e n k o m t e e n s p r e i d i n g v o o r v a n 5 1 0 m i n . D e z e s p r e i d i n g i s e e n g e v o l g v a n h e t v e r s c h i l i n a r b e i d s -d u u r b i j w i s s e l e n -d e t e r r e i n - e n w e e r s o m s t a n -d i g h e -d e n . B i j -d r o o g w e e r e n g o e d b e g a a n b a r e g r o n d k a n h e t v e r p l a a t s e n v a n d e s p r o e i e r s s n e l -l e r w o r d e n v e r r i c h t d a n b i j s -l e c h t b e g a a n b a r e g r o n d . De a r b e i d s d u u r w o r d t d o o r r e g e n a c h t i g w e e r w e i n i g b e i n v l o e d , t e n m i n s t e , z o l a n g d e g r o n d e n g o e d b e g a a n b a a r b l i j v e n . Z o d r a e c h t e r d e g r o n d e r g n a t w o r d t e n s p o o r v o r m i n g o p t r e e d t b i j h e t b e r i j d e n , n e e m t d e d r a a g k r a c h t v a n de g r o n d af e n , t e n g e v o l g e h i e r v a n , d e a r b e i d s t i j d t o e . De i n t a b e l 3 , s u b a . o p g e v o e r d e a r b e i d s t i j d e n v o o r h e t o p r o l l e n e n u i t l e g g e n v a n d e n y l o n s l a n g e n ( p o s t e n 3 , 8 e n 9) b e t r e f f e n d e g e -m e t e n a r b e i d s d u u r v o o r h e t v e r r i c h t e n v a n d e z e w e r k z a a -m h e d e n i n h a n d w e r k , t e r w i j l h e t t r a n s p o r t m e t e e n t r e k k e r e n e e n e e n v o u d i g e w a g e n w o r d t u i t g e v o e r d . O p d e z e w e e r g e g e v e n a r b e i d s t i j d e n k a n a a n z i e n l i j k w o r d e n b e s p a a r d d o o r . g e b r u i k t e m a k e n v a n e e n s p e c i a l e s l a n g -t r a n s p o r -t w a g e n . O p e e n d e r g e l i j k e w a g e n i s e e n s l a n g -t r o m m e l g e b o u w d , d i e v i a d e a f t a k a s v a n d e t r e k k e r w o r d t a a n g e d r e v e n . De n y l o n s l a n g e n k u n n e n h i e r m e e s n e l w o r d e n o p g e s p o e l d , w a a r b i j s t e e d s d e e n e s l a n g a a n d e a n d e r e w o r d t g e k o p p e l d . De s l e e s t a t i e v e n m e t s p r o e i e r s k u n n e n b o v e n d i e n o p d e z e w a g e n i n r e k k e n w o r d e n g e p l a a t s t . De b e s p a r i n g o p d e a r b e i d s d u u r w o r d t i n t a b e l 3 , s u b b . v o o r d e p u n t e n 3 , 8 e n 9 w e e r -g e -g e v e n , manuren/ha F i g . 2 . B e n o d i g d e a r b e i d i n m a n u r e n p e r h a i n r e l a t i e t o t h e t a r e a a l g r o n d d a t a a n -e -e n g -e s l o t -e n k a n w o r d -e n b -e r -e g -e n d z o n d e r s l a n g t r a n s p o r t w a g e n m e t "
\S.
zonder slangtr wagen 1|- met A slechte terreinomstandigheden B goede J I I I I I I I ! I A slechte terreinomstandigheden ° 10 2 0 3 0 4 0 50 6 0 70 8 0 9 0 1°° B g o e d e "
11 T a b e l 3 . M a n u r e n en t r e k k e r u r e n v o o r de v e r s c h i l l e n d e w e r k z a a m -h e d e n v a n de v e r r e g e n i n g p e r 4 , 2 -h a , a . i n d i e n g e e n s l a n g t r a n s p o r t w a g e n w o r d t g e b r u i k t , b . i n d i e n e e n s l a n g t r a n s p o r t w a g e n w o r d t g e b r u i k t . a. 1 . 2. 3 . 4 . 5. 6. 7 . 8. 9. b . 3 . 8 -W e r k z a a m h e d e n U i t r i j d e n v a n d e r e g e n l e i d i n g o v e r 350 m R e c h t l e g g e n e n k o p p e l e n r e g e n -l e i d i n g o v e r 3 5 0 m U i t l e g g e n en k o p p e l e n v a n 18 n y l o n s l a n g e n en s t a t i e v e n m e t s p r o e i e r s V e r p l a a t s e n v a n de s p r o e i e r s o v e r 4 x 2 4 m V e r p l a a t s e n v a n de n y l o n s l a n -g e n o v e r 120 m ( s p r o e i e r s o v e r 24 m ) O n t k o p p e l e n r e g e n l e i d i n g o v e r 3 5 0 m O p l a d e n e n t r a n s p o r t e r e n r e g e n l e i d i n g v a n 3 5 0 m O n t k o p p e l e n en o p r o l l e n v a n 18 n y l o n s l a n g e n O p l a d e n e n t r a n s p o r t e r e n 18 n y l o n s l a n g e n en s t a t i e v e n m e t s p r o e i e r s T O T A A L T o t a a l 1 t / m 9 m i n u s 3 , 8 e n 9 U i t l e g g e n e n k o p p e l e n 18 n y l o n -s l a n g e n e n -s t a t i e v e n 9. O p n e m e n e n t r a n s p o r t e r e n 1 8 n y l o n s l a n g e n O v e r i g e w e r k z a a m h e d e n T O T A A L m a n -k r a c h t a a n t . 3 2 3 2 2 2 3 2 3 3 3 a r b e i d s -d u u r m i n . 20 2 0 - 2 5 4 0 - 5 0 4 x 1 5 - 2 5 6 0 - 7 5 2 0 - 2 5 20 4 0 - 5 0 3ÛI-40 3 0 - 4 0 3 0 - 4 0 ______-___^_-——— m a n u r e n m . u . 1 , 0 , 6 7 2 , 0 0 2 , 0 0 2 , 0 0 0 , 6 7 -1 , 2, 001 , 5 0 -i ? -i . 8 4 : 7 , 3 4 -1, 501 , 5 0 7 , 3 4 - 10,_34-00 - 0 , 8 3 - 2 , 5 0 • 3 , 3 3 - 2 , 5 0 - 0 , 8 3 00 - 2 , 5 0 - 2 , 0 0 116^49 - 9 , 4 9 2 , 0 0 • 2 , 0 0 • 9 , 4 9 • 1 3L4 9 t r e k k e r -u r e n t. u . 0 , 3 3 0, 6 7 - 0 , 8 3 0 , 3 3 0 , 5 0 - 0 , 6 7 i j . 8 3 - 2 , . 1 6 0 , 6 6 - 0 , 6 6 0 , 5 0 - 0 , 6 7 0 , 5 0 - 0 , 6 7 0 , 6 6 - 0 , 6 6 11_66-21_00 In fig. 2 w o r d t h e t b e s p a r e n d e e f f e c t v a n h e t i n s c h a k e l e n v a n e e n s l a n g t r a n s p o r t w a g e n o p de a r b e i d s t i j d n o g e e n s w e e r g e g e v e n . U i t de f i g u u r v o l g t d a t dit e f f e c t v o o r a l s t e r k n a a r v o r e n k o m t , i n d i e n
12
h e t a a n e e n g e s l o t e n te b e r e g e n e n a r e a a l k l e i n e r wordt dan 50 h a . Zo i s bijv. de a r b e i d s b e h o e f t e bij een a r e a a l van 4, 2 ha 2, 5 - 3 , 2 m . u. p e r ha en bij een a r e a a l van 100 ha 1, 8-2, 3 m . u. p e r ha.
Het a a n t a l t r e k k e r u r e n (t. u. ) b e d r a a g t , zonder s l a n g t r a n s p o r t -wagen en afhankelijk van de o m s t a n d i g h e d e n w a a r o n d e r m o e t w o r d e n
g e w e r k t 0 , 4 4 - 0 , 5 1 t. u. p e r h a . Indien van een s l a n g t r a n s p o r t w a g e n g e b r u i k w o r d t g e m a a k t dan b e d r a a g t het a a n t a l t r e k k e r u r e n
0 , 4 0 - 0 , 4 8 t. u. p e r ha (tabel 3 , r e s p . sub a en b).
Voor de b e r e k e n i n g van de e x p l o i t a t i e k o s t e n van b e r e g e n i n g m e t conventionele a p p a r a t u u r kan worden u i t g e g a a n van de in dit hoofdstuk b e r e k e n d e behoefte aan a r b e i d en t r e k k r a c h t p e r h a . In hoofdstuk 10 zal een v e r g e l i j k i n g w o r d e n g e m a a k t t u s s e n de h i e r g e n o e m d e m e t h o d e van k o s t p r i j s b e r e k e n i n g voor a r b e i d en t r e k -k r a c h t en een methode die in hoofdstu-k 9 is t o e g e p a s t .
8. ARBEID EN MATERIAAL ONDER PRAKTIJKOMSTANDIGHEDEN W a n n e e r , op b a s i s van de (in hoofdstukken 6 en 7) g e m e t e n en b e r e k e n d e a r b e i d s b e h o e f t e , de a r b e i d s k o s t e n voor de v e r r e g e n i n g op g r o t e complexen landbouwgrond zouden w o r d e n b e r e k e n d , dan komen deze k o s t e n n i e t o v e r e e n m e t de w e r k e l i j k h e i d . E r i s dan o n voldoende r e k e n i n g gehouden m e t de tijden die m o e t e n w o r d e n t o e -g e r e k e n d a a n :
1. koffie-, l u n c h - en t h e e p a u z e s ,
2. het lopen van de ene r e g e n e e n h e i d n a a r de a n d e r e , 3 . h e t lopen van het ene w e r k n a a r het a n d e r e .
V o o r a l w a n n e e r de s p r o e i e r s frequent m o e t e n worden v e r p l a a t s t , m o e t dikwijls een w e r k w o r d e n o n d e r b r o k e n , zodat v e e l tijd in b e -slag wordt genomen door de v e r p l a a t s i n g e n van de a r b e i d e r s .
Tijdens de p r o e v e n in Veenhuizen is gebleken dat h i e r m e e veel effectieve a r b e i d s t i j d ' v e r l o r e n ' gaat.
Voor het v e r k r i j g e n van een m e e s t exact beeld van de a r b e i d s -p r e s t a t i e s is het dan ook zinvol het w e r k -p r o g r a m m a van een g r o e -p a r b e i d e r s s t a p voor stap te volgen. Voor de u i t w e r k i n g van het w e r k -p r o g r a m m a is gebruik g e m a a k t van de m e t i n g e n van de tijden die de
13
d r i e a r b e i d e r s tijdens de p r o e v e n nodig hadden voor e n e r z i j d s de v e r s c h i l l e n d e w e r k z a a m h e d e n en a n d e r z i j d s voor h e t v e r p l a a t s e n van h e t ene n a a r het a n d e r e w e r k . Deze a r b e i d w e r d v e r r i c h t door d r i e a r b e i d e r s a a n één r e g e n e e n h e i d . Onder een r e g e n e e n h e i d w o r d t v e r s t a a n : een opstelling van b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r , zoals die in de proef te Veenhuizen i s t o e g e p a s t (zie hoofdstuk 2. 4).
Zoals in hoofdstuk 4 i s v e r m e l d , w o r d t op de g e w a s s e n a a r d -a p p e l e n , g r -a n e n en s u i k e r b i e t e n r e s p . 5, 10 en 15 m m g e d o s e e r d . Bij deze regengiften m o e t e n de s p r o e i e r s r e s p . na één u u r , na twee u u r en na d r i e u u r w o r d e n v e r p l a a t s t . In de appendix i s het w e r k -p r o g r a m m a van de a r b e i d e r s u i t g e s c h r e v e n voor d r i e gevallen: 1. w a n n e e r a l l e e n 5 m m wordt gegeven
2 . " " 10 " " "
3 . " " 15 " " "
Uit deze b e w e r k i n g volgt een b e p a a l d e c o m b i n a t i e van r e g e n -e -e n h -e i d , a r b -e i d -en t r -e k k -e r , di-e o p t i m a a l is voor d-e d -e s b -e t r -e f f -e n d -e r e g e n g i f t , d. w. z. o p t i m a a l in die b e t e k e n i s dat g e d u r e n d e de c a m -pagne m e t deze c o m b i n a t i e een m a x i m a l e h o e v e e l h e i d afvalwater kan w o r d e n v e r r e g e n d tegen een m i n i m u m aan m a t e r i a a l en a r b e i d . In t a b e l 4 i s het r e s u l t a a t van de u i t w e r k i n g van de w e r k p r o g r a m m a ' s s a m e n g e v a t (blz. 14). De op deze wijze b e r e k e n d e c o m b i n a t i e van a r b e i d en m a t e r i a a l voor elke afzonderlijke regengift wordt in h e t v e r v o l g w e r k e e n h e i d g e n o e m d .
Het gemiddelde bouwplan van de Veenkoloniale gronden ziet e r a l s volgt uit: 40% a a r d a p p e l e n ,
50% g r a n e n ,
10% s u i k e r b i e t e n .
Bij t o e p a s s i n g van de v e r r e g e n i n g van afvalwater op g r o t e c o m -plexen Veenkoloniale gronden zal dus op + 40% van het o p p e r v l a k 5 m m m o e t e n worden g e d o s e e r d , op 50% van het o p p e r v l a k 10 m m en op 10% van het o p p e r v l a k 15 m m . Dit b e t e k e n t dat, voor een b e r e k e n i n g van de e x p l o i t a t i e k o s t e n van de v e r r e g e n i n g , niet m a g w o r -den g e r e k e n d m e t de b e r e k e n d e w e r k e e n h e d e n voor r e s p . a l l e e n 5, 10 en 15 m m regengift, m a a r gezocht m o e t w o r d e n n a a r een c o m -binatie van deze w e r k e e n h e d e n , w a a r b i j de gemiddelde gift 8, 5 m m b e d r a a g t . Het is nu e r g b e l a n g r i j k te weten hoe het Veenkoloniale
1 4
T a b e l 4. O p t i m a l e c o m b i n a t i e van a r b e i d en m a t e r i a a l , bij b e r e g e -ning m e t conventionele b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r afhankelijk van de regengift. B e r e g e n d o p p e r v l a k en h o e v e e l h e i d v e r -r e g e n d afvalwate-r voo-r de o n d e -r s c h e i d e n gevallen
Regengift m m O p t i m a l e c o m b i n a t i e a r b e i d en m a t e r i a a l A r e a a l aaneeng e s l o t e n te b e -r e g e n e n land ha Hoeveelheid v e r r e g e n d afvalwater m 10 15 3 r e g e n e e n h e d e n 7 a r b e i d e r s 1 t r e k k e r 1 wagen 4 r e g e n e e n h e d e n 5 a r b e i d e r s 1 t r e k k e r 1 wagen 6 r e g e n e e n h e d e n 5 a r b e i d e r s 1 t r e k k e r 1 wagen 1600 1152 1152 86 400 115 200 172 800 bouwplan wordt u i t g e v o e r d . N a a r m a t e op de a c h t e r e e n v o l g e n s te b e -r e g e n e n p e -r c e l e n m e e -r afwisseling v o o -r k o m t in het t e telen g e w a s , is h e t v e r a n t w o o r d het b e r e g e n i n g s p l a n af te s t e m m e n op de b e r e k e -ning voor een regengift van 10 m m . Dit plan zal v a s t lopen indien veel a a r d a p p e l l a n d a c h t e r e e n v o l g e n s b e r e g e n d m o e t w o r d e n . Het m o e t e c h t e r in de praktijk mogelijk zijn in goed o v e r l e g het bouw-plan van een a a n e e n g e s l o t e n a r e a a l landbouwgrond zo te k i e z e n dat h i e r o p het b e r e g e n i n g s p l a n van 10 m m kan worden t o e g e p a s t . Wan-n e e r Wan-nu eWan-n daWan-n op eeWan-n p e r c e e l 15 m m kaWan-n wordeWan-n g e d o s e e r d , kuWan-nWan-neWan-n eventuele w e r k z a a m h e d e n die een a c h t e r s t a n d hebben opgelopen, w o r d e n ingehaald.
Voor een b e r e k e n i n g van de e x p l o i t a t i e k o s t e n van b e r e g e n i n g m e t p r o c e s w a t e r i s het van e s s e n t i e e l b e l a n g te weten hoe g r o o t h e t a a n e e n g e s l o t e n te b e r e g e n e n a r e a a l landbouwgrond i s . In t a b e l 4 is b e r e k e n d dat voor een regengift van 10 m m het o p t i m a l e o p p e r v l a k 1152 ha b e d r a a g t . Z o d r a het oppervlak k l e i n e r wordt zal n a a r v e r -houding m e e r m a t e r i a a l en m a n k r a c h t m o e t e n worden i n g e z e t . In
15
h e t volgende hoofdstuk zal w o r d e n ingegaan op de e x p l o i t a t i e k o s t e n van de v e r r e g e n i n g m e t conventionele a p p a r a t u u r .
9. INVESTERING EN EXPLOITATIEKOSTEN VAN BEREGENING M E T CONVENTIONELE APPARATUUR
9 . 1 . B e r e g e n i n g s p i a n 9 . 1 . 1 . T u s s e n o p s l a g
Wanneer de complexen te b e r e g e n e n landbouwgrond op k o r t e af-stand van de fabriek liggen kan het p r o c e s w a t e r via een o n d e r g r o n d s e l a g e d r u k l e i d i n g n a a r een c e n t r a a l gelegen t u s s e n o p s l a g w o r d e n g e -pompt. In het geval van de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k 'Tonden' van Konink-lijke Scholten-Honig N. V. te Foxhol ligt het t o e l e v e r i n g s a r e a a l van de a a r d a p p e l e n z e e r v e r s p r e i d , zodat h e t p r o c e s w a t e r door m i d d e l van tankwagens of m i d d e l s r e t o u r t r a n s p o r t n a a r de t u s s e n o p s l a g moet w o r d e n g e t r a n s p o r t e e r d . De c a p a c i t e i t van de t u s s e n o p s l a g is e n e r zijds afhankelijk van de g r o o t t e van h e t t e b e r e g e n e n c o m p l e x , a n d e r -zijds van de h o e v e e l h e i d die m o e t w o r d e n o p g e s l a g e n in v e r b a n d m e t s t a g n a t i e s in de v e r r e g e n i n g , a l s gevolg van:
a. defect r a k e n van a p p a r a t u u r ;
b . windsnelheden w a a r o n d e r niet g e w e r k t kan worden; c. v o r s t .
De buffercapaciteit m o e t dan ook zo groot zijn, dat t e n m i n s t e de a f v a l w a t e r p r o d u k t i e van één week m o e t kunnen worden o p g e s l a g e n . 9. 1. 2. O n d e r g r o n d s e leiding en h y d r a n t e n
Het afvalwater wordt door een h o g e d r u k p o m p vanuit de t u s s e n -o p s l a g via een -o n d e r g r -o n d s e h-ogedrukleiding n a a r de p l a a t s van de v e r r e g e n i n g gepompt. Voor de hogedrukleiding worden P V C - b u i z e n g e n o m e n die 10 ato druk kunnen v e r d r a g e n . Op deze leiding w o r d e n h y d r a n t e n a a n g e b r a c h t , w a a r a a n de r e g e n l e i d i n g kan worden g e k o p -peld. Omdat de r e g e n l e i d i n g t e l k e n s 120 m wordt v e r p l a a t s t , m o e t e n de h y d r a n t e n op een o n d e r l i n g e afstand van 120 m worden a a n g e b r a c h t . De r e g e n l e i d i n g heeft een lengte van 3 50 m , zodat de o n d e r g r o n d s e leidingen op een o n d e r l i n g e afstand van 7 00 m moeten worden a a n g e -legd.
16
9 . 1 . 3 . Regenleiding
Voor de r e g e n l e i d i n g wordt gebruik g e m a a k t van v e r z i n k t e b a n d s t a l e n snelkoppelingsbuizen m e t $ 89 en 70 m m . Als s p r o e i e r is gekozen een s p r o e i e r van P e r r o t , type LKA 3 0 / 2 . Met een m o n d stuk van 5 m m en een druk op de s p r o e i e r van 4, 5 ato is de b e r e g e -n i -n g s i -n t e -n s i t e i t 5 m m / u u r bij ee-n o p s t e l l i -n g s v e r b a -n d 18 x 24 m .
De s p r o e i e r staat niet r e c h t s t r e e k s op de leiding, doch op een s l e e s t a t i e f , die m e t een nylonslang van 50 m aan de r e g e n l e i d i n g is gekoppeld. De d i a m e t e r van de nylonslang i s -r .
9 . 2 . I n v e s t e r i n g e n e x p l o i t a t i e
De regengift en het a r e a a l landbouwgrond, dat a a n e e n g e s l o t e n kan w o r d e n b e r e g e n d , b e p a l e n hoeveel r e g e n e e n h e d e n p e r a r b e i d e r kunnen worden bediend. In hoofdstuk 8 is het o p p e r v l a k b e r e k e n d w a a r o p m e t een m i n i m u m aan a r b e i d en m a t e r i a a l kan worden b e -r e g e n d . Dit o p p e -r v l a k b e d -r a a g t 1152 ha a a n e e n g e s l o t e n landbouw-grond. V e r w a c h t m a g worden dat het lang niet altijd mogelijk is d e r g e l i j k e g r o t e c o m p l e x e n te vinden. D a a r o m i s in het volgende een b e r e k e n i n g g e m a a k t van i n v e s t e r i n g e n en e x p l o i t a t i e k o s t e n voor c o m p l e x e n van 100, 200, 250, 500 en 1152 ha.
In de b e r e k e n i n g e n wordt t e l k e n s g e w e r k t m e t een n a a n t a l r e g e n -eenheden. Onder één r e g e n e e n h e i d wordt v e r s t a a n een o p s t e l l i n g van b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r volgens hoofdstuk 2. 4. In t a b e l 5 w o r d t de i n -v e s t e r i n g w e e r g e g e -v e n -voor één r e g e n e e n h e i d (blz. 17).
Voor elke a a r d a p p e l r n e e l f a b r i e k zal de ligging van het b e r e g e -n i -n g s a r e a a l s t e r k v e r s c h i l l e -n . Dit beteke-nt dat het afvalwater o v e r z e e r uiteenlopende afstanden n a a r de b a s s i n s m o e t worden g e t r a n s -p o r t e e r d . Voor de ene fabriek zal het t r a n s -p o r t m e t -pij-pleidingen p l a a t s kunnen vinden, de a n d e r e m o e t wellicht m e t een a n d e r e t r a n s -p o r t m e t h o d e w e r k e n (bijv. r e t o u r t r a n s -p o r t ) .
In de k o s t p r i j s b e r e k e n i n g e n i s dan ook niet ingegaan op de k o s -ten van het t r a n s p o r t van het afvalwater van de fabriek n a a r de p l a a t s van de t u s s e n o p s l a g .
17 T a b e l 5. I n v e s t e r i n g voor één r e g e n e e n h e i d (prijzen p e r 1 - 1 - ' 7 4 ) 360 m snelkoppelingsleiding 0 89 m m 324 m " ^ 70 m m 2 v e r l o o p s o k k e n 0 89 mm—>$ 70 m m 2 eindstoppen 0 70 m m 38 m a n c h e t t e n 38 v e r l o o p s o k k e n 1 —:> -r 38 G K - v e n t i e l e n 19 nylonslangen van 50 m 38 s l a n g p i l a r e n 19 s t a t i e v e n 19 statiefkoppelingen 19 s p r o e i e r s BTW 16%, o n v o o r z i e n 4% TOTAAL à ƒ 1 3 , 6 0 à ƒ 8,60 à ƒ 6 0 , 3 0 à ƒ 3 0 , -à ƒ 1 2 , 7 0 àf 2 , 3 5 à ƒ 1 4 , 3 0 àf 3 , 1 5 àf 5,10 à ƒ 7 3 , -à f 4 , 4 0 à ƒ 9 2 , 7 5 ƒ 4 8 9 6 , -- 2 7 8 6 , 4 0 1 2 0 , 6 0 6 0 , -4 8 2 , 6 0 8 9 , 3 0 5 4 3 , 4 0 - 2 992,50 1 9 3 , 8 0 1 3 8 7 , -8 3 , 6 0 - 1 762,25 ƒ 1 5 3 9 7 , 4 5 3 0 7 9 , 4 9 ƒ 1 8 476, 94 2,8x4,1 K m - 1152 ho bassin inhoud : 9 0 0 O m 3 , 6 x 1 , 4 k m s 5 0 0 h a 'bassin inhoud=4500m 14 x1 8 k m = 2 5 0 h a bossin inhoud = 2250m
F i g . 3 . Inrichting van c o m p l e x e n landbouwgrond van v e r s c h i l -lend o p p e r v l a k voor b e r e g e n i n g
o n d e r g r o n d s e h o g e d r u k l e i d i n g T a f s l u i t e r S b a s s i n
18
In fig. 3 wordt g e s c h e t s t hoe de complexen landbouwgrond van v e r s c h i l l e n d e o p p e r v l a k t e n kunnen w o r d e n i n g e r i c h t . E r is geen s c h e t s g e m a a k t van de i n r i c h t i n g van 100 en 200 ha. Deze kan e c h t e r gemakkelijk worden afgeleid van de s c h e t s voor 250 h a . In fig. 3 zijn de uitwendige l e n g t e m a t e n a a n g e g e v e n , de p l a a t s en inhoud van het b a s s i n , de ligging van de o n d e r g r o n d s e h o g e d r u k l e i d i n g , a f s l u i t e r s , pompen en r e g e n e e n h e d e n . De hoeveelheid m a t e r i a a l die nodig i s voor de v e r r e g e n i n g , afhankelijk van het o p p e r v l a k , s t a a t in t a b e l 6. T a b e l 6. M a t e r i a l e n nodig voor de v e r r e g e n i n g , afhankelijk van het
t e b e r e g e n e n o p p e r v l a k r e g e n e e n h e i d (aantal) a r b e i d e r id. t r e k k e r id. t r a n s p o r t w a g e n id. p o m p r- a a n t a l L c a p . m / u . o n d e r g r o n d s e leiding (m) h y d r a n t e n (aantal) bochten id. a f s l u i t e r s id. gebouw voor pomp en
m o t o r e n (aant. ) h o o g s p a n n i n g s l e i d i n g + t r a n s f o r m a t o r (aant. ) s c h a k e l a p p a r a t u u r (aant. ) 100 ha 1 3 1 1 1 40 1400 11 2 2 1 1 1 200 ha 1 3 1 1 2 40 2800 22 4 4 1 1 1 250 ha 1 3 1 1 2 40 4300 28 4 4 1 1 1 500 ha 2 3 1 1 2 80 7900 58 4 4 1 1 1 1152 ha 4 5 1 1 3 80 18 500 1 3 6 8 8 1 1 1 In de t a b e l l e n 7 en 8 zijn r e s p . de i n v e s t e r i n g e n en de exploitatie-k o s t e n w e e r g e g e v e n afhanexploitatie-kelijexploitatie-k van het a a n e e n g e s l o t e n te b e r e g e n e n o p p e r v l a k landbouwgrond.
1 9
T a b e l 7. I n v e s t e r i n g in b e r e g e n i n g s m a t e r i a a l , gebouwen en hulp-m i d d e l e n in r e l a t i e tot het te b e r e g e n e n oppervlak
r e g e n e e n h e d e n t r e k k e r t r a n s p o r t w a g e n pompen o n d e r g r o n d s e leiding h y d r a n t e n bochten a f s l u i t e r s gebouw h o o g s p . + transf. s c h a k e l a p p a r a t u u r t u s s e n o p s l a g 100 ha 18 2 5 24 3 10 10 15 12 102 500, 500, 000, 500, 300, 150, 600, 000, 000, 000, 500, 0 5 0 , -200 ha 18 500, 2 500, 10 000, 49 000, 6 6 0 0 , 3 0 0 , 1 200, 15 000, 12 500, 20 000, 15 000, -150 600, -' 250 ha 18 500, 2 500, 10 000, 75 250, 8 400, 300, 1 200, 20 000, 15 000, 25 0 0 0 , 17 5 0 0 , 193 650, -500 ha 37 000, 2 500, 15 000, 138 250, 17 400, 300, 1 200, 20 000, 15 000, 25 000, 20 000, 291 650, -1152 ha 74 000, 2 500, 22 500, 323 750, 40 800, 600, 2 400, -20 000, - ! 15 000, - i 25 000, 25 000, 571 550, -* Voor een t r e k k e r is geen i n v e s t e r i n g b e r e k e n d ; in de
exploitatie-r e k e n i n g is h i e exploitatie-r v o o exploitatie-r een k o s t p exploitatie-r i j s p e exploitatie-r u u exploitatie-r opgevoeexploitatie-rd g ld/m3 500 r 400 300 200 100 250 500 750 1000 1152 ha F i g . 4. E x p l o i t a t i e k o s t e n in g l d / m van b e r e g e n i n g m e t c o n -ventionele b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r , afhankelijk van het o p p e r v l a k dat a a n e e n g e s l o t e n kan worden b e r e g e n d
20
T a b e l 8. E x p l o i t a t i e k o s t e n in guldens van b e r e g e n i n g m e t conventionele b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r in r e l a t i e tot h e t a r e a a l landbouwgrond dat a a n e e n g e s l o t e n wordt b e r e g e n d . Rente en a f s c h r i j v i n g : 8% r e n t e en a f s c h r i j v i n g 10 r e s p . 30 j a a r op a n n u i t e i t s b a s i s . De posten r e g e n e e n h e i d , t r a n s p o r t w a g e n en s c h a k e l a p p a r a t u u r zijn in 10 j a a r a f g e s c h r e v e n , alle o v e r i g e posten in 30 j a a r . Voor a r b e i d is b e r e k e n d ƒ 1 1 , - p e r u u r , i n c l . s o c i a l e l a s t e n w e r k n e m e r en w e r k g e v e r , volgens landbouw CAO 19731974. Voor t r e k k e r is b e r e k e n d ƒ 8, p e r u u r , volgens g e -gevens van het LEI.
r e g e n e e n h e i d a r b e i d t r e k k e r t r a n s p o r t w a g e n pompen o n d e r g r o n d s e l e i d i n g e n h y d r a n t e n bochten a f s l u i t e r s gebouwen h o o g s p . + t r a n s f . s c h a k e l a p p a r a t u u r t u s s e n o p s l a g TOTAAL hoev. v e r r e g e n d w a t e r (m-5) e x p l o i t a t i e k o s t e n gld/rrW e x p l o i t a t i e k o s t e n g l d / h a 100 ha 2 7 5 3 , 0 6 24 5 0 2 , 5 0 5 940, -3 7 2 , 5 0 745, -2 1 7 6 , 3 4 2 9 3 , 1 4 1 3 , 3 2 5 3 , 3 0 8 8 8 , 3 0 8 8 8 , 3 0 2 235, 1 110, -41 970,76 8 500 4 , 9 4 4 1 9 , 7 1 200 ha 2 7 5 3 , 0 6 24 502,50 5 9 4 0 , -3 7 2 , 5 0 1 490, -4 3 5 2 , 6 8 586,28 2 6 , 6 4 1 0 6 , 6 0 1 3 3 2 , 4 5 1 1 1 0 , 3 8 2 980, -1 3 3 2 , 4 5 46 8 8 5 , 5 4 17 000 2 , 7 6 2 3 4 , 4 3 250 ha 2 7 5 3 , 0 6 24 5 0 2 , 5 0 5 940, -3 7 2 , 5 0 1 490, -6 -6 8 4 , 4 -6 7 4 6 , 1 7 2 6 , 6 5 1 0 6 , 6 0 1 7 7 6 , 6 0 1 3 3 2 , 4 5 3 725, -1 5 5 4 , 5 2 51 0 1 0 , 5 1 21 250 2 , 4 0 204, -500 ha 5 24 5 2 12 1 1 1 3 1 61 42 5 0 6 , 1 2 5 0 2 , 5 0 9 4 0 , -3 7 2 , 5 0 235, -2 8 0 , 7 4 5 4 5 , 6 4 2 6 , 6 5 1 0 6 , 6 0 7 7 6 , 6 0 3 3 2 , 4 5 725, -7 -7 6 , 6 0 1 2 6 , 4 0 500 1,44 1 2 2 , 4 0 1152 ha 11 0 1 2 , 2 4 4 0 5 3 28 3 1 1 3 2 103 97 8 3 7 , 5 0 9 4 0 , -3 7 2 , 5 0 3 5 2 , 5 0 7 5 8 , 7 1 624,26 53,30 2 1 3 , 1 9 7 7 6 , 6 0 3 3 2 , 4 5 725, -2 -2 0 , 7 5 2 1 9 , -920 1,05 1 8 9 , 2 5 !
21
In fig. 4 (biz. 19) zijn de e x p l o i t a t i e k o s t e n nog eens g r a f i s c h w e e r g e g e v e n in r e l a t i e tot h e t oppervlak dat a a n e e n g e s l o t e n kan w o r -den b e r e g e n d . In hoofdstuk . . . is b e r e k e n d dat bij een b e r e g e n i n g m e t g e m i d d e l d 8, 5 m m op 1152 ha de inzet aan m a n k r a c h t en m a t e r i a a l m i n i m a a l i s . Dit betekent dat bij nog g r o t e r o p p e r v l a k t e n de k o s t
-3
p r i j s p e r m te v e r r e g e n e n afvalwater w e e r z a l stijgen, o m d a t n a a r verhouding e x t r a a r b e i d en m a t e r i a a l nodig is voor het deel boven de 1152 h a . De c u r v e in fig. 4 eindigt dan ook bij 1152 h a .
In t a b e l 8 (blz. 20) i s e r v a n u i t g e g a a n dat 3 a r b e i d e r s m e t h e t b e s c h i k b a r e m a t e r i a a l de hele c a m p a g n e nodig hebben voor de b e -r e g e n i n g op -r e s p . 100, 200, 250 en 500 h a . Het is u i t e -r a a -r d niet r e ë e l te v e r o n d e r s t e l l e n dat dan voor de b e r e g e n i n g van 100 ha de a r b e i d e r s een volledige dagtaak hebben. In de praktijk m o e t het m o gelijk zijn dat m e t één c o m b i n a t i e van a r b e i d en m a t e r i a a l een a a n -t a l c o m p l e x e n van 100 ha b e r e g e n d kan w o r d e n . Gaan we b i j v o o r b e e l d uit van 4 x 100 h a , dan blijven de k o s t e n voor r e g e n e e n h e i d , a r b e i d , t r e k k e r en t r a n s p o r t w a g e n gelijk, en de k o s t e n voor de o v e r i g e p o s ten w o r d e n v e r v i e r v o u d i g d (inrichting van 4 c o m p l e x e n ) . Het r e s u l
-3
t a a t is dan een k o s t p r i j s van ƒ 1, 98 p e r m op 4 complexen van 100 h a . Op de wijze zoals in het v o o r b e e l d is u i t g e r e k e n d is het mogelijk, op b a s i s van de gegevens in t a b e l 8, voor a l l e mogelijke c o m b i n a t i e s van c o m p l e x e n de k o s t p r i j s van b e r e g e n i n g te b e r e k e n e n .
10. VERGELIJKING VAN ARBEIDSKOSTEN
In hoofdstuk 7 is op b a s i s van de m e t i n g e n tijdens de p r o e v e n , het a a n t a l m a n u r e n en t r e k k e r u r e n b e r e k e n d p e r ha te b e r e g e n e n landbouw-grond. In hoofdstuk 9 is voor de b e r e k e n i n g van de e x p l o i t a t i e k o s t e n geen g e b r u i k g e m a a k t van de p e r ha b e r e k e n d e m a n u r e n en t r e k k e r -u r e n , o m d a t een d e r g e l i j k e k o s t p r i j s c a l c -u l a t i e een te o p t i m i s t i s c h e u i t k o m s t zou geven.
3
Het is nu i n t e r e s s a n t de k o s t p r i j s p e r m voor b e r e g e n i n g te v e r -gelijken, b e r e k e n d op b a s i s van de gegevens van t a b e l 3 en t a b e l 8. De i n r i c h t i n g van de a r e a l e n landbouwgrond en dus ook de k o s t e n van i n r i c h t i n g zijn in beide b e r e k e n i n g s m e t h o d e n gelijk. Het v e r s c h i l in k o s t -p r i j s zit in de b e n a d e r i n g van de inzet van a r b e i d en t r e k k r a c h t .
22
T a b e l 9. Vergelijking van a r b e i d - en t r e k k e r k o s t e n bij b e r e g e n i n g op 1152 ha, b e r e k e n d volgens de gegevens van t a b e l 3 en t a b e l 8. A r b e i d : ƒ 1 1 , - p e r u u r ; t r e k k e r : ƒ 8, - p e r u u r u r e n / h a (tabel 3) gld/hé a r b e i d s k o s t e n op 1152 ha a r b e i d s k o s t e n op 1152 ha (tabel 8) a r b e i d t r e k k e r 1 , 8 - 2 , 3 0 , 4 - 0 , 5 1 9 , 8 0 - 2 5 , 3 0 3 , 2 0 4 , -22 8 0 9 , 6 0 - 29 1 4 5 , 6 0 3 686, 4 608, -40 8 3 7 , 5 0 5 9 4 0 ,
-Uit de gegevens in t a b e l 9 volgt dat de a r b e i d s k o s t e n , b e r e k e n d op b a s i s van de w e r k e l i j k e a r b e i d s p r e s t a t i e s , v e e l h o g e r u i t k o m e n dan b e r e k e n d op b a s i s van het m i n i m u m a a n t a l m a n u r e n p e r h a . Deze v e r s c h i l l e n in a r b e i d s k o s t e n l e r e n dat voor de b e r e k e n i n g van de e x -p l o i t a t i e k o s t e n o-p g r o t e a a n e e n g e s l o t e n c o m -p l e x e n landbouwgrond m o e t w o r d e n uitgegaan van de w e r k e l i j k e a r b e i d s p r e s t a t i e s , z o a l s die in hoofdstuk 8 zijn b e p a a l d .
1 1 . VERREGENING IN VERKAVELDE GEBIEDEN, ALS IN DE VEENKOLONIËN
Op het p r o e f t e r r e i n in Veenhuizen w a r e n de b e r e g e n d e p e r c e l e n 350 m b r e e d . In de Veenkoloniën zijn de k a v e l s over het a l g e m e e n m i n d e r b r e e d en m e n kan zich afvragen of de v e r r e g e n i n g s m e t h o d e m e t conventionele b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r in een v e r k a v e l d gebied a l s de Veenkoloniën t o e p a s b a a r i s . De landbouwgronden in de V e e n k o l o niën zijn g e k e n m e r k t door lange s m a l l e k a v e l s , d o o r s n e d e n m e t w i j -ken en sloten in de l e n g t e r i c h t i n g . Bij b e s t u d e r i n g van s t a f k a a r t e n 1 : 25 000 blijkt de k a v e l b r e e d t e te v a r i ë r e n van 75 tot 135 m . De k a -v e l s liggen twee bij twee en w o r d e n g e s c h e i d e n door een sloot in de l e n g t e r i c h t i n g . De wijken t u s s e n twee k a v e l s zijn in s o m m i g e g e b i e -den nog in t a c t , in a n d e r e gebie-den w o r d e n ze niet m e e r o n d e r h o u d e n en zijn s o m s r e e d s g e d e m p t . De b r e e d t e van twee k a v e l s inclusief de l e n g t e s l o o t v a r i e e r t van 150 tot 270 m . W a n n e e r in een d e r g e l i j k v e r -k a v e l d gebied v e r r e g e n i n g m e t conventionele a p p a r a t u u r m o e t w o r d e n
23
u i t g e v o e r d , zal het noodzakelijk zijn m e t h e t b e r e g e n i n g s m a t e r i a a l o v e r de nodige e l a s t i c i t e i t te kunnen b e s c h i k k e n . 1 1 ' 1 1 1 1 1 ' / / / ' 1 -K -K / , , t 1 ' ' • / / f -K -K , ' • • • F i g . 5. B e r e g e n i n g s p l a n op gronden m e t v e r s c h i l l e n d e p e r c e e l s b r e e d t e en v e r k a v e l d volgens Veenkolo-n i a l e p a t r o Veenkolo-n e Veenkolo-n r e g e n l e i d i n g = = = = = lengte sloot \ \ \ \ \ wijk o p s t e l l i n g s p l a a t s s p r o e i e r s —K a a n s l u i t i n g o n d e r g r o n d s e leiding
In fig. 5 zijn een d r i e t a l v o o r b e e l d e n gegeven van v e r k a v e l i n g S ' p a t r o n e n die in de Veenkoloniën en o v e r i g e veenontginningsgronden in M i d d e n D r e n t e en N.'O. O v e r i j s s e l kunnen v o o r k o m e n . Een b e -r e g e n i n g m e t afvalwate-r in deze v o o -r b e e l d e n kan als volgt w o -r d e n u i t g e v o e r d .
a. P e r c e e l s b r e e d t e 75 m
Door de r e g e n l e i d i n g uit te leggen langs de l e n g t e s l o o t kunnen de p e r c e l e n aan w e e r s z i j d e n van de sloot w o r d e n b e r e g e n d . Met het u i t l e g g e n van de snelkoppelingsbuizen kan bij elke v e n t i e l a a n s l u i t i n g
een plank o v e r de sloot w o r d e n gelegd. Wanneer nu de s p r o e i e r v e r -p l a a t s t m o e t worden n a a r het a n d e r e -p e r c e e l , dan is dat -p e r c e e l via de plank snel en eenvoudig te b e r e i k e n . De nylonslangen m o e t e n 63 m lang zijn, t e r w i j l het o p s t e l l i n g s v e r b a n d van de s p r o e i e r s 1 8 x 2 1 m b e d r a a g t .
b. P e r c e e l s b r e e d t e 100 m
24
L e n g t e nylonslang 42 m , o p s t e l l i n g s v e r b a n d s p r o e i e r s 18 x 21 m . Een a n d e r e m e t h o d e i s de r e g e n l e i d i n g l a n g s de l e n g t e s l o o t te l e g g e n . De lengte van de nylonslang m o e t dan 88 m zijn; h i e r a a n kleven g r o t e b e z w a r e n . V e r p l a a t s i n g m e t h a n d k r a c h t is door twee a r b e i d e r s n a u -welijks u i t v o e r b a a r en bovendien worden de d r u k v e r l i e z e n te g r o o t . c. P e r c e e l s b r e e d t e 135 m
De r e g e n l e i d i n g w o r d t h a l v e r w e g e het p e r c e e l uitgelegd. Lengte n y l o n s l a g 60 m , o p s t e l l i n g s v e r b a n d 18 x 22 m .
Het v e r p l a a t s e n van r e g e n l e i d i n g , nylonslangen, s t a t i e v e n en s p r o e i e r s van kavel n a a r kavel zal v r i j veel tijd v r a g e n indien a l l e wijken nog aanwezig zijn. Alle genoemde m a t e r i a l e n m o e t e n dan w o r den opgeladen. Indien de wijken zijn g e d e m p t kunnen de slangen g e m a k k e l i j k van de ene n a a r de a n d e r e kavel w o r d e n g e t r o k k e n , h i e r -voor is nauwelijks e x t r a tijd nodig.
Van g r o t e b e t e k e n i s i s u i t e r a a r d de k a v e l l e n g t e . Wanneer de r e g e n l e i d i n g 350 m i s , i s het i d e a a l indien de k a v e l s n x 350 m lang zijn; n = 1, 2, 3 e n z . Het a a n t a l o n d e r g r o n d s e leidingen kan dan tot een m i n i m u m w o r d e n b e p e r k t .
12. EXPLOITATIEKOSTEN VOOR VERREGENING AFVALWATER VAN DE A A R D A P P E L M E E L F A B R I E K 'TONDEN' IN FOXHOL
W a n n e e r de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k ' T o n d e n ' van Koninklijke Scholten-Honig N. V. te Foxhol het afvalwater van de f a b r i e k , door m i d d e l van b e r e g e n i n g op landbouwgronden, wil v e r w e r k e n , dan k u n -nen, op b a s i s van b e r e k e n i n g e n in de voorafgaande hoofdstukken, de k o s t e n voor de b e r e g e n i n g w o r d e n b e r e k e n d .
De g r o n d g e d a c h t e van de d i r e c t i e van de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k ' T o n d e n ' i s ' r e t o u r t r a n s p o r t van het afvalwater n a a r p e r c e l e n l a n d -bouwgrond w a a r v a n de a a r d a p p e l e n zijn b e t r o k k e n ' . A a n g e z i e n het t o e l e v e r i n g s a r e a a l van de a a r d a p p e l e n o v e r de p r o v i n c i e s Groningen, D r e n t e en O v e r i j s s e l v e r s p r e i d ligt, m o e t h e t afvalwater o v e r g r o t e a f s t a n d e n worden v e r v o e r d . In de gedachten van KSH zou dit t r a n s -p o r t kunnen -p l a a t s v i n d e n a l s r e t o u r v r a c h t van het a a r d a -p -p e l t r a n s -p o r t .
I
25Aangezien het t o e l e v e r i n g s a r e a a l van de a a r d a p p e l e n van de fab r i e k ' T o n d e n ' z e e r v e r s p r e i d ligt, zijn de r a y o n s w a a r v a n de a a r d -appelen w o r d e n b e t r o k k e n a l s uitgangspunt genomen. In t a b e l 10 (blz. 26) zijn de r a y o n s w e e r g e g e v e n en t e v e n s de h o e v e e l h e i d a a r d appelen die d a a r v a n wordt b e t r o k k e n . Als o p b r e n g s t van 1 ha f a b r i e k s -a -a r d -a p p e l e n is gemiddeld 40 ton -a-angehouden. Met deze gegevens is de o p p e r v l a k t e grond b e r e k e n d , w a a r o p de a a r d a p p e l e n zijn g e t e e l d . V e r d e r i s de h o e v e e l h e i d afvalwater b e r e k e n d die volgens de g e d a c h -tengang van KSH bij de v e r s c h i l l e n d e r a y o n s b e h o o r t .
V e r w e r k i n g van het a f v a l w a t e r , door m i d d e l van v e r r e g e n i n g m e t b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r , houdt in dat g r o t e complexen a a n e e n -g e s l o t e n landbouw-grond m o e t e n w o r d e n i n -g e r i c h t . In hoofdstuk 9 i s
3
b e r e k e n d dat de k o s t p r i j s p e r m afneemt n a a r m a t e het te b e r e g e -nen o p p e r v l a k g r o t e r w o r d t .
Aangenomen w o r d t dat het a r e a a l landbouwgrond, w a a r v a n de a a r d a p p e l e n worden b e t r o k k e n , zoveel mogelijk a a n e e n g e s l o t e n ligt. Het is dan mogelijk binnen het t o t a l e gebied een aantal complexen landbouwgrond te k i e z e n die zoveel mogelijk zijn a f g e s t e m d op de r a y o n o p p e r v l a k k e n en bovendien redelijk v e r s p r e i d liggen binnen het gehele t o e l e v e r i n g s a r e a a l . Dit betekent wel dat niet altijd het o p t i -m u -m o p p e r v l a k van r u i -m 1000 ha wordt g e h a a l d . De in t a b e l 11 (blz. 27) v e r m e l d e b e r e g e n i n g s a r e a l e n hebben dan ook s o m s een o p p e r v l a k van 250 h a .
Op b a s i s van b o v e n s t a a n d e uitgangspunten is in t a b e l 11 een b e -3 n a d e r i n g g e m a a k t van de k o s t e n van v e r r e g e n i n g van 425 000 m afv a l w a t e r afvan de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k ' T o n d e n ' binnen het t o e l e afv e -r i n g s a -r e a a l . Voo-r de o p p e -r v l a k t e n 500 en 1000 ha is de k o s t p -r i j s p e -r
3
m uit t a b e l 8 gebruikt en voor de o p p e r v l a k t e n 250 ha is e r v a n u i t -gegaan dat één c o m b i n a t i e van a r b e i d en m a t e r i a a l op 2 x 250 ha kan w o r d e n i n g e z e t .
26
Tabel 10. Gebieden w a a r v a n de aardappelen voor de a a r d a p p e l m e e l -fabriek 'Tonden' te Foxhol w o r d e n betrokken, hoeveelheid aardappelen per rayon in hl en tonnen, hoeveelheid
afval-3
water ( m ) per rayon en het oppervlak (ha) w a a r v a n de
Rayon a a r d a p p e l e n zijn b e t r o k k e n hl ton a a r d . afvalwater h a Totaal: Annen Apeldoorn Appelscha Assen Beilen Dalen M . Drente Eent Gieterveen Harkstede Hardenberg Hoogeveen Hooghalen Klazienaveen Kolham, Kropswolde De Krim Norg Onstwedde Orvelte Oude Pekela, Nw. Pekela, Zuidw. Scheemda Schoonlo Schoonoord Smilde I Smilde n Steenwijk Ter Apel Texel Valthermond Veelerveen Veenhuizen Veluwe Winschoten Woldstreek Zevenhuizen Zorgvlied Zuidbroek Zuidlaren 5 434 274 21 400 199 545 137 700 89 425 187 449 20 500 21 900 92 450 39 050 247 430 215 530 665 625 78 250 295 000 137 800 13 000 198 200 76 800 35 200 162 050 36 600 3 000 98 930 430 330 260 600 114 170 32 850 20 035 32 200 336 975 85 000 215 975 59 450 215 325 78 700 87 350 260 450 . 132 030 331 490 1 300 8 400 5 455 11 434 1 251 1 336 5 63 9 2 380 15 093 13 147 40 603 4 773 17 995 8 406 7 93 12 902 4 685 2 147 9 885 2 233 183 6 053 26 250 15 897 6 964 2 004 1 222 1 964 20 554 5 185 25 347 3 626 13 135 4 000 5 323 15 887 8 054 430 938 1 690 10 920 7 092 14 864 1 626 1 737 7 330 3 094 20 674 17 091 52 784 6 205 23 3 94 10 928 1 031 16 773 6 091 2 791 12 851 2 903 238 7 846 34 125 20 666 9 053 2 605 1 589 2 553 26 720 6 741 32 951 4 714 17 076 6 240 6 920 20 653 10 470 7860 30 200 130 270 30 30 130 60 360 310 970 110 420 200 20 300 110 50 230 50 5 140 630 380 165 50 30 50 490 120 600 90 310 100 120 380 190
I
I
27
T a b e l 1 1 . E x p l o i t a t i e k o s t e n van de v e r r e g e n i n g op een a a n t a l c o m -plexen landbouwgrond binnen het t o e l e v e r i n g s a r e a a l van a a r d a p p e l e n voor de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k 'Tonden' in Foxhol Veenhuizen Norg H a r k s t e d e W o l d s t r e e k Kolham Zuidbroek Beilen H a r d e n b e r g K l a z i e n a v e e n V e e l e r v e e n Smilde Hoogeveen TOTAAL O p p e r v l a k ha 250 250 250 250 250 2 5 0 250 250 500 500 1000 1000 , 5000 ha • Hoev. 21 21 21 21 21 21 21 21 42 4 2 85 85 425 afvalwater 3 250 2 5 0 250 250 2 5 0 2 5 0 2 5 0 2 5 0 500 500 000 000 000 m3 Exploitatieko s t e n gld. 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 34 2 2 6 , 4 8 61 200, 61 200, 89 250, 89 250, -ƒ 574 7 1 1 , 8 4 De b e r e k e n d e e x p l o i t a t i e k o s t e n in t a b e l 11 hebben a l l e e n b e t r e k -king op de k o s t e n van b e r e g e n i n g in het b e r e g e n i n g s a r e a a l . De k o s t e n voor h e t t r a n s p o r t van h e t afvalwater van de fabriek n a a r de t u s s e n -o p s l a g e n zijn h i e r i n niet i n b e g r e p e n .
1 3 . SAMENVATTING EN CONCLUSIES
1. In een a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k te Smilde w o r d t een nieuwe m e t h o d e van zetmeelwinning t o e g e p a s t , w a a r m e e het w a t e r v e r b r u i k p e r ton a a r d a p p e l e n , in v e r g e l i j k i n g tot de oude m e t h o d e , i s v e r l a a g d tot
3
0, 5 m p e r ton a a r d a p p e l e n . Het gevolg is dat de c o n c e n t r a t i e van afvalstoffen in h e t p r o c e s w a t e r aanzienlijk is verhoogd.
2. Een mogelijke o p l o s s i n g voor de z u i v e r i n g van het afvalwater is v e r r e g e n i n g op landbouwgrond. Voor de evaluatie van deze m e t h o d e
