Braille_Biologie_HAVO_2013_Aanpassingen

(1)

AANPASSINGEN EXAMENS 2013 TIJDVAK 1

HAVO BIOLOGIE

EXAMENOPGAVEN titelblad

 Tekst vervalt (Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.) bladzijde 2

 Afbeelding 1 vervalt

 Verwijzing naar afbeelding 2 vervalt + tekst toegevoegd (De luchtsamenstelling kan ... kan worden gesimuleerd.)

De luchtsamenstelling kan met een computer worden ingesteld waarbij een hoogte van 2000 - 5000 meter kan worden gesimuleerd met behulp van mengsels met een afnemend

zuurstofgehalte van 15 tot 11%. bladzijde 3

 Tekst boven afbeelding 3 aangepast (In afbeelding 3 staat ... hoog in de bergen.)

In onderstaande tabel staat de samenstelling van de lucht, zoals je die in een hoogtetent kunt instellen.

 Afbeelding 3 = tabel begin tabel

De tabel bestaat uit 3 kolommen: Kolom 1: gas

Kolom 2: samenstelling lucht op zeeniveau Kolom 3: samenstelling lucht van hoogteapparaat edelgassen, waterdamp en koolstofdioxide; 1%; 1% A; 78%; 84-89%

zuurstof; 21%; 10-15% einde tabel

 Vraag 1: tekst aangepast

Welk gas is A in bovenstaande tabel? bladzijde 4: geen aanpassingen

(2)

 Tekst boven afbeelding 4 aangepast (In afbeelding 4 wordt ... in de derde kolom.) De hematocrietwaarde van Van der Weijden is zonder tent 42% en met tent 45%.

De hematocrietwaarde is het volume rode bloedcellen per liter bloed in procenten. De hoogste hematocrietwaarde die nog door sportbonden geaccepteerd wordt, is 50% (sportgrens).  Afbeelding 4 vervalt

bladzijde 6

 Afbeelding vervalt + verwijzing naar afbeelding vervalt bladzijde 7: geen aanpassingen

bladzijde 8

 Gedeelte tekst boven afbeelding 1 aangepast (Koraal lijkt misschien ... poliepen: koraaldiertjes.)

Koraal lijkt misschien op een plant, maar in werkelijkheid bestaat het uit duizenden poliepen: koraaldiertjes.

 Afbeelding 1 vervalt bladzijde 9

 Tekst boven afbeelding 2 vervalt (Afbeelding 2 geeft ... van deze poliepen.)  Afbeelding 2 vervalt

 Vraag 13: gedeelte tekst aangepast (Leerling 2 beweert ... organische stoffen op.)

Leerling 2 beweert dat ze in de cellen van de gastrodermis (= wand van de inwendig lege maag) voorkomen: de algen nemen daar organische stoffen op.

bladzijde 10

 Gedeelte tekst boven afbeelding 3 vervalt (In afbeelding 3 is ... algenetende koraalsoort.)  Afbeelding 3 vervalt

 Tekst onder afbeelding 3 aangepast (Er is tijdens ... 4 en 5 weergegeven.)

Er is gebruik gemaakt van een fluorescentie-microscoop die in staat is om chlorofyl zichtbaar te maken. Men heeft in het gebied waar deze koralen leven pompen neergezet om de snelheid van de waterstroming te kunnen variëren. Het resultaat van dit experiment is in de staafdiagrammen van figuur 1 en 2 in de tekeningenband weergegeven.

bladzijde 11

 Afbeelding 4 = figuur 1 in de tekeningenband  Afbeelding 5 = figuur 2 in de tekeningenband

(3)

In beide staafdiagrammen in figuur 1 en 2 in de tekeningenband staat op de X-as de

stroomsnelheid van het water in cm/sec. Op de Y-as van figuur 1 in de tekeningenband wordt de hoeveelheid chlorofyl in ~mg per poliep uitgezet, in figuur 2 in de tekeningenband wordt op de Y-as de groei van het koraal als procentuele toename van het aantal poliepen

weergegeven.

- Bij welke stroomsnelheid van het water bevatten de poliepen de meeste chlorofyl?

- Leg aan de hand van de gegevens in figuur 1 en 2 in de tekeningenband uit dat de groei van het koraal niet evenredig is met de opgenomen hoeveelheid voedsel.

bladzijde 12

 Afbeelding 1 vervalt + verwijzing naar afbeelding 1 vervalt bladzijde 13

 Vraag 16: tekst aangepast:

In de tekst worden diverse soorten organismen, waaronder Trips, genoemd.

- Noteer de namen van de organismen waarmee Trips een directe voedselrelatie heeft. - Schrijf een voedselketen waar de Trips in voorkomt. Zet de organismen in volgorde van de

energiestroom.

aanpassing correctievoorschrift vraag 16 (maximumscore 3)

1 pt de juiste organismen zijn genoemd (paprika, aubergine, komkommer, roofmijt) 1 pt juiste voedselketen

1 pt volgorde volgt de juiste energiestroom bladzijde 14

 Gedeelte tekst boven afbeelding 2 aangepast (In onderstaande diagrammen gebeurt dat op tijdstip T.)

In de diagrammen in figuur 3 in de tekeningenband gebeurt dat op tijdstip T.  Afbeelding 2 = figuur 3 in de tekeningenband

 Vraag 19: tekst aangepast (Welk diagram geeft ... na het tijdstip T?)

Welk diagram in figuur 3 in de tekeningenband geeft op de juiste manier weer hoe het aantal bladluizen per m^2 verandert na het tijdstip T?

bladzijde 15

 Afbeelding 1 vervalt bladzijde 16

 Gedeelte tekst boven afbeelding 2 aangepast (In afbeelding 2 ... neurotransmitters afgeven.) Er wordt een onderzoek gedaan naar een groepje van drie neuronen. In situatie 1 worden de neuronen zonder nicotine onderzocht en in situatie 2 met nicotine. In situatie 1 geeft het axon aan het verzadigingscentrum impulsen. In situatie 2 verandert er iets in de impulsen aan het verzadigingscentrum.

Als nicotine aan de receptoren van de neuronen bindt, zal de synaps aan het einde van het axon stimulerende neurotransmitters afgeven.

(4)

bladzijde 17

Welke veranderingen in de impulsen treden op die door het axon lopen als er nicotine aanwezig is en welk effect heeft dit op de voedselinname?

(Kies uit: A B C D) A impulsen: groter; voedselinname: meer B impulsen: groter; voedselinname: minder C impulsen: meer; voedselinname: meer D impulsen: meer; voedselinname: minder  Vraag 24: tekst aangepast

Drie typen neuronen zijn motorische zenuwcellen, sensorische zenuwcellen en schakelcellen. Welk type neuron geeft informatie door aan het verzadigingscentrum?

 Vraag 25: tekst vervalt (In de uitwerkbijlage is een schets van de proefopstelling gegeven.) + gedeelte tekst aangepast (Noteer welke muizen ... onderzoeksvraag te toetsen.)

- Noteer welke muizen in groep 1 zitten en welke in groep 2.

- Noteer voor elk van de 3 bakken welke behandeling de muizen krijgen.

- Noteer wat onderzoekers gemeten hebben om hun onderzoeksvraag te toetsen. aanpassing correctievoorschrift vraag 25 (maximumscore 3)

1 pt indeling groepen (met of zonder receptor) juist ingevuld 1 pt nicotine, cytisine of niets

1 pt om hun onderzoeksvraag te toetsen, hebben de onderzoekers per groep de gegeten hoeveelheid voedsel bepaald

bladzijde 18: geen aanpassingen bladzijde 19

 Tekst boven afbeelding 1 vervalt (In afbeelding 1 ... vergrotingen weergegeven.)  Afbeelding 1 vervalt

 Vraag 29 aangepast:

Amber zegt dat de dunne darm een weefsel is. Is dit juist of onjuist?

aanpassing correctievoorschrift vraag 29 (maximumscore 1) 1 pt onjuist

Waar plant Toxoplasma gondii zich voort in de kattendarm? (Kies uit: A B C D)

(5)

A in de lengtespiercellen van de darmwand B in de bindweefselcellen van de darmwand C in de bloedcellen van de darmvlok

D in de buitenste cellen van de binnenkant van de darmwand

 Vraag 31: gedeelte tekst aangepast (Op elk niveau van ... uitstulpingen zichtbaar.) Op diverse vergrotingen van de darm zijn uitstulpingen zichtbaar.

bladzijde 20

 Afbeelding 2 vervalt + verwijzing naar afbeelding vervalt bladzijde 21

 Tekst toegevoegd:

In figuur 4 in de tekeningenband zijn vier mogelijke staafdiagrammen weergegeven.

De hoogte van de staafjes geeft het aantal keren aan dat ratten zich op de aangegeven plek waagden.

Legenda bij figuur 4 in de tekeningenband: 1 = plaats met kattenurine in de arena 2 = plaats met konijnenurine in de arena 3 = midden in de arena

 Afbeelding 3 = figuur 4 in de tekeningenband

 Vraag 32: gedeelte tekst aangepast (Welk diagram ... deze resultaten weer?)

Welk diagram (P, Q, R of S) in figuur 4 in de tekeningenband geeft op de juiste manier deze resultaten weer?

bladzijde 22

 Gedeelte tekst aangepast (Ze liet proefpersonen ... in afbeelding 2.)

Ze liet proefpersonen een test ondergaan, die uit 5 achtereenvolgende fases bestaat, zoals hieronder weergegeven.

fase 1: ogen richten op fixatiepunt

fase 2: 300 milliseconde (ms) verschijnt een grijs scherm

fase 3: tussen de 10 en 180 ms wordt een scherm met 4 kruisjes getoond fase 4: 800 ms verschijnt een grijs scherm

fase 5: 30 ms verschijnt een scherm met 4 kruisjes bladzijde 23

 Gedeelte tekst onder afbeelding 2 aangepast (Bij elke test ... fase 3 zichtbaar is.)

Bij elke test had een van de twee schermen met kruisjes (fase 3 of fase 5) een golfjespatroon. bladzijde 24

 Tekst boven afbeelding 3 vervalt (De resultaten staan in afbeelding 3.)  Afbeelding 3 vervalt

(6)

Welke metingen werden met elkaar vergeleken om de resultaten van de actiegamers op tijdstip T2 en T3 te verkrijgen?

(Kies uit: A B C D)

A T2 (groep 1) met T1 (groep 1) en T3 (groep 1) met T1 (groep 1) B T2 (groep 1) met T1 (groep 1) en T3 (groep 1) met T2 (groep 1) C T2 (groep 1) met T1 (groep 2) en T3 (groep 1) met T1 (groep 2) D T2 (groep 1) met T2 (groep 2) en T3 (groep 1) met T3 (groep 2) bladzijde 25

 Vraag 37: verwijzing naar afbeelding 2 vervalt  Vraag 39: verwijzing naar afbeelding 1 vervalt bladzijde 26

 Gedeelte tekst boven afbeelding aangepast (De afbeelding is ... groot aantal komkommerkevers.)

De grote gele bloem van een courgette wordt bezocht door een groot aantal komkommerkevers.

 Afbeelding vervalt bladzijde 27

 Tekst onderaan vervalt (Bronvermelding enz.)

UITWERKBIJLAGE  Uitwerkbijlage vervalt