• No results found

Klimaatverandering en ruimtelijke ordening : verkenning van onderzoekthema's

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Klimaatverandering en ruimtelijke ordening : verkenning van onderzoekthema's"

Copied!
47
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

ˆ“>>ÌÛiÀ>˜`iÀˆ˜}Ê

i˜Ê

ÀՈ“ÌiˆŽiÊ

œÀ

`i˜ˆ˜}\

ÛiÀŽi˜˜ˆ˜}Ê Û>˜Ê œ˜`iÀâœiŽÌ…i“>½ à ,>««œÀÌÊ ˜À °Ê äänÉÓään

ˆ“>>ÌÛiÀ>˜`iÀˆ˜}Ê

i˜Ê

ÀՈ“ÌiˆŽiÊ

œÀ

`i˜ˆ˜}\

ÛiÀŽi˜˜ˆ˜}Ê Û>˜Ê œ˜`iÀâœiŽÌ…i“>½ à Ê

Ê>Žˆ˜}Ê

`iÌ>ÃÊ

Vœ«iÊ

܈̅Ê

̅iÊ

iv

viVÌÃÊ

œvÊ

Vˆ“>ÌiÊ

V…>˜}i

,>««œÀÌÊ ˜À °Ê äänÉÓään "˜`iÀÊ Ài`>V̈iÊ Û>˜\ *À œv°`À °Ê *iÌiÀÊ *°°Ê ÀˆiÃÃi˜ £]Ê À°Ê œÀÀˆiÊ `iÊ *>ÌiÀ Ó]Ê *À œv°`À °Ê /iœÊ °°Ê -«ˆÌ £ ­£®Ê 1˜ˆÛiÀÈÌiˆÌÊ 1ÌÀ iV…Ì]Ê >VՏÌiˆÌÊ iœÜiÌi˜ÃV…>««i˜]Ê ­Ó®Ê *À œ}À>““>LÕÀ i>ÕÊ ˆ“>>ÌÊ ÛœœÀÊ ,Ո“Ìi - Ê ™Çn‡™ä‡nn£x‡ääÎ‡È ˆÌÊ œ«œœ«`iL>ÌÊ ˆÃÊ }i…œÕ`i˜Ê ˆ˜Ê …iÌÊ Ž>`iÀÊ Û>˜Ê `iÊ ˜>̈œ˜>iÊ œ˜`iÀâœiŽ«À œ}À>““>½ ÃÊ ˆ“>>ÌÊ ÛœœÀÊ ,Ո“ÌiÊ i˜Ê i˜˜ˆÃÊ ÛœœÀÊ ˆ“>>Ì°

(2)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 ii C o p y ri g h t @ 2 0 0 8 N a ti o n a a l O n d e rz o e k p ro g ra m m a K lim a a t v o o r R u im te (KvR). Alle rechten vo orbe hou den. Niets uit d e z e u it g a v e m a g w o rd e n v e rm e n ig v u ld ig d , in g e a u to m a ti s e e rd e b e s ta n d e n o p g e s la g e n e n /o f o p e n b a a r g e m a a k t d o o r m id d e l v a n d ru k , fo to k o p ie , m ic ro fi lm , g e lu id s b a n d o f o p w e lk e a n d e re w ijz e o o k , z o n d e r v o o ra fg a a n d e s c h ri ft e lij k e t o e s te m m in g v a n h e t N a ti o n a a l O n d e rz o e k p ro g ra m m a K lim a a t voor Ruimt e . In overeen ste mming met artikel 15a van h e t N e d e rl a n d s e a u te u rs re c h t is h e t to e g e s ta a n d e le n v a n d e z e p u b lic a ti e t e c it e re n , d a a rb ij g e b ru ik make nd van een duid e lijke refere ntie n aar de ze p u b lic a ti e . Aansp ra k elij kheid H o e w e l u it e rs te z o rg i s b e s te e d a a n d e i n h o u d v a n d e z e p u b lic a ti e a a n v a a rd e n d e S ti c h ti n g K lim a a t v o o r R u im te , d e l e d e n v a n d e z e o rg a n is a ti e , d e a u te u rs v a n d e z e p u b lic a ti e e n h u n o rg a n is a ti e s , n o c h d e s a m e n s te lle rs e n ig e a a n s p ra k e lij k h e id v o o r o n v o lle d ig h e id , o n ju is th e id o f d e g e v o lg e n d a a rv a n . Gebruik van de inho ud va n deze publi c atie is v o o r d e v e ra n tw o o rd e lij k h e id v a n d e g e b ru ik e r. K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g iii

In

h

o

u

d

s

o

p

g

a

v

e

V o o rw o o rd v 1 . In le id in g 1 2 . Z w a lu w s ta a rt e n t u s s e n t e le o c ra ti e e n n o m o c ra ti e 3 2 .1 R e le v a n ti e v a n p la n o lo g is c h o n d e rz o e k v o o r k lim a a tb e le id 3 2 .2 V e rs c h u iv e n d e p a n e le n v a n r u im te lij k e r e g e lg e v in g e n p la n n in g i n N e d e rl a n d 5 2 .3 T e le o c ra ti e e n n o m o c ra ti e 7 2 .4 F ra m in g v a n s o c ia le n o rm e n 1 2 2 .5 G o v e rn a n c e 1 4 2 .6 C o n c lu s ie s 1 5 3 . K lim a a tv e ra n d e ri n g i n h e t ru im te lij k e o rd e n in g s re c h t? 1 7 3 .1 In le id in g 1 7 3 .2 E n k e le u it g a n g s p u n te n i n h e t n a ti o n a le r u im te lij k e o rd e n in g s re c h t 1 8 3 .3 H e t ru im te lij k e o rd e n in g s re c h t e n k lim a a tv e ra n d e ri n g 2 1 3 .4 O n d e rz o e k v ra g e n 2 4 4 . S tu ri n g s v ra a g s tu k k e n i n d e r e la ti e t u s s e n l a n d -u s e e n k lim a a tv e ra n d e ri n g 2 5 4 .1 P la a ts b e p a lin g 2 5 4 .2 E e n i n s ti tu ti o n e e l-e c o n o m is c h p e rs p e c ti e f 2 6 4 .3 C o n c lu s ie 2 9 5 . O p m a a t 3 1 5 .1 K e n n is v o rm in g a ls p ro c e s v a n s o c ia le i n te ra c ti e e n b e te k e n is g e v in g 3 1 5 .2 A d a p ta ti e v o o rs te lb a a r e n b e s p re e k b a a r m a k e n 3 2 5 .3 H e t b e n o e m e n v a n o n z e k e rh e id 3 4 5 .4 D e b ijd ra g e v a n d e p la n o lo g ie 3 5 5 .5 In te e n t ra n s d is c ip lin a ir w e rk e n 3 5 6 . E e n g u n s ti g k lim a a t v o o r h o o g w a a rd ig e g e b ie d s o n tw ik k e lin g 3 9 6 .1 In le id in g 3 9 6 .2 P a ra d o x 1 : z ij d ie w ill e n d o m in e re n o n tb e re n k e n n is e n k u n d e o m d a t te d o e n 4 0 6 .3 P a ra d o x 2 : z ij d ie k u n n e n d o m in e re n d o d e n v a a k v e e l z e lf s tu re n d v e rm o g e n 4 1 6 .4 C o n s e q u e n ti e s v o o r r u im te e n k lim a a t 4 2 6 .5 C o n c lu s ie 4 4

(3)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 iv 7 . V e rs la g v a n h e t d e b a t d .d . 1 3 m a a rt 2 0 0 8 4 7 7 .1 O p e n in g 4 7 7 .2 A c h te rg ro n d d e b a t e n k a d e r: A R K , K v R e n K v K 4 8 7 .3 K lim a a tp ro b le m a ti e k e n b e la n g v a n r u im te lij k e a d a p ta ti e 5 1 7 .4 R u im te lij k e p e rs p e c ti e v e n , e e n v o o rb e e ld 5 2 7 .5 D e M a tr ix : ru im te lij k e s c e n a ri o ’s e n d e v ie r P ’s 5 4 7 .6 K o rt e p re s e n ta ti e s d o o r d e v ijf e s s a y is te n 5 6 7 .7 D is c u s s ie ro n d e 6 2 7 .8 H o o fd p u n te n s a m e n g e v a t 6 2 7 .9 A fs lu it in g : fo llo w -u p n a d e z e b ije e n k o m s t 7 1 8 . E e n g e s p a n n e n r e la ti e : k lim a a tv e ra n d e ri n g e n ru im te lij k e o rd e n in g 7 3 8 .1 In le id in g 7 3 8 .2 S p a n n in g s v e ld e n 7 4 8 .3 T o t s lo t 7 7 L it e ra tu u r 7 9 B ijl a g e 1 . O v e r d e a u te u rs 8 3 B ijl a g e 2 . D e e ln e m e rs o p lo o p d e b a t P la n o lo g ie 8 5 K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g v

V

o

o

rw

o

o

rd

V o o r u lig t h e t v e rs la g v a n h e t o p lo o p d e b a t K lim a a tv e ra n d e ri n g e n P la n o lo g ie , g e h o u d e n o p 1 3 m a a rt 2 0 0 8 . In d it d e b a t h e e ft e e n d e rt ig ta l N e d e rl a n d s e w e te n s c h a p p e rs e n b e le id s m e n s e n v e rk e n d w e lk e k e n n is n o d ig is o p h e t te rr e in v a n d e p la n o lo g ie , b e s tu u rs k u n d e e n h e t ru im te lij k e o rd e n in g s re c h t o m N e d e rl a n d k lim a a tb e s te n d ig i n t e r ic h te n . H e t d e b a t is g e ïn it ie e rd d o o r d e t w e e n a ti o n a le o n d e rz o e k p ro g ra m m a ’s o p h e t g e b ie d v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g : h e t in 2 0 0 4 g e s ta rt e K lim a a t v o o r R u im te e n h e t in 2 0 0 8 b e g in n e n d e K e n n is v o o r K lim a a t. N a v ie r ja a r lo o p ti jd v a n K lim a a t v o o r R u im te is e r k lim a a tk e n n is b e s c h ik b a a r g e k o m e n d ie h e t m o g e lij k m a a k t to e k o m s ti g e i n v e s te ri n g e n i n r u im te lij k e o rd e n in g e n in fr a s tr u c tu u r te b e s c h o u w e n in h e t lic h t v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g . V a n u it d it lo p e n d e p ro g ra m m a w o rd e n d a a ro m in it ia ti e v e n g e n o m e n d ie k e n n is n a d e r te p re c is e re n e n o p d e r u im te lij k e o rd e n in g s a g e n d a t e k ri jg e n . In d e p ra k ti jk b lij k t d a t e r v o o ra l o o k k e n n is n o d ig is v a n s o c io -e c o n o m is c h e , p la n o lo g is c h e , b e s tu u rl ijk e e n ju ri d is c h e s y s te m e n , d ie te n g ro n d s la g lig g e n a a n d e ru im te lij k e o rd e n in g . H e t o n d e rz o e k p ro g ra m m a K e n n is v o o r K lim a a t h e e ft v a n a f h e t b e g in v a n h a a r p ro g ra m m e ri n g fo rs in g e z e t o p o n d e rz o e k n a a r w a t k lim a a tv e ra n d e ri n g b e te k e n t v o o r ru im te lij k e in v e s te ri n g e n . D e h o ts p o tb e n a d e ri n g m e t v ra a g g e s tu u rd o n d e rz o e k b in n e n d it p ro g ra m m a is h ie rv a n e e n d u id e lij k e i llu s tr a ti e . V a n u it d it n ie u w e p ro g ra m m a b e s ta a t e c h te r b e h o e ft e a a n e e n a rt ic u la ti e v a n d e k e n n is v ra g e n o p d e m e e r s o c io -e c o n o m is c h e e n b e s tu u rl ijk e g e b ie d e n v a n d e r u im te lij k e o rd e n in g . D a a ro m h e b b e n d e tw e e o n d e rz o e k p ro g ra m m a ’s d e h a n d e n in e e n g e s la g e n e n g e z a m e n lij k d it o p lo o p d e b a t g e o rg a n is e e rd .

(4)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 v i H e t d e b a t w a s l e v e n d ig e n v a n h o o g n iv e a u . H e t h e e ft g e re s u lt e e rd i n e e n g ro o t a a n ta l k e n n is v ra g e n . D e b e id e k e n n is p ro g ra m m a ’s z u lle n d e z e o n d e rz o e k v ra g e n g e z a m e n lij k v e rd e r u it w e rk e n e n p ri o ri te it e n s te lle n i n h e t u it z e tt e n v a n n a d e r o n d e rz o e k o p h e t g e b ie d . W e w e n s e n u v e e l le e s p le z ie r e n h o p e n d a t d e v ra g e n o o k u z u lle n in s p ir e re n to t c re a ti e v e e n p ra k ti s c h b ru ik b a re id e e ë n v o o r e e n k lim a a tb e s te n d ig e i n ri c h ti n g . P ie r V e lli n g a P a v e l K a b a t K e n n is v o o r K lim a a t K lim a a t v o o r R u im te V o o rz it te r R a a d v a n B e s tu u r W e te n s c h a p p e lij k d ir e c te u r K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 1

1

.

In

le

id

in

g

P e te r D ri e s s e n , F lo rr ie d e P a te r e n T e jo S p it D a t h e t m o n d ia le k lim a a t v e ra n d e rt , is d o o r h e t IP C C 1 i n h a a r ra p p o rt a g e v a n 2 0 0 7 o n o m s to te lij k v a s tg e s te ld . O o k in N e d e rl a n d is d e k lim a a tv e ra n d e ri n g n u a l m e rk b a a r e n d e v e rw a c h ti n g i s d a t d e e ff e c te n o v e r e n k e le d e c e n n ia n o g v e e l m e e r v o e lb a a r w o rd e n . H e t K N M I h e e ft v e rs c h ill e n d e s c e n a ri o ’s v o o r k lim a a tv e ra n d e ri n g o p g e s te ld . H e t is n u n o g n ie t b e k e n d w e lk s c e n a ri o in d e to e k o m s t h e t m e e s t v a lid e z a l b lij k e n . D e w e te n s c h a p p e lij k e b e w ijs v o e ri n g v o o r k lim a a tv e ra n d e ri n g w o rd t w e lis w a a r s te e d s b e te r, m a a r o v e r d e w ijz e w a a ro p h e t k lim a a t z a l v e ra n d e re n b lij v e n g ro te o n z e k e rh e d e n o n ts ta a n . D e z e o n z e k e rh e d e n h e b b e n n ie t a lle e n b e tr e k k in g o p d e a a rd v a n h e t v e rs c h ijn s e l (d e m a te w a a ri n h e t k lim a a t v e ra n d e rt e n d e t e rm ijn w a a ro p d e e ff e c te n z ic h d o e n g e ld e n ), m a a r o o k o p d e g e v o lg e n e rv a n ( ri s ic o ’s ) v o o r N e d e rl a n d e n d e o n s o m ri n g e n d e l a n d e n , a ls m e d e o p d e m e e s t o p ti m a le s tr a te g ie ë n o m d e m o g e lij k e g e v o lg e n e ff e c ti e f h e t h o o fd t e b ie d e n . H e t v ra a g s tu k r a a k t d e w ijz e v a n i n ri c h ti n g e n g e b ru ik v a n o n z e r u im te e n z a l m e d e b e p a le n d w o rd e n v o o r lo c a ti e b e s lis s in g e n . K lim a a tv e ra n d e ri n g is d a a rm e e ru im te lij k re le v a n t. D a a ro m h e e ft d e o v e rh e id e e n p o lit ie k e a m b it ie v a s tg e le g d i n d e n a ti o n a le a d a p ta ti e s tr a te g ie ‘ M a a k r u im te v o o r k lim a a t’ (2 0 0 7 ) o m N e d e rl a n d k lim a a tb e s te n d ig t e m a k e n e n o o k i n d e t o e k o m s t b ij ru im te lij k e in ri c h ti n g s v ra a g s tu k k e n re k e n in g te h o u d e n m e t k lim a a tv e ra n d e ri n g . E e n h e rn ie u w d e v is ie o p d e in ri c h ti n g v a n N e d e rl a n d i s d e rh a lv e n o o d z a k e lij k . D ie v is ie m o e t g e b a s e e rd z ijn o p d e a c tu e le s ta n d v a n d e w e te n s c h a p p e lij k e k e n n is . B ij h e t o p s te lle n v a n d ie v is ie m o e te n v e rs c h ill e n d e b e la n g e n e n w a a rd e n i n o n z e m a a ts c h a p p ij 1 IP C C i s d e I n te rg o v e rn m e n ta l P a n e l o n C lim a te C h a n g e .

(5)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 2 w o rd e n b e tr o k k e n , a ls m e d e d e d a a rb ij b e h o re n d e v e rs c h ill e n d e v is ie s o p h e t p ro b le e m e n d e o p lo s s in g e rv a n . D ie v is ie m o e t o o k re k e n in g h o u d e n m e t d e w ijz e w a a ro p d e w e te n s c h a p h a a r in h o u d e lij k e b ijd ra g e o p ti m a a l k a n l a te n r e n d e re n i n d e z e m a a ts c h a p p e lij k e c o n te x t. D e n a ti o n a le o v e rh e id h e e ft b e s lo te n h e t w e te n s c h a p p e lij k o n d e rz o e k n a a r k lim a a tv e ra n d e ri n g e n d e i m p lic a ti e s d a a rv a n v o o r d e r u im te lij k e in ri c h ti n g t e o n d e rs te u n e n . D a a rt o e z ijn t w e e o n d e rz o e k p ro g ra m m a ’s i n h e t le v e n g e ro e p e n , K lim a a t v o o r R u im te ( 2 0 0 4 -2 0 0 8 ) e n K e n n is v o o r K lim a a t (2 0 0 7 -2 0 1 3 ). H e t w e te n s c h a p p e lij k o n d e rz o e k d a t v ia b e id e p ro g ra m m a ’s w o rd t o n d e rs te u n d , d ie n t b e le id s re le v a n t te z ijn e n n a ti o n a le e n re g io n a le a d a p ta ti e s tr a te g ie ë n te o n d e rs te u n e n . T o t o p h e d e n h e b b e n p la n o lo g e n , b e s tu u rs k u n d ig e n e n j u ri s te n z ic h n a u w e lij k s b e z ig g e h o u d e n m e t h e t k lim a a tv ra a g s tu k . B e id e p ro g ra m m a ’s h e b b e n z ic h d a a ro m v o o rg e n o m e n te in v e s te re n in d it ty p e s o c ia a l-w e te n s c h a p p e lij k o n d e rz o e k . V o ld o e n d e re d e n d u s o m h e t v e ld v a n w e te n s c h a p p e rs b ij e lk a a r te b re n g e n e n d e v ra a g t e v e rk e n n e n w e lk e ty p e n o n d e rz o e k z in v o l z o u d e n k u n n e n z ijn . In d it r a p p o rt w o rd t v e rs la g g e d a a n v a n e e n o p lo o p d e b a t, g e h o u d e n o p 1 3 m a a rt 2 0 0 8 i n U tr e c h t, v o o r p la n o lo g e n , b e s tu u rs k u n d ig e n e n j u ri s te n o v e r h e t v ra a g s tu k v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g . A a n v ijf w e te n s c h a p p e rs i s g e v ra a g d o m , te r v o o rb e re id in g v a n h e t d e b a t, e e n e s s a y te s c h ri jv e n v a n u it v e rs c h ill e n d e in v a ls h o e k e n . D e e s s a y s m o e s te n e e n a n tw o o rd g e v e n o p d e v ra a g h o e p la n o lo g is c h , b e s tu u rs k u n d ig e n /o f ju ri d is c h o n d e rz o e k d ie n s tb a a r z o u k u n n e n z ijn a a n d e o n tw ik k e lin g v a n k lim a a ta d a p ta ti e s tr a te g ie ë n e n w e lk e o n d e rz o e k th e m a ’s e n v ra g e n i n d a t v e rb a n d v a n b e la n g k u n n e n w o rd e n g e a c h t. D ie v ra a g i s v o o rg e le g d a a n p ro f. W ill e m S a le t (U v A ), m r. T o o n d e G ie r (U U ), p ro f. T e jo S p it ( U U ), p ro f. A rn o ld v a n d e r V a lk ( W U R ) e n p ro f. G e e rt T e is m a n ( E U R ). D e d o o r h e n g e s c h re v e n e s s a y s z ijn i n d it ra p p o rt i n te g ra a l o p g e n o m e n ( h o o fd s tu k k e n 2 t o t e n m e t 6 ). D e e s s a y s z ijn ti jd e n s h e t d e b a t to e g e lic h t, w a a rn a g e d is c u s s ie e rd is o v e r m o g e lij k re le v a n te o n d e rz o e k th e m a ’s e n o n d e rz o e k v ra g e n . D e z e to e lic h ti n g w e rd v o o ra f g e g a a n d o o r e n k e le a lg e m e n e i n le id in g e n o v e r k lim a a tv e ra n d e ri n g e n h e t v ra a g s tu k v a n ru im te lij k e o rd e n in g d o o r ir . F lo rr ie d e P a te r, p ro f. P a v e l K a b a t, d rs . M a ri a n n e K u ijp e rs -L in d e e n i r. D ir k S ijm o n s . H e t v e rs la g v a n h e t d e b a t is t e v in d e n i n h o o fd s tu k 7 v a n d it r a p p o rt . In h e t a fs lu it e n d e h o o fd s tu k 8 w o rd t e e n p o g in g g e d a a n o m u it d e e s s a y s e n h e t d e b a t e n k e le a lg e m e n e l ijn e n t e t re k k e n , d ie b o u w s te n e n k u n n e n v o rm e n v o o r d e v e rd e re o n d e rz o e k p ro g ra m m e ri n g . K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 3

2

.

Z

w

a

lu

w

s

ta

a

rt

e

n

t

u

s

s

e

n

t

e

le

o

c

ra

ti

e

e

n

n

o

m

o

c

ra

ti

e

U it g a n g s p u n te n v o o r o n d e rz o e k n a a r d e p o te n ti e s v a n m a te ri ë le re g e lg e v in g i n d e p la n o lo g ie m e t h e t o o g o p m it ig a ti e e n a d a p ta ti e v a n k li m a a tv e ra n d e ri n g W ill e m S a le t 2 .1 R e le v a n ti e v a n p la n o lo g is c h o n d e rz o e k v o o r k li m a a tb e le id D e b e s tu d e ri n g v a n d e v e ra n d e ri n g e n v a n h e t k lim a a t, d e m o g e lij k h e d e n o m z u lk e v e ra n d e ri n g e n te b e ïn v lo e d e n e n d e g e v o lg e n e n ig s z in s te b e h e e rs e n , h o u d t w e te n s c h a p p e rs v a n z e e r v e rs c h ill e n d e a c h te rg ro n d b e z ig . E e n o n d e rz o e k p ro g ra m m a n a a r k lim a a tb e le id m o e t d a n o o k b ij u it s te k in te rd is c ip lin a ir w o rd e n o p g e z e t. V a n u it d ie a lg e m e n e p o s it ie b e p a lin g z a l ik e e n s p e c if ie k e in b re n g v a n u it d e p la n o lo g ie p ro b e re n t e d u id e n . D e p la n o lo g ie h e e ft z ic h n o o it g e s p e c ia lis e e rd i n d e w e te n s c h a p p e lij k e a n a ly s e v a n k lim a a tv e rs c h ijn s e le n e n o o k n ie t in d e m o g e lij k e v e rk la ri n g v a n v e ra n d e ri n g e n in h e t k lim a a t. V o o r d e p la n o lo g ie i s h e t k lim a a t e e n e x te rn e c o n d it ie , e e n w e z e n lij k e c o n d it ie o n g e tw ijf e ld , m a a r n ie t e e n z e lf s ta n d ig s tu d ie -o b je c t. D e p la n o lo g ie h o u d t z ic h v o o ra l b e z ig m e t d e v ra a g h o e m a a ts c h a p p e lij k e o n tw ik k e lin g e n e n r u im te lij k e o rd e z ic h m e t e lk a a r v e rb in d e n . V o o rt s z ijn p la n o lo g e n g e ïn te re s s e e rd in d e v ra a g h o e s o c ia le in te ra c ti e s e n in te rv e n ti e s i n d ie o n d e rl in g e r e la ti e z ijn g e ïn s ti tu ti o n a lis e e rd . Z o s p e e lt h e t p la n o lo g is c h o n d e rz o e k z ic h g ro te n d e e ls a f b in n e n h e t d ri e lu ik : s a m e n le v in g , ru im te e n in s ti tu ti e s . V o o r o n d e rz o e k n a a r k lim a a tb e le id b re n g t d it e e n s p e c if ie k e i n v a ls h o e k m e t z ic h m e e . V ra a g d e p la n o lo o g n ie t h o e e n w a a ro m h e t k lim a a t v e ra n d e rt (h e t th e m a v a n k lim a a to n d e rz o e k ), m a a r h o e m e n s e n in h u n o n d e rl in g e b e tr e k k in g e n m e t ru im te o m g a a n . D e z e la a ts te v ra a g b lij k t u it e rs t re le v a n t v o o r o n d e rz o e k n a a r k lim a a tb e le id . K lim a a tb e le id is im m e rs n ie t a lle e n o p z o e k n a a r in fo rm a ti e o v e r v e ra n d e ri n g e n i n h e t k lim a a t, m a a r o o k n a a r d e s o c ia le e n r u im te lij k e p ro c e s s e n d ie b ijd ra g e n a a n d e v e ra n d e ri n g e n

(6)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 4 v a n h e t k lim a a t e n n a a r d e m o g e lij k h e d e n o m z u lk e v e ra n d e ri n g e n t e b e ïn v lo e d e n ( d it s ta a t b e k e n d a ls d e u it d a g in g v a n m it ig a ti e ). V o o rt s i s k lim a a tb e le id g e ïn te re s s e e rd i n d e m o g e lij k h e d e n o m d e g e v o lg e n v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g s o c ia a l e n r u im te lij k o p t e v a n g e n ( d it i s d e u it d a g in g v a n a d a p ta ti e ). D e z e m it ig a ti e - e n a d a p ta ti e v ra a g s tu k k e n l ig g e n i n h e t h a rt v a n d e p la n o lo g ie . D e m a n ie r w a a ro p m e n s e n in h u n o n d e rl in g e re la ti e s o m g a a n m e t ru im te , b lij k t b in n e n d e c a te g o ri e v a n b e ïn v lo e d b a re m o g e lij k h e d e n e e n u it e rs t re le v a n te v ra a g t e z ijn . O rd e n in g e n g e b ru ik v a n r u im te w o rd e n a lg e m e e n b e s c h o u w d a ls z e e r g o e d b e ïn v lo e d b a re v a ri a b e le n in m e n s e lij k g e d ra g , b o v e n d ie n is d e im p a c t h ie rv a n o p d e b o v e n g e n o e m d e m it ig a ti e e n a d a p ta ti e v a a k a a n z ie n lij k . B ij d e o o rz a k e n v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g g a a t h e t v o o ra l o m d u u rz a a m h e id s v ra a g s tu k k e n . D e c ru c ia le v ra a g v o o r d e p la n o lo g ie is h ie r h o e d e o rd e n in g e n h e t g e b ru ik v a n r u im te e e n h o g e re m a te v a n d u u rz a a m h e id e n d a a rm e e e e n b e p e rk te r a a n ta s ti n g v a n d e k lim a a tg e s te ld h e id - k u n n e n b e v o rd e re n . D e z e v ra a g d o o rs n ijd t h e t c o m p le te ru im te lij k e b e le id s g e b ie d : v a n d e b e h o e ft e a a n s a m e n h a n g e n d e e n u it g e b a la n c e e rd e o rd e n in g v a n ru im te lij k e a c ti v it e it e n in s te d e lij k e e n la n d e lij k e g e b ie d e n t o t d e o p ti m a lis e ri n g v a n c o n d it ie s v o o r v e rk e e e n v e rv o e rs b e le id ; v a n d e o rg a n is a ti e v a n ru im te lij k e ff ic ië n t g e b ru ik v a n e n e rg ie t o t e e n s p a a rz a m e o rd e n in g v a n d e r u im te lij k e e c o n o m ie . A ls h e t a a n k o m t o p d e v e rw e rk in g v a n d e g e v o lg e n v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g (h e t a d a p ta ti e v ra a g s tu k ) z ijn e r o p n ie u w ta l v a n m o g e lij k h e d e n v o o r a a n p a s s in g . V o o r h e t p la n o lo g is c h o n d e rz o e k h e b b e n d e b e la n g ri jk s te v ra g e n h ie r b e tr e k k in g o p d e r u im te lij k e r is ic o ’s d ie z ijn v e rb o n d e n m e t d e b e h e e rs in g v a n d e g ro te n ie u w e w a te rv ra a g s tu k k e n , z o a ls in h e t b ijz o n d e r d e d iv e rs e o v e rs tr o m in g s ri s ic o ’s e n d e h ie rm e e v e rb o n d e n lo c a ti e - e n h e ri n ri c h ti n g s v ra a g s tu k k e n v a n ru im te lij k e a c ti v it e it e n , d e n ie u w e b e h o e ft e a a n r u im te v o o r w a te r (i n c lu s ie f d e h e rs c h ik k in g v a n w a te rs tr o m e n , d e r u im te lij k e v ra a g s tu k k e n m e t b e tr e k k in g t o t v e rz ilt in g , v e rd ro g in g , e tc .) . W ij s p it s e n o n z e u it g a n g s p u n te n v o o r o n d e rz o e k to e o p d e v e ra n d e ri n g s c a p a c it e it e n v a n h e t h u id ig e b e s ta n d v a n ru im te lij k e re g e lg e v in g e n p la n n in g . D e k e rn v ra a g in h e t v o o rl ig g e n d e o n d e rz o e k p ro g ra m m a i s o f h e t s y s te e m v a n r u im te lij k e r e g e lg e v in g w e l a d e q u a a t is to e g e ru s t o m ru im te lij k e m it ig a ti e e n a d a p ta ti e v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g e n – m e d e i n c o m b in a ti e h ie rm e e v ra a g s tu k k e n v a n d u u rz a a m h e id e n w a te r e ff e c ti e f te a c c o m m o d e re n . E r is n o g v e e l o n z e k e rh e id o v e r d e p re c ie z e im p a c t v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g o p d e s o c ia le e n ru im te lij k e o rd e , d a t g e ld t o o k v o o r v ra a g s tu k k e n v a n K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 5 d u u rz a a m h e id e n w a te r, m a a r in h e t lo p e n d e p ro g ra m m a K lim a a t v o o r R u im te is a fd o e n d e a a n g e to o n d d a t e r fo rs e o p g a v e n lig g e n v o o r ru im te lij k e tr a n s fo rm a ti e . W e ri c h te n o n s o p d e v ra a g n a a r h e t re s p o n s ie - e n re g u le ri n g s v e rm o g e n v a n h e t s te ls e l v a n ru im te lij k e re g e lg e v in g e n p la n n in g . G e c o n c lu d e e rd w o rd t d a t h e t g a n g b a re b e s te l v a n ru im te lij k e re g e lg e v in g e n p la n n in g n ie t is to e g e ru s t v o o r g ro te tr a n s fo rm a ti e s o m d a t h e t ru im te lij k e b e le id s s y s te e m te z e e r is to e g e s n e d e n o p d o e lg e ri c h te e n p la a ts s p e c if ie k e in te rv e n ti e s . V e rn ie u w e n d o n d e rz o e k n a a r d e m o g e lij k e b e te k e n is v a n a lg e m e e n w e rk e n d e m a te ri ë le n o rm s te lli n g lij k t d ri n g e n d g e b o d e n . E e n s te rk e re n o rm a ti e v e i n s la g v a n d e r u im te lij k e r e g e lg e v in g i s o o k n o d ig o m r ic h ti n g te g e v e n a a n b e le id d a t in to e n e m e n d e m a te w o rd t g e v o rm d in n e tw e rk e n t u s s e n v e rs c h ill e n d e p u b lie k e e n p ri v a te p a rt ije n . D e r e c e n te g ro e i v a n c o -p ro d u c ti e s v a n b e le id in ‘h o ri z o n ta le n e tw e rk e n ’ v o o r ru im te lij k e p la n n e n e n p ro je c te n le id t n ie t v a n z e lf s p re k e n d to t b e te re m it ig a ti e e n a d a p ta ti e v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g . M a te ri ë le n o rm e n v a n a lg e m e n e a a rd k u n n e n o o k a a n d e z e b e le id s p ro c e s s e n e e n ri c h ti n g g e v e n d e n o rm a ti e v e d im e n s ie to e v o e g e n . H e t v o o rs te l o m d e a a n d a c h t v a n h e t o n d e rz o e k t o e t e s p it s e n o p m a te ri ë le n o rm s te lli n g v a n a lg e m e n e s tr e k k in g , b e te k e n t v o o r d e h u id ig e c o n te x t v a n ru im te lij k e re g e lg e v in g e n p la n n in g i n N e d e rl a n d e e n i n g ri jp e n d e v e rn ie u w in g . H e t im p lic e e rt in fe it e e e n p a ra d ig m a v e rs c h u iv in g . E r w o rd t n a m e lij k v o o rg e s te ld o m n ie u w e p o te n ti e s v a n r u im te lij k e r e g e lg e v in g e n p la n n in g fu n d a m e n te e l te o n d e rz o e k e n v a n u it n o m o c ra ti s c h p e rs p e c ti e f, t e rw ijl d e b e s ta a n d e p ra k ti jk e n ju is t v a n u it te le o c ra ti s c h p e rs p e c ti e f z ijn g e ë v o lu e e rd . D e z e p ri n c ip e s w o rd e n s tr a k s u it v o e ri g to e g e lic h t. In a n d e re la n d e n is h ie rm e e a l m e e r e rv a ri n g o p g e d a a n w a a rd o o r e e n in te rn a ti o n a le o n d e rz o e k lij n v a n d it o n d e rz o e k p ro g ra m m a g e b o d e n is . V o o r in te rd is c ip lin a ir e n in te rn a ti o n a a l v e rg e lij k e n d o n d e rz o e k n a a r d e w is s e lw e rk in g tu s s e n n o m o c ra ti s c h e e n te le o c ra ti s c h e p ri n c ip e s v a n re g e lg e v in g w o rd e n in d it ra a m w e rk v o o r e e n o n d e rz o e k p ro g ra m m a e n ig e u it g a n g s p u n te n u it g e w e rk t o p h e t s n ijv la k v a n p la n n in g , re c h t e n in s ti tu ti o n e le s o c ia le w e te n s c h a p p e n . 2 .2 V e rs c h u iv e n d e p a n e le n v a n r u im te li jk e r e g e lg e v in g e n p la n n in g i n N e d e rl a n d O p 1 f e b ru a ri 2 0 0 8 v o n d i n D e lf t h e t c o n g re s ‘ V ijf ti g J a a r N o ta W e s te n d e s L a n d s ’ p la a ts o m f e e s te lij k s ti l te s ta a n b ij d e g e s c h ie d e n is v a n e e n h a lv e e e u w n a ti o n a le r u im te lij k e o rd e n in g i n N e d e rl a n d e n o m v o o ru it t e k ijk e n n a a r d e k o m e n d e d e c e n n ia . L a te r d it ja a r z a l o o k h e t in v o e ri n g s b e s lu it v a n d e g e w ijz ig d e W e t o p d e R u im te lij k e O rd e n in g (W R O ) v a n k ra c h t w o rd e n . D e z e w e t h e e ft s in d s z ijn i n tr o d u c ti e i n h e t b e g in v a n d e ja re n z e s ti g ru im 4 5 ja a r s ta n d g e h o u d e n ; d e w e tg e v e r

(7)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 6 m e e n d e t e lk e n s t e k u n n e n v o ls ta a n m e t re la ti e f k le in e a a n p a s s in g e n v a n h e t w e tt e lij k r e g im e . T o c h z ijn d e o m s ta n d ig h e d e n f o rs v e ra n d e rd . S to n d d e n a ti o n a le o v e rh e id in h e t b e g in v a n d e ja re n z e s ti g - s a m e n m e t n a ti o n a a l g e o rg a n is e e rd e p a rt n e rs - n o g s te v ig a a n h e t ro e r v a n d e a rr a n g e m e n te n v o o r d e o p b o u w v a n d e v e rz o rg in g s s ta a t e n d u s o o k v o o r d e r u im te lij k e c o n d it io n e ri n g h ie rv a n , in h e t h u id ig e g e lib e ra lis e e rd e ti jd p e rk n e e m t d e c e n tr a le o v e rh e id e e n v e e l g ro te re t e ru g h o u d e n d h e id in a c h t. D e p ra k ti jk v a n r u im te lij k e p la n n e n e n p ro je c te n i s t o c h v o o ra l e e n k w e s ti e v a n c o -p ro d u c ti e g e w o rd e n - e e n s a m e n w e rk in g tu s s e n p u b lie k e e n p ri v a te p a rt ije n - d ie n ie t z e ld e n o v e r v e rs c h ill e n d e s c h a a ln iv e a u s h e e n l o o p t. M e n s p re e k t h ie ro m o o k w e l v a n h e t o n ts ta a n v a n b e le id s p ro d u c ti e s in e e n c o n te x t v a n m u lt i-a c to r a n d m u lt i-le v e l g o v e rn a n c e . D e o v e rh e id h e e ft i n d e z e v e e ls o o rt ig e a rr a n g e m e n te n n ie t m e e r v a n z e lf s p re k e n d h e t in it ia ti e f. N a t w in ti g j a a r lib e ra lis a ti e k u n n e n d e v e rh o u d in g e n i n d e p ra k ti jk v a n d e b e le id s p ro d u c ti e s i n v e e l g e v a lle n w e lli c h t b e te r a ls n e v e n s c h ik k e n d d a n a ls b o v e n s c h ik k e n d g e ty p e e rd w o rd e n e n v e rs c h u if t o o k d e ju ri d is c h e a a rd v a n d e z e v e rh o u d in g e n g e le id e lij k v a n ‘ h ie ra rc h is c h ’ n a a r ‘c o n tr a c tu e e l’. D it g e ld t o o k v o o r h e t ru im te lij k e b e le id s g e b ie d . In f e it e w a s é é n v a n d e o v e rw e g in g e n a c h te r d e r e c e n te w ijz ig in g v a n d e W R O o m d e v e rs c h ill e n d e o v e rh e id s la g e n e lk m e e r a u to n o m ie te g e v e n e n o m b e s lu it e n o v e r p ro je c te n u it d e p la n m a ti g e s a m e n h a n g te h a le n . H ie rd o o r k u n n e n d e v e rs c h ill e n d e b e s tu u rs la g e n n ie t a lle e n z e lf s ta n d ig e r p ro je c te n o p p a k k e n m a a r w o rd t o o k d e d e u r g e o p e n d v o o r c o a lit ie s m e t e x te rn e m a a ts c h a p p e lij k e p a rt ije n . D e v e rn ie u w d e w e t p ro b e e rt o p d e z e m a n ie r m e e r ru im te te s c h e p p e n v o o r h e t b e g in s e l v a n c o n tr a c tu e le v e rh o u d in g e n i n p la a ts v a n d e v e le b e s tu u rs in te rn e s a m e n h a n g e n d ie t o t d u s v e rr e i n h e t ru im te lij k e p la n s te ls e l w a re n v o o rz ie n . O v e ri g e n s m o e t m e n m a a r h o p e n d a t d e z e o v e rh e d e n n u n ie t e lk a a r in d e h a re n g a a n v lie g e n e n o o k e x te rn in c o n fl ic te re n d e c o a lit ie s t e re c h t k o m e n ( h e t a n tw o o rd o p d e v ra a g h o e d a t v o o rk o m e n m o e t w o rd e n , h e e ft d e w e tg e v e r b e w a a rd t o t h e t n o g t e v e rs c h ijn e n i n v o e ri n g s b e s lu it o p d e g e w ijz ig d e W R O ). E v e n o p v a lle n d is d e p o s it ie v e ra n d e ri n g v a n d e n a ti o n a le ru im te lij k e o v e rh e id z e lf . B in n e n h e t m in is te ri e v a n V R O M g o ld d e R ijk s p la n o lo g is c h e D ie n s t (R P D ) ti e n ta lle n ja re n a ls h e t c e n tr u m v a n n a ti o n a le r u im te lij k e p la n n in g . D it w a s d e p la a ts w a a r n ie u w e r u im te lij k e p la n n e n e n b e le id s lij n e n v o o r N e d e rl a n d w e rd e n u it g e z e t, m e t im p a c t v o o r m e n ig e b e le id s s e c to r. H o e w e l d e W R O i n p ri n c ip e e e n s u b s id ia ir e g ro n d s la g h a d , k o n e r g e e n m is v e rs ta n d o v e r b e s ta a n d a t d e n a ti o n a le ru im te lij k e p la n n e n d e k o e rs b e p a a ld e n v o o r d e r u im te lij k e p la n n e n v a n la g e re o v e rh e d e n . D e p ra k ti jk v a n d e r u im te lij k e p la n n in g k o n t o t in h e t m id d e n v a n d e ja re n n e g e n ti g g e ty p e e rd w o rd e n a ls e e n ‘o v e rh e id K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 7 g e le id ’ b e s te l e n b in n e n d a t b e s te l z e tt e d e n a ti o n a le o v e rh e id , i. c . d e R P D , d e to o n . In d e p ra k ti jk v o n d e n n a tu u rl ijk te lk e n s o o k v e e l v e ra n d e ri n g e n v a n ru im te g e b ru ik p la a ts b u it e n d e p la n n e n o m - d e p la n n e rs k o n d e n i m m e rs n ie t a lle s b e s ti e re n m a a r d e o rg a n is a ti e v a n h e t s y s te e m w a s ‘ o v e rh e id g e le id ’. I n m id d e ls h e e ft d e n a ti o n a le o v e rh e id v e e l s tu ri n g s a m b it ie s l a te n v a re n , d e l a a ts te N o ta R u im te a d e m t o p e n lij k d e g e e s t v a n lib e ra lis a ti e e n d e c e n tr a lis a ti e . O o k h e t jo n g e R u im te lij k P la n B u re a u ( R P B ) – d e o p v o lg e r v a n d e R P D k e e rd e d e r u g n a a r p la n n in g e n b e le id e n g in g z ic h t o e le g g e n o p t o e g e p a s t o n d e rz o e k n a a r g e d ra g in g e n in d e ru im te . H e t is in m id d e ls o p w e g n a a r a l w e e r e e n n ie u w e to e k o m s t. E r is n o g w e l e e n s te v ig e b e le id s a g e n d a v o o r ru im te lij k b e le id v a n o v e rh e id s w e g e m a a r d ie w o rd t b in n e n d e o v e rh e id p ri m a ir o p re g io n a a l e n lo k a a l n iv e a u w a a rg e n o m e n , e n - in te re s s a n t g e n o e g - v o o ra l v ia ru im te lij k e re le v a n te b e le id s s e c to re n o o k o p E u ro p e e s n iv e a u . D e v e rs c h u iv e n d e p a n e le n in d e te g e n w o o rd ig e c o n te x t v a n g o v e rn a n c e - z o w e l in d e g e lib e ra lis e e rd e re la ti e tu s s e n o v e rh e id e n s a m e n le v in g a ls b in n e n d e d iv e rs e s c h a a ln iv e a u s v a n d e o v e rh e id - v e rg e n h ie rm e e a a n d a c h t o p d e o n d e rz o e k a g e n d a . W e v e rk e n n e n e c h te r e e rs t d e k w a lit e it v a n d e r e g e lg e v in g . 2 .3 T e le o c ra ti e e n n o m o c ra ti e H e t w e z e n s k e n m e rk v a n d e ru im te lij k e p la n n in g e n re g e lg e v in g in N e d e rl a n d is d e fu n d e ri n g o p te le o c ra ti s c h e g ro n d s la g . D e g ro n d s la g v a n t e le o c ra ti e b e te k e n t d a t d e w e n s o m d e r u im te lij k e o n tw ik k e lin g o p b e p a a ld e p la a ts e n t e g e le id e n n a a r e e n g e w e n s te t o e k o m s ti g e s it u a ti e , a ls l e id ra a d i s g e n o m e n v o o r v o rm g e v in g v a n p la n n in g e n r e g e lg e v in g . T e lo s is G ri e k s v o o r d o e l: t e le o c ra ti e s te lt h e t s p e c if ie k e d o e l v o o ro p . B e s c h o u w d v a n u it a lg e m e n e re c h ts p ri n c ip e s is d e te le o c ra ti s c h e g ro n d s la g v a n r u im te lij k e r e g e lg e v in g n ie t v a n z e lf s p re k e n d , z ij is o o k n ie t z o n d e r p ro b le m e n . In h e t re c h t p re v a le e rt h e t b e g in s e l v a n a lg e m e n e re g e lg e v in g w a a rb ij m a te ri ë le n o rm s te lli n g b e p e rk in g e n o p le g t a a n m o g e lij k g e d ra g v a n r e c h ts s u b je c te n . N o m o s s ta a t v o o r a lg e m e n e ‘ re g e l’ o f ‘w e t’ . H e t re c h t is i n b e g in s e l n o m o c ra ti s c h g e o ri ë n te e rd : h e t g e e ft v o o rk e u r a a n r e g e lg e v in g i n a lg e m e n e z in ( b o v e n s p e c if ie k e d o e ls te lli n g ) e n w e l z o d a n ig d a t d e a lg e m e n e (g e d ra g s b e p e rk e n d e ) re g e ls in z e e r v e e l v e rs c h ill e n d e s it u a ti e s k u n n e n w o rd e n to e g e p a s t. H ie rd o o r h o e ft n ie t v o o r e lk e n ie u w e s it u a ti e n ie u w e r e g e lg e v in g t e w o rd e n v a s tg e s te ld . B o v e n d ie n g e e ft h e t d e b u rg e r d e k a n s o m e e n z e k e re l ijn i n h e t g e h e e l v a n r e g e lg e v in g t e h e rk e n n e n . In d e f ilo s o fi e v a n d e r e c h ts s ta a t w o rd e n d e ‘ a lg e m e e n h e id ’ e n ‘ d u u rz a a m h e id ’ v a n r e c h ts re g e ls d a a ro m a ls e e n b e la n g ri jk g o e d b e s c h o u w d . S o m m ig e ra d ic a le re c h ts fi lo s o fe n m e n e n z e lf s d a t z u iv e r n o m o c ra ti s c h e r e g e lg e v in g , d ie z ic h b e p e rk t to t w e tt e lij k e b e v e s ti g in g v a n s p o n ta a n g e g ro e id e s p e lr e g e ls i n d e s a m e n le v in g , a ls

(8)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 8 e x c lu s ie f fi lt e r v o o r p u b lie k re c h te lij k e re g e lg e v in g g e h a n te e rd z o u m o e te n w o rd e n . W e tg e v in g z o u v o lg e n s d ie o p v a tt in g n ie t d o o r d e o v e rh e id g e b ru ik t m o g e n w o rd e n o m g e ri c h t s tu ri n g te g e v e n a a n m a a ts c h a p p e lij k e o n tw ik k e lin g e n . Z u lk e s te lli g h e id i s t o t d e b o e k e n k a s t b e p e rk t g e b le v e n . In d e p ra k ti jk p ro d u c e e rt d e o v e rh e id i n v ri jw e l a lle la n d e n a l d e c e n n ia la n g te le o c ra ti s c h e b e le id s in it ia ti e v e n , z o a ls d o e le in d e n n o ta ’s , p la n n e n , s u b s id ie s e n a n d e re d o e lg e ri c h te b e le id s fi g u re n . O o k h e t k a ra k te r v a n d e w e tg e v in g z e lf h e e ft i n z e e r v e e l g e v a lle n t e le o c ra ti s c h e t re k k e n g e k re g e n ( c o m p le e t m e t d o e lin s tr u c ti e s ). D e z e c u lt u u r w o rd t n ie t in d e l a a ts te p la a ts a a n g e w a k k e rd d o o r d e v e e l v o o rk o m e n d e o p e n d e le g a ti e v a n d e n o rm s te lle n d e b e v o e g d h e id d o o r d e w e tg e v e r a a n h e t u it v o e re n d b e s tu u r. I n f e it e h e e ft d e w e tg e v e r z ic h in d it re s p o n s ie v e ti jd p e rk in z e e r v e e l g e v a lle n g e v o e g d n a a r d e d ri n g e n d e in s tr u m e n te le b e h o e ft e v a n m a a ts c h a p p e lij k e e n p o lit ie k e in s ta n ti e s o m v ia d e o v e rh e id a c ti e f ri c h ti n g te k u n n e n g e v e n a a n to e k o m s tg e ri c h t b e le id . D e c la im v a n h e t re c h ts s ta a tp ri n c ip e o m a lg e m e n e r e g e ls t e s te lle n v o o r v ra a g s tu k k e n d ie z ic h in g ro te m a a ts c h a p p e lij k e s p e c if ic it e it e n v e rs c h e id e n h e id p le g e n v o o r te d o e n , is n o g a lt ijd v a n g ro o t b e la n g m a a r is i n d e p ra k ti jk n ie t a lt ijd e e n v o u d ig i n t e l o s s e n . W ie m a a ts c h a p p e lij k e p ro b le m e n w e n s t a a n t e p a k k e n , p a k t h e t lie fs t m e te e n d e k o e e n d e h o re n s b ij d e k o p . M a a ts c h a p p e lij k e p ro b le m e n w o rd e n z e e r s p e c if ie k g e s ig n a le e rd e n in z e e r b ijz o n d e re s it u a ti e s . D e n o m o c ra ti s c h e re c h ts fi lo s o fi e v e rl a n g t d a t z u lk e d e fi n it ie s v a n p ro b le m e n w o rd e n g e g e n e ra lis e e rd o p d a t n o rm e n i n a lg e m e e n h e id k u n n e n w o rd e n g e s te ld . V e rv o lg e n s m o e te n d e a lg e m e n e n o rm e n d a n w e e r h o u v a s t g e v e n i n c o m p le e t a n d e re s p e c if ie k e s it u a ti e s . D e z e d u b b e le o m s la g v a n s p e c if ie k n a a r a lg e m e e n e n d a n w e e r v a n a lg e m e e n n a a r e e n a n d e re s p e c if ie k e s it u a ti e , w o rd t w e l a a n g e d u id a ls h e t p ro b le e m v a n d e ju ri d is c h e tr a n s fo rm a ti e . D it p ro b le e m is n ie t a lt ijd e e n v o u d ig o p te lo s s e n , h e t b a a rt d e w e tg e v e r a l ti jd e n k o p z o rg e n . M e t a n d e re w o o rd e n : h e t is n ie t z o e e n v o u d ig o m d e b e h o e ft e a a n s p e c if ie k e b e le id s tr a n s fo rm a ti e s v ia a lg e m e n e r e g e ls o p t e p a k k e n . N a a rm a te d e p o lit ie k e a s p ir a ti e s o m s p e c if ie k ri c h ti n g te g e v e n a a n h e t m a a ts c h a p p e lij k e p ro c e s i n d e l o o p v a n d e t ijd t o e n a m e n , te n d e e rd e d e g e w ill ig e w e tg e v e r s te e d s m e e r n a a r in s tr u m e n te le te le o c ra ti s c h e b e le id v o e ri n g e n v e rs c h o o f d e n o rm a ti e v e k ra c h t v a n h e t b o v e n g e n o e m d e p ri n c ip e v a n a lg e m e n e re g e lg e v in g v e rd e r n a a r d e a c h te rg ro n d . T e g e n d e z e a c h te rg ro n d v e rb a a s t h e t n ie t d a t d e w e tg e v e r b ij d e v a s ts te lli n g v a n d e W R O i n 1 9 6 2 v o o r e e n r e g im e v a n t e le o c ra ti s c h e K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 9 b e g in s e le n h e e ft g e k o z e n . In g re p e n i n d e r u im te lij k e o rd e z ijn i m m e rs b ij u it s te k s it u a ti o n e e l, d e a s p ir a ti e s v o o r ru im te lij k e b e h e e rs in g z ijn g e d if fe re n ti e e rd : z e z ijn g e s p e c if ic e e rd n a a r ti jd e n p la a ts . In p la a ts v a n a lg e m e n e re g e ls v e rk o o s d e w e tg e v e r in v o e ri n g v a n d o e lg e ri c h te p la n n e n e n p ro je c te n d ie d w a rs d o o r a lle o v e rh e id s la g e n h e e n a ls o n d e rl in g s a m e n h a n g e n d s y s te e m w e rd e n g e c o n d it io n e e rd . A lle e n h e t g e m e e n te lij k e b e s te m m in g s p la n k re e g e x te rn e w e rk in g in d e z e s u b s id ia ir e v e rh o u d in g e n , m a a r g e b ru ik v a n d it p la n w a s m e t fi jn e d ra d e n v e rb o n d e n m e t d e in d ic a ti e v e p la n n e n v a n d e h o g e re o v e rh e id s n iv e a u s . D o o rd a t d e w e tg e v e r h e t te le o c ra ti s c h e p a d v e rk o o s , m o e s t d e w e t m e t v e e l z w a re p ro c e d u re s w o rd e n o p g e tu ig d d ie e e n re c h ts g a n g v o lg e n s g a n g b a a r s ta a ts re c h t m o e s te n g a ra n d e re n (i n s p ra a k , h o o r, c o n s u lt a ti e , b e ro e p s g a n g , e tc .) . D e W R O is h ie rm e e e e n p ro c e s w e t g e w o rd e n m e t v e e l p ro c e d u re s d ie h e t m o g e lij k m a k e n ru im te lij k e in te rv e n ti e s n a a r d e s p e c if ie k e m a te n v a n ti jd e n p la a ts te s n ijd e n . U it e in d e lij k m o e t v o o r e lk e v e rg u n n in g e e n b e s c h ik k in g w o rd e n g e s la g e n . D e b e s tu u rs la s te n z ijn h ie rm e e z e e r h o o g e n d e u it e in d e lij k e n o rm e ri n g v e rs c h ilt v a n p le k t o t p le k . H e t re c h t h e e ft z ic h a ld u s g e v o e g d n a a r d e s p e c if ie k e b e le id s a s p ir a ti e s . D a t n e e m t e c h te r n ie t w e g d a t d e d is c u s s ie n o o it i s v e rs to m d o v e r d e re c h ts k w a lit e it v a n p la n n e n e n b e le id s n o ta ’s (d ie s p e e lt n a tu u rl ijk o o k b u it e n h e t ru im te lij k e b e le id s g e b ie d ). I k n o e m h ie r tw e e g ro te p ro b le m e n v a n te le o c ra ti s c h e p la n n in g e n re g e lg e v in g . T e n e e rs te h e t p ro b le e m v a n h e t u it g a n g s p u n t z e lf : te le o c ra ti s c h e b e le id s in it ia ti e v e n z ijn d o e lg e ri c h t, z ij b e s c h ri jv e n a s p ir a ti e s v a n e e n w e n s e lij k e t o e k o m s t. D e b e le id v o e re n d e o v e rh e id i s b o v e n a l e e n g o e d e o v e rh e id m a a r w a t in d e s a m e n le v in g v a n u it h e t e n e p e rs p e c ti e f a ls g o e d w o rd t g e z ie n , is v a n u it h e t a n d e re e e n p la a g . H e t b e h o u d v a n h e t ‘g o e d e ’ G ro e n e H a rt i n d e R a n d s ta d b e te k e n t v o o r d e in d iv id u e le g ro n d b e z it te r ju is t w a a rd e v e rm in d e ri n g v a n z ijn g o e d . D a a ro m is h e t re c h t z e e r te ru g h o u d e n d o m a s p ir a ti e s te d e fi n ië re n . Z e lf s a ls e e n ju ri s t v ri jh e id m o e t d e fi n ië re n , b e g in t h ij – a ls h e t g o e d i s o p t e s o m m e n w a t n ie t m a g , h ie rm e e i m p lic ie t o p e n l a te n d e d e h e le g ro te n d e e ls o n g e k e n d e -w e re ld v a n m o g e lij k h e d e n d ie n ie t w o rd t in g e p e rk t. H e t n ie t in g e p e rk te d e fi n ie e rt d e v ri je w e re ld . In te le o c ra ti s c h g e m o ti v e e rd e , ru im te lij k e p la n n e n w o rd t d e w e re ld v a n h e t w e n s e lij k e d o o rg a a n s b re e d u it g e m e te n m a a r o m v a tb a a r te w o rd e n v o o r re c h t g a a t d e j u ri s t o p z o e k n a a r d e b e g re n z in g e n v a n h e t m o g e lij k e . D a t is h e t v e rs c h il tu s s e n d o e ls te lli n g e n n o ta ’s e n m a te ri ë le re g e lg e v in g . H o e v a a k h e e ft n ie t d e re c h te r u it e in d e lij k d e s ta tu s m o e te n z o e k e n e n v a s ts te lle n v a n d e v e le b e le id s a s p ir a ti e s d ie v o o ra l in n a ti o n a le ru im te lij k e p la n n e n g e h u ld ig d w e rd e n . D e r e c h te r h e e ft d e b e le id s m a k e rs f re q u e n t m o e te n a a n s p o re n

(9)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 1 0 o m d e s ta tu s v a n b e le id s a m b it ie s te p re c is e re n (z ie b ijv o o rb e e ld d e a a n s p o ri n g o m ‘ e s s e n ti ë le ’ b e le id s b e s lis s in g e n a ls b e le id s re g e ls u it t e w e rk e n ). H e t tw e e d e p ro b le e m v a n te le o c ra ti s c h b e le id b e tr e ft h e t v o lg e n d e . In d ie n d e te le o c ra ti s c h e w e tg e v e r (a n n e x b e le id s m a k e r) k ie s t v o o r d o e lb e w u s te e n z e e r s p e c if ie k e b e le id s tr a je c te n ( in p la a ts v a n g e n e ri e k e re g e ls ), w o rd t o n b e w u s t h e t p a d v a n m o g e lij k e b e le id s tr a je c te n in d e to e k o m s t a l o p v o o rh a n d d ic h tg e s c h ro e id m e t a lle rh a n d e v o o rs c h ri ft e n . H e t p ro b le e m v a n d e z e ‘ N o rm fl u s s ’ w o rd t n u o o k a l v a a k o n d e rk e n d a ls g e v o lg v a n d e in s tr u m e n te le k o e rs d ie in h e t v e rl e d e n w e rd g e v o e rd . E e n a a rd ig v o o rb e e ld v a n d e a v e re c h ts e w e rk in g v a n d e z e w e rk w ijz e o p h e t g e b ie d v a n e n e rg ie b e s p a ri n g ( m it ig a ti e ) is d e n ie u w e M a a s to re n d ie o n la n g s i s o n tw o rp e n v o o r R o tt e rd a m . D e M a a s to re n w o rd t h e t h o o g s te e n g ro o ts te k a n to o rc o m p le x in N e d e rl a n d . D e p ro je c to n tw ik k e la a r v a n h e t c o m p le x p ro fi le e rt z ic h a ls i n n o v e re n d e n e rg ie -o n d e rn e m e r e n z a g k a n s h e t k o lo s s a le b o u w w e rk C O2 v ri j te l a te n c o n s tr u e re n ! D e w e tg e v e r h e e ft z ic h in d e tu s s e n ti jd e c h te r z o v e e l z o rg e n g e m a a k t o v e r d e v e rk w is ti n g v a n e n e rg ie e n d e u it s to o t v a n C O2 d a t h ij o p d it p u n t e e n n ie u w e g e n e ra ti e d o e ls p e c if ie k e v o o rs c h ri ft e n h e e ft d o e n u it v a a rd ig e n . A ls u it k o m s t v a n d e z e d o e ls p e c if ie k e r e g e lg e v in g ( o n d e r m e e r v e rb o d o p g ro te ra m e n b ij d it s o o rt b o u w w e rk e n ) k u n n e n d e in n o v a ti e v e c o n s tr u c ti e s d ie i n d e M a a s to re n z o s u c c e s v o l b le k e n , b ij to e k o m s ti g e p ro je c te n a l n ie t e e n s m e e r w o rd e n t o e g e p a s t! In d it k o rt e b e s te k k o n d e n s le c h ts e e n p a a r p ro b le m e n v a n d e te le o c ra ti s c h e b e n a d e ri n g v a n p la n n in g e n re g e lg e v in g w o rd e n a a n g e d u id . M a a r e r is v o ld o e n d e re d e n o m m e e r in a lg e m e n e z in te b e tw ijf e le n o f d e m o e iz a m e w e g v a n d o e l-e n p la a ts s p e c if ie k e b e le id s a s p ir a ti e s w e l v o ld o e n d e h o u v a s t k a n b ie d e n o m d e s tr u c tu re le v ra a g s tu k k e n v a n r u im te lij k e t ra n s fo rm a ti e a d e q u a a t a a n t e p a k k e n . B ij z u lk e s y s te e m v e ra n d e ri n g e n , z o a ls m it ig a ti e e n a d a p ta ti e v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g , d ie n e n d e m o g e lij k h e d e n v a n n o m o c ra ti s c h e re g e lg e v in g o p z ijn m in s t o n d e rz o c h t te w o rd e n e n z u lle n o o k d e in te rn a ti o n a le e rv a ri n g e n v ia v e rg e lij k e n d o n d e rz o e k i n b e e ld g e b ra c h t m o e te n w o rd e n . D e v ra a g o f n ie u w e w o o n w ijk e n n o g s te e d s 5 m e te r o n d e r N A P a a n g e le g d k u n n e n w o rd e n , is e e n v ra a g (e e n a d a p ta ti e v ra a g ) d ie t o c h e e n m e e r a lg e m e n e r e c h tv a a rd ig in g v ra a g t d a n d e a fw e g in g e n i n e e n s p e c if ie k e l o c a le s e tt in g ? K a n a a n h e t a lg e m e n e b e g in s e l v a n ‘r u im te lij k e s p a a rz a a m h e id ’, o f a a n h e t b e g in s e l v a n ‘in te n s iv e ri n g v a n ru im te g e b ru ik ’ h e t v e rm o e d e n v a n v o o rr a n g w o rd e n to e g e k e n d z o d a t m e n i n a fw e g in g e n v a n a lle rh a n d e d a g e lij k s e p ra k ti jk e n in e lk g e v a l a a n d it a rg u m e n t m e t v o o rr a n g a a n d a c h t d ie n t te b e s te d e n ? K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 1 1 H e t z ijn z u lk e c o n c re te v ra g e n d ie b ij a lg e m e n e n o rm e ri n g in b e e ld k o m e n . N e d e rl a n d lo o p t b ij d e e x p lo ra ti e e n in v o e ri n g v a n n ie t-p la a ts g e b o n d e n m a te ri ë le r u im te lij k e n o rm e n n ie t v o o ro p . In te rn a ti o n a a l z ijn e r s y s te m e n v a n b e le id e n r e g u le ri n g d ie g e k e n m e rk t w o rd e n d o o r m e n g in g v a n a lg e m e n e e n s p e c if ie k e b e g in s e le n v a n r e g e lg e v in g . M e e r a a n d a c h t v o o r a lg e m e e n w e rk e n d e m a te ri ë le n o rm s te lli n g b e te k e n t n ie t d a t p la a ts s p e c if ie k e a fw e g in g e n e r o p e e n s n ie t m e e r to e z o u d e n d o e n . H e t c o n te x tu a lis e re n v a n b e le id s a fw e g in g e n (h e t to e s p it s e n o p d e b ijz o n d e re c o n d it ie s v a n p la a ts e n t ijd ) is e e n w e z e n lij k v e re is te v o o r e e n g o e d e k w a lit e it v a n ru im te lij k e p la n n in g e n re g e lg e v in g . D e k u n s t is o m a lg e m e e n w e rk e n d e r e g e ls i n t e v o e re n d ie h e t m a te ri ë le p ri n c ip e in e s s e n ti e d e fi n ië re n - z o n d e r h ie rb ij in d e ta ill e ri n g e n v e rg a a n d e s p e c if ic a ti e t e v e rv a lle n e n d e z e a lg e m e n e p ri n c ip e s o p z o ’n m a n ie r in b ijz o n d e re lo c a le a fw e g in g e n te la te n d o o rw e rk e n d a t d e a lg e m e n e n o rm i n d ie p ra k ti jk e n n a d e r in h o u d k a n k ri jg e n . E r z ijn w e l v o o rb e e ld e n v a n to e p a s s in g e n d ie d e z e s u b ti e le s a m e n h a n g k u n n e n i llu s tr e re n . H e t b e k e n d s te e n o u d s te v o o rb e e ld i s o n g e tw ijf e ld d e a a n s p ra k e lij k h e id s w e tg e v in g . A a n s p ra k e lij k h e id s -w e tg e v in g m a a k t h e t o p g ro n d v a n e e n a lg e m e e n p ri n c ip e m o g e lij k o m m e n s e n o f o rg a n is a ti e s a a n s p ra k e lij k t e s te lle n v o o r b e p a a ld e n e g a ti e v e e x te rn e e ff e c te n d ie z ij je g e n s a n d e re n t e w e e g h e b b e n g e b ra c h t. W a t p re c ie s d ie n e g a ti e v e e ff e c te n z ijn , v a ri e e rt v a n g e v a l to t g e v a l, w a t p re c ie s d e o m v a n g v a n d e a a n s p ra k e lij k h e id i s , v a ri e e rt a l e v e n z e e r m a a r h e t a lg e m e n e p ri n c ip e n o rm e e rt w e l ta llo z e b ijz o n d e re a fw e g in g e n d ie i n d a g e lij k s e p ra k ti jk e n w o rd e n g e m a a k t. H e t is d a n o o k g e e n t o e v a l d a t in t a l v a n l a n d e n t e g e n w o o rd ig w o rd t g e ë x p e ri m e n te e rd m e t n ie u w e p ri n c ip e s v a n a a n s p ra k e lij k h e id , z o a ls m ili e u -a a n s p ra k e lij k h e id . E e n a n d e r v o o rb e e ld b e tr e ft d e in v o e ri n g v a n v o o rr a n g s re g e ls . B ij v o o rr a n g s re g e ls b e p a a lt d e a lg e m e n e n o rm d a t v o o rr a n g o f p ri o ri te it a a n e e n b e p a a ld e k w a lit e it w o rd t g e g e v e n z o n d e r n a le v in g d w in g e n d v o o r te s c h ri jv e n . D e v o o rr a n g s re g e l d w in g t w e l to t n a d e re a rg u m e n ta ti e , e n w e l a rg u m e n ta ti e v a n u it h e t g e s te ld e p ri n c ip e . In d ie n m e n p la a ts e lij k t o t e e n a n d e re a fw e g in g m o c h t k o m e n , m o e t d a t w e l d e g e lij k b e a rg u m e n te e rd w o rd e n i n h e t lic h t v a n d e v o o rr a n g d ie i n d e n o rm i s a a n g e g e v e n . D e w e tg e v e r k a n z e lf s z e k e re c o m p e n s a ti e v e rl a n g e n i n d ie n h e t b e g in s e l v a n d e n o rm w o rd t a a n g e ta s t. H e t in te re s s a n te v a n d it t y p e r e g e lg e v in g is d a t a lg e m e e n w e rk e n d e n o rm e n g e c o n te x tu a lis e e rd w o rd e n e n o p d ie m a n ie r n ie t a lle e n i n a lg e m e n e z in h e t b e h o u d v a n b e p a a ld e k w a lit e it e n b o rg e n ( e e n u n if o rm e t o e p a s s in g i n z e e r u it e e n lo p e n d e s it u a ti e s z o u d e a lg e m e n e n o rm n ie t p o p u la ir m a k e n e n d e p o lit ie k e o rg a n e n v o o rt d u re n d in e e n l a s ti g p a rk e t b re n g e n ) m a a r ju is t o o k t o t v e rn ie u w in g e n v e rd e re

(10)

K v R r a p p o rt 0 0 8 /2 0 0 8 1 2 s p e c if ie k e u it w e rk in g k u n n e n i n s p ir e re n i n t a l v a n s p e c if ie k e s it u a ti e s d ie n a a r e ig e n m e ri te s b e o o rd e e ld w o rd e n . H e t is v a n g ro o t b e la n g o m in te rn a ti o n a le e rv a ri n g e n m e t z u lk e c o m b in a ti e s v a n n o m o c ra ti s c h e e n t e le o c ra ti s c h e p ri n c ip e s o p t e s p o re n e n te e v a lu e re n . E e n tr e ff e n d v o o rb e e ld b e tr e ft d e re g e lg e v in g in h e t V e re n ig d K o n in k ri jk m e t d e b e k e n d e n a ti o n a le (e n re c e n te lij k o o k re g io n a le ) p la n n in g g u id e lin e s . H e t V e re n ig d K o n in k ri jk w o rs te lt d e la a ts te t ie n j a a r o v e ri g e n s z e lf o o k m e t h e t p la n n in g s s y s te e m e n i s d ru k in d e w e e r m e t v ra g e n ro n d o m k lim a a tv e ra n d e ri n g e n d u u rz a a m h e id . H e t is z in v o l o m d e z e i n te rn a ti o n a le v o o rb e e ld e n t e b e s tu d e re n v a n u it te le o c ra ti s c h è n n o m o c ra ti s c h p e rs p e c ti e f. S o m m ig e p la n n in g g u id e lin e s z ijn d o e ls te lle n d , ti jd - e n p la a ts b e p a a ld e n k u n n e n b e s c h o u w d w o rd e n a ls e e n s o o rt d o e lm a ti g e i n s tr u c ti e n o rm e n . Z u lk e g u id e lin e s v e rs c h ill e n n ie t p ri n c ip ie e l v a n d e t e le o c ra ti s c h e b e le id s re g e ls d ie i n o n z e r u im te lij k e p la n n e n w o rd e n g e s te ld . A n d e re p la n n in g g u id e lin e s , d a a re n te g e n , h e b b e n w e l e e n a lg e m e n e s tr e k k in g e n z ijn b ij u it s te k n o m o c ra ti s c h b e p a a ld . O p w e lk e g re n z e n s tu it m e n d a a r b ij d e t o e p a s s in g v a n z u lk e v e rs c h ill e n d e b e g in s e le n , h o e v e rh o u d e n z ij z ic h t o t e lk a a r, w a t z ijn d e e rv a ri n g e n m e t h e t p ro b le e m v a n d e ju ri d is c h e tr a n s fo rm a ti e b ij a lg e m e n e r e g e lg e v in g , w e lk e l e ri n g s te e k t h ie ri n v o o r d e r e g e lg e v in g i n N e d e rl a n d ? I n D u it s e d e e ls ta te n , in d e U S A e n i n d iv e rs e a n d e re l a n d e n is m e t d e z e w ijz e v a n r e g e lg e v in g l e ri n g o p g e d a a n . D e z e v ra g e n z u lle n in e e n ru im in te rn a ti o n a a l v e rg e lij k e n d k a d e r o n d e rz o c h t m o e te n w o rd e n . H e t v o ri g j a a r in A m s te rd a m o p g e ri c h te I n te rn a ti o n a l A c a d e m ic F o ru m o n P la n n in g , L a w a n d P ro p e rt y R ig h ts b ie d t e e n g e s c h ik t n e tw e rk v o o r in te rn a ti o n a a l v e rg e lij k e n d o n d e rz o e k n a a r d e z e th e m a ’s (h tt p :/ /w w w 2 .f m g .u v a .n l/ p la n n in g -l a w /) . 2 .4 F ra m in g v a n s o c ia le n o rm e n H e t in te re s s a n te v a n e e n z o e k to c h t n a a r d e m o g e lij k e b e te k e n is v a n n o rm e n v a n a lg e m e n e s tr e k k in g is d a t h e t n o rm b e g ri p w e e r c e n tr a a l w o rd t g e s te ld i n o n d e rz o e k n a a r p la n n in g e n s o c ia le b e h e e rs in g . In d e in s ti tu ti o n e e l g e o ri ë n te e rd e s o c ia le w e te n s c h a p p e n g e ld t d e b e te k e n is v a n s o c ia le n o rm s te lli n g a ls e le m e n ta ir v o o r h e t b e g ri p v a n s o c ia le b e h e e rs in g . H ie r g e ld e n s o c ia le n o rm e n a ls d e m e d ia v o o r in c lu s ie e n e x c lu s ie in s o c ia le v e rh o u d in g e n . W ie z ic h in m a a ts c h a p p e lij k e v e rh o u d in g e n n ie t c o n fo rm e e rt a a n d e s o c ia le n o rm , w o rd t u it g e s to te n . Z u lk e s o c ia le n o rm e n z ijn n ie t id e n ti e k a a n h e t s te lle n v a n ‘ d o e le in d e n ’ d o o r b e le id v o e rd e rs d ie v e rv o lg e n s d a a rb ij d e m id d e le n v o o r ‘u it v o e ri n g ’ g a a n z o e k e n . E e n s o c ia le n o rm is c o lle c ti e v e u it d ru k k in g v a n e e n b e p a a ld e g e m e e n s c h a p e n i n te r-v e n ie e rt i n d e m e e s t le tt e rl ijk e z in v a n h e t w o o rd h e t g e d ra g v a n s u b je c te n . E e n s o c ia le n o rm m o e t - d ir e c t o f K lim a a tv e ra n d e ri n g e n r u im te lij k e o rd e n in g 1 3 in d ir e c t - g e k e n d , b e k ra c h ti g d e n g e h e ili g d z ijn d o o r in d iv id u e n o m t e k u n n e n w e rk e n , m a a r o n d e r d ie c o n d it ie s k u n n e n s u b je c te n e lk a a r d a n o o k o p n a le v in g v a n d e n o rm a a n s p re k e n . D e c o n tr o le v o o r n a le v in g l ig t n ie t b ij d e p la n n e r m a a r b ij d e in d iv id u e le s u b je c te n d ie c o lle c ti e f d e n o rm h o o g h o u d e n . V o o r s o c ia a l-w e te n s c h a p p e lij k o n d e rz o e k d ie n e n z ic h h ie r a a n v u lle n d e b o e ie n d e v ra g e n a a n . D e e e rs te v ra a g i s w a a ro m in d iv id u e n z o u d e n in s te m m e n m e t c o lle c ti e v e n o rm e n d ie h u n in d iv id u e le k e u z e n b e p e rk e n . E n w a t v e rs ta a n d e v e rs c h ill e n d e p a rt ije n d a n o n d e r d ie n o rm e n , w a n t v a a k g a a n d a a ra c h te r g ro te v e rs c h ill e n s c h u il. H e t g a a t o n s o m d e b e k e n d e s p a n n in g tu s s e n in d iv id u e le e n c o lle c ti e v e ra ti o n a lit e it d ie b ij v e s ti g in g v a n s o c ia le n o rm e n m e t b e tr e k k in g to t m it ig a ti e e n a d a p ta ti e v a n k lim a a tv e ra n d e ri n g te lk e n s o p n ie u w b e a n tw o o rd m o e t w o rd e n . D e z e lf d e s p a n n in g d o e t z ic h v o o r b ij d e n a le v in g v a n s o c ia le n o rm e n . W a a ro m z o u d e n i n d iv id u e n o p n a le v in g v a n s o c ia le n o rm e n d o o r a n d e re n n a z ie n a ls h e t p ro fi jt d a a rv a n m e e r a a n a n d e re n i n d e g e m e e n s c h a p t o e k o m t? E n n o g e e n s t e m e e r a ls o o k n o g e e n s a a n h e t p ro fi jt v o o r d e g e m e e n s c h a p w o rd t g e tw ijf e ld ? W a n n e e r v a n w e g e k lim a a tv e ra n d e ri n g a lg e m e n e n o rm e n w o rd e n g e s te ld d ie d e k e u z e m o g e lij k h e d e n v a n i n d iv id u e n b e p e rk e n , z a l m e n z o w e l b ij d e v e s ti g in g a ls b ij d e n a le v in g v a n z u lk e n o rm e n re k e n in g m o e te n h o u d e n m e t m o g e lij k e s p a n n in g e n tu s s e n in d iv id u e le e n c o lle c ti e v e p re fe re n ti e s e n m e t d e o n g e lij k e v e rd e lin g d a a rv a n tu s s e n v e rs c h ill e n d e g ro e p e n i n d iv id u e n . H e t tw e e d e n a u w h ie rm e e s a m e n h a n g e n d e c ru c ia le v ra a g s tu k d a t z ic h b ij d e v e s ti g in g e n n a le v in g v a n s o c ia le n o rm e n v o o rd o e t, b e tr e ft d e in s ti tu ti o n e le v ra a g n a a r fr a m in g e n in b e d d in g v a n s o c ia le n o rm e n . H ie rb o v e n w e rd a l g e s te ld d a t s o c ia le n o rm e n d ir e c t o f in d ir e c t d o o r d e b e tr o k k e n s u b je c te n g e k e n d , b e k ra c h ti g d e n g e h e ili g d m o e te n w o rd e n o m o o it a ls s o c ia le n o rm te k u n n e n fu n c ti o n e re n . V e ra n d e ri n g v a n s o c ia le n o rm e n k a n n ie t e e n v o u d ig h ië ra rc h is c h w o rd e n o p g e le g d , d a n w e rk e n z e a v e re c h ts (o o k d e h e rz ie n e W R O b e v a t tr o u w e n s e n ig e ri s ic o ’s in d it o p z ic h t) . A a n g e z ie n s o c ia le n o rm e n a lle e n a ls ‘m e d ia ’ tu s s e n s u b je c te n b e te k e n is k u n n e n k ri jg e n e n g e v a lid e e rd k u n n e n w o rd e n , is h e t v a n v it a a l b e la n g o m t e o n d e rz o e k e n h o e z e z ijn i n g e b e d in b e s ta a n d e p ra k ti jk e n . V o o r in s ti tu ti o n e e l o n d e rz o e k n a a r v e ra n d e ri n g v a n s o c ia le n o rm e n is d e k e rn v ra a g h o e v e ra n d e ri n g e n v a n s o c ia le n o rm e n m a a ts c h a p p e lij k z ijn in g e b e d . D e fr a m in g v a n n ie u w e s o c ia le n o rm e n i s d u s t e g e lij k e e n r e fr a m in g v a n b e s ta a n d e n o rm e n i n s o c ia le p ra k ti jk e n : w o rd e n n o rm e n s e ri e u s g e d ra g e n o f n ie t. H e t is v a n g ro o t b e la n g d e s u c c e s - e n d e fa a lf a c to re n v a n z u lk e in s ti tu ti o n e le v e ra n d e ri n g s p ro c e s s e n z e e r p re c ie s t e a n a ly s e re n . O p h e t g e b ie d v a n ru im te lij k e o n tw ik k e lin g k a n d a t in t e rm e n v a n k lim a a to n d e rz o e k w o rd e n

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Bij diezelfde gelegenheid, en ook in het algemeen overleg met de vaste kamercommissie voor VROM in oktober 1997, heeft de minister gesteld dat bij de handhaving van de

§ 8 VCRO waarin gesteld wordt dat de gemeentelijke commissie voor ruimtelijke ordening een huishoudelijk reglement opstelt en dat dit reglement en zijn wijzigingen ter goedkeuring

overwegende dat met de vaststelling van deze sectorale structuurvisie het cultuurhistorisch erfgoed een onderscheidende plek en rol krijgt, en meegewogen wordt bij ruimtelijke

Volgens de Gemeenschapsminister van Openbare Werken en Verkeer mogen een aantal reservatiestro- ken voor nieuwe wegen op de gewestplannen worden geschrapt. Het betreft de nieuwe

Het bleek ons dat mevrouw Pieternel Hol met haar telefoongesprek met Jan Landsaat wilde verifiëren of de in de project-vergadering gemelde parkeerruimte-uitbreiding (met name

Het vakblad Geografie is een vakblad gericht op ruimtelijke vraagstukken en geomorfologie en verschijnt maandelijks. In de zoektocht naar relevante onderwerpen over adaptatie

Duivestijn merkt het problem van de aandacht voor korte termijn op in een publicatie van het RPB; “Bij investeringen in wat als ‘rendabele belevingswaarde’ wordt beschouwd

De vraag had niet moeten luiden hoe ambt of niet- ambt (beter) helpt om de steeds diverser worden- de cliëntenpopulatie te bedienen, maar wat het handwerk van interculturele en