Behoudsmedewerker erfgoed

(1)

Leerplan

OPLEIDING

Behoudsmedewerker erfgoed

Modulair

Studiegebied

Bibliotheek-, archief- en documentatiekunde

(2)

STRUCTUURSCHEMA

Algemene oriëntatie cultureel erfgoed 40 Materialen cultureel erfgoed A 40 Materialen cultureel erfgoed B 40 Materialen cultureel erfgoed C 40 Bewaaromgeving cultureel erfgoed 40 Omgaan met de collectie cultureel 40

Behoudsmedewerker

Erfgoed

240 Lt

Specifieke

archief-technieken

40

(3)

MODULES

Naam

Code

Lestijden

Algemene oriëntatie Cultureel Erfgoed M BD 028 40 lt

Materialen cultureel erfgoed A M BD 029 40 lt

Materialen cultureel erfgoed B M BD 030 40 lt

Materialen cultureel erfgoed C M BD 031 40 lt

Bewaaromgeving cultureel erfgoed M BD 032 40 lt

(4)

INHOUDSTAFEL

1 Inleiding ... 4

2 Beginsituatie ... 5

3 Algemene doelstellingen van de opleiding ... 6

4 Minimale materiële vereisten ... 8

5 Algemene pedagogisch-didactische wenken ... 9

6 Evaluatie van de cursisten ... 10

7 Module: Algemene oriëntatie Cultureel Erfgoed (M BD 028 – 40 lestijden) ... 11

8 Module: Materialen cultureel erfgoed A (M BD 029 – 40 lestijden) ... 13

9 Module: Materialen cultureel erfgoed B (M BD 030 – 40 lestijden) ... 15

10 Module: Materialen cultureel erfgoed C (M BD 031 – 40 lestijden) ... 17

11 Module: Bewaaromgeving cultureel erfgoed (M BD 032 – 40 lestijden)... 19

12 Module: Omgaan met de collectie cultureel erfgoed (M BD 033 – 40 lestijden)22

13 Bibliografie ... 25

(5)

1 INLEIDING

Deze opleiding wil de elementaire technische vorming meegeven die nodig is voor een uitvoerende functie in depots of de bewaaromgeving van organisaties die zich bezig houden met roerend cultureel erfgoed.

Dit leerplan refereert aan het opleidingsprofiel Behoudsmedewerker erfgoed (BO BD 003), en is afgeleid van een referentiekader dat werd opgesteld in samenspraak met vertegenwoordigers van het beroepsveld: Artesis Hogeschool Antwerpen, Fotomuseum Provincie Antwerpen, De Zilveren Passer Consultancy, FARO, Musea Brugge, Museumconsulent Oost-Vlaanderen, Bibliotheekschool Gent, KMSKA1_{, en is goedgekeurd door de Raad van Bestuur van VVBAD}2_{(januari 2011).}

De behoudsmedewerker voert ondersteunende taken uit op het gebied van de preventieve conservatie, onder leiding van een conservator-restaurator, die het uitgestippelde beleid concreet vorm geeft.

De beoogde competenties zijn gericht op:

 het verwerven van een referentiekader met betrekking tot het beroepsveld.

 het beheersen van elementaire en vaak gebruikte technieken betreffende objecthandling, behoud en beheer. Objecthandling dient hier niet verstaan te worden als objectbehandeling of restauratie.  het verwerven van ondersteunende vaardigheden bij het transport binnen en buiten het depot. De uitbreidingsmodule Specifieke archieftechnieken biedt de mogelijkheid om de verworven competenties van de opleiding Behoudsmedewerker erfgoed verder uit te diepen.

De opleiding leidt tot het certificaat Behoudsmedewerker Erfgoed. De uitbreidingsmodule wordt beschreven in een afzonderlijk leerplan en wordt bekrachtigd met een deelcertificaat.

De duur van de opleiding bedraagt 240 lestijden; de uitbreidingsmodule omvat 40 lestijden.

1_{KMSKA: Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen}

(6)

2 BEGINSITUATIE

De cursisten die deze opleiding willen volgen, moeten: • minstens 18 jaar oud zijn en

• in het bezit zijn van een diploma lager secundair onderwijs of studiegetuigschrift 2e graad secundair onderwijs of slagen voor een toelatingsproef.

Er zijn geen bijkomende instapvoorwaarden bovenop de algemeen geldende instapvoorwaarden van het decreet van 15 juni 2007 betreffende het volwassenenonderwijs.

(7)

3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN VAN DE OPLEIDING

3.1 A

LGEMENE DOELSTELLINGEN

Deze opleiding beoogt de elementaire technische vormig, nodig voor een uitvoerende functie op het gebied van preventieve conservatie, in depots of de bewaaromgeving van een organisatie die zich bezig houdt met roerend cultureel erfgoed.

Het studieprogramma is zeer praktijkgericht en heeft volgende algemene doelstellingen: • het verwerven van een referentiekader met betrekking tot het beroepsveld;

• het beheersen van elementaire en vaak gebruikte technieken betreffende objecthandling, behoud en beheer. Objecthandling dient hier niet verstaan te worden als objectbehandeling of restauratie;

• het verwerven van ondersteunende vaardigheden bij het transport binnen en buiten het depot. Daarnaast wordt aandacht besteed aan:

• de mogelijkheid om belangstelling te wekken voor de behandelde problemen; • het wennen aan methodisch en aandachtig waarnemen en rapporteren; • het aanleren van rationele werkmethodes;

• de zorg voor het hanteren van een correct taalgebruik; • de ontwikkeling van sociale zin.

3.2 S

LEUTELVAARDIGHEDEN

Volgende sleutelvaardigheden komen in de verschillende modules aan bod.

Code Sleutelvaardigheid Verklaring

SV02 ACCURATESSE Erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig te voltooien.

SV06 CONTACTVAARDIGHEID In staat zijn om contact te leggen en eventueel te onderhouden, ook in moeilijke situaties (onder meer met mensen met verschillende opvattingen en achtergrond).

SV07 CREATIVITEIT In staat zijn om persoonlijke ideeën en oplossingen te bedenken en uit te voeren.

SV08 DIENSTVERLENENDE

VAARDIGHEID In staat zijn om op vraag en proactief diensten of zorg te verlenen. SV09 DOORZETTINGSVERMOGEN In staat zijn om, ondanks, moeilijkheden, op een doel

gericht te blijven.

SV12 FLEXIBILITEIT In staat zijn om zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden, onder meer middelen, doelen, mensen en procedures.

SV16 KUNNEN OMGAAN MET

INFORMATIE In staat zijn om informatie te verzamelen, te verwerken en te verstrekken. SV17 KWALITEITSBEWUSTZIJN In staat zijn om in te schatten aan welke vereisten een

product of dienst moet voldoen en in staat zijn om aan die vereisten tegemoet te komen.

SV19 LEERGIERIGHEID In staat zijn om actief te zoeken naar situaties om zijn competenties te verbreden en te verdiepen.

SV23 PROBLEMEN ONDERKENNEN EN

(8)

SV26 RECEPTIEVE TAALVAARDIGHEID

NEDERLANDS In staat zijn om als luisteraar en/of lezer in het Nederlands op adequate wijze een gesproken, geschreven of audiovisuele boodschap te ontvangen en bewerken.

SV30 VEILIGHEIDS- EN

MILIEUBEWUSTZIJN In staat zijn om actief en proactief in te staan voor de veiligheid en om situaties te voorkomen die mens en milieu kunnen schaden.

SV31 VERANTWOORDELIJKHEIDSZIN Aandacht hebben voor de consequenties van een taak en beslissingen nemen op basis van mogelijke

consequenties ervan.

SV32 ZELFSTANDIGHEID In staat zijn om zelfstandig zonder hulp of toezicht gedurende lange tijd aan een taak te werken.

SV35 ZIN VOOR SAMENWERKING In staat zijn om gemeenschappelijk aan eenzelfde taak te werken.

(9)

4 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN

Om de opleiding zeer praktijkgericht te maken is het concrete gebruik van de verschillende materiaalsoorten aanbevolen.

Bijvoorbeeld:

-Voor de module Algemene oriëntatie: fotoapparaten, belichtingsapparatuur, lenzen, filters…

-Voor de drie modules rond materiaalsoorten: stalen van de behandelde materiaalsoorten, ook stalen van beschadigde materialen, onderhoudsmateriaal (microvezeldoek, kwasten, borstels,

handschoenen, pincet….), goede en slechte voorbeelden van verpakkingsmateriaal… -Voor de module Bewaaromgeving: soorten meettoestellen, psychrometrische kaart, het

waterschadewiel, het brandschadewiel, modellen van plakvallen, feromoonpastilles en –buisjes, glazen recipiënten met insectenstalen, vergrootglas, ARA-kit (proefbuisjes voor schimmeltesten), mondmaskers, soorten handschoenen, doeken…

-Voor de module Omgaan met de collectie: specifieke 3 D-software (ook gratis downloadbaar) om grondplannen, laadplannen voor transport.. visueel voor te stellen.

Omdat het onmogelijk is om alle materialen te transporteren naar de klaslokalen (bv. schilderijen, meubels…), is het onontbeerlijk om lessen op locatie, in erfgoedinstellingen of depots van musea, archieven en dergelijke te laten plaats vinden. Op deze manier zien de cursisten de materialen in hun omgeving zelf. Eventueel kunnen ook foto’s gebruikt worden als alternatief om cursisten kennis te laten maken met materiaalsoorten en hun verval.

Voor deze opleiding zijn verder noodzakelijk:

-ruime en grote leslokalen: de meegebrachte materialen kunnen zo op een veilige manier uitgepakt worden en op een goede didactische wijze gebruikt worden

-voldoende en modern projectiemateriaal -voldoende modern ICT-materiaal

De ruimtes en lokalen waar de lessen plaats vinden dienen steeds te beantwoorden aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, hygiëne, ergonomie en milieu.

(10)

5 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN

Om in de erfgoedsector te functioneren, moet de cursist enerzijds beschikken over theoretische inzichten, en anderzijds over een aantal technische vaardigheden.

Om de cursisten in staat te stellen deze mix van inzicht en vaardigheden te verwerven, zijn onder meer volgende werkvormen aangewezen:

• doceren;

• demonstraties van praktijkvoorbeelden; • individuele (observatie)opdrachten; • groepsoefeningen;

• onderwijsleergesprek.

De opleiding kwam tot stand in nauwe samenwerking met het werkveld, en dit blijft uiteraard van primordiaal belang:

• om de cursisten kennis te laten maken met het werkveld worden studiebezoeken georganiseerd;

• een aantal lessen vinden plaats in de erfgoedinstellingen zelf, zodat cursisten oefeningen kunnen uitvoeren met behulp van het erfgoedmateriaal.

(11)

6 EVALUATIE VAN DE CURSISTEN

Het leerplan voorziet niet in concrete opdrachten. Opgaven moeten opgesteld worden in functie van de te bereiken doelstellingen, de beschikbare tijd en het voorhanden zijnde materiaal en materieel. Elke doelstelling van het leerplan moet ten minste één keer geëvalueerd worden. Als alle cursisten alle opgaven uitgevoerd hebben en alle criteria geëvalueerd werden, is het duidelijk of de

doelstellingen bereikt werden.

Wanneer de cursisten een werkstuk vervaardigen of een opdracht uitvoeren, krijgt elk aspect hiervan de aandacht.

Binnen de doe-activiteiten zijn een aantal factoren te onderscheiden:

• cognitieve factoren: bijv. inzicht, argumentatie, ideeën, technische kennis;

• psycho-motorische vaardigheden: bijv. juiste weergave van verhoudingen, gebruik van materialen, oog-handcoördinatie, evenwicht;

• werkmethode en attitudes: bijv. werken binnen vooropgestelde limieten, thema's, tijd, aantallen en formaten; orde en netheid, afwerking, presentatie, inzet, organisatie, sociale omgang, veiligheidsbewustzijn, verantwoordelijkheidsgevoel, nauwkeurigheid, zelfstandigheid; • beoordelingsvermogen.

Er kan ook op verschillende momenten worden geëvalueerd: tijdens het opstellen van een

bewerkingsvolgorde, tijdens of na een bewerking of na een afwerking. Duidelijke afspraken met de cursisten zijn hierbij noodzakelijk. Indien deze openheid er niet is, ontstaan betwistingen en blijft zelfevaluatie uit.

Een zinvolle opdracht werkt een zinvolle evaluatie in de hand. Stimuleer de cursisten door positieve appreciatie, maar wijs op fouten en tekortkomingen. Tussentijdse evaluaties en de evolutie van de cursist zijn van groot belang voor de eindevaluatie.

Maak duidelijke afspraken met de cursist, zo wordt het werk voor iedereen eenvoudiger. Leg bij elke opdracht uit op welke aspecten de nadruk ligt. De cursist ontwikkelt zo het vermogen om het eigen werk te evalueren. Een vereiste eigenschap van elke volwassene in zijn arbeid is immers

(12)

7 MODULE: ALGEMENE ORIËNTATIE CULTUREEL ERFGOED (M BD 028 – 40 LESTIJDEN)

7.1 A

LGEMENE DOELSTELLING VAN DE MODULE

De module beoogt een overzicht van het beroepsveld (structuur, verschillende subsectoren, organisaties, wetgeving, procedures, registratie …) en de erkenning van de rol van de behoudsmedewerker in dat beroepsveld.

7.2 B

EGINSITUATIE

7.3 L

EERPLANDOELSTELLINGEN

,

LEERINHOUDEN EN SPECIFIEKE PEDAGOGISCH

-

DIDACTISCHE WENKEN Leerplandoelstellingen

met inbegrip van basiscompetenties (BC), eigen doelen (ED) en uitbreidingsdoelstellingen (steeds cursief)

De cursisten kunnen

BC

ED Leerinhouden Specifieke pedagogisch-didactische wenken

de kwetsbaarheid van de hem toevertrouwde objecten en de invloed van de verblijfsomgeving op de toestand van de objecten inschatten.

BC 001 Het erfgoeddecreet

• Beleidslijnen

• Concretisering in de instellingen

Doelstellingen en werking van erfgoedinstellingen

• Protocollen en standaarden. • Plaatsregistratie

• Belang van een afdeling behoud en beheer.

Taken en profiel van de erfgoedmedewerker, bijv.:

• Toepassen van (nieuwe) methoden en technieken

Presentaties van verschillende instellingen en hun werking (pp en studiebezoeken).

Bespreken van juridische kader en vakliteratuur.

Presentatie van verschillende methodieken (o.a. door

studiebezoeken en gastcollege). waarnemingen/bevindingen volgens geldende standaards

en protocollen verslaan en verantwoorden. BC 009 ontwikkelingen, verschijnselen en gebeurtenissen in de

verblijfsomgeving van objecten volgens de geldende standaards en protocollen rapporteren.

BC 010

kritisch op de praktijk reflecteren. BC 012 aan de handhaving en navolging van protocollen en

werkwijzen bijdragen. BC 013

volgens de deontologie en de kwaliteitsnormen van het

beroep, de functie en de organisatie handelen. BC 016 waarnemingen, risico’s en gevolgen volgens de geldende

(13)

Leerplandoelstellingen

BC ED

Leerinhouden Specifieke

pedagogisch-didactische wenken

aan de implementatie van (nieuwe) methoden en

technieken bijdragen. BC 032 behoud en beheer.

7.4 S

Volgende sleutelvaardigheden komen aan bod in deze module:

Sleutelvaardigheid Specificatie Code

Accuratesse Erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig te voltooien SV02 Contactvaardigheid In staat zijn om contact te leggen en eventueel te onderhouden, ook in moeilijk situaties

(onder meer met mensen met verschillende opvattingen en achtergrond). SV06 Dienstverlenende vaardigheid In staat zijn om op vraag en proactief diensten of zorg te verlenen. SV08 Leergierigheid In staat zijn om actief te zoeken naar situaties om zijn competenties te verbreden en te

verdiepen. SV19

Receptieve taalvaardigheid

Nederlands In staat zijn om als luisteraar en/of lezer in het Nederlands op adequate wijze een gesproken, geschreven of audiovisuele boodschap te ontvangen en bewerken. SV26

(14)

8 MODULE: MATERIALEN CULTUREEL ERFGOED A (M BD 029 – 40 LESTIJDEN)

8.1 A

De module beoogt het inzicht in materialen zoals papier, perkament, textiel …en daarbij horende schadeoorzaken en herkenning.

8.2 B

EGINSITUATIE

8.3 L

,

-

BC ED

BC 001 Historiek, eigenschappen en productie van diverse materialen zoals: leer, perkament,

papier, inkten en pigmenten, en textiel.

Schadeoorzaken volgens categorie

• Fysisch • Chemisch • Biologisch • De mens

De correlatie tussen schade en preventieve

Het hanteren van de verschillende materialen, beschreven onder de leerinhouden, door de cursisten. Het bekijken van originele objecten. Studiebezoeken naar locaties die alle doelstellingen versterken. Het bepalen van schade op originele stukken.

Het delen van ervaringen uit de werkomgeving en het bespreken ervan in groep.

waarnemingen op kennis van/inzicht in de materialen, objecteigenschappen, conditiebepalende factoren en verblijfscondities baseren.

BC 003

alert op signalen en sporen die duiden op verval of

schade aan het object reageren. BC 004

beoordelingen op kennis van en inzicht in de materialen, objecteigenschappen, schades en conditiebepalende factoren en verblijfscondities baseren.

BC 007

(15)

BC ED

objecthandling vanuit inzicht in materialen,

objecteigenschappen, schades, conditiebepalende factoren en verblijfscondities uitvoeren.

BC 021 conservatie van de betrokken materialen Preventieve conservatie van de betrokken materialen

• Conditiebepalende factoren: licht, lucht, vochtigheid …

• Verblijfsfactoren

Objecthandling in functie van preventieve conservatie van de betrokken materialen.

Het aanbieden en bespreken van vakliteratuur.

8.4 S

Kunnen omgaan met informatie In staat zijn om informatie te verzamelen, te verwerken en te verstrekken. SV16 Kwaliteitsbewustzijn In staat zijn om in te schatten aan welke vereisten een product of dienst moet voldoen en

in staat zijn om aan die vereisten tegemoet te komen. SV17

Problemen onderkennen en oplossen Zien dat er een probleem is, waar het precies gesitueerd is en er een oplossing voor

(16)

9 MODULE: MATERIALEN CULTUREEL ERFGOED B (M BD 030 – 40 LESTIJDEN)

9.1 A

De module beoogt het inzicht in materialen zoals schilderijen, glas, hout, ceramiek en steen, en de daarbij horende schadeoorzaken en herkenning.

9.2 B

EGINSITUATIE

9.3 L

,

-

BC ED

BC 001 Historiek, eigenschappen en productie van diverse materialen zoals hout, glas,

steenachtige materialen, keramiek, schilderdoek en schildermaterie.

BC 003

BC 007

(17)

BC ED

BC 021 De correlatie tussen schade en preventieve conservatie van de betrokken materialen Preventieve conservatie van de betrokken materialen

9.4 S

(18)

10 MODULE: MATERIALEN CULTUREEL ERFGOED C (M BD 031 – 40 LESTIJDEN)

10.1 A

De module beoogt het inzicht in materialen zoals optische media, foto’s, metalen, grondstoffen, kunststof, en daarbij horende schadeoorzaken en herkenning.

10.2 B

EGINSITUATIE

10.3 L

,

-

BC ED

BC 001 Historiek, eigenschappen en productie van diverse materialen zoals optische en

magnetische dragers, kunststoffen, foto’s en metalen.

BC 003

BC 007

(19)

BC ED

BC 021 De correlatie tussen schade en preventieve conservatie van de betrokken materialen Preventieve conservatie van de betrokken materialen

10.4 S

(20)

11 MODULE: BEWAAROMGEVING CULTUREEL ERFGOED (M BD 032 – 40 LESTIJDEN)

11.1 A

De module beoogt de basisprincipes van een goede bewaaromgeving van roerend erfgoed.

11.2 B

EGINSITUATIE

11.3 L

,

-

BC ED

BC 001 De bewaaromgeving

• Voorwaarden voor het inrichten van verantwoorde bewaarplaatsen.

• De geschiktheid van bewaarmaterialen voor het behoud van collecties.

• De geschiktheid van bewaarmeubilair voor de inrichting van bewaarplaatsen.

De monitoring van bewarings-omstandigheden

• Soorten meettoestellen • Gebruik meettoestellen

De monitoring van aanwezigheid van mogelijke biologische agentia

Het hanteren van de

verschillende basismaterialen door de cursisten.

Het bekijken van originele casussen.

Het ondernemen van

studiebezoeken naar locaties die alle doelstellingen versterken. Praktische oefeningen. alert op afwijkingen en bijzonderheden in klimaat,

verlichting, bewaking, verpakking, bevestiging … reageren.

BC 002

BC 003

de voorschriften voor het systematisch bewaken van de

verblijfsomgeving van objecten (monitoring) toepassen. BC 005 observaties, meetgegevens en waarnemingen kritisch

omzetten in beoordelingen. BC 006

(21)

BC ED

waarschuwen wanneer kritische waarden (dreigen te)

worden overschreden. BC 011 Rapportering en beoordeling van meet-gegevens en waarnemingen

Maatregelen voor het voorkomen en beheersen van kleine en grote rampen

• Brandveiligheid • Anti-diefstalsystemen

Courant gebruikte en nieuwe methoden en technieken voor preventieve conservatie.

kritisch op de praktijk reflecteren. BC 012 aan de handhaving en navolging van protocollen en

werk, werkplek en werkomgeving volgens de ter beschikking gestelde veiligheids-, milieu- en gezondheidsvoorschriften inrichten.

BC 015

volgens geldende calamiteitenplannen handelen. BC 017 waarnemingen naar acties vertalen die passen bij de ernst

van de situatie. BC 018

waarnemingen, risico’s en gevolgen volgens de geldende

procedure helder rapporteren. BC 019

technieken en methodieken van de preventieve conservatie volgens richtlijnen en verworven inzicht toepassen.

BC 026

technieken bijdragen. BC 032

11.4 S

Accuratesse Erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig te voltooien. SV02 Flexibiliteit In staat zijn om zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden, onder meer middelen,

doelen, mensen en procedures. SV12

(22)

Veiligheids- en milieubewustzijn In staat zijn om actief en proactief in te staan voor de veiligheid en om situaties te

voorkomen die mens en milieu kunnen schaden. SV30

Verantwoordelijkheidszin Aandacht hebben voor de consequenties van een taak en beslissingen nemen op basis

van mogelijke consequenties ervan. SV31

Zelfstandigheid In staat zijn om zelfstandig zonder hulp of toezicht gedurende lange tijd aan een taak te

werken. SV32

(23)

12 MODULE: OMGAAN MET DE COLLECTIE CULTUREEL ERFGOED (M BD 033 – 40 LESTIJDEN)

12.1 A

De module beoogt de basisprincipes van objecthandling, persoonlijke veiligheid en veiligheid van de collectie.

12.2 B

EGINSITUATIE

12.3 L

,

-

BC ED

BC 001 De Belgische markt in art handling en transport • Gespecialiseerde transporten verhuisfirma’s… Persoonlijke veiligheid • Hygiëne • Bescherming • Tiltechnieken • …

Veiligheid van de objecten

• Klimatologische omstandigheden

• Hulpmateriaal bij manipulatie en transport • …

Het hanteren van de verschillende materialen door de cursisten. Het bekijken van originele casussen.

Het ondernemen van

studiebezoeken naar locaties die alle doelstellingen versterken. alert op afwijkingen en bijzonderheden in klimaat,

verlichting, bewaking, verpakking, bevestiging … reageren.

BC 002

aan de handhaving en navolging van protocollen en

de milieu-, veiligheids- en gezondheidsrisico’s overzien die zijn verbonden met beroepsactiviteiten (objecten, materialen, gereedschappen …).

BC 014

volgens geldende calamiteitenplannen handelen. BC 017 waarnemingen naar acties vertalen die passen bij de ernst

van de situatie. BC 018

waarnemingen, risico’s en gevolgen volgens de geldende

procedure helder rapporteren. BC 019

(24)

BC ED

materialen volgens richtlijnen en verworven inzicht

verpakken. BC 022 Verpakking _{• Technische aspecten}

• Soorten inpakmaterialen • … Transport • Conditiecontrole • Conditierapport • Transportstrategieën • Rol van de koerier • Hulpmateriaal • …

Tentoonstellingsopbouw en –afbraak

transporten volgens richtlijnen en verworven inzicht

ondersteunen. BC 023

onderhouden. BC 024

opbergen. BC 025

technieken en methodieken van de preventieve conservatie volgens richtlijnen en verworven inzicht toepassen.

BC 026

bijstand verlenen bij presentaties volgens richtlijnen en

verworven inzicht. BC 027

objecthandling volgens aangereikte veiligheids-, milieu- en

gezondheidsvoorschriften uitvoeren. BC 028 mogelijke risico’s van de objecthandling voor mensen en

objecten herkennen. BC 029

iedere objecthandling conform standaards en protocollen

registreren. BC 030

de voorraad middelen en materialen ten behoeve van objecthandling en de preventieve conservatie van de collectie opvolgen.

BC 031

technieken bijdragen. BC 032

12.4 S

(25)

Doorzettingsvermogen In staat zijn om, ondanks moeilijkheden, op een doel gericht te blijven. SV09 Problemen onderkennen en oplossen Zien dat er een probleem is, waar het precies gesitueerd is en er een oplossing voor

aanreiken. SV23

Verantwoordelijkheidszin Aandacht hebben voor de consequenties van een taak en beslissingen nemen op basis

van mogelijke consequenties ervan. SV31

Zelfstandigheid In staat zijn om zelfstandig zonder hulp of toezicht gedurende lange tijd aan een taak te

werken. SV32

(26)

13 BIBLIOGRAFIE

Archief- en documentbeheer: papier en digitaal. - Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Kenniscel Anders Werken. - Brussel : 2006. - V, 118p.

Archiefbeheer bij verenigingen en stichtingen / Pelzers, E. ; Van Doornmalen, S.E.M. ; Hofman, J.. - Alphen aan den Rijn : Samsom H.D. Tjeenk Willink, 1996. - 104 p. - ISBN 90-6092-985-3

Bewaren en bewijzen / Durinck, Marjolijn ; Aarts, Inge. - ECP.NL, 2007. - 48p. - ISBN 978-90-76957-21-0

BOM: bewaring en ontsluiting van multimediale data in Vlaanderen: perspectieven op audiovisueel erfgoed in het digitale tijdperk / Van de Walle, Rik ; Debuysere, Stoffel ; Moreels, Dries ; Van Nieuwerburgh, Inge ; Walterus, Jeroen. - Tielt : LannooCampus, 2010. - 208p., ill. - ISBN 978-90-20989441

Collectiemanagement in de praktijk: het belang van registratie voor het informatiebeheer van uw collectie. - 18p.

Conserveringsbeleid papieren patrimonium / Coppens, C. ; Soetaert, P.. - Antwerpen : VVBAD [etc.], 1993. - 102 p., ill., 24 cm - ISBN 90-72679-14-8. - Verschenen naar aanleiding van het symposium 'Conserveringsbeleid papieren patrimonium' in het kader van de 57ste Boekenbeurs van Antwerpen op dinsdag 9 november 1993 in Antwerpen

Digitaal en toch duurzaam / Steenbakkers, Johan F. – In : Archievenblad: jrg.107 (2003). - Amsterdam, 2003 nr. 2,p. 32- 33

Duurzame onbestendigheid: de conservering van audiovisuele mediakunst in een veranderend landschap / Debuysere, Stoffel. - Brussel : Packed, 2005.

Erfgoed 2.0: nieuwe perspectieven voor digitaal erfgoed / De Nil, Bart ; Walterus, Jeroen. - Brussel : Pharo, 2009. - 200p., ill. - ISBN 978-90-8992-004-1

Erfgoedbibliotheken in Vlaanderen / De Rynck, Patrick. - Antwerpen : Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 2008. - 42p., ill.

Faro: tijdschrift over cultureel erfgoed. - Brussel : Faro. - (Faro: tijdschrift over cultureel erfgoed jrg. 3 (2010). - Brussel, 2010)

Gewaardeerd verleden: bouwstenen voor een nieuwe waarderingsmethodiek voor archieven / Jeurgens, K.J.P.F.M. ; Bongenaar, A.C.V.M. ; Windhorst, M.C.. - Den Haag : Nationeel Archief, 2007. - 100p., ill. - ISBN 978-90-74920-21-6

Gids voor Behoud en Beheer van Kerkelijk Kunstbezit, een praktische handleiding / Van Zanten, M. – Amsterdam : Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland, 1995

Het glas in België / Engen L. [et. al.]. – Antwerpen : Mercatorfonds, Antwerpen, 1989 De Grafische Technieken / Van der Linden Fons. – De Bilt : Cantecleer, 1990

Handboek boekbinden / Cambras J.,Tirion .Creatief, 2006, 160 pp.

Handboek documentmanagement: compleet en praktisch / Timmerhuis, Frans. - Rijswijk : Elmar, 2001. - 246p. - ISBN 90-389-1154-8

Handleiding voor het maken van een calamiteitenplan voor collectiebeherende instellingen / Peek, Marja ; Cremers, Ton ; [medew.] Fuhri Snethlage, Henriette. - Amsterdam : Instituut Collectie Nederland, 2003. - 69p., ill. - ISBN 90 72905 50 4

(27)

In de zon én in de schaduw: gemeentearchieven in het Vlaamse erfgoedbeleid / De Keyser, Bart. - Berchem : VVBAD, 2004. - 190p., ill. - (Archiefkunde : verhandelingen aansluitend bij Bibliotheek- en Archiefgids. - Antwerpen; vol. nr. 7) - ISBN 90-72679-29-6

Interfolia : handboek voor de conservatie en de restauratie van papier / Liénardy, Anne ; Van Damme, Philippe. - Brussel : Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. - 247 p., ill., 24 cm Keramiek en glas / Otte; M ; Van Lookeren Campagne K. - In : Syllabus bij de basiscursus Preventieve Conservering, LCM, Amsterdam 2002, pp. 183-188.

Klik naar het verleden: een onderzoek naar gebruikers van digitaal erfgoed: hun profielen en

zoekstrategieën / Wubs, Henrieke ; Huysmans, Frank. - Den Haag : Sociaal en Cultureel Planbureau, 2006. - 108p. - ISBN 978-90-377-0279-8

Klimaatwerk: richtlijnen voor het museale binnenklimaat / Ankersmit, Bart. - Amsterdam : Amsterdam University Press, 2009. - 160p., ill. - ISBN 978-90-8555-025-9

Koninklijke Bibliotheek en Algemeen Rijksarchief : schade-inventariserend onderzoek van de collecties en archieffondsen van na 1800 = Bibliotthéque Royale et Archives etc. / Liénardy, Anne ; Rombauts, W. - Brussel : Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, 1994. - 203 p., 30 cm Kunst op transport... Onze zorg, CL-Symposium 1995. - ISBN 90-72905-40-7

Het loopt in de papieren : geïntegreerde bestrijding van insecten in collecties / Brokerhof, Agnes W. ; van Zanen, Bert ; van de Watering, Ko ; Porck, Henk. - Amsterdam : Instituut Collectie Nederland, 2003. - 80p., ill.

Musea in transitie: rollen van betekenis / Hoving, Frans ; Wehman, Natasja ; Reydon, Odette ; van Schaik, Karien ; Bras, Laura. - Amsterdam : Erfgoed Nederland, 2010. - 66p., ill. - ISBN 978-90-78956-12-9

Niets gaat verloren: twintig jaar selectie en afstoting uit Nederlandse museale collecties / Kok, Arjan ; Timmer, Petra. - Amsterdam : Boekmanstudies, 2007. - 224p., ill. - ISBN 978-90-6650-088-4

Numérisation de l'information et des archives parlementaires. - Brussel : Belgian House of Representatives, 2003. - 122p., ill.

Op de keper beschouwd: handboek voor het behoud van textielcollecties / Boersma, Foekje. - 1e dr. - Amsterdam : Stichting Textielcommissie Nederland, 2000. - 256p., ill. - ISBN 90-803939-6-7

Papierconservering in Nederland : een overzicht van de ontwikkelingen in de periode 1980-1995 / Bender, Yvonne. - Den Haag : CNC, 1996. - 93 p. - (CNC-Publikaties. - Den Haag; vol. 11) Pluis in huis : geïntegreerde bestrijding van schimmels in archieven / Brokerhof, Agnes W. ; van Zanen, Bert ; den Teuling, Arnold. - Herz.web versie, juli 2003 - Amsterdam : Instituut Collectie Nederland, 2003. - 48p., ill.

Preservation and conservation of library and archival documents : a Unesco/IFLA/ICA enquiry into the current state of the world's patrimony / Clements, D.W.G.. - Unesco. General Information Programme and UNISIST ; IFLA ; ICA. - Paris : Unesco, 1987. - 32 p., 30 cm - (PGI. - Paris; vol. 87/WS/ 15) Richtlijnen voor de conservering van gebrandschilderd glas Jütte, B.A.H.G. ; Crèvecoeur, R. – Amsterdam: Centraal Laboratorium voor Onderzoek van Voorwerpen van Kunst en Wetenschap, 1994

Study on mass conservation techniques for treatment of library and archives material

- IFLA. Core Programme FAC. Regional Centre. Deutsche Bücherei ; Unesco. General Information Programme and UNISIST. - Paris : Unesco, 1989. - 49 p., 30 cm - (PGI. - Paris; vol. 89/WS/ 14) Uit de oude doos: culturele archiefwerking in Vlaanderen / Hoflack, Marijke. - Berchem : VVBAD, 2006. - 192p., ill. - (Archiefkunde : verhandelingen aansluitend bij Bibliotheek- en Archiefgids. - Antwerpen; vol. nr. 8) - ISBN 978-907-2679-31-4

Uitgangspunten bij het gebruik van synthetische materialen voor conservering en restauratie: verstevigen, lijmen, vernissen, Themadag-verslag. – Amsterdam : Centraal Laboratorium, 1991. - ISBN 90-72905-15-6

(28)

Vademecum voor de Glastechnie / Heller, K. ; Vervest, J. ; Wilbrink, H. – Deventer : Kluwer Technische Boeken,1992

Het velijn van de firma Band. - In : De Boekbinder, jg. 2, nr. 4, november 1983, p. 46-48 Het verval van papieren collecties / De Witte Guy. - In : Bladen voor Documentatie / Belgische Vereniging voor Documentatie, september 2005, nr 3, p. 7-35.

Verzekerde bewaring. - Brussel : Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. 22 hoofdstukken, losbladig werk

Vetvlekken na behandeling met vloeibare houtwormbestrijdingsmiddelen / Piena, H. - Care, 0-nummer, 1997, p. 20–24.

Visies op erfgoed in Vlaanderen en Europa / Capenbergs, Joris ; Cools, Jan. - Antwerpen : Culturele Biografie Vlaanderen, 2003. - 164p., ill.

Voorzichtigheid is de moeder van de porseleinkast : preventieve conservering van keramiek en glas / Garachon, I. – Amsterdam : Centraal Laboratorium voor Onderzoek van Voorwerpen van Kunst en Wetenschap, 1994

Was op meubels / Van nes, C.J. - Centraal Laboratorium Amsterdam (nu ICN), 1993

Zakboekje archiveren / Verschelde, Marijke. - Brugge : Vanden Broele, 2004. - 119p., ill. - ISBN 90-5946-753-1

http://www.cr.nps.gov/museum/publications/index.htm www.faronet.be