Het bodemarchief van zuidwest Nederland ofwel de Deltaboringen

63 AFZETTINGEN WTKG 28_(3),2007

Het bodemarchief

van

zuidwest Nederland

ofwel de

_{Deltaboringen}

Anton Janse*

Geschiedenis

De historische

aanleiding

hiertoe,is zowel

_simpel

_als

ge-compliceerd.

Het

_simpele

deel

_is,

dat in dit

_gebied

de bodem

_daalt,

ter-wijl

inonsrecente

interglaciaal,

de

_zeespiegel

_{nog steeds}

aan het

rijzen

is. De Laat-Holocene

Transgressie,

zoals Maartenvan den Bosch

dat, mijns

inziens niet

_onterecht,

uitdrukt.

_Hiertegen

hebben

_wij

ons in de

afgelopen

eeu-wen

gewapend,

door

waterbeheersing,

drooglegging

en

dijkbouw. Geologisch gezien

is dit dweilenmetde kraan open.

Drooglegging

laat de

ondergrond inklinken, terwijl

dijkbouw

de sedimentatie_vanrivierenen zee

tegenhoudt.

Hierdoor wordt het niveauverschiltussenhetons

omrin-gende

water _en het

_drooggelegde

_stukje

moeras,

waar-op we onze

bevolking plus

economie hebben

_gehuisvest

steeds_groter.

De crisis

_jaren

’30ende

_oorlogsjaren

daarna hebben het

budget

voor de waterstaatswerken

afgeroomd.

Het pro-bleem_was

_onderkend,

het

_verslag

_{van een}

Staatscommis-sie meldt in 1925 de noodzaakvan

kustverkortig

en

dijk-verhoging.

De

_afsluiting

vande Zuiderzee in 1932ende

geleidelijke inpoldering

vanhet

achterliggende gebied

was

eenresultaat daarvan. De

bedoeling

washet

landbouware-aal uitte

breiden,

naast onzekoloniale inkomsten de

ba-sis _{van onze}nationale economie. De

daaropvolgende

we-deropbouw

was

belangrijker

dan

_{dijkonderhoud.}

Voor dit

al is de dure

_les,

in devorm vande

Watersnoodramp

van

1953_ons

_{gepresenteerd.}

In 1950 is als

_{naoorlogs begin}

de

Brielse Maas

_{afgedamd, hetgeen}

de

_omgeving

van

Rotter-damvoor een groteronheil heeft behoed.

Als het kalf verdronken is.... In 1958 wordt door de

rege-ring

de Deltawet aangenomen. Een ambitieus

plan,

we-tenschappelijk

onderbouwd. De

_kustlijn

moet met700 ki-lometer worden

_ingekort.

Bestaande

_zeeweringen

dienen

teworden

_verhoogd,

tot

‘Delta-hoogte’, 8,50

meterboven NAP. Een_grotesom

gelds

wordt uitonze

overheidsbegro-ting gedurende

eenreeks van

jaren uitgetrokken,

om een

rampals

meegemaakt

tevoorkomen.

Dijken

in het noorden des lands worden

_opgehoogd,

als-mede de duinkust in hetwesten. Het_zwaartepuntvan de

investeringen ligt

in het

_{zuidwestelijk gebied,}

waarook de

meesteslachtoffers

_{zijn gevallen.}

De_grotezeearmen

moe-tenworden

_afgesloten

enhet rivierwater dientoverdit ge-bied

_gereguleerd

teworden

_{gedistribueerd.}

Uitvoering boringen

Om op

lange termijn

de

gevolgen

ook in de

_diepere

onder-grond

tekunnen

_volgen,

is_{eenmeetpuntennetopgezet.}Een

aantaloverhet

gebied verspreide boringen,

metin iedere

waterhoudende

_laag

_eenfilter. Hieruit kan

_periodiek

_een

monster genomen wordenende drukenkwaliteit in het

pakket

worden_gemeten.

Een

_{speciale afdeling}

van

Rijkswaterstaat

werdmetdeze

taak belast. Het

_huidige

boorarchiefomvatruim 200

bo-ringen,

het materiaalis

_{goed geconserveerd}

en

gedocu-menteerd. De meeste

boringen

zijn steek-,

spoel-

of

_{spuitboringen}

_en

gaantotomstreeks 50meter

_diepte.

Deze dienden als

voorberei-ding

voor

ontgronding, fundering

of

_ophoging

van

dijklichamen.

Een

_{twintigtal boringen}

_gaattot _grotere

diep-te,zo

mogelijk

totaandeBoomse klei. In het

noordelijk

deelvan de delta wordt zelfs het

Tertiair niet

_bereikt,

in

boring

Brielle wordt

op 326meterzelfs het Plioceen _nogniet

aan-getroffen.

Deze

diepe boringen

vormende basis

van het

grondwater-meetpunten-net.

De

mon-stersvandeze laatste

categorie

komen het best

vanpasvoor een

uitgebreid vergelijkend

onder-zoek. Al deze

_{boringen zijn gepulst,}

voorwaarde

voor een

juiste diepteaanduiding

vande

mon-In de nachtvan31

_januari

_op 1 februari

_1953,

werd

Ne-derland

_{geconfronteerd}

meteenstormvloedvanhet

kali-ber_vande

_{Sint-Elizabethsvloed,}

uit de

_{geschiedenisboeken}

bekend.

_Bij

deze vloed in

_1421,

verdronk_eengrootdeel

van de

delta,

in hetcentrumvan dit

gebied

is door latere

opwasdeBiesboschontstaan.

Grote delenvanhet

_kustgebied

werdenoverstroomd, 1851

mensenverdronkenenduizenden stuks veekwamenom.

Kortomeenemotioneleeneconomischerampteisterde de

AFZETTINGEN WTKG 28(3), 2007 64

stersen

_weinig

contaminatiedoor

_vermenging

uit

boven-liggende lagen.

Deze

_boringen,

die ik de

_{Deltaboringen}

noem,

zijn

nauw-keurig gemonsterd

en

gedocumenteerd.

Opgeslagen

bij

de Deltadienst vormden

_zij

het bodemarchiefvan

zuid-westNederland.

Maartenvanden Bosch heeft als boormeester

bij

genoem-de diensthier

_{zijn bijdrage}

aan

geleverd.

Nadien is

_hij

als

conservator in dienst

_{getreden bij}

het

_Rijksmuseum

voor

Geologie

en

Mineralogie

in Leiden.

Toen in 1972 deDeltadienst werd

_opgeheven,

heeft

_hij

zorg

gedragen

dat het

_{belangrijkste}

deelvande

boringcollecie

naarditmuseumis verhuisd. Een klein deelvandeze

mas-sais onderzocht.ArieJanssenheefteeninventarisatie ge-maakt_vande

_boringen

OuwerkerkenHaamstede.

Wim

_Kuyper

heeft deeerste 100meter_van

_boring

Briefte

op zoetwatermollusken onderzocht

_{(lit. 1).}

Uit deze

bo-ring

is ook door Van der MeuleneenPleistocene muis

ge-publiceerd (lit. 2).

Gebrek aanmenskrachten

capaciteit

hebben steeds

ver-hinderdom

intergraal

aandeze hoeveelheidinformatie

on-derzoektedoen.

Inventarisatieen

bewerking

Bij

de

_verhuizing

naarhetnieuwe Naturalismuseum

ma-nifesteerde zicheen

gebrek

aan

magazijnruimte.

Voor de

tweede maal

_dreigde

het niet onderzochte materiaalnaar

de

_afvalhoop

teverhuizen.

_Dringende

verzoekenaan

mijn

adres hebben

_{mij overtuigd}

om het onderzoeknaarde

bo-ringen

ter handte_{nemen, teneinde de}

_vernietiging

van

dit bodemarchieftevoorkomen.

_{Bijkomstigheden hierbij}

Overzicht vande

_{Deltaboringen.}

AFZETTINGEN WTKG 28_(3),2007 65

waren:

mijn ophanden

zijnde pensionering

en

mijn

jaren-lange ervaring

eninteressevoor materiaal uit de

Zeeuw-sestromen.

Geholpen

door Charles

_Bamard,

die het materiaalvande

slibfractie ontdoetenFrank

_Wesselingh

die demonsters

bij mij

aflevert

_(beiden

werkzaam

_{bij Naturalis)}

ben ikaan

deze

_{uitdaging begonnen.}

Ruw

_plan

van

aanpak

uit de

_{gigantische berg}

materiaal

wasom eenaantal

diepe boringen

teonderzoeken dieeen

noord-zuid transect vormen.

Vervolgens boringen

uitte

zoeken welke _eenoost-west

profiel

vormen.

Het is inmiddels

_vijfjaar

later,ruim 2000meter

boormon-steris

_{geïnventariseerd,}

veel

_geleerd,

leuke

_dingen

aange-troffen,

maarook

lange

zoutelozeenvooral fossielloze

tra-jecten

onder ogen

gehad.

Deze laatste

_zijn

echter ook van

belang,

soms duiden

zij

op

ontkalking

door

_percolerend

grondwater,

meestal is heteen

gevolg

van een

koude,

arc-tische

_periode,

waarin de

_zeespiegel

flinkwat

_lager

_was.

Eenfraaie

_{stratigrafische opeenvolging}

is

opheteerste ge-zicht_ver tezoeken. Ineen

deltagebied,

waarin de

zeespie-gel

vele malen is

_gewisseld

_en in_warme

_perioden

_grote

hoeveelheden smeltwater de

_aanwezige

sedimenten

ver-plaatsten

enomwerkten wordt heteen

puzzel

om tussen

deontstane hiaten iets_van

_{chronologische}

_laagopbouw

te

herkennen.

Om tocheenbeeldte

_krijgen

vande ouderdomvande

af-zetting,

wordt

_gekeken

naarde conservatietoestandvanhet

materiaal,

matevan

transportslijtage,

kleurenin de laatste

plaats,

of het

_object

er

volgens

onzekenniserwel in ‘thuis

hoort’.

Voorbeeldenhiervan

_{zijn Limopsis}

aurita uit

boring

Vrouwenpolder.

Dezesoortisons

hoofzakelijk

bekend uit

Miocene

_afzettingen,

in

_{Vrouwenpolder}

_een

_explosie

_van

goedbewaarde kleppen

endoublettenineen aanhet

vroeg-Plioceenterelateren

_laag.

Abra_tenuis,recentbekendvande Kalooten

Terschelling,

representantvan een

wadachtig milieu,

duiktop in

boringen

Brielle,

DirkslandenHaamstede ineen

vroeg-Pleistoceen

milieu. Onbekende zakenvoor een

strandverzamelaar,

vra-gen het

nodige

onderzoeken

correspondentie,

zoals:

Megayoldia thraciaeformis,

eenPacifische

immigrant,

re-presentantvoor het

Prae-Tiglien (lit. 3).

Devonia

_{perrieri, symbioot}

_op

zeekomkommers,

in _een

vroeg-Pleistocene laag

van

boring

Zuurland.

‘Spaniorinus

nortoni’,

een

provisorische

naam

(meded.

Tom

_Meijer)

voor eenevenals de

_{vorige genoemde}

_soort, dun

_schelpje,

_{niet zeldzaam in vroeg Pleistocene}

afzet-tingen.

Sinds

_{enige tijd}

kunt _{uvan een} aantal

_opmerkelijke

of

fraaie zaken

_meegenieten

in de korte rubriek

_‘Snoepjes

uit deDelta’. Meerenserieuzere

publicaties zijn

in

voorbe-reiding,

onder andere_vanAndré

_{Slupik (Natuurmuseum}

Rotterdam). Hij

onderzoekt de

_lithologie

_vande

_boringen,

in

_samenwerking

metde

_{molluskenuitkomsten,}

_wordt

ge-poogd

eenreconstructievan de

geologische achtergrond

vande boormonsterstemaken

_(lit.

4en

5).

Hetgaatnogde

nodige tijd

kostenomde

_volgende

2

kilo-meterboorsedimentuittewerken. Een interessante

bezig-heid,

hoe zouteloos

_{sommige trajecten}

somsook

_zijn,

al-tijd

is hetweer

spannend

wanneer eriets nieuws of

onver-wachts het oogpasseert.

Referenties

1

Meulen,

A.J.vanderenW.H.

Zagwijn. 1974,

Microtus

( Allophaiomys ) pliocaenicus

ffom the Lower

Pleisto-cene near

Brielle,

The Netherlands.

Scripta

Geol. 21:

1-12.

2

_{Knijper, W.J.,}

1973. Kwartaire land-en

zoetwatermol-lusken uiteen

boring bij Brielle,

Nederland. Meded.

WTKG

_10(4):

111-137.

3

_Janse,

Anton

_C.,

Peter W.

_Moerdijk

& Tom

_Meijer,

2003. First record of

Megayoldia thraciaeformis

(Sto-rer,

1838) (Bivalvia)

from the Pleistocene of the North Sea Basin. Cainozoic

Resarch,

2

(1-2):

139-142. 4

Slupik,

A.

_A.,

F.P.

Wesselingh,

A.C. Janse & J. W.F.

Reu-mer,200X,The

_stratigraphy

of the

_Neogene

-

Quater-nary succession in the south-west Netherlands ffomthe

Schelphoek

borehole

_(42G4-11).

A

sequence-stratigrap-hic

_{approach. (In press).}

5

_Slupik,

A.A. & A.C.Janse,

200X,

The

_sratigraphy

of the Breda Formation in the subsurface of the Island of Noord-Beveland

(Province

of

_Zeeland,

The

Nether-lands)

ff_omthe

_Colijnsplaat

borehole

_(42G24-1).

A

se-quence-stratigraphic approach. (In press).

*

AntonJanse, Gerard _van Voomestraat165, 3232 BE

Brielle, tel.0181-416238,email:

_{acjanse@hetnet.nl}

Bekende Brielsedamebijdeafgewerkte boring Schelphoek.