Digitale dagbesteding
Verkenning van de mogelijkheden
Digitale dagbesteding, het verheugmoment van de week
AANLEIDING START DIGITALE DAGBESTEDING
In maart 2020 ging door de coronamaatregelen de dagbesteding dicht, ook voor oudere mensen met (lichte) geheugenproblematiek. Na de eerste lockdown is de dagebesteding weer deels geopend, maar niet iedereen kan of wil daaraan deelnemen. Door de anderhalve meter afstand kan slechts een beperkte groep per dag(deel) deelnemen. Ook willen mensen niet gaan in verband met het risico om het coronavirus op te lopen. En mensen met coronagerelateerde klachten mogen niet komen. Daarom heeft Stichting Aafje Vilans gevraagd de mogelijkheden te verkennen voor digitale dagbesteding als alternatief voor of als aanvulling op fysieke dagbesteding.
WAAROM IS DAGBESTEDING BELANGRIJK?
Dagbesteding is voor cliënten van meerwaarde door het geven van bijvoorbeeld dagritme, structuur, ontmoeting, bewegen, trainen van het geheugen, persoonlijke ontwikkeling en zingeving. Ook zien we dat dagbesteding als respijtzorg dient voor partners, ouders of verzorgers (Movisie 2017). Het wegvallen van dagbesteding kan op de langere termijn leiden tot negatieve gevolgen. Denk aan een (versnelde) behoefte van ouderen aan extra ondersteuning en mogelijk (versnelde) opname in een zorginstelling. Het is daarom zowel voor de korte als langere termijn van belang om dagbesteding te blijven bieden aan thuiswonende ouderen.
DIGITALE DAGBESTEDING OOK NA CORONA
Dit project was erop gericht om meer zicht te krijgen op de mogelijkheden van digitale dagbesteding, nu en in de toekomst. Daarbij wordt digitale dagbesteding niet alleen gezien als oplossing voor het tijdelijk wegvallen van fysieke dagbesteding, maar ook als aanvulling op fysieke dagbesteding of als alternatief voor ouderen voor wie fysieke dagbesteding geen optie is. Hoewel de coronamaatregelen en -gevolgen directe aanleiding waren voor het opstarten van digitale dagbesteding, is digitale dagbesteding ook voor de langere termijn een waardevolle oplossing. De verwachting is namelijk dat het aantal mensen dat behoefte heeft aan dagbesteding toeneemt en dat het aanbod aan fysieke dagbesteding deze vraag niet kan bijbenen.
PROJECT DIGITALE DAGBESTEDING
Het project digitale dagbesteding bestond uit twee onderdelen:
1. het op kleine schaal uitproberen van digitale dagbesteding bij stichting Aafje bij mensen met (lichte) geheugenproblematiek om hiermee eerste ervaringen op te doen;
2. het ophalen van ervaringen met digitale dagbesteding bij andere organisaties.
VORMEN VAN DIGITALE DAGBESTEDING BIJ ANDERE ORGANISATIES
In de coronaperiode gingen verschillende organisaties binnen de
langdurige zorg aan de slag met het ontwikkelen en uitproberen van digitale dagbesteding. Zoals voor ouderen (met geheugenproblematiek), mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en mensen met een verstandelijke beperking. Enkele voorbeelden van digitale dagbestedingsvormen die deze organisaties uitgeprobeerd hebben:
Niet-interactief
• Een online week- of dagprogramma met diverse activiteiten waarmee de cliënt thuis aan de slag kan. Denk aan puzzels, podcasts en virtuele tours door musea.
• Een eigen videokanaal waarop video’s, veelal gemaakt door medewerkers, worden gepost. Denk bijvoorbeeld aan beweeg- of kookvideo’s.
• Het inzetten van een digitale fotolijst met functies gericht op zorg en ontspanning. Denk hierbij aan het trainen van het geheugen en het herinneren aan medicatie/voeding.
Gedeeltelijk interactief
• Het opzetten van een livestream, via bijvoorbeeld
Facebook of een speciale televisiezender. Mensen kunnen dan op vaste tijden in de week meedoen aan digitale dagbestedingsactiviteiten. Daarbij is ook gedeeltelijke interactie mogelijk tussen de deelnemer thuis en de medewerker aan de andere kant van het scherm, via bijvoorbeeld een chatfunctie.
Interactief
• Digitale groepsactiviteiten via beeldbellen, zoals een quiz, bingo of koffietafel. Bij deze vorm van digitale dagbesteding gaat het vooral om de interactie tussen deelnemers onderling en met degene die de activiteit aanbiedt.
AANPAK STICHTING AAFJE
Stichting Aafje heeft zich gericht op het ontwikkelen van een interactieve vorm. Er zijn twee groepen cliënten gestart met de digitale dagbesteding in de periode oktober t/m december. De ene groep bestond uit mensen met een indicatie om normaal gesproken deel te nemen aan de reguliere dagbesteding. De tweede groep bestond voornamelijk uit mensen zonder indicatie die normaal aan de preventieve dagbesteding deelnemen. De eerste groep is gestart met drie deelnemers, de tweede groep met vijf. Aan iedere cliënt was een vrijwilliger gekoppeld die aanwezig was bij de cliënt gedurende de sessies en technische ondersteuning bood. Een dagbestedingscoach begeleidde beide groepen. Eén keer per week werd voor beide groepen een uur een digitaal dagbestedingsprogramma verzorgd via Microsoft Teams. De keuze viel op Microsoft Teams, onder andere omdat ze hier binnen stichting Aafje al bekend mee waren en Skype uiteindelijk na tests niet goed bleek te werken met het versturen van uitnodigingen.
1. Werving cliënten
• Dagbestedingscoaches en casemanagers maakten een inschatting welke cliënten het leuk zouden vinden en in staat zouden zijn om deel te nemen. Daarna volgden een officiële uitnodiging en flyer.
• Per cliënt is geïnventariseerd of ze beschikten over een tablet of laptop. Zo niet dan kregen ze via Stichting Aafje een senioren-tablet.
• Cliënten ontvingen voorafgaand nog informatie over het programma en over de vrijwilliger aan wie ze gekoppeld waren.
2. Werving vrijwilligers
• Op diverse plekken is een vacature uitgezet, waaronder via Oma’s Soep (studentvrijwilligers), Zorgzaam010 (vraag en aanbod vrijwilligers regio Rotterdam) en de website van Stichting Aafje.
3. Werving dagbestedingscoaches
• Bij de werving van de dagbestedingscoaches is gekeken of ze affiniteit hadden met het onderwerp en het leuk zouden vinden om mee te werken aan het project.
4. Instructiebijeenkomst met dagbestedingscoaches en vrijwilligers
• Instructiebijeenkomst waarin vrijwilligers uitleg kregen over het project, wat er van hen verwacht werd en de coronaregels. Ook werd samen met de dagbestedingscoach geoefend hoe ze het beste om kunnen gaan met mensen met geheugenproblematiek.
• De deelnemers ontvingen een handleiding voor het werken met Microsoft Teams.
5. Invulling digitale dagbesteding
• Dagbestedingscoaches hebben een programma samengesteld met een aantal vaste onderdelen: gespreksronde, geheugentraining
(boodschappenspel), beweegoefening.
• Dit konden ze aanvullen met activiteiten zoals een quiz, plaatjesspel, geen ja/geen nee
• Programma werd gedurende de pilot steeds verder aangevuld, bijvoorbeeld met activiteiten rond een bepaald thema.
EEN DIGITALE DAGBESTEDINGSDAG, BESCHREVEN DOOR
DAGBESTEDINGSCOACH D
‘Het is woensdag, de klok slaat 13:45 uur. Ik ben werkzaam op de dagvoorziening bij Aafje, Meerweide en vandaag is het de eerste digitale dagbestedingsdag die ik begeleid. Ik klap mijn MacBook open en start het programma Microsoft Teams op. Alle cliënten hebben een link naar onze ‘videopraatkamer’ gekregen. Eén voor één zie ik de hoofden van mijn cliënten verschijnen, vol spanning en in afwachting van wat komen gaat. Ik begin met het uitleggen van het programma en de eerste activiteit: het voorstelrondje. Ik stel eerst mijzelf voor en waarom we deze digitale dagbesteding zijn begonnen. Vervolgens mag mevrouw B. Ze aarzelt maar het lukt haar toch om wat te vertellen, haar man helpt haar hierbij. Ook ik vraag een beetje door: “Vertel anders iets over uw gezin en waar u woont.” De heer C. gaat het makkelijker af. Hij is zelfs zo enthousiast dat ik hem toch afrem om de anderen ook ruimte te kunnen bieden.’
EEN DIGITALE DAGBESTEDINGSDAG, BESCHREVEN DOOR
DAGBESTEDINGSCOACH F
‘Morgen weer donderdag. Verheug mij erop om de deelnemers weer te zien. Het is spannend en doet een appèl op een heel nieuwe creativiteit. Je bent in beeld, wordt constant met je eigen spiegelbeeld geconfronteerd. Het went wel en gaandeweg de sessie vergeet je waar je mee bezig bent. Eerst iedereen maar in beeld zien te krijgen, elke week vinden ze dit net zo spannend als ik.
Computers waren nooit zo mijn ding, niet mee opgegroeid. Nu heiligt het doel het middel en zet ik door.
Over het programma denk ik al een paar dagen na en het beste idee komt altijd net voordat ik in slaap val. Op de koffieochtenden die ik elke week organiseer pas ik thema’s toe. Door de jaren heen merk ik dat er behoefte is aan structuur in het programma.
Na elkaar een paar weken niet gezien te hebben spat het enthousiasme eraf, wat missen wij elkaar. Iedereen kijkt nieuwsgierig hoe de huiskamer van de heer B eruit ziet en wat mevrouw A in de kast heeft staan. De vrijwilligers zijn voelbaar aanwezig en laten af en toe iets horen.
We bespreken het nieuws, de omstandigheden, en doen het
boodschappenspel. Deel de boodschappen via Teams (het lukt!) en zet de spotify-afspeellijst klaar voor gymnastiek op de stoel. Het verbaast mij dat ze allemaal meedoen. Eigenlijk is het maar vreemd zo voor de computer. Maar de lachspieren worden ook geoefend. ‘Zingen en Swingen’ ga ik dit onderdeel noemen. Als overgang naar het volgende onderdeel doen we samen de ademhaling- en ontspanningsoefeningen.
Het spel geen “Ja en geen Nee” neemt tijd in. Mevrouw C is er goed in en wint! Vorige week deden we “Wie of waar ben ik”, ook een succes. Een filmpje over Oud-Rotterdam geeft gespreksstof en ik zie dat het uur weer om is. Ondertussen weten we allemaal hoe het werkt met de microfoon aan en uitdoen. Alleen de heer B vergat hem uit te zetten toen zijn vrouw de boodschappen opnoemde die hij vergeten was...
Tot slot geven we elkaar een virtuele hug en wensen we dat deze periode snel voorbij gaat. Als Rotterdammer mag je best een beetje mopperen, dat hoort er ook bij. Een tikkeltje stijf en gespannen sluit ik af. Ook ik mis het fysieke contact, maar ik ben mij bewust dat dit kansen biedt. Volgende week doen we iets met kerstgedichten en -verhalen. Verheug mij nu al.’
ERVARINGEN BIJ STICHTING AAFJE
Ervaringen dagbestedingcoaches
De dagbestedingscoaches zijn enthousiast over de digitale dagbesteding en willen hier graag mee door. Er is niet alleen interactie tussen de dagbestedingscoach en de deelnemers, maar ook tussen de deelnemers onderling. Ook tussen vrijwilligers en cliënten ontstaan leuke contacten. De deelnemers doen enthousiast mee met de activiteiten. Technisch verloopt het over het algemeen goed, al is het soms nog wat rommelig.
‘Er zijn ook mensen die niet naar ons kunnen komen, maar wel
behoefte hebben aan interactie met anderen. Naarmate je ouder
wordt, raak je steeds verder af van wat er in de maatschappij
gebeurt. Door dit soort dingen te mogen doen, zorg je dat die
mensen meer in de maatschappij blijven staan. Dus ik vind het wel
een meerwaarde.’- dagbestedingscoach D
‘Ik heb zoiets van: we gaan hier toch zeker wel mee door. Ik ga hier
toch niet mee stoppen. Ik wil dit graag verder ontwikkelen en ik zou
het ook fijn vinden als er meer mensen gebruik van gaan maken.’ -
dagbestedingscoach F
Dagbestedingscoaches ervaren digitale dagbesteding als een heel andere manier van werken. Het is een ander vakgebied dan ‘fysieke’ dagbestedingscoach. Het vraagt om bepaalde vaardigheden, zowel op
technisch gebied als op ‘hoe presenteer ik de digitale dagbesteding’. Het is ook belangrijk om de aandacht te verdelen en waakzaam te zijn op dat de één heel veel praat en een ander nauwelijks. Ook andere medewerkers vinden het interessant en leuk, maar de stap om het zelf ook te gaan doen is nu nog groot. Het is belangrijk om hen ook enthousiast te krijgen en de meerwaarde te laten inzien.
‘Ik vond het super spannend omdat het een andere vorm van
dagbesteding is. Je zit gekluisterd aan een schermpje. Je moet
gewoon een heel uur vol maken. Normaal heb je nog collega’s of
kun je even weglopen. Hoe ga je nou een heel uur gezellig zijn met
die mensen en dat ze het ook leuk en interessant vinden? Dat is wel
gelukt, uiteindelijk.’ - dagbestedingscoach D
‘Omdat ik digitaal niet zo vaardig was, vind ik het spannend om dit
te ontwikkelen en ik wil het graag goed doen. Je gaat er dan tijd en
aandacht aan besteden. Nu extra. Het voelt alsof ik een optreden op
televisie heb gehad. Ik heb geen plankenkoorts, maar het is toch wel
spannend.’ – dagbestedingscoach F
Ervaringen cliënten
De cliënten vonden de dagbesteding erg gezellig en zijn bijzonder enthousiast.
in je kamer’, ‘Heel leuk dat je op de hoogte blijft van elkaar’, ‘Een
verrijking, ook die toetreding tot digitale media’, ‘Goed voor het
groepsgevoel’, ‘Heb heel veel geleerd’ – aldus de cliënten.
Wat cliënten met name beviel, was de mogelijkheid om andere (bekende) mensen en de dagbestedingscoach te spreken en te zien. Eén van de cliënten miste zelfs een aantal mensen die ze normaal op de dagbesteding ziet. Ook aan de activiteiten deden de cliënten enthousiast mee. In het begin was het nog wel lastig met het geluid; de deelnemers praatten snel door elkaar heen. Door hen aan te leren hoe om te gaan met de microfoon, ging dit steeds beter.
‘Ik merkte dat mensen euforisch waren dat ze elkaar weer
zagen. Dat was gewoon emotioneel en ook achteraf hadden ze
het als geweldig ervaren. Dat geeft je weer de spirit om verder te
ontwikkelen.’ - dagbestedingscoach F
Ervaringen vrijwilligers
Vrijwilligers zijn enthousiast over de digitale dagbesteding. Ze vonden het een leuke ervaring voor zowel de cliënt als voor zichzelf.
‘Het was een leuke ervaring, ik leerde echt veel. De cliënt vond het
zo leuk dat hij elke donderdag meedeed en op woensdag probeerde
hij ook nog mee te doen.’ Ze zien er de meerwaarde van in en zouden
de digitale dagbesteding zeker ook aanraden aan ouderen in hun
eigen omgeving. Zoals één van de vrijwilligers aangeeft: ‘Het zorgt
voor sociaal contact en is een verheugmoment van de week.’ -
vrijwilliger.
‘Ze zaten in een digitale sessie met mensen die ze kenden, dus dat
zou alsnog van waarde zijn ook als de vrijwilliger niet langs zou
komen.’ - vrijwilliger
‘Ik denk dat mensen ook echt uitkijken naar de activiteiten die
worden aangeboden. Dat vaste wat er gebeurt, de muziek en het
bewegen vinden ze erg leuk. Dus het totaal is een hit.” - vrijwilliger
GELEERDE LESSEN EN VERBETERPUNTEN
Hieronder beschrijven we achtereenvolgens vanuit drie verschillende perspectieven (dagbestedingscoaches, cliënten en vrijwilligers) de geleerde lessen en verbeterpunten. De andere organisaties die we hebben gesproken, hebben vergelijkbare ervaringen.
Vanuit perspectief dagbestedingscoaches:
• Het is belangrijk om meer collega’s enthousiast te krijgen om digitale dagbesteding te geven door ze een keer mee te laten draaien. Het is vaak veel leuker en makkelijker dan ze denken.
• De dagbestedingscoach dient te beschikken over voldoende digitale vaardigheden.
• Het is belangrijk om dagbestedingscoaches te trainen in het geven van digitale dagbesteding; ontwikkelen van technische vaardigheden en digitale communicatievaardigheden.
Vanuit perspectief cliënten:
• Randvoorwaarden voor een cliënt om mee te doen:
• De cliënt dient te beschikken over enige digitale basisvaardigheden of heeft iemand die daarbij kan helpen, zoals een mantelzorger of vrijwilliger.
• De cliënt dient te beschikken over internet.
• De cliënt dient te beschikken over een geschikte device, zoals een laptop of tablet. Of de organisatie die de dagbesteding aanbiedt moet een geschikte device kunnen leveren.
• Het is belangrijk om meer cliënten enthousiast te krijgen om mee te doen.
• Het is een uitdaging om de cliënt zelfstanding de digitale dagbesteding te laten opstarten. Een oplossing hiervoor kan zijn door de cliënt te bellen vanuit Teams, zodat de cliënt niet zelf op een link in een e-mail hoeft te klikken.
• Het digitaal communiceren met mensen met dementie bleek lastiger dan bij de preventieve groep. Mensen dwalen sneller af, weten plots niet meer waar ze aan meedoen. Toch zien de dagbestedingscoaches ook mogelijkheden voor deze doelgroep, door bijvoorbeeld een simpele activiteit en niet te veel verschillende activiteiten aan te bieden of er standaard een vrijwilliger aan te koppelen.
• Bij de preventieve groep kende de dagbestedingscoach de cliënten en heeft hij/zij bij het selecteren van de cliënten gekeken of ze al enigszins digitaal vaardig waren. Dit onderstreept het belang om de cliënten te leren kennen net zoals op de reguliere dagbesteding.
• De cliënten hebben tot nu toe nog wel de digitale ondersteuning van de vrijwilligers nodig. Een deel van de vrijwilligers verwacht dat hun cliënten dit zelfstandig zouden kunnen wanneer het proces van inloggen makkelijker wordt gemaakt door bijvoorbeeld:
• te zorgen dat het opstartproces elke week hetzelfde is; nu verliep dat iedere week weer iets anders.
• mensen digitaal te bellen in plaats van hen via een link te laten inloggen.
• te zorgen voor een duidelijk en eenvoudig (geplastificeerd) stappenplan.
• zo nodig begeleiding op afstand te bieden per telefoon of door het overnemen van de computer (Teamviewer) na toestemming. • een tablet pen te gebruiken om het gebruik van het tablet te
vergemakkelijken.
• te kijken naar andere mogelijkheden, zoals een conference call spider, om mensen met een visuele beperking deel te laten nemen.
‘Op het moment dat nieuwe cliënten aangemeld worden bij
gewone dagbesteding, dan komen ze eerst op de koffie. Ook bij
digitale dagbesteding zou zo’n kennismaking er moeten zijn’, aldus
dagbestedingscoach D
Vanuit perspectief vrijwilligers:
• Het is belangrijk dat de vrijwilligers voldoende vaardigheden hebben, zowel digitaal als communicatief, om met de cliënten (met geheugenproblematiek) om te gaan. Hier kan je rekening mee houden bij het koppelen van de vrijwilliger aan de deelnemer.
Klik hier om deze aflevering van NRC te beluisteren.
Lees ook het artikel dat hierover in het NRC is verschenen.
STICHTING AAFJE IN HET NIEUWS
Het NRC heeft een podcast gemaakt over de digitale dagbesteding bij Stichting Aafje: Truus (87) zit wéér thuis. Maar drinkt nu digitaal koffie.
CONCLUSIE & VERVOLG
Zowel Stichting Aafje als de andere organisaties die we gesproken hebben, willen digitale dagbesteding graag verder ontwikkelen. Ze zien ook kansen om het preventief in te zetten voor mensen op een wachtlijst of voor doelgroepen die er baat bij hebben om in hun eigen vertrouwde omgeving dagbesteding te volgen.
Digitale dagbesteding wordt (nog) niet zo zeer gezien als vervanging van de fysieke dagbesteding, maar als aanvulling. Hoe deze combinatie van digitale en fysieke dagbesteding er precies uit gaat zien, daar zijn ze veelal nog zoekende in. Mogelijk kan digitale dagbesteding ook in het reguliere aanbod worden opgenomen.
WILT U SAMEN MET ONS DE MOGELIJKHEDEN VAN DIGITALE
DAGBESTEDING VERKENNEN?
In 2021 gaan Vilans en Stichting Aafje verder met het verkennen van de mogelijkheden van digitale dagbesteding. We komen graag in contact met u als uw organisatie hier ook mee verder wil. Zo kunnen we van elkaars ervaringen leren en samen stappen zetten.
Doet u ook mee?
Neem dan contact op met Minke ter Stal, onderzoeker bij Vilans: E-mail: m.terstal@vilans.nl
COLOFON
DIT IS VILANS
Samen zorgen dat zorg beter werkt, dat is het maatschappelijke doel van Vilans. Daarvoor brengen en houden we kennis in beweging, met het veld en met andere partners in de langdurende zorg. Als kennisorganisatie willen we dat iedereen met een langdurende zorgvraag zoveel mogelijk het leven kan leiden dat hij of zij wenst.
DIT IS AAFJE
Uw leven, uw dag, uw thuis.
Dat is wat klanten van Aafje moeten ervaren. Hun leven vormt ons uitgangspunt. Elke dag. En op een manier waarop ze zich thuis voelen.
Aafje wil écht iets betekenen voor klanten. Niet omdat ze weet wat goed voor iemand is, maar door te luisteren, aandacht te geven en in te spelen op behoeften. Zo wordt bijgedragen aan herstel, aan een gevoel van veiligheid, aan gezondheid, aan zelfvertrouwen, aan plezier. Aan het leven.
AUTEURS
Minke ter Stal, Margreet Reitsma, Dirk Lukkien Cecil Fuijkschot en Demi van der Kuijp
MET MEDEWERKING VAN
Alle geïnterviewden die het mogelijk hebben gemaakt dat dit kennisproduct tot stand is gekomen, waarvoor veel dank.
VORMGEVING
Marcom+design, Utrecht
FOTOGRAFIE
Folkert Koelewijn, Goed Folk
CONTACTPERSOON
Minke ter Stal, onderzoeker bij Vilans,
e-mail: m.terstal@vilans.nl, tel.: tel: 06 293 213 94 ©Vilans December 2020 Churchilllaan 11 3527 GV Utrecht 030 789 23 00 info@vilans.nl www.vilans.nl CONTACTGEGEVENS AAFJE
Stichting Aafje Thuiszorg Huizen Zorghotels. Sigrid Undsetweg 222, 3069 BV Rotterdam.
