Masterproef: Een kritische analyse van de rechten van inheemse volkeren in relatie tot milieubescherming
AJ: 2019 – 2020 Free Van Rompaey Studentennr.: 00803406
Abstract
Milieubescherming en fundamentele mensenrechten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een gezond (leef)milieu beïnvloedt op een positieve wijze het genot van de mensenrechten maar ook het waarborgen van de fundamentele mensenrechten draagt bij tot het behalen van de milieubeschermingsdoelstellingen. Omdat inheemse volkeren zeer nauw verbonden zijn met de natuur en zij ervan afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud, culturele, sociale en religieuze belevingen gaan zij er doorgaans op een duurzame wijze mee om. Dit maakt van deze groep de ideale partners om de milieubeschermingsdoelstellingen te realiseren. De groeiende aandacht voor hun rol als beschermers heeft ervoor gezorgd dat milieubeschermingswetgeving maar bijvoorbeeld ook soft law, steeds meer erkenning biedt voor de mensenrechten van inheemse volkeren zodat deze optimaal kunnen gewaarborgd worden. Nochtans blijkt uit de praktijk dat net deze twee beleidsdomeinen steeds vaker recht tegenover elkaar komen te staan. Uit de analyse van de Sami-case (Supreme Court van Noorwegen), de Ogiek-case (ACtHR) en de
Kaliña and Lokono-case (IACHR) kunnen we afleiden dat voornamelijk concepten zoals;
effectieve participatie, ‘free, prior and informed consent’, rechtsbescherming, het behoud van toegang tot en gebruik van het traditionele land, verdeling van de voordelen die voortvloeien uit de exploitatie van een natuurlijke hulpbron of een sociaal- en milieueffectenbeoordeling, doorslaggevend zijn om al dan niet een schending van de mensenrechten van de inheemse bevolking te kunnen vaststellen. Het belangrijkste onderdeel van de beoordelingen is dat van het recht op eigendom. Het niet-absolute karakter van het recht op eigendom voorziet evenwel dat staten beperkingen kunnen opleggen wanneer de inmenging voldoet aan de vereisten van wettelijkheid, algemeen belang en proportionaliteit. Ondanks dat de drie grote mensenrechtenrechtbanken milieubescherming aanvaarden als een legitieme doelstelling ter rechtvaardiging van een beperking, is het net de belangenafweging die spanning creëert tussen de twee beleidsdomeinen. Ze is namelijk doorslaggevend om te bepalen welke beperkingen op milieubescherming gerechtvaardigd zijn ter bescherming van de mensenrechten maar ook omgekeerd, welke beperkingen op de mensenrechten van inheemse volkeren zijn toegestaan ten voordele van milieubescherming. De evenwichtsoefening wordt aan de nationale autoriteiten overgelaten die kunnen handelen met een ruime appreciatiebevoegdheid. Economische, socio-culturele, milieu- of gezondheidsaspecten etc. zijn evenwel van elkaar afhankelijk en bovendien veranderlijk, bijvoorbeeld onder invloed van de voortschrijdende wetenschappelijke inzichten. Het ACtHR en het IACHR lijken voorlopig de balans te laten doorwegen in het voordeel van de mensenrechten. Daarnaast is het nog niet zeker of de uitspraak inzake de Sami-case zal standhouden bij het HRC en eventueel het EHRM. De toekomst zal verder uitwijzen hoe de rechtspraak van het EHRM, het ACtHR en het IACHR zal evolueren en of zij eenzelfde omzichtigheid aan de dag zullen leggen wanneer uit de feiten blijkt dat de praktijken van een inheems volk niet langer duurzaam zijn. Bovendien kunnen verdere ontwikkelingen van de beide beleidsdomeinen maar ook nieuwe concepten zoals bijvoorbeeld het ‘conservation right’, een weerslag hebben op de onderlinge relatie tussen de rechten van inheemse volkeren en milieubescherming.
