De kracht van satire
in Bāsim Yūsufs tv-programma
‘al-Barnāmig’
Naam: Tasniem Zin El Deen Abed Elazez Studentnummer: 10084274
Universiteit: Universiteit van Amsterdam Opleiding: Master Midden-Oosten Studies – Arabisch
Masterscriptie
Begeleider: E.W.A. (Liesbeth) Zack Tweede beoordelaar: C.J. (Caroline) Roset
Datum: 30 juni 2014 Aantal woorden: 20.079
2
Abstract
After the revolution of 2011, Egyptian satirist Bāsim Yūsuf created a satirical TV program in which he commented on the political events in Egypt and the Egyptian media. The program was called al-Barnāmig (‘The show’) and became a great hit with millions of viewers per episode. The research question of this thesis is: How did Bāsim Yūsuf use satire as a form of resistance against the Egyptian authorities and how did they respond to that?
During the three seasons of al-Barnāmig, Yūsuf poked fun at several Egyptian leaders, including Ḥusayn Ṭanṭāwī, Muḥammad Mursī and ʿAbd al-Fattāḥ al-Sīsī. He used sarcasm, irony, parodies and metaphors as a political weapon to fight against authority. Egypt has a long history of political satire, but it had never appeared before in the form of a satirical news program with a live studio audience. Al-Barnāmig was the first program of its kind in Egypt. The concept of al-Barnāmig was based on the American satirical program The Daily Show, hosted by Jon Stewart. Al-Barnāmig became controversial during the second season when Yūsuf had openly mocked Islamist president Mursī. On 31 March 2013, Yūsuf was summoned for questioning after he was charged with insulting the president and Islam. Yūsuf was released the same day on a bail of 15,000 Egyptian pounds and continued hosting his weekly show.
After the overthrow of Mursī on July the 3rd, Yūsuf began his third season with
expressing criticism on al-Sīsī’s growing influence. After the first episode, the program got suspended by the broadcaster, with the explanation that Yūsuf violated its editorial policy. After a deal with a new TV channel, al-Barnāmig was back on television in February 2014. However, Yūsuf and the channel got under pressure by the Egyptian authorities in order to stop spreading political criticism. In June 2014, Yūsuf officially announced that he was ending his show as he was threatened by a powerful force. It was not announced who had put Yūsuf under pressure, but many saw the government as responsible for silencing the satirist. The legal charges against Yūsuf and the suspension of al-Barnāmig caused discussions and concerns about the freedom of expression in Egypt. The closing of the program demonstrates that freedom of expression has decreased after al-Sīsī took over power in Egypt. Now that al-Sīsī has become the president of the country, it is not likely that the restrictions on freedom of expression are soon to be lifted.
3
Inhoudsopgave
Inleiding ... 5
1. De opkomst van Bāsim Yūsuf... 8
1.1. Achtergrond ... 8
1.2. B+ Bāsim Yūsuf Show... 8
1.3. Carrièreswitch naar televisie ... 10
1.4. Het tweede seizoen van al-Barnāmig ... 11
1.5. Het derde seizoen van al-Barnāmig ... 13
2. De inhoud van al-Barnāmig ... 15
2.1. Opbouw van de afleveringen ... 15
2.2. Kritiek op Ṭanṭāwī ... 18
2.3. Kritiek op Mursī door middel van sketches met Gamahīr ... 19
2.4. Satirisch commentaar op Mursī’s verschijning in het buitenland ... 21
2.5. De eerste aflevering na de afzetting van Mursī ... 24
2.6. Kritiek op al-Sīsī na de hervatting van het derde seizoen ... 28
3. Humor als verzetsmiddel ... 32
3.1. Politieke satire en censuur in het algemeen... 32
3.2. Politieke kritiek, humor en censuur in Egypte... 33
3.3. Bāsim Yūsufs wapen tegen de macht... 36
3.4. Bāsim Yūsufs gebruik van satire en internet om mensen te bereiken ... 37
3.5. Al-Barnāmig in vergelijking met Egyptische nieuwsprogramma’s ... 39
3.6. Al-Barnāmig in vergelijking met de Banī Ādam show ... 41
3.7. The Daily Show als inspiratiebron ... 42
4. Tegenaanvallen op Bāsim Yūsufs satirische wapen ... 44
4
4.2. Aanklachten van de Moslimbroeders tegen Bāsim Yūsuf ... 46
4.3. Internationale aandacht voor Yūsufs kwestie ... 47
4.4. Censuur na de afzetting van Mursī ... 49
4.5. Controverses rond het begin van het derde seizoen ... 50
4.6. Het einde van al-Barnāmig... 53
4.7. De ontwikkeling van vrijheid van meningsuiting ... 55
Conclusie ... 58
Literatuurlijst ... 60
5
Inleiding
Tussen augustus 2011 en april 2014 presenteerde de Egyptische satiricus Bāsim Yūsuf het satirische nieuwsprogramma al-Barnāmig (‘het programma’). Dit programma was een vervolg op een reeks zelfgemaakte filmpjes die Yūsuf na de Egyptische revolutie van 25 januari 2011 via de sociale media had verspreid. In die video’s gaf Yūsuf vanuit zijn eigen huis satirisch commentaar op berichtgevingen in de Egyptische media over de revolutie en op het gevallen regime van Ḥuṣnī Mubārak.1 In al-Barnāmig zette Yūsuf dit voort en
bespotte hij diverse figuren uit de politieke elite die na de revolutie aan de macht waren gekomen. De televisieshow was uitgegroeid tot één van de populairste tv-programma’s in de Arabische wereld en trok wekelijks miljoenen kijkers. Toch werd de show na drie seizoenen gestopt.2
De onderzoeksvraag die in deze scriptie wordt beantwoord is: Hoe heeft Bāsim Yūsuf in zijn tv-programma al-Barnāmig satire gebruikt als verzetswapen tegen de macht en hoe hebben de Egyptische autoriteiten daarop gereageerd? Het doel is om te begrijpen hoe Yūsuf zich door middel van humor tegen de autoriteiten in Egypte heeft verzet en hoe dit door het Egyptische gezag is ontvangen. De kritische inhoud van al-Barnāmig en de houding van de macht ten opzichte daarvan kunnen vervolgens een beeld geven van de grenzen van vrijheid van meningsuiting in Egypte na de revolutie van 2011 tot het heden. De bronnen die van belang zijn voor het onderzoek zijn in de eerste plaats de afleveringen van al-Barnāmig.3 Door de uitzendingen van het programma te bestuderen kan men een idee
krijgen van de inhoud van Yūsufs kritiek op de politiek en de manier waarop hij humor gebruikte om deze aan zijn kijkers over te brengen. Ook kunnen interviews die Yūsuf heeft gegeven daarbij helpen. Om te begrijpen wat in het algemeen de functies van politieke humor zijn in Egypte worden voor dit onderzoek verschillende wetenschappelijke bronnen geraadpleegd. Eén daarvan is het artikel ‘Stripping the Boss: The Powerful Role of Humor in the Egyptian Revolution 2011’ (2013) van Mohamed Helmy en Sabine Frerichs. Hierin wordt uitleg gegeven van de functies van humor als verzetsmiddel tegen de onderdrukking van
1 De filmpjes zijn op YouTube te bekijken. Zie: Yūsuf (2 maart 2011)
<http://www.youtube.com/user/bassemyoussefshow/>.
2 Nader (5 juni 2014).
3 Alle uitzendingen van al-Barnāmig zijn op het Youtube-kanaal van het programma terug te vinden. Zie:
6 Mubārak. Dit kan helpen een beeld te krijgen van de manier waarop humor in het algemeen in Egypte wordt gebruikt als vorm wapen van verzet. Een andere belangrijke bron is het boek Translating Egypt’s Revolution: The Language of Tahrir (2012) van Samia Mehrez, waarin ook onder andere wordt ingegaan op de rol die politieke humor speelt in Egypte. Om te bepalen hoe de autoriteiten hebben gereageerd op het satirische wapen van Yūsuf worden voornamelijk nieuwsartikelen uit zowel de Egyptische als de internationale media geanalyseerd.
De scriptie bestaat uit vier hoofdstukken, waarvan het eerste een beschrijving geeft van Yūsufs levensloop en de ontwikkeling van zijn carrière. De opkomst van Yūsuf als één van de invloedrijkste personen op de Egyptische televisie wordt hier in een sociale en politieke context geplaatst. Om vervolgens meer te weten te komen over Yūsufs kritiek op de Egyptische autoriteiten komt in het tweede hoofdstuk de inhoud van al-Barnāmig aan bod. Er wordt onder andere duidelijk gemaakt wat Yūsufs kritiek op de machthebbers Ḥusayn Ṭanṭāwī, Muḥammad Mursī en ʿAbd al-Fattāḥ al-Sīsī inhield en hoe hij deze kritiek uitte. Er worden verschillende voorbeelden gegeven van de humoristische manier waarop Yūsuf dat deed in zijn programma. Daarna wordt er in het derde hoofdstuk ingegaan op de kracht van satire als verzetsmiddel tegen de macht. Eerst wordt er onderzocht welke rol satire in de afgelopen eeuw in het algemeen in Egypte heeft gespeeld. Vervolgens wordt er aangetoond hoe de satirische inhoud van al-Barnāmig kan worden gezien als Yūsufs verzetswapen tegen de regering in Egypte. Om daarna te kunnen bepalen tot welke categorie van tv-programma’s al-Barnāmig behoort, wordt het in dit hoofdstuk vergeleken met een aantal andere Egyptische televisieshows. Ook wordt er onderzocht wat Yūsufs inspiratiebron is geweest bij het maken van zijn satirische programma. Het laatste hoofdstuk van de scriptie gaat over de tegenaanvallen van de autoriteiten op Yūsufs satirische wapen. Er wordt geanalyseerd op welke manieren Yūsuf door verschillende Egyptische regimes is tegengewerkt in het uiten van zijn kritiek. Daarbij wordt er een verklaring gezocht voor de beëindiging van zijn programma in mei 2014. De vraag is of het programma is gecensureerd wegens Yūsufs bespotting van de macht. Ook wordt er gekeken naar de internationale aandacht voor Yūsuf en de discussies over vrijheid van meningsuiting in Egypte die daardoor zijn ontstaan. Aan de hand van de gebeurtenissen rond Bāsim Yūsuf en al-Barnāmig wordt er vervolgens in dit hoofdstuk onderzocht hoe de vrijheid van meningsuiting zich vanaf de revolutie van 2011 in Egypte heeft ontwikkeld. De vraag is hier of er in de loop van de jaren na de val van Mubārak steeds meer vrijheid van
7 meningsuiting is gekomen of dat er juist een dalende lijn is te zien. Ten slotte worden in de conclusie de belangrijkste punten uit de hoofdstukken herhaald en wordt er een antwoord gegeven op de onderzoeksvraag.
De Arabische woorden en namen die in deze scriptie voorkomen worden getranscribeerd volgens het transcriptiesysteem van de Encyclopedia of Arabic Language and
8
1. De opkomst van Bāsim Yūsuf
In dit hoofdstuk wordt er een beschrijving gegeven van Bāsim Yūsufs levensloop. Er wordt hier onder andere ingegaan op zijn afkomst, opleiding en werk. Daarna worden zijn activiteiten tijdens en na de Egyptische revolutie besproken en wordt de ontwikkeling van zijn televisiecarrière beschreven. Er wordt daarbij gekeken naar de politieke en sociale context waarin deze ontwikkeling heeft plaats gevonden.
1.1. Achtergrond
Bāsim Raʾfat Muḥammad Yūsuf is op 21 maart 1974 geboren in Cairo. Na de middelbare school is hij geneeskunde gaan studeren aan de Cairo Universiteit. Daar heeft hij een doctoraat behaald in borst- en hartchirurgie. Vervolgens is hij als hartchirurg lid geworden van de Royal College of Surgeons of England in Londen en heeft hij in de Verenigde Staten gewerkt op het gebied van hart- en longtransplantatie.4 Toen Yūsuf weer tijdelijk in Cairo
woonde, brak er in januari 2011 een revolutie uit in Egypte. Op 25 januari gingen duizenden Egyptenaren de straat op om het vertrek van president Mubārak te eisen. Zij protesteerden tegen het regime van Mubārak, omdat deze volgens hen corrupt was en problemen zoals onrechtvaardigheid, armoede en werkeloosheid onvoldoende aanpakte. De daaropvolgende dagen vormde het Taḥrīr-plein in Cairo het middelpunt van de opstand. Daarnaast was het een centrum van geweld tussen de demonstranten en de autoriteiten, want Mubārak weigerde zich bij de wil van de demonstranten neer te leggen.5 Als voorstander van de
revolutie ging Bāsim Yūsuf tijdens de protestdagen naar het Taḥrīr-plein. Daar zette hij zich actief in om gewonde demonstranten te helpen.6
Na achttien dagen van protesten en gevechten trad Mubārak op 11 februari 2011 af en kwam er zo een eind aan zijn regeerperiode van bijna dertig jaar.7
1.2. B+ Bāsim Yūsuf Show
De revolutie van 2011 heeft een cruciale rol gespeeld in de opkomst van Bāsim Yūsuf als invloedrijke en internationaal bekende Egyptenaar. De eerste weken na de revolutie was
4 Yūsuf (17 augustus 2011), m. 2:15-2:30. <http://youtu.be/4rUNz3UsQJI>. 5 Sowers en Toensing (2012), p. 41-46.
6 Yūsuf (27 april 2013), m. 1:22-1:30. <http://youtu.be/wkCtJCW6koo>. 7 Sowers en Toensing (2012), p. 41-46.
9 Yūsuf in Egypte in afwachting van een visum voor de Verenigde Staten. Hij had namelijk een beurs gekregen voor een cursus in Cleveland op het gebied van kinderhartchirurgie. Omdat hij in die periode verder geen bezigheden had besloot Yūsuf tijd en energie te steken in het maken van filmpjes.8 Dit deed hij in samenwerking met Tāriq al-Qazzāz, een
Egyptische media-producent en goede vriend van Yūsuf. In 2010 hadden zij al samen drie filmpjes van vijf minuten gemaakt over religieuze sektes en hadden zij deze vervolgens op de website YouTube geplaatst. Dit was de enige ervaring die Yūsuf had op het gebied van media voor hij in 2011 met het nieuwe project begon. Yūsuf wilde in dit nieuwe project een serie afleveringen maken naar voorbeeld van het Amerikaanse programma The Daily Show. In deze populaire talkshow geeft de komiek Jon Stewart op humoristische wijze commentaar op de politiek en media.9 Zijn nieuwe project noemde Yūsuf de B+ Bāsim Yūsuf
Show (B+ Show)’. ‘B+’ is een verwijzing naar Yūsufs bloedgroep, maar kan ook worden
gelezen als het Engelse ‘be positive’ (‘wees positief’). Yūsuf kwam op het idee om een eigen variant op The Daily Show te maken, omdat hij grote verschillen zag tussen de berichtgevingen van de Egyptische media over de gebeurtenissen op het Taḥrīr-plein en wat er in werkelijkheid gebeurde.10 In zijn filmpjes bespreekt Yūsuf door middel van satire de
politieke ontwikkelingen in Egypte en de leugens over de revolutie die door de Egyptische staatszenders zijn verspreid. Zo beschuldigden de media de demonstranten er bijvoorbeeld van samen te werken met buitenlandse agenten. Zij zouden onder andere door de Amerikaanse geheime dienst zijn omgekocht met geld en maaltijden van Kentucky Fried Chicken om voor chaos te zorgen op het Taḥrīr-plein. Ook toonde de Egyptische televisie beelden van valse getuigenissen waarin werd gesteld dat de demonstranten schuldig waren aan gewelddadige plunderingen en vernielingen.11
De opnames van de B+ Show vonden in Yūsufs eigen huis plaats. Hij presenteerde vanachter een bureau dat hij in de wasruimte had gezet,12 gebruikte een bedrukt A4-blad als
autocue en had een plaat met foto’s van de revolutie als achtergronddecor. Tussen 8 maart en 20 mei 2011 publiceerde Yūsuf acht afleveringen die afwisselend tussen de vijf en zeventien minuten duren. Hij plaatste ze op zijn eigen YouTube-kanaal ‘Bassem Youssef’s
8 Yūsuf (26 september 2012), m. 6:16-6:47. <http://youtu.be/0ZEScWHj2BA>. 9 Cao (2010), p. 27.
10 Yūsuf (17 augustus 2011), m 4:57-7:23. <http://youtu.be/4rUNz3UsQJI>.
11 Idem (26 september 2012), m. 3:16-6:07. <http://youtu.be/0ZEScWHj2BA>. Zie ook: Abdulrahim (2011). 12 Idem (17 augustus 2011), m. 7:09-7:22. <http://youtu.be/4rUNz3UsQJI>.
10 Page’ en verspreidde ze via zijn Facebook-pagina ‘B+ Bassem Youssef Show’.13 Ondanks de
eenvoudige opzet van de show en Yūsufs gebrek aan ervaring in de media werden de filmpjes een groot succes. Yūsuf verwachtte rond de tienduizend kijkers aan te trekken, maar binnen twee maanden was zijn YouTube-kanaal al meer dan vijf miljoen keer bekeken.14
1.3.Carrièreswitch naar televisie
Het succes van de B+ Show had als gevolg dat Yūsuf door verschillende Egyptische televisiestations werd benaderd voor het maken van een televisieprogramma. In plaats van naar Cleveland te vertrekken besloot hij in Egypte in te gaan op het aanbod van Nagīb Sāwīris om op diens onafhankelijke satellietzender ONtv een eigen show te gaan presenteren. Op 1 augustus 2011 verscheen de eerste aflevering van Yūsuf nieuwe programma al-Barnāmig? .. Maʿa Bāsim Yūsuf (‘Het programma? .. Met Bāsim Yūsuf’, vanaf nu afgekort tot al-Barnāmig). Het was voor het eerst dat een internetprogramma in Egypte de overstap maakte naar televisie. Het programma had een budget van een half miljoen dollar voor het hele seizoen en werd in elkaar gezet door een kleine groep vrijwilligers en stagiaires zonder werkervaring in de media.15 Het seizoen bestaat in totaal uit 104
afleveringen van gemiddeld twintig minuten die tussen 1 augustus 2011 en 19 mei 2012 zijn uitgezonden. Het begon met vijf afleveringen per week in de islamitische vastenmaand Ramadan. In Egypte wordt er gemiddeld meer televisie gekeken in deze maand dan in de rest van het jaar. Vooral soapseries zijn erg populair in de Ramadan en worden daarom ook vaak in die maand gelanceerd. Na de Ramadan kwam het programma van Yūsuf op elke vrijdag, zaterdag en zondag om half tien ’s avonds. Alle 104 afleveringen zijn na de televisie-uitzendingen op het YouTube-kanaal en op de officiële website van al-Barnāmig verschenen.16
Met dezelfde vorm van satire als in de B+ Show besprak Yūsuf in zijn tv-programma actuele onderwerpen, zoals nieuwsverhalen, politieke gebeurtenissen en figuren en wat er op verschillende Egyptische televisiezenders voorkwam. De belangrijkste politieke
13 Yūsuf (2 maart 2011) <http://www.youtube.com/user/bassemyoussefshow/> en idem (7 maart 2011)
<https://www.facebook.com/albernamegtv>.
14 In het derde hoofdstuk van deze scriptie wordt Yūsufs succes verklaard. 15 Yūsuf (26 september 2012), m. 6:47-7:40. <http://youtu.be/0ZEScWHj2BA>.
16 Al-Barnāmig (31 juli 2011) <http://www.youtube.com/user/albernameg> en idem (2014)
11 ontwikkeling die tijdens het eerste seizoen van al-Barnāmig in Egypte had plaatsgevonden was het overgangsproces naar een nieuwe regering. Met zijn aftreden had Mubārak in februari 2011 de macht overgedragen aan de Opperste Raad van de Strijdkrachten, een militaire raad met Muḥammad Ḥusayn Ṭanṭāwī als hoofd. Deze bleef Egypte regeren tot er in 2012 een nieuwe president werd gekozen.17 Demonstraties tegen de militaire regering
werden in die periode hard neergeslagen, wat tot verdere protesten tegen de militaire raad leidde. Veel Egyptenaren eisten een snellere overgang naar een burgerregering.18 Onder de
macht van de militaire raad werden het kabinet en het parlement ontbonden en kwamen er in januari 2012 nieuwe parlementsverkiezingen. Uit deze verkiezingen kwam de Ḥizb
al-Ḥurriyya wa-l-ʿAdāla (‘Partij van de Vrijheid en Rechtvaardigheid’) met bijna de helft van alle
zetels als winnaar uit de bus. Deze partij is in juli 2011 opgericht door de islamistische beweging de Moslimbroederschap.19 Na deze partij had de Ḥizb al-Nūr (‘Partij van het Licht’)
van de fundamentalistische salafisten het grootste aantal zetels gewonnen.20
Bāsim Yūsuf gaf in zijn satirische programma commentaar op dergelijke politieke ontwikkelingen. Met het gebruik van humor probeerde hij zijn programma toegankelijk te maken, zodat meer mensen bij de politiek betrokken raken. In een interview op ONtv legde Yūsuf uit dat het voornaamste doel van al-Barnāmig niet was om mensen te vermaken maar om hen te informeren en te laten nadenken over wat er in het land speelde. Daarom behoorde het programma volgens Yūsuf niet tot de categorie van komedieshows, omdat deze in eerste plaats bedoeld zijn om mensen te laten lachen.21 Al-Barnāmig is het eerste
satirische programma in Egypte van zijn soort en heeft hoge kijkcijfers. Na afloop van het eerste seizoen was het YouTube-kanaal van het programma 75 miljoen keer bezocht en in september 2012 was het aantal uitgegroeid tot 100 miljoen.22 Samen met de video’s van
al-Barnāmig die op andere YouTube-kanalen zijn geplaatst zijn de afleveringen van het eerste seizoen meer dan 200 miljoen keer bekeken.23
1.4. Het tweede seizoen van al-Barnāmig
17 Sowers en Toensing (2012), p. 15-16. 18 Trew (2012).
19 Sowers en Toensing (2012), p 176. Voor meer over de Moslimbroederschap, zie: Rubin (2010). 20 Al-Sanhūrī (2012).
21 Yūsuf (17 augustus 2011), m. 10:20-11:00. <http://youtu.be/4rUNz3UsQJI>. 22 Idem (26 september 2012), m. 7:38-7:52. <http://youtu.be/0ZEScWHj2BA>. 23 Idem (8 maart 2013), m. 0:27-0:38. <http://youtu.be/STkmjRCvU3Q>.
12 Enkele dagen na het einde van het eerste seizoen van al-Barnāmig begonnen in Egypte op 23 mei 2012 de presidentsverkiezingen. Het waren de eerste presidentsverkiezingen na de Egyptische revolutie in 2011. Aan de eerste ronde, die op 23 en 24 mei werd gehouden, deden er dertien geregistreerde presidentskandidaten mee van diverse politieke achtergronden.24 Op zijn persoonlijke Facebook-pagina gaf Bāsim Yūsuf aan zijn steun voor een kandidaat niet bekend te maken. Dit deed hij wegens de onenigheden die waren ontstaan tussen de voorstanders van verschillende kandidaten.25 In de eerste ronde had presidentskandidaat Muḥammad Mursī, partijleider van de Ḥizb al-Ḥurriyya wa-l-ʿAdāla, met 25% van de stemmen gewonnen. De tweede positie werd met 24% van de stemmen behaald door Aḥmad Šafīq, een voormalige commandant van de Egyptische luchtmacht en de laatste premier onder Mubāraks heerschappij. Op 16 en 17 juni 2012 namen deze twee kandidaten het tegen elkaar op in de tweede en laatste ronde om het presidentschap. Op 24 juni werd Mursī door de verkiezingscommissie met 51,73% van de stemmen uitgeroepen tot winnaar van de Egyptische presidentsverkiezingen. Deze uitslag betekende het einde van de militaire regering van Ṭanṭāwī en het begin van een islamistisch regime van Mursī en de Moslimbroeders.26
Onder deze nieuwe regering kwam Yūsuf met een tweede seizoen van al-Barnāmig. De 29 afleveringen van dit seizoen begonnen op 23 november 2012 en zouden daarna elke vrijdag om 11 uur ’s avonds worden uitgezonden. Met een nieuw contract werden de afleveringen uitgezonden op de satellietzender CBC (Capital Broadcast Centre) en verlengd naar één uur per aflevering in plaats van twintig minuten.27 Het programma was voor het tweede seizoen verhuisd van de kleinste studio van ONtv naar het Cinema Radio Theater, een groot gebouw in het centrum van Cairo. Het was speciaal voor al-Barnāmig heringericht naar voorbeeld van het Radio City Theater in New York. Het programma werd de eerste talkshow in Egypte met een live publiek.28 Door de grote rol van Muḥammad Mursī en de Moslimbroeders in de Egyptische politiek werden zij een veel besproken onderwerp in het tweede seizoen van al-Barnāmig. Yūsuf was in zijn afleveringen erg kritisch over de manier waarop Mursī het land regeerde.29 In de loop van de eerste maanden dat Mursī aan de macht was nam ook bij veel andere Egyptenaren de ontevredenheid over Mursī toe. Eén van de redenen daarvoor was dat hij te veel macht naar zich toe had getrokken. Zo had hij op 22 november 2012 een decreet uitgevaardigd waarmee hij zichzelf meer bevoegdheden verschafte en zichzelf plaatste boven de rechterlijke macht. Dit besluit leidde tot veel protesten in het land.30 Dit was ook
24 Ahram Online (19 mei 2014).
25 Yūsuf (7 maart 2011), het bericht van 18 mei 2012. <https://www.facebook.com/albernamegtv>. 26 Ratcliffe (2012), p. 28-29.
27 Al-Barāmig (31 juli 2011), zie de verschillende afleveringen. <http://www.youtube.com/user/albernameg>. 28 Idem (2014), onder ‘ʿAn al-ʿarḍ’.
29 In het volgende hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan. 30 Kirkpatrick (22 november 2012).
13 het gevolg van een nieuwe grondwet die de Moslimbroeders hadden samengesteld. Samen met de seculiere oppositie eisten demonstrerende Egyptenaren dat deze zou worden herzien. Eén van de kritiekpunten van de demonstranten was een wetsartikel waarin de sharia de belangrijkste bron van wetgeving werd genoemd. Ondanks de protesten werd de nieuwe grondwet na een referendum op 22 december 2012 met 63% van de stemmen ingevoerd. Om de oppositie enigszins tegemoet te komen had Mursī daarvoor zijn controversi le decreet ingetrokken. Een ander kritiekpunt had te maken met Mursī’s houding ten opzichte van de economische crisis en andere problemen in Egypte. Volgens velen schonk Mursī te weinig of geen aandacht aan problemen zoals corruptie, onveiligheid, en armoede. Hij was bijvoorbeeld niet van plan iets te doen aan de grote tekorten aan elektriciteit en brandstof waar de Egyptische bevolking onder leed.31
1.5. Het derde seizoen van al-Barnāmig
Op 30 juni 2013 was het precies een jaar geleden dat Mursī was ingezworen als president van Egypte. Op die dag gingen er miljoenen Egyptenaren de straat op om het aftreden van Mursī te eisen.32 Wegens de enorme demonstraties die in de binnenstad van Cairo plaatsvonden, was er voor de veiligheid van de werknemers en bezoekers besloten de opnames van al-Barnāmig stop te zetten. Het Cinema Radio Theater bevindt zich namelijk op een korte afstand van het Taḥrīr-plein, dat het centrum van de protesten vormde.33 Op 28 juni was het de laatste aflevering van het tweede seizen van Bāsim Yūsufs programma.34 De demonstraties, zitstakingen en marsen die op 30 juni waren begonnen gingen door en leidden ertoe dat het Egyptische leger op 1 juli Mursī een ultimatum stelde. Dit hield in dat Mursī twee dagen de tijd had om tot een compromis te komen met de oppositie.35 Omdat Mursī zich hier niets van aantrok werd hij op 3 juli afgezet door ʿAbd Fattāḥ al-Sīsī. Hij was de opperbevelhebber van het leger, minister van defensie en vanaf augustus 2012 de opvolger van Ṭanṭāwī als voorzitter van de Opperste Raad van de Strijdkrachten.36 Naast Mursī’s afzetting maakte al-Sīsī in de avond van 3 juli aan het volk bekend dat de grondwet werd opgeschort en dat het parlement werd ontbonden. Verder benoemde hij ʿAdlī Manṣūr, hoofd van het Egyptische Hooggerechtshof, tot president van de interim-regering en zei hij dat er binnen zes maanden nieuwe presidentsverkiezingen zouden worden uitgeschreven. De demonstraties in het land veranderden na deze aankondiging in grote feesten waarin de machtsovername werd gevierd.37 Voorstanders van Mursī kwamen echter in opstand tegen de afzetting en duizenden van hen
31 Mourad (2013).
32 Ibidem.
33 Al-Barnāmig (2014), onder ‘Mawqaʿnā’. <http://www.albernameg.com/>.
34 Yūsuf (7 maart 2011), het bericht van 3 juli 2013. <https://www.facebook.com/albernamegtv>. 35 Mourad (2013).
36 Egypt Independent (2012). 37 Mourad (2013).
14 werden door de autoriteiten opgepakt. In de weken erna vielen er honderden doden en duizenden gewonden in de confrontaties tussen aanhangers van de Moslimbroederschap en het leger. Er vielen voornamelijk veel slachtoffers bij de ontruiming van de tentenkampen van de Moslimbroeders op het Rābiʿa l-ʿAdawiyya-plein in Cairo en het Nahḍa-plein in Giza. Als gevolg van het aanhoudende geweld kondigde Manṣūr op 14 augustus voor een maand de noodtoestand af en zette hij in verschillende steden een avondklok in.38 Omdat het land na een maand nog steeds onrustig was werden de noodtoestand en avondklok daarna met twee maanden verlengd. Op 12 november werden ze uiteindelijk opgeheven.39
Na een onderbreking van vier maanden besloten Bāsim Yūsuf en de zender CBC om in oktober weer te beginnen met een nieuw seizoen van al-Barnāmig. Het tweede seizoen was namelijk een groot succes geweest met wekelijks rond de dertig miljoen kijkers.40 De lancering van het derde seizoen vond plaats op 25 oktober 2013. In de eerste aflevering bespotte Yūsuf zowel de voorstanders van Mursī als die van al-Sīsī. Een week daarna werd bekend gemaakt dat CBC geen afleveringen meer van al-Barnāmig ging uitzenden, omdat Yūsuf zich volgens de zender niet aan de voorwaarden van het contract had gehouden.41 Op 7 februari 2014 werd het seizoen weer hervat, nadat er een nieuw contract was getekend. Dit keer was Yūsuf gaan samenwerken met de satellietzender MBC Misr, de Egyptische afdeling van het Saoedische Middle East Broadcasting Centre (MBC). Daarnaast zouden er door de Duitse satellietzender Deutsche Welle herhalingen van de nieuwe afleveringen van al-Barnāmig worden uitgezonden. Net zoals bij de eerdere seizoenen trokken de afleveringen van de derde reeks miljoenen kijkers en maakte dit Yūsuf één van de belangrijkste en invloedrijke figuren op de Egyptische televisie. Om deze reden was er na de elfde aflevering vanaf 19 april een rustperiode ingelast tot na de nieuwe presidentsverkiezingen van 26 en 27 mei 2014. Op deze manier zou Yūsuf geen invloed hebben kunnen uitoefenen op de keuze van zijn kijkers tussen de presidentskandidaten ʿAbd al-Fattāḥ al-Sīsī en de linkse politicus Ḥamdīn Sabāḥī.42 Er was aangekondigd dat al-Barnāmig weer op 30 mei verder zou gaan met de uitzendingen, maar één dag voor de verkiezingen kwam het nieuws naar buiten dat het van programma niet meer zou terugkeren. Het was voorgoed van de buis gehaald.43
38 Ahram Online (14 augustus 2013). 39 BBC News (12 november 2013). 40 Helmy en Frerichs (2013), p. 473.
41 Daw (2013). In het vierde hoofdstuk van deze scriptie wordt hier verder op ingegaan. 42 Ahram Online (19 april 2014).
43Al Arabiya (2 juni 2014). In het vierde hoofdstuk van deze scriptie wordt de be indiging van het programma
15
2. De inhoud van al-Barnāmig
In dit hoofdstuk ligt de focus op de inhoud van de afleveringen van het programma al-Barnāmig. De nadruk wordt hier vooral gelegd op het tweede en derde seizoen van de show. In de eerste paragraaf wordt er beschreven hoe de afleveringen zijn opgebouwd en waar de verschillende onderdelen toe dienen. Vervolgens wordt er dieper ingegaan op één van de onderdelen uit het programma: het bekritiseren van de autoriteiten. Er wordt onderzocht hoe Yūsuf onder andere kritiek op Ḥusayn Ṭanṭāwī, Muḥammad Mursī en ʾAbd Fattāḥ al-Sīsī heeft geuit.
2.1. Opbouw van de afleveringen
De afleveringen van al-Barnāmig bestaan uit een aantal elementen, waarvan het belangrijkste Bāsim Yūsufs kritische commentaar op de actualiteit is. Zijn commentaren zijn vaak gebaseerd op foto’s en filmfragmenten uit het nieuws en Egyptische televisieprogramma’s. Zo heeft hij bijvoorbeeld in het tweede seizoen stukken uit programma’s van islamistische kanalen gebruikt om te laten zien hoe daar wordt aangezet tot haat en geweld tegen de protesterende tegenstanders van Mursī’s regime.44 Het
beeldmateriaal dat in de afleveringen van al-Barnāmig wordt gebruikt, wordt door een team van onderzoekers verzameld. Toen Yūsuf op 17 augustus 2011 te gast was in het programma
Āxir kalām op ONtv, werd hem door de presentator Yusrī Fūda gevraagd naar het speurwerk
dat voor al-Barnāmig werd verricht. In het interview stelt Yūsuf dat het onderzoek het fundament is van het hele programma, omdat men zonder materiaal geen script kan schrijven.45
Het onderzoeksteam speurt voor elke vijf minuten van het script gemiddeld twaalf uur aan video’s af. Daaruit halen zij de fragmenten die bruikbaar zijn voor de uitzending en schrijven zij er samen met Yūsuf een script omheen. Yūsuf legt uit dat goed onderzoek niet alleen nodig is om een script te kunnen schrijven, maar ook voor de geloofwaardigheid van het programma. Om de inhoud van de show geloofwaardig te houden moet het materiaal van betrouwbare bronnen afkomstig zijn.46 Aangezien het
onderzoekswerk een belangrijke basis is van al-Barnāmig is een sterk onderzoeksteam van
44 Kirkpatrick (30 december 2012); Yūsuf (14 december 2012). <http://youtu.be/BPU0NYut_v8>. In de tweede
paragraaf van het vierde hoofdstuk wordt hier meer over verteld.
45 Yūsuf (17 augustus 2011), m. 9:07-9:14. <http://youtu.be/4rUNz3UsQJI>. 46 Ibidem, m. 9:51-10:35.
16 groot belang. Het is dan ook opvallend dat Yūsuf zijn programma is begonnen met een team van onervaren stagiaires en vrijwilligers. Yūsuf geeft er in het interview een verklaring voor. Hij vertelt dat hij de scripts van de B+ Show zelf schreef, zonder enige ervaring op dat gebied. Voor de laatste paar afleveringen werd hij daar echter in geholpen door professionele scriptschrijvers van Egyptische komedieseries. Yūsuf merkte dat de teksten daardoor te veel op die van komedieseries leken, terwijl hij het perspectief van een toeschouwer op de gebeurtenissen wilde presenteren. Om deze reden bestaat het team van al-Barnāmig uit mensen zoals Yūsuf zelf, amateurs die door vele video’s te bekijken in staat zijn de visies van een toeschouwer te verwerken in de scripts.47
Hoewel Yūsuf in het begin van zijn televisiecarrière heeft aangegeven geen scripts
zoals die van komedieseries te willen gebruiken, heeft hij wel veel sketches gedaan in al-Barnāmig. In het eerste seizoen heeft hij bijvoorbeeld op 9 maart 2012 zeven presidentskandidaten gepersifleerd, waaronder Aḥmad Šafīq, Ḥamdīn Ṣabāḥī, en de salafist Ḥāzim ʾAbū ʾIsmāʿīl.48 Dit deed hij in zijn zogenaamde zoektocht naar een voorzitter voor de
‘Ultras Olimpāwy’, een groep supporters van de Egyptische ploeg van de Olympische Spelen van 2012.49 In de loop van de seizoenen van al-Barnāmig was Yūsuf het onderdeel van de
sketches steeds meer gaan uitbreiden. Populaire sketches waren onder andere die van ‘Gamahīr’ (letterlijk: de massa’s), een vrouw die het Egyptische volk representeert. Haar rol werd gespeeld door Xālid Manṣūr, een Egyptische komiek die vaker in sketches van al-Barnāmig acteerde. Het karakter van Gamahīr was op 21 december 2012 ge ntroduceerd en vertelde het verhaal van een vrouw die een militaire huwelijkskandidaat had afgewezen om met een islamist te trouwen. Hiermee werd er impliciet verwezen naar de presidentsverkiezingen waarin Mursī was verkozen boven Šafīq.50 Naast korte toneelstukjes
voerde Yūsuf ook satirische liedjes op. In één van de muzikale sketches bespotte Yūsuf bijvoorbeeld de samenwerking tussen de Moslimbroeders en de salafisten door het een
47 Yūsuf (17 augustus 2011), m. 9:15-9:50. <http://youtu.be/4rUNz3UsQJI>.
48 De anderen zijn: ʿAbd al-Munʿim ʾAbū ‘l-Futūḥ, Muḥammad al-Barādaʿī, ʿAmr Mūsā en Muḥammad al-ʿAwwā.
Al-Barādaʿī en ʾAbū ʾIsmāʿīl hebben uiteindelijk niet deelgenomen aan de presidentsverkiezingen. Al-Barādaʿī had zijn kandidaatschap ingetrokken en ʾAbū ʾIsmāʿīl was gediskwalificeerd. Zie: BBC News (14 januari 2012) en idem (14 april 2012).
49 Yūsuf (9 maart 2012). <http://youtu.be/w85RrJs_L-w>.
50 Idem (13 oktober 2013). <http://youtu.be/TVDo_UbnXf0>. Zie ook: idem (15 oktober 2013).
17 liefdesverhouding te noemen.51 Eén van de grootste en populairste opvoeringen betrof een
satirisch lied met de titel ‘Qaṭarī ḥabībī’ (‘Mijn geliefde Qatar’).52 De melodie ervan was
gebaseerd op het nationalistische lied ‘Waṭanī ḥabībī’ (‘Mijn geliefde vaderland’) uit de jaren zestig van de vorige eeuw. Op 5 april 2013 werd het lied in al-Barnāmig opgevoerd door een koor met Yūsuf als dirigent. Er werden ook beroemde zangers ge miteerd die in de jaren zestig hadden meegewerkt aan het originele lied, waaronder de Egyptische zanger ʿAbd al-Ḥalīm Ḥāfiẓ. In de parodie werd de invloed van Qatar in Egypte bekritiseerd, die sinds de Moslimbroeders aan de macht waren gekomen sterk was gegroeid.53 Op het YouTube-kanaal
van al-Barnāmig zijn twee aparte afspeellijsten te vinden van de meer dan honderd sketches die in de laatste twee seizoenen van het programma zijn voorgekomen.54
Een ander belangrijk onderdeel van al-Barnāmig is het ontvangen van gasten. In
bijna alle afleveringen van het programma heeft Yūsuf één of meerdere gasten ontvangen. De eerste gast van al-Barnāmig was Muḥammad Raḍwān, een Egyptisch-Amerikaanse ingenieur die in Syri had vastgezeten op verdenking van spionage. Bij Yūsuf in het
programma deed hij voor het eerst zijn verhaal op televisie over de gebeurtenissen in Syri .55 Verder heeft Yūsuf door de jaren heen diverse prominente figuren en bekendheden
van verschillende terreinen te gast gehad, zoals de Egyptische acteur ʿAmr Wākid,56 de
filmregisseur ʿAmr Salāma57 en de tv-presentator Yūsuf al-Ḥusaynī.58 Ook heeft hij
bijvoorbeeld de internationale komieken Jon Stewart,59 Wonho Chung60 en Muḥammad
ʿĀmir ontvangen.61 Daarnaast zijn er artiesten bij Yūsuf in de show langs geweest om een
51 Yūsuf (9 oktober 2013). <http://youtu.be/73RqUwb7OZ8>. Voor meer over de relatie tussen de
Moslimbroeders en de salafisten, zie: Hassan (2012).
52Idem (18 oktober 2013).
<http://www.youtube.com/watch?v=qxxaZTDSdCg&feature=share&list=PLblwmgOZDF8Jm_Ehner7vCebW_iO
Fzqh2&index=52>.
53 Ahram Online (6 april 2013).
54 Al-Barnāmig (31 juli 2011), onder ‘al-Barnāmig? – mūsim 2 – askatšāt’ en ‘al-Barnāmig? – mūsim 3 – askatšāt’.
<http://www.youtube.com/user/albernameg>.
55 Yūsuf (31 juli 2011). <http://youtu.be/J6-4OkcWbZ0>. 56 Idem (24 oktober 2013). <http://youtu.be/22AkOPffA8A>.
57 Idem (14 februari 2014). <http://www.youtube.com/watch?v=k3wJB-rXv-Q&list=PLblwmgOZDF8IusTd-Ge3yESP1-blxPcoO&feature=share&index=3>.
58 Idem (4 januari 2013). <http://youtu.be/8jDJCf0na48>. 59 Idem (21 juni 2013). <http://youtu.be/kEO2Rd3sJbA>. 60 Idem (21 februari 2014 - b).
<http://www.youtube.com/watch?v=9Tb2rC4IqIs&feature=share&list=PLblwmgOZDF8IusTd-Ge3yESP1-blxPcoO&index=5>.
61 Idem (24 juni 2013 - d). <
18 muziekoptreden te geven. In het eerste seizoen was er met het optreden van de Egyptische band Cairokee al enige ruimte geboden voor artistiek amusement.62Na de verhuizing van
al-Barnāmig naar het grote theater is dit een vast onderdeel geworden van het programma, meestal als afsluiting van een aflevering. Er zijn optredens geweest van onder andere de Egyptische zanger Muḥammad Muḥsin,63 de band Wusṭ al-balad64 en de Syrische zangeres
Līnā Šmāmyān.65 Net zoals de sketches zijn de interviews en gastoptredens per seizoen bij
elkaar gegroepeerd in afspeellijsten op het YouTube-kanaal van al-Barnāmig.66
2.2. Kritiek op Ṭanṭāwī
Zoals in het vorige hoofdstuk aan bod is gekomen viel het eerste seizoen van al-Barnāmig in de overgangsperiode tussen de regimes van Mubārak en Mursī. De politiek werd toen bepaald door de omstreden militaire regering van Muḥammad Ṭanṭāwī. Yūsuf heeft deze regering daarom vaak besproken in de afleveringen van het eerste seizoen van zijn show. In de uitzending van 28 januari 2012 behandelde Yūsuf bijvoorbeeld de houding van de militaire raad ten opzichte van mensenrechten. Daarin sprak hij onder andere over het recht van mediavrijheid. Met ironie en sarcasme uitte Yūsuf zijn kritiek op de censuur van Ṭanṭāwī. Yūsuf vertelde namelijk dat het in de media toegestaan was over alles te spreken, maar tegelijkertijd keek hij zenuwachtig om zich heen en werden bepaalde woorden die hij uitsprak vervangen door een piepgeluid. De momenten waarop een woord werd gecensureerd zijn in het volgende citaat met ‘[x]’ aangegeven:67
“ma-fīš kilma bi-titšāl mi l-ʾiʿlām. ʾūl ma-txafši. [x] lāzim yimši. ʿāyiz titkallim ʿan [x], b-raḥtak.
ʿāyiz titkallim ʿala kayān zayy il [x], ma-fīš ayye ḥāga timnaʿak. w ʿala fikra siyatt [x] miš
bi-mānaʿ xāliṣ.w bi-l-ʿaks. bi-raḥḥab il-naqde giddan. Rabbina yixallilna syatt il-[x], ya rabb. wi
ykattar min ʾamsālu.”
(“Er is geen woord dat uit de media wordt gehaald. Zeg het, wees niet bang, “[x] moet
62 Yūsuf (4 augustus 2011). <http://youtu.be/RuUutspWP9Q>.
63 Idem (28 februari 2014). <
http://www.youtube.com/watch?v=O37zQ38rhhk&list=PLblwmgOZDF8IusTd-Ge3yESP1-blxPcoO&index=8>.
64 Idem (22 oktober 2013). <http://youtu.be/YDDlAUB5mXo>. 65 Idem (18 april 2014). <http://youtu.be/fBlXB_AFDSs>.
66 Al-Barnāmig (31 juli 2011), onder ‘al-Barnāmig? – mūsim 2 - ḍuyūf’ en ‘al-Barnāmig? – mūsim 3 – al-ḍuyūf’.
<http://www.youtube.com/user/albernameg>.
19 vertrekken”. Wil je praten over [x], voel je vrij. Wil je praten over een belangrijke persoon zoals de [x], er is niets dat jou dat verbiedt. Trouwens, meneer [x] verbiedt helemaal niets. In tegendeel, hij verwelkomt kritiek. Moge God meneer de [x] voor ons behouden, o God, en moge Hij meer mensen zoals hij schapen.”)
In het citaat is te zien dat Yūsuf in zijn kritiek niet direct naar Ṭanṭāwī verwees. De verwijzingen naar hem werden namelijk door hemzelf gecensureerd. Hierdoor kon Yūsuf de boodschap dat Ṭanṭāwī het recht op vrijheid van meninguiting schond overbrengen zonder het in werkelijkheid uit te spreken.
2.3. Kritiek op Mursī door middel van sketches met Gamahīr
Net zoals hij bij Ṭanṭāwī heeft gedaan, heeft Yūsuf ook vaak het regime van de Moslimbroeders met impliciete verwijzingen bekritiseerd. Hij heeft bijvoorbeeld op 21 december 2012 met het eerder genoemde personage Gamahīr kritiek geleverd op Mursī’s controversi le decreet en grondwet.68 In haar eerste sketch vertelde Gamahīr via de
telefoon over haar huwelijksproblemen aan Usāma, een fictieve radiopresentator met een programma over de liefde.69 Jammerend zei zij het volgende:70
“wagihna ʿaqabāt kitīr wi kān dayman yiʾulli ha-nḥilaha bi-l-ḥubb. w ḥalna baʾa yā Usāma
itġayyar itġayyar ibtada yitġayyar waḥda waḥda. ibtada yisāfir kitīr maʿa ʾixwānu yisibni li-waḥdi. w kulle ma-sʾalu lēh bitsibni yiʾulli ba-gīb maʿunāt. w naʿmit šarīfa mā šuft ḥāga
minnu.”
(“We kwamen veel obstakels tegen en hij zei altijd dat wij ze zouden overwinnen met liefde. Toen, Usāma, is onze situatie veranderd, hij [de echtgenoot, vert.] is beetje bij beetje veranderd. Hij is veel met zijn broeders gaan reizen en laat mij dan alleen achter. Telkens wanneer ik hem vraag: ‘waarom laat je me alleen’, zegt hij: “ik haal fondsen”. Ik zweer het, ik heb niets van hem gezien.”)
68 Yūsuf (13 oktober 2013). <http://youtu.be/TVDo_UbnXf0>.
69 De rol van Usāma werd gespeeld door Hišām al-Šāḏlī en was gebaseerd op Usāma Munīr, een Egyptische
radiopresentator die bekend is van ‘Ana wa l-nugūm wa hawāk’ (‘ik, de sterren en jouw liefde’), een programma over de liefde. Zie: Munīr (2012) <http://www.youtube.com/user/osamamounir>.
20 Toen Usāma aan haar vroeg of zij haar man nog een tweede kans wilde geven of de hoop al had verloren, antwoordde Gamahīr:71
“miš ʿarfa miš ʿarfa, aṣlu bi-yiʿmil ḥagāt ġarība ʾawi. tixayyalli yā Usāma rāḥ ʿamalli iʿlān
dustūri ʿašān yuškumni.”
(“Ik weet het niet, ik weet het niet, hij doet namelijk hele vreemde dingen. Kun je het je voorstellen, Usāma, hij is een constitutionele declaratie gaan uitvaardigen om mij te bedwingen.”)
Met deze sketch probeerde Yūsuf de boodschap over te brengen dat Mursī zijn beloftes niet nakwam en te veel in het belang van zijn Moslimbroeders handelde. Daardoor liet hij de volksmassa’s, de gamāhīr, in armoede achter en probeerde hij hen met het decreet te onderdrukken. Yūsuf bracht zijn visie op Mursī’s beleid op een symbolische manier over, door middel van metaforen en indirecte verwijzingen. Er werd bijvoorbeeld gesproken over een islamistische echtgenoot en zijn broeders, in plaats van over Mursī en de Moslimbroeders.
In de 22e aflevering van al-Barnāmig, uitgezonden op 19 april 2013, is er een vervolg
gekomen op het verhaal van Gamahīr. Deze tweede scène bevatte een zwaardere kritiek op Mursī. Waar Gamahīr in december nog niet wist of ze haar man een tweede kans moest geven of niet, gaf zij nu duidelijk aan spijt te hebben van haar keuze om met de islamist te trouwen.72 Aan het einde van haar gesprek met Usāma sprak zij een boodschap uit die naar
haar echtgenoot was gericht:73
“ʾana tgawwiztak bi-riḍāʾ ā bass law mašēt ʿāwid ḥa-xlaʿak zayy illi ʾablak. iḥzar, iḥzar. ʾana
baʾullak aho, ʾana baʾullak aho.”
(“Ja, ik ben met voldoening met je getrouwd, maar als jij het verkeerde pad op gaat dan scheid ik van je [via de xulʿ-procedure, vert.], net zoals diegene vóór jou. Pas op, pas op. Ik zeg het je, ik zeg het je.”)
71 Yūsuf (13 oktober 2013), m. 4:04-4:17. <http://youtu.be/TVDo_UbnXf0>. 72 Idem (15 oktober 2013). <http://youtu.be/Gs8XqGH9Hjo>.
21 Deze boodschap leek een voorspelling op Mursī’s afzetting op 3 juli 2013. Mursī werd door de stem van het volk gewaarschuwd dat hij net zoals Mubārak zou worden afgezet als hij niet deed wat het volk wilde.
2.4. Satirisch commentaar op Mursī’s verschijning in het buitenland
Zoals het karakter Gamahīr al suggereerde is Mursī gaan reizen om in het buitenland financi le hulpmiddelen voor Egypte te verzamelen. Op 30 januari 2013 reisde Mursī op uitnodiging van de Duitse bondskanselier Angela Merkel naar Duitsland. Zijn doel was daar om ervoor te zorgen dat de staatsschuld van Egypte bij Duitsland zou worden kwijtgescholden en om Duitse bedrijven te laten investeren in Egypte. Dit doel was echter
niet bereikt.74 In de aflevering van 8 februari 2013 gaf Yūsuf in al-Barnāmig commentaar bij
beelden van Mursī’s bezoek aan Duitsland en de manier waarop hij zichzelf daar presenteerde. Eerst liet hij filmpjes zien van kleine incidenten die bij andere staatshoofden hadden plaatsgevonden tijdens hun ontmoeting met Merkel. Zo had bijvoorbeeld de Franse president François Hollande zijn aandacht er even niet bij en liep hij per ongeluk tegen Merkel aan.75 Daarna werd er een fragment getoond waarin te zien was dat Mursī recht voor
zich uit bleef kijken toen Merkels paraplu naast hem omsloeg. Op een overdreven uitbundige manier juichte Yūsuf Mursī toe om diens strakke houding. Hij gebruikte sarcastische uitdrukkingen zoals “yā gabal ma-yhizzak rīḥ” (‘o berg die door geen wind wordt geschud’) en “huwa wāʾif zayy il-ʾasad” (‘hij staat als een leeuw’).76 Daarna liet Yūsuf beelden
zien waarin Mursī een publiek toesprak met een combinatie van Arabisch en Engels. Mursī zei onder andere:77
“miš intu al-qanūn fīh ʾinnu illi drunk yitmisik wi yrūḥ il-sign izā kān driving? walla ʾēh? […] yaʿni gas and alcohol don’te mix. miš da qanūn? al-ḥurriyya masʾūliyya.”
(“Is het niet zo bij jullie dat volgens de wet iemand die dronken is wordt opgepakt en naar de gevangenis gaat als hij [in dronken toestand, vert.] aan het rijden is? Of hoe zit het? Gas en alcohol gaan dus niet samen. Is dat niet de wet? Vrijheid is verantwoordelijkheid.”)
74 Connolly (2013).
75 Yūsuf (8 februari 2013), m. 10:12-10:54. <http://youtu.be/jTUzhU0eum4>. 76 Ibidem, m. 10:55-11:55.
22 Mursī had het hier over het feit dat het wettelijk verboden is om auto te rijden wanneer men te veel alcohol heeft gedronken. Hiermee wilde hij aan tonen dat een persoon verantwoordelijk is over zijn eigen vrijheden.78 Yūsuf reageerde hierop met het volgende:79
“ʿandu ḥaʾʾ, gas and alcohol don’te mix. zayy il-ʾingilīzi wi l-arabic kida don’te mix. zayy
id-dīn wi l-siyāsa don’te mix. hiyya di l-naṣāʾiḥ il-muhimma fi ḥayāt il-šuʿūb. miš fi maṣre bass, fi
l-ʿālam kullu. šūf illi yiḥṣal fi kull duwal il-ʿālam. yaʿni il-drunk ma-yi-ʿmilš driving. il-liar bi-yrūḥ il-fire. wi fi baʿḍ al-aḥyān bi-yibʾa raʾīs gumhūriyya. miš lāzim fī maṣr, fī ḥitta tanya yaʿni.”
(“Hij heeft gelijk, gas en alcohol gaan niet samen. Net zoals Engels en Arabisch, gaan niet samen. Net zoals religie en politiek, gaan niet samen. Dit zijn de belangrijke adviezen in het leven van de volkeren. Niet alleen in Egypte, maar in de hele wereld. Kijk wat er gebeurt in alle landen van de wereld. Dus degene die dronken is mag niet rijden. De leugenaar gaat naar de hel, en in sommige gevallen wordt hij [de leugenaar, vert.] president van een republiek. Niet per se in Egypte, ik bedoel ergens anders.”) Yūsuf dreef de spot met Mursī’s beperkte spreekvaardigheid in het Engels. Hij imiteerde hem door de Engels woorden met een Arabisch accent uit te spreken. Daarbij maakte de satiricus een aantal variaties op Mursī’s uitspraak “gas and alcohol don’t mix” waar zijn kritiek in tot uitdrukking kwam. Hij zei bijvoorbeeld dat religie en politiek niet gecombineerd konden worden. Daarmee bedoelde hij dat het islamistische beleid van de Moslimbroederschap niet werkte. Hij deed er nog een schepje bovenop door op te merken dat leugenaars soms presidenten werden. De kijker zal hebben begrepen dat hij hier eigenlijk naar Mursī verwees.80
Naast Mursī’s bezoek aan Duitsland heeft Yūsuf uitgebreid de spot gedreven met Mursī’s verschijning in Pakistan. Op 18 maart 2013 was de president op de Nationale Universiteit van Wetenschap en Technologie in Islamabad, omdat hij daar een eredoctoraat in de filosofie kreeg.81 Aan het begin van de aflevering van 22 maart kwam Yūsuf de studio
van al-Barnāmig binnen met een zwart gewaad en een reusachtige hoed, waarmee hij de
78 Al Arabiya (14 februari 2013).
79 Yūsuf (8 februari 2013), m. 18:18-18:49. <http://youtu.be/jTUzhU0eum4>. 80 Ibidem.
23 ceremoni le kleding van Mursī parodieerde.82 Vervolgens maakte hij spottende
opmerkingen bij beelden van de ceremonie, onder andere van het moment dat Mursī met een Arabisch accent Engels sprak. Mursī zei: “I thought that politics and scientific applications and science do not mix.”83 Met de eerdere uitdrukking van “gas and alcohol
don’t mix” in het achterhoofd was Yūsufs reactie: “inta ma-fīš ḥāga bi-tmiks maʿāk xāliṣ? mūz
bi-laban, zabādi xallāṭ, ayye ḥāga.” (“Is er dan helemaal niets bij jou dat gemixt kan worden?
Banaan met melk, gemengde yoghurt, wat dan ook”).84 Daarna bespotte Yūsuf het feit dat
Mursī een eredoctoraat had ontvangen in de filosofie:85
“yaʿni l-rayyis fi kulle xaṭabātu wi liqaʾātu di kān bi-yitfalsif? yaʿni kull il-kalām illi ma-lūš
maʿnā da tiliʿ falsafa? ʿašān kida ma-kanše ḥadde bi-yifham minnu ḥāga. ṭab il-šaʿb il-maṣri
kullu ma-fhimš ḥāga. Bakistān hiyya illi fihmitu?”
(“Dus in al zijn toespraken en ontmoetingen was de president aan het filosoferen? Dus al die uitspraken die geen betekenis hadden bleken filosofie te zijn? Daarom begreep niemand wat van hem. Het hele Egyptische volk heeft niets van hem begrepen. Is het Pakistan dat hem wel heeft begrepen?”)
Yūsuf deed hier alsof hij door het eredoctoraat eindelijk de oorzaak had gevonden van allerlei onduidelijke uitspraken van Mursī, namelijk de filosofie. Eigenlijk ging het hier om de kritiek dat Mursī er als president niet in slaagde zich goed uit te drukken en te presenteren. Door gedurende het tweede seizoen van al-Barnāmig de spot te drijven met Mursī’s onhandige uitingen en islamistische beleid had Yūsuf geprobeerd het beeld te cre ren van een president die eigenlijk totaal niet geschikt is voor zijn positie. Zo zou Mursī de verantwoordelijkheid van het presidentschap niet hebben aangekund en Egypte niet goed hebben kunnen representeren in het buitenland. Wanneer Yūsuf iets positiefs over Mursī noemde deed hij dit meestal heel overdreven en betrof het daarbij iets onbenulligs, zoals zijn houding tijdens het incident met Merkels paraplu.86 Zo versterkte Yūsuf het beeld
82 Yūsuf (22 maart 2013), m. 1:40-2:35. <http://youtu.be/bd_ye80X2I0>. 83 Ibidem, m. 4:45-4:53.
84 Ibidem, m. 5:06-5:12. ‘mūz bi-laban’ is een bananenmilkshake en ‘zabādī xallāṭ’ is een yoghurtmix met fruit. 85 Ibidem, m. 6:03-6:33.
24 dat Mursī faalde in de zaken die er echt toe deden, zoals buitenlandse investeerders aantrekken om de economische situatie van Egypte te verbeteren.87
2.5. De eerste aflevering na de afzetting van Mursī
Uiteindelijk had het falen van Mursī ertoe geleid dat de president op 3 juli door ʿAbd al-Fattāḥ al-Sīsī werd afgezet. Dit betekende dat Egypte niet langer meer zou worden geregeerd door de Moslimbroeders.88 Daardoor werd al-Sīsī door veel tegenstanders van
Mursī als een nationale held gezien. In de eerste uitzending van al-Barnāmig na de machtsovername, op 25 oktober 2013, gaf Yūsuf kritiek op de verheerlijking van al-Sīsī die zich op verschillende manieren had geuit. Zo zouden aanstaande bruiden om het portret van al-Sīsī hebben gevraagd voor op de kettinghanger van hun bruidsjuwelen89 en waren er
rages ontstaan van onder andere chocolaatjes, cakejes en T-shirts met al-Sīsī’s afbeelding erop.90 Hoewel Yūsuf de afzetting van Mursī steunde, had hij kritisch commentaar op de
manier waarop al-Sīsī de macht had overgenomen en het geweld dat hij daarna gebruikte tegen Mursī-aanhangers. In de eerste helft van de uitzending behandelde Yūsuf de discussie of de afzetting kon worden gezien als een revolutie van het volk of een militaire staatsgreep.91 Wat zijn positie daarin was bleek onder andere uit een lied en twee sketches
in de betreffende aflevering. Samen met een groep zangers gekleed als schoolkinderen voerde Yūsuf een lied op. De vrolijke act hield een samenvatting in van de gebeurtenissen in Egypte vanaf de revolutie van 2011. Dit was zogenaamd bedoeld voor kinderen, zodat zij later zouden kunnen begrijpen wat er in het land was gebeurd.92 Het belangrijkste
kritiekpunt dat daaruit naar voren kwam was dat men de machtsovername geen militaire staatsgreep mocht noemen. Dit maakte Yūsuf bijvoorbeeld duidelijk in de volgende tekstregels:93
“w il-iʿlām ma-sabše ḥadd. law ʾulte raʾyak titšadd. tibʾa ʾirhābi w-titmadd. tibʾa ʾixwān wi ʿamīl
wi gabān, w kamān masnūd min il-ʾAmrikān.”
87 Connolly (2013).
88 Mourad (2013).
89 Yūsuf (25 oktober 2013), m. 50:31-51:15. <http://youtu.be/4dIlb5Q4vDI>. 90 El-Behary (2013).
91 Yūsuf (25 oktober 2013), m. 11:56-30:15. <http://youtu.be/4dIlb5Q4vDI>. 92 Ibidem, m. 30:20-35:40.
25 (“En de media liet niemand met rust. Als je jouw mening uitsprak werd je terecht gewezen. Dan was je een terrorist en werd je geslagen. Dan was je een Moslimbroeder, een verrader en een lafaard en was je ook gesteund door je Amerikanen.”)
Met deze zinnen maakte Yūsuf duidelijk dat men zich niet negatief kon uitdrukken over de militaire machtsovername, omdat men er anders van werd beschuldigd onder andere een terrorist, Moslimbroeder en verrader te zijn. Deze kritiek werd ook geuit door middel van een gesprek tussen Yūsuf en Šādī, één van de acteurs die aan de act meededen. Deze jongeman zong met enthousiasme twee tekstregels en werd daarna door Yūsuf onderbroken, omdat hij het woord inqilāb (staatsgreep) had genoemd:94
Šādī: “wi l-Sīsi kafaḥ il-ʾirhāb. wi ʿašān kida ḥaṣal ʾinqilāb.” Yūsuf: “taʿāla yād, taʿala hina.”
Šādī: “fīh ʾēh? fīh ʾēh? ʾana ʾulte ʾēh?”
Yūsuf: “ʾinta ʾulte ʾēh?”
Šādī: “ʾēh? al-Sīsi kafaḥ il-ʾirhāb.”
Yūsuf: “laʾa di ḥilwa, saʾafu ʿalēha di ḥilwa.” Šādī: “ʾummāl ʾēh?”
Yūsuf: “bi-yinbisṭu humma bi l-ḥagāt di. illi baʿdī ʾulte ʾēh?”
Šādī: “wi ʿašān kida ḥaṣal [x]. ʾēh da?” Yūsuf: “ʾinta ʾixwān yād?”
Šādī: “ʾixwān ʾēh ya ʿamm ʾana msīhi.”
Yūsuf: “ʾēh il-muškila yaʿni? Obama raʾīs ʾAmrīka w ʾixwān barḍu ʿādi. bi-ʾūlu ʿālēh kida āh
wallahi. baʾullak ʾēh? ʾinta ma-bi-tḥibbiš il-Sīsi?”
Šādī: “bamūt fi l-Sīsi.”
Yūsuf: “ma-bi-tḥibbiš il-gēš?” Šādī: “ʾaaadd il-dunya.”
(Šādī: “Al-Sīsī heeft het terrorisme bestreden. Daarom heeft er een staatsgreep plaatsgevonden.”
Yūsuf: “Kom, jongen, kom hier.”
26 Šādī: “Wat is er? Wat is er? Wat heb ik gezegd?”
Yūsuf: “Wat heb je gezegd?”
Šādī: “Wat? Al-Sīsī heeft het terrorisme bestreden.”
Yūsuf: “Nee die is leuk, daar hebben ze voor geklapt, die is leuk.” Šādī: “Wat dan?”
Yūsuf: “Ze hebben plezier aan zulke dingen. Wat heb je daarna gezegd?” Šādī: “En daarom heeft er een [x] plaatsgevonden. Wat is dat nou?” Yūsuf: “Jongen, ben je een Moslimbroeder?
Šādī: “Wat nou Moslimbroeder, man, ik ben Christen.”
Yūsuf: “Wat is het probleem? Obama is de president van Amerika en is ook een Moslimbroeder. Dat zeggen ze over hem, bij God. Luister eens [let. “wat zeg ik je?”, vert.]. Houd je niet van il-Sīsī?”
Šādī: “Ik hou zielsveel van hem” Yūsuf: “Houd je niet van het leger?” Šādī: “Zoveeeel als de wereld”)
Op het moment dat Šādī het woord inqilāb wilde herhalen, drukte Yūsuf zijn hand tegen Šādī’s mond. Dat deed hij om te laten zien dat het riskant was om al-Sīsī’s machtsovername een staatsgreep te noemen, ook al was men een voorstander van Mursī’s afzetting. Daarna stelde Yūsuf Šādī een aantal belangrijke vragen. Eerst vroeg Yūsuf of hij een Moslimbroeder was en daarna vroeg hij of hij niet van al-Sīsī en het leger hield. Hiermee illustreerde Yūsuf wat hij in eerder in het lied had beweerd, namelijk dat men ervan werd beschuldigd een Moslimbroeder te zijn als men zich niet positief uitte over al-Sīsīs’s machtsovername, bijvoorbeeld door het een staatsgreep te noemen. Daarbij merkte Yūsuf op dat zelfs president Obama een Moslimbroeder werd genoemd, omdat hij de islamistische organisatie steunde.95 Door de manier waarop hij aan Šādī vroeg of hij van al-Sīsī en het leger hield, was
er een bepaalde dreigende druk op Šādī komen te staan. Yūsuf had immers andere leden van de act aangespoord om Šādī in bedwang te houden tijdens de ondervraging. Daarmee toonde Yūsuf hoe men ertoe werd gedwongen een liefhebber van al-Sīsī en het leger te zijn. Dat mensen in Egypte gedwongen werden van al-Sīsī te houden maakte Yūsuf ook duidelijk in een sketch over een banketbakker, gespeeld door Aḥmad al-Gārḥī.96 Deze kwam
95 Zie bijvoorbeeld: al-Šaʿb (2013).
27 bij Yūsuf aan zijn bureau langs met verschillende soorten gebak en zoetigheden met al-Sīsī’s naam en afbeelding. Zo maakte hij onderdeel uit van de eerder genoemde rages.97 Toen de
bakker Yūsuf aanbood wat van zijn chocolade te kopen sloeg deze het aanbod af, omdat hij niet van chocolade hield. Door telkens aan te dringen wist al-Gārḥī hem er eerst van te overtuigen een kwart kilo chocolade te nemen en vervolgens een halve kilo. Omdat de verkoper dat nog steeds niet voldoende vond vroeg hij Yūsuf: “ʾinta ma-bi-tḥibbiš il-Sīsi walla
ʾēh?” (“houd jij niet van al-Sīsī, of wat?”). Net zoals bij Šādī van het kinderlied werd Yūsuf
met deze vraag onder druk gezet. Om zich niet in moeilijkheden te brengen en aan te tonen hoe groot zijn liefde voor al-Sīsī was zei Yūsuf dat hij het hele aanbod zou kopen.98 Behalve
dat mensen geen eigen mening konden hebben en werden gedwongen van al-Sīsī te houden kwamen er in deze scène ook een aantal andere kritiekpunten voor. Eén daarvan was de jacht op aanhangers van de Moslimbroederschap die het leger na de machtsovername had ingezet.99 In de sketch was een soort gebak met de naam Šarʿiyyit Rabʿa (‘de legitimiteit van
Rabʿa’) daar een symbool voor. Het woord šarʿiyya (legitimiteit) werd veel gebruikt door
Mursī en zijn aanhangers om de legitimiteit van de democratisch gekozen president aan te duiden en te verdedigen.100 Met Rabʿa werd er verwezen naar het Rābiʿa l-ʿAdawiyya-plein
waar protesterende Moslimbroeders na Mursī’s afzetting tentenkampen hadden opgezet.101
De bakker merkte bij het Šarʿiyyit Rabʿa-gebak op dat hij het niet verkocht omdat hij voor verzoening was, maar om de mensen die het kocht te rapporteren. Wie dit zou verkiezen boven het gebak met kenmerken van al-Sīsī zou dan namelijk een aanhanger van Mursī zijn en dus een vijand van het leger.102 Een ander punt van kritiek dat in deze sketch tot
uitdrukking kwam was het feit dat de interim-president ʿAdlī Manṣūr bij het grootste deel van de Egyptische bevolking onbekend was. Hij was dan wel officieel de president, maar in de praktijk had al-Sīsī alle macht.103 Toen Yūsuf aan de banketbakker vroeg of hij ook iets
had met Manṣūrs afbeelding erop, keek al-Gārḥī verward om zich heen en antwoordde daarna dat hij normaal gesproken geen voetballers deed. Dit betekende dat de bakker niet
97 El-Behary (2013).
98 Yūsuf (25 oktober 2013), m. 49:28-50:04. <http://youtu.be/4dIlb5Q4vDI>. 99 Al Arabiya (7 oktober 2013).
100 Ibidem (3 juli 2013).
101 Ahram Online (14 augustus 2013).
102 Yūsuf (25 oktober 2013), m. 48:56-49:04. <http://youtu.be/4dIlb5Q4vDI>. 103 Karimi (2013).
28 wist wie Manṣūr was, terwijl deze destijds al bijna vier maanden lang de president was van het land.104
Een andere sketch in de aflevering van 25 oktober 2013 was een vervolg op het verhaal van Gamahīr dat in het tweede seizoen van al-Barnāmig was ge ntroduceerd. Net zoals in de vorige sketches van Gamahīr werd er met metaforen een beschrijving gegeven van de situatie in Egypte. Ditmaal ging het om de gebeurtenissen rond de val van Mursī en de opkomst van al-Sīsī.105 Gamahīr vertelde aan Usāma dat zij in opstand was gekomen
tegen haar overheersende man en diens familie. In een laatste conflict met haar echtgenoot werd zij bijgestaan door haar neef, een legerofficier. Na een ultimatum van twee dagen had de neef ingegrepen en Gamahīrs echtgenoot weggestuurd. Toen Usāma vroeg of zij dit niet ervoer als een ‘inqilāb’ op haar wil, antwoordde Gamahīr met een dreigende toon: “ʾinta
ma-bi-tḥibbiš ʾibn xaltī walla ʾēh?” (“Houd jij niet van mijn neef, of wat?”). Het was dezelfde vraag
die tijdens het kinderlied en de sketch met de banketbakker was gesteld, maar dit keer op een indirecte manier. Usāma beweerde daarna dol te zijn op haar neef door wat hij over hem had gehoord.106 Het bleek vervolgens dat Gamahīr gevoelens had gekregen voor haar
neef. Daardoor leek zij zich niet te storen aan de avondklok waarmee zij leefde en problemen zoals elektriciteitsuitval, files en prijsstijgingen. Zij zei dat alles wat van haar neef kwam goed was.107 Dit was aan de ene kant een indirecte kritiek op de avondklok die na
de machtsovername van al-Sīsī was ingesteld en op de andere problemen die niet werden opgelost door de autoriteiten.108 Aan de andere kant werd hiermee de blinde liefde van een
groot deel van het volk voor al-Sīsī bespot.109
2.6. Kritiek op al-Sīsī na de hervatting van het derde seizoen
In de andere afleveringen van het derde seizoen werden directe verwijzingen naar al-Sīsī over het algemeen door Yūsuf vermeden. Dit deed hij onder andere om te voorkomen dat de kritiek zou leiden tot bepaalde maatregelen, zoals het annuleren van het programma. Dat was namelijk het geval geweest na de aflevering van 25 oktober 2013.110 Op 21 februari 2014
richtte Yūsuf zich bij uitzondering wel direct naar al-Sīsī. Het was in de derde aflevering na
104 Yūsuf (25 oktober 2013), m.49:06-49:24. <http://youtu.be/4dIlb5Q4vDI>. 105 Ibidem, m. 56:27-1:04:55.
106 Ibidem, m. 1:00:11-1:00:34. 107 Ibidem, m. 1:03:37-1:04:17. 108 BBC News (12 november 2013). 109 El-Behary (2013).
29 de terugkeer van al-Barnāmig op televisie op 7 februari 2014. In die uitzending gaf Yūsuf commentaar op de discussie die in verschillende Egyptische programma’s werd gevoerd over de vraag of al-Sīsī zich kandidaat moest stellen voor het presidentschap of niet. Na een aantal fragmenten waarin de mediafiguur Muṣṭafā Bakrī aangaf dat hij al-Sīsī zou dwingen zich op te geven voor de presidentverkiezingen als hij dit niet vrijwillig deed, smeekte Yūsuf al-Sīsī zich niet kandidaat te stellen.111 Op 26 maart had al-Sīsī echter officieel zijn
kandidatuur aangekondigd.112 De toespraak waarin hij dit bekend had gemaakt werd
vervolgens op 4 april in al-Barnāmig geparodieerd. Yūsuf imiteerde zijn zachte manier van spreken en dreef de spot men enkele van zijn uitdrukkingen. In zijn toespraak zei al-Sīsī bijvoorbeeld:113
“šaʿbe Miṣr iʿaẓīm. ʾayyuhā š-šaʿb aʾabiyy akarīm. ayawm ʾaqif ʾamāmakum li-marrati
l-ʾaxīra bi-ziyy il-ʿaskari.”
(“Geweldig volk van Egypte, o trots en eervol volk. Vandaag sta ik voor de laatste keer tegenover jullie in het uniform van een militair.”)
Yūsuf maakte daar het volgende van: 114
“gumhūr il-barnāmig il-ʿaẓīm. ʾaqif ʾamāmakum il-yawm, w-ana ʾāʿid bi-ṣarāḥa basse miš
muškila.”
(“Geweldig publiek van het programma. Ik sta vandaag tegenover jullie, en eerlijk gezegd zit ik, maar dat geeft niet.”)
Het decor van Yūsufs toespraak kwam overeen met dat van al-Sīsī, maar bij Yūsuf kwamen op een scherm op de achtergrond telkens mensen en dingen langs ter illustratie bij de tekst. Zo liep bijvoorbeeld Gamahīr langs toen Yūsuf sprak over het volk van Egypte. De rest van de aflevering was gewijd aan de commentaren in de Egyptische media op de aankondiging
111 Yūsuf (21 februari 2014 - a), m. 17:48-20:10. <http://youtu.be/PedPqMhQMCY>. 112 BBC Arabic (27 maart 2013).
113 Al-Sīsī (26 maart 2014), m. 0:18-0:31. <http://youtu.be/8ZpmDBL7Xv4>. 114 Yūsuf (6 april 2014), 0:13-0:27. <http://youtu.be/SZ1zEvI2b-w>.
