De Brielse Kalkfabriek

AFZETTINGEN WTKG 28(1), 2007 14

De

Brielse Kalkfabriek

Door Arie+J.

_Dogterom

, 1923-2002

Arie

_Dogterom

ende

Kalkfabriek

Ditopsteliseensummieruittrekselvande

aantekeningenvanwijlenArie Dogterom,

liefhebber malacoloogenmaritiem specia-list. Gedurende eenkleine 20jaarheefthij naspeuringen gedaannaarde

geschiede-nisvande Kalkfabriek. Het merendeel van

zijngegevens isverkregendoor het oud-archiefvandezefabriek natepluizen.

Re-sultaat: ongeveer 1700pagina's plattetekst en eenaantal bijlagen.Eenwaar monni-kenwerk,ik zie dezebijdragedan ookals

eenhommageaanArie,die enthousiast

envolhardend al deze_gegevens heeft

ge-rangschikt,Tevensvormendezeeensolide basisvooreeneventuele verdere studie.

Dezeaantekeningen zijndoorde familie ter beschikkinggesteldaanhet Streekarchief Voorne-Putten enRozenburg,waar nuook

hetarchiefvandevoormaligeKalkfabriek wordtbewaard.

AntonJanse,?,,Brielle, augustus2003. Doelervan was:het bevorderenvande

werkgelegen-heid in het

_{enigszins verpauperde}

Briellevandie

da-gen.

Gunstige ligging

ten

opzichte

vande

mogelij-ke

_{schelpenwinlocaties}

en

goede mogelijkheden

om

grondstoffen

aan tevoeren en

producten

afte voe-ren, dit allesoverwater.

Al vanafhet

_begin

moesten erde

nodige

hobbels

ge-nomen

worden,

bezwaren_tegende bouwvan

omwo-nenden,

zelfs vande

toenmalige

Ministervan

Oor-log,

die

_bang

was voor

brandgevaar

voorde

opgesla-gen

torpedo’s

aande

overzijde

vande haven.

Van de

_zijde

vande

visserij

vreesdemen

verstoring

en

vertroebeling

vande

visgronden.

Tot die

_tijd

aan

toe werden demeeste

schelpen

handmatig gevist,

hetzij

met de

_beugel

aan een

lange stok,

of

_dieper

meteenbakenlieraandemast.

Na hetontzenuwen vanalle bezwaren

zijn

met de

nodige feestelijkheden

in 1897 de

_{kalkbranderij}

ende

zui-ger ‘Marie’ in

bedrijf

genomen.

Zuigers

Voor

_{inbedrijfstelling}

vande ‘Marie’ is in 1897 de uit

Kin-derdijk gehuurde zuiger

‘Nautilus’

_gebruikt

_{om voor}

aan-voervan

schelpen

tezorgen.

De‘Marie’,een

stoomschip,

isvan 1897tot1962 in

bedrijf

geweest.Dit

_schip

heeft

_gedurende

al die

jaren

de Brielse Kalkfabriekenvele andere

kalkbranderijen

van

grondstof

kunnen voorzien. Versletenennietmeer aande eisenvan

de

_{tijd voldoend,}

is het in 1962 als schroot verkochtenin

Ooltgensplaat gesloopt.

Van 1962tot 1971 is de ‘Ir. P.F. vander Wallen’voorde

bevoorrading ingezet.

Ditwashet

motorschip ‘Sian’,

van

kustvaarder

_omgebouwd

tot

zuiger.

De

_gewijzigde

techniek heeft veel

_{aanpassingen gevergd}

envaakvoor

stagnatie

ge-zorgd.

Toen dit

_eigenlijk

zo

goed

als onder de knie was, werd het eindevande fabriek

ingeluid.

Na de

_liquidatie

van

de fabriek is ook deze

_zuiger

verkocht en

gesloopt.

Winlocaties

Omaan voordie

tijd

grotehoeveelheden

_{basisgrondstof}

te

komen,

moeten er

goede

winlocaties

aanwezig zijn.

Infor-matie hieroverwasnietzosnelte

verkrijgen.

Spaarzame

mededelingen

vanvissers en

handschelpenvissers

vorm-deneenzwakke basis. Niet iedereenwasbereid

informa-tieover

zijn

‘stek’tegeven. Een gegeven dat ook de

he-dendaagse

fossielenverzamelaar niet onbekend voorkomt.

Verkenningstochten

maken,

op vele

plaatsen proefzuigen,

eennoeste arbeidmetnu endansucces.

Alle

_toenmalige

_zeegaten

_zijn

door de

_zuigers

bezocht,van

de Brielse maasmondtotaande Westerschelde.

In de

_beginjaren,

de

_crisistijd

en

gedurende

beide

wereld-oorlogen

is veelal dicht

_bij

huis

_gewerkt,

teneinde brand-stoftesparen enwegens het gevaarvan

losgeslagen

zee-mijnen

in openwater.

Dat dit geen fictie was,

blijkt

uit de

_beschieting

door

En-gelse vliegtuigen

in 1943 in de buurtvan

Colijnsplaat

van

de ‘Marie’enhet

aangemeerde vrachtschip ‘Spes

Salutis’.

Hierbij zijn

vier

_{gewonden gevallen}

enbeide

schepen

za-tenvol

_kogelgaten.

Tot 1936

_zijn

demeeste

productievaarten

naarde

Brielse-maasmond,het

_Haringvliet

ende Oosterscheldegeweest. Na enkele misluke

_{proefzuigingen}

_{op de Westerschelde in} 1905en

1906,

is ditwater totongeveer 1930 niet in

ex-ploitatie

genomen.

Producten

Metselkalk is in deeerste

jaren

het

_hoofdproduct

vande

fabriek_geweest.

Na de

_opkomst

van de Portlandcementis de

productie

van

metselkalk

_{gestabiliseerd.}

Vanaf 1906tot 1940 is ereen

productielijn

geweestvan

kalkzandsteen. deze werd in de

_{nabije omgeving}

als bouw-materiaal

_gebezigd.

Wellicht_wasde Brielse Kalkfabriek de

eerste

producent

in Nederland_vandit materiaal. Voor de laatste

_wereldoorlog

werden ook veel

_schelpen

ge-leverd_aanYerseke. Dit diende als substraat_voorde mos-sel-_en

_{oesterpercelen.}

Opgericht

in 1894 als: N.V. ter

exploitatie

van een

Stoomschelpenzuigerij

en

Schelpkalkbranderij.

Na hel verzamelenvan

startkapitaal

en de

nodige

vergunningen

is in 1896

_begonnen

metde bouwvan

15 AFZETTINGEN WTKG28 (1),2007

Ook werden vrachten

schelpmateriaal geleverd

voor

pad

verharding.

In 1930 is

_begonnen

metde

_productie

_van

_kippengrit.

Voor-al het WersterscheldemateriaVoor-alwas hiervoor uitstekend ge-schikt. Wellicht door het

_gehalte

_aan fossiel materiaal al-daarende lichtemate van

ontkalking

hiervan,

waardoor het

_{magnesium gehalte}

toeneemt,bleek heteen

gewild

pro-duct _voorde

_{pluimveesector.}

Door heel

_Europa

is hetverkocht,methet_zwaartepuntin Scandinavië,waarFinlandeengroteafnemerwas.

Ontwikkelingen

De

geschiedenis

van de Brielse Kalkfabriekvertoonteen

voortdurend scala_van

upsendowns. Goede

bedrijfsresul-tatenwerden

afgewisseld

door technische

_tegenslagen,

ave-rij

vande

zuigers, zuinigheid

vanaandeelhoudersen

geld-schieters, oorlogstijd

eneconomische crisis.

Dieptepunt

washet fusillerenvande

toenmalige

directeur door de Duitse bezetter

op 18 februari 1945teHeinenoord. Hier is

_hij

terdood

_gebracht

omdat

_uitgekomen

wasdat

hij

al vanaf 1940 deel uitmaaktevanhetverzet.

In een ander licht dient hier

melding gemaakt

teworden

vanDr. P.B.

Verwey,

leraar

_{aardrijkskunde}

aande Brielse

HBSvan 1921 lol 1946.

Hij

heeft

_indertijd,

het zal

eindjaren

’20_geweest

zijn,

de di-rectie

_geadviseerd

omter

hoogte

van

Ellewoutsdijk

tegaan

zuigen.

Na de mislukte

_pogingen

van 1905en 1906,is in 1929eenniet al te

hoopgevende zuigpoging

op

genoemde

AFZETTINGEN WTKG 28 (1),2007 16

locatie ondernomen. Toch is het zoeken hier

_doorgegaan,

metvanaf 1930 steeds betere resultaten. De

productie

van

kwaliteits-grit

was daarmede het

gevolg

van.

Genoemde

_Vermey

heeft

_indertijd

ook

schelpenverzame-laars

_aangeraden

de kalkfabriektekomen bezoekenenheeft

hiervoor

toestemming

aande directie

gevraagd.

Vanaf

_{begin jaren}

’40 is dit eldoradovoorde

fossielen-verzamelaar steeds beken-der

_geworden.

Zonder de bemoeienissen

van deze

aardrijkskundele-raar zou erwellicht geen

Fos-sielenatlastotstand

_zijn

ge-komen.

Opmerkingen

en

verslagen

van deze verzameltochten

en bezoekenaan de

zui-ger

zijn

terugtevinden in onder andere het

Corres-pondentieblad

van de

Ne-derlandse

_{Malacologische}

Vereniging

enDe Levende Natuur uit die

jaren.

Een

_grondige

inventarisatievanhet in Brielle verzamelde

materiaal is

_{ondergebracht}

in de serie ‘De fossiele

schel-penvande Nederlandse strandenen

zeegaten’,

in het

tijd-schrift Basteria

_gedurende

de

_jaren

1954tot1984.

De Deltawerken_ende toenemende milieu-eisenhebben het lotvande Brielse Kalkfabriek

bezegeld.

In het

_begin

van

de

_twintigste

_{eeuw waren er}tientallen

_{kalkbranderijen}

in

bedrijf,

in 1965_waren dat_er

nog 18. Dit aantal is nadien verder

_gedecimeerd.

In 1971 is het doek_voorde Brielse Kalkfabriek

_gevallen,

het

_{bedrijf geliquideerd}

_ende installaties ontmanteld.In het

bijna

75

_jaar

bestaanvanhet

bedrijf

vormde heteen

beeld-(en geur-) bepalend

element_vandeze

_vestingstad.

Het archief is

_overgebracht

_naardat_vande_gemeente,dit is later opgenomen in het Streekarchief Voorne-Puttenen

Rozenburg.

De

gegevensdie dit archief bevat zoudeneen

goede

basis kunnen _{vormen voor een}

_streekroman,

of_een

verhandeling

overde industrieële

ontwikkeling,

enhet

in-vesteringsklimaat

in het

_toenmalige

Nederland.

Nawoord_van de redactie:

In hetmaartnummer van 2003van

Afzettingen

staat een

in memoriamvanArie

_{Dogterop geschreven}

door Anton Janse.