’Ge zegt moar Fraanske!’. Herinneringen aan de Tongerse tijd

Afzettingen

WTKG _16(4), 1995 67

’Ge

_zegt

moar

Fraanske!’.

Herinneringen

aan

de

_Tongerse

tijd

A. Riewé

Beroemd in dit _{opzicht zijn natuurlijk} de Maastrichtse _apotheker J. _Bosquet, en de Brusselaar P.H. _Nyst, die beide werken schreven over die fauna’s die nog vandaag de dag worden _{geraadpleegd.}

Welk _werkgroeplid kent niet de namen Oude Biesen, Kleine Spouwen, Henis en Berg ? Veel van de _op die _plaatsen voorkomende fauna’s

_{zijn ongelooflijk}

rijk aan individuen, werkelijk tienduizenden _schelpjes, in een _prima

_{conserveringstoestand,}

en met méér

soorten erin dan de literatuur ons wil doen _geloven.

Ik herinner _{mij nog} de eerste maal, ergens in het begin van de zestiger jaren, dat ik in Kleine _Spouwen zo’n fauna heb bemonsterd. In de _Dorpsstraat was een _diep in de heuvel _ingesneden talud, waarin zo’n _schelpenrijk niveau was ontsloten. Samen met een geestverwant werd daar, vroeg op een

_{zondagochtend,}

een aanval _op gedaan. Als

_je

zulk

materiaal voor het eerst _ziet, weet

_je

niet wat

_je

het eerst moet _pakken, en er werd dan ook _{naarstig gegraven} en _gegrabbeld. De bewoners van een _naastgelegen huis kwamen

eens zien wat toch hunzondagsrust verstoorde, en ze vertelden dat diezelfde schelplaag in hun kelder te zien was. Ze demonstreerden dat _vervolgens door met een _{grote schop} vol witte _schelpjes de voordeur uit te komen. Daarna brachten ze ons _natuurlijk koffie. Er

_zijn

maar

_{weinig plaatsen,}

daar _bij Kleine

_Spouwen,

waar de fauna echt marien is. Dat is echter wél het _geval met de Zanden van _Berg. Dit is een _ondiep mariene

afzetting, plaatselijk heel _schelprijk, die _genoemd is naar het _{gehucht Berg,} in het _dorp Kleine _{Spouwen. Berg} is inderdaad een _berg: vanaf de _straatweg naar Bilzen moet_je

over de tamelijk steile Keistraat naar boven om er te komen.

Bij een eerste bezoek kon al snel _vastgesteld waar verzameld moest worden, want _bij

een soort _kabellegging waren ze naar boven gekomen: talloze _grote exemplaren van

Glycymeris,

en heel af en toe zat er ook wel wat anders tussen. Na wat handboorwerk in de berm van de Keistraat en een _{beetje spitten} werd _vastgesteld, dat de schelplaag zo’n dertig centimeter dik was. Maar er was wat _{weinig plaats} om te _graven. En om een

redelijk beeld te _krijgen van de fauna zou er toch heel wat materiaal moeten worden uitgegraven....

De man die _op de helling boven de vindplaats woonde was uitermate

_vriendelijk

en

geïnteresseerd, en bleek wethouder van (wat toen

nog was) de gemeente Kleine Spouwen

te _{zijn. Hij voerde,} behalve _{natuurlijk koffie,} ook een _{tuinslang aan,} zodat we het zand konden uitwassen, hoewel er maar heel _weinig druk _op de waterleiding stond, zo boven

op de berg. Om kort te

gaan: de fauna was toch wel zo interessant, en de _medewerking zo _gul, dat besloten werd tot een wat grotere actie. De _gemeente Kleine _Spouwen, na _overleg tussen

de wethouder en de _{burgemeester,} stuurde een _bulldozer, die korte metten maakte met

een flink deel van het talud en over een aanzienlijk _oppervlak de _{schelplaag vrijlegde} Ten noorden van de _{vlaams-limburgse} stad _Tongeren is het _{landschap heuvelachtig. Op}

en tussen de heuvels _{verspreid liggen dorpjes} waarvan de bewoners in het algemeen vriendelijk zijn en een vlaams-limburgs accent spreken, dat, op ons ’ollanders,

gemoedelijk

overkomt.

Binnenin diezelfde heuvels vind

_je

ook interessante _zaken,

_namelijk

allerlei verschillende Oligocene

afzettingen,

met fauna’s die al _diep in de _vorige eeuw _{belangstelling} trokken.

68

Afzettingen WTKG 16(4), 1995

door de erboven

_liggende

Nuculaklei _weg te _graven. Omdat ook de wethouder en de

burgemeester wel _inzagen, dat er met die

_tuinslang

niet veel uit te richten viel, liet men de _{’pompiers’ aanrukken,} die enkele honderden meters _{brandslang uitrolden,} en onderaan de _{berg vervolgens} de brandkraan openden. En _ja hoor: anderhalf uur later

was het eerste water boven _gearriveerd ! Je moest

op dat punt geen brand

krijgen.

Een week _lang hebben we vervolgens, met twee _{man, dagelijks} tien uur _lang Zand van

Berg uitgespoeld op een ter _{plaatse vervaardigde} houten zeeftafel. Het meeste werk was om de talrijke _{Glycymeris-exemplaren} uit het zeefsél te _verwijderen. Die _werkelijk tienduizenden _{schelpen vormden op het laatst} een _{geweldige hoop. Nog jaren} later

zag je in die buurt

_{talrijke tuintjes}

met_{keurige, door}

Glycymeris afgezette perkjes.

De verzamelactie had veel _bekijks. Een oudere man heeft meer dan een uur _zwijgend

naast me staan _toezien, hoe ik met de _brandslang de _schelpen uit het zand _spoelde.

Uiteindelijk

formuleerde

_hij

_zijn brandende

vraag als volgt:

’Hedde-gij

geenjicht ?’.

Regelmatig

kwam de

_burgervader,

de heer F. van _Grondveld,

_langs

om de

_vorderingen

in _ogenschouw te nemen. _Hij was een _gemoedelijke man, die ons ook later alle

mogelijke medewerking gaf. Hij vond het _prachtig dat _{zijn mini-gemeente op} deze

_wijze

in de _{belangstelling} stond van ’buitenlanders’. Toen er even sprake van was, wie toch

wel de _rekening van de brandweer zou betalen voor de vele kubieke meters _water, was een kort _overleg met de wethouder al voldoende: ’awel, joa, ’t-is de _{gemeente toch,} ’t-is toch _cultuur, zeker ?’.

Tegen ons zei hij: ’Ge _zegt moar Fraanske, da’s

_{gemakkelijker’.}

En toen

_hij

_tijdens onze werkzaamheden in _zijn niet _geringe villa een tweetal _{Belgische 'excellenties’,} waaronder

de Minister van Nederlandse Cultuur _ontving, werden _wij, uiteraard, ook _op de _receptie

uitgenodigd.

De excellenties _kregen beide een mooie collectie _schelpen uit de Zanden van _Berg mee. En het was voor het eerst in m’n leven dat ik kaviaar _proefde

....

Later hebben we _nog diverse keren met de _Werkgroep een bezoek aan dezelfde plaats

gebracht. Éénmaal had de _burgemeester ons toevallig in _{de gaten} en

_hij

kwam uiteraard uitvoerig kijken. ’Mè hoeveule _{zijt gij gekomen} ? Komt, U _gaat naar _Anneke, in ’t staminee

op den berg, en _ge haalt drie, _nee, vier, allez, _ge haalt n’en hele kast _pintjes.

En _{ge zegt moar,} ’t-is van Fraanske’. Zo gaat dat, in _Limburg.

Ook door _zijn tussenkomst heeft later de _Werkgroep een heel aantal _jaren, toener _nog

werkkampen

werden _gehouden, kunnen

_kamperen

_op het

_grasveld

voor de

_lagere

school in Kleine

_Spouwen.

In de _klaslokalen, waar we om te

_beginnen

de

_25-wattlamp

vervingen door een 100 watt, konden we ’s-avonds in alle rust onze fossielen

uitprepareren, en ik herinnerwe nog heel goed hoe stil het er dan was: alleen het zachte

gekras van wat _{prepareernaalden,} met de constante

geur van _placeton, en af en toe een zucht van voldoening als iemand een stuk succesvol klaar had _gekregen. Wellicht stamt

uit die _tijd de _uitdrukking ’het _prepareren van fossielen dient te worden _{gestopt bij} de

vóórlaatste _{handeling’.} Want het _{ging natuurlijk} niet _{altijd goed...}

Tijdens zulke _kampen werd er _{nog gezamenlijk}

_{gefourageerd.}

De kruidenier had _zijn nering tegenover de school, wat _{natuurlijk gemakkelijk} was. Toen iemand er eens witte bonen kocht voor de _{avondmaaltijd}

vroeg hij: Goade-gij dat werkelijk eten ? Wij voeren

dat de verkes !’ _Bij de _slager haalden we _broodbeleg, Het leukste was om rookvlees te

kopen, want dan _vroeg de

_slagersvrouw

steevast ’van ’t

_peerdje,

of van den os?’. Het café was ook heel dichtbij. En vele malen bezochten _wij het, want het vlaamse bier smaakt uitstekend, zeker na meestal _vrij zwaar veldwerk. In het _weitje voor de _kroeg

stond _altijd een meststier die _opgefokt werd voor de_jaarlijkse slacht, en die automatisch Marieke heette. En _sommige deelnemers zullen nóóit het _{liedje 'meisjes} met _lange

AfzettingenWTKG _16(4), 1995 ₆₉

Toen we de meeste

_{fossielvindplaatsen}

wel zo’n

_beetje

kenden hebben we een

boorprogramma ontwikkeld, om wat meer inzicht te _krijgen in de _geologie. Het handboren is daar van een _gewoonhandwerk tot een echte kunst verheven ! Het mooiste voorval om dat aan te tonen is een _handboring,

ergens tussen het dorp Kleine _Spouwen en het kasteel Oude _Biesen, die _{tijdens gietende}

regen werd gemaakt door een aantal

druipnatte, wonderlijk geklede,

en metklei overdekte _fanatici, met het doel de dikte van

de Henisklei.ter _plaatse vast te stellen. Een tweetal boerkes kwam _{langs op} de fiets en bleef staan toezien, toen de boor werd _opgehaald. Hun _koppen knikten steil achterover bij het _volgen van de boorkruk.

_{Begrijpelijk,}

want er kwam niet minder dan dertien

meter

_boorstang

_achteraan, die de

_boorploeg

slechts met_{grote moeite in bedwang} wist te

houden. Later ontwikkelden we methoden om die lange stang beter te kunnen beheersen.

We vonden een _{’hangijzer’} uit, maar _nog later bleek het al voldoende te _zijn om de draaikruk van _{de stang los} te schroeven.

En hoe zou het ’Fraanske’

_zijn

_vergaan ?

_Bij

deeerste

_sanering

van

_Belgische

_gemeenten werd ’die van _{Rijk’oven’ burgemeester} van de drie _{samengevoegde gemeenten} Kleine Spouwen, Grote _Spouwen en _Rijkhoven. Maar _bij de _{eerstvolgende verkiezing} was Franske het weer. _Bij de _{volgende sanering} werden al die _{dorpjes bij} Bilzen _gevoegd, maar Franske heeft dat _{niet gered.} Zou _hij nu in de _{landelijke politiek} van _{België zijn}

geliefde C.V.P. _{vertegenwoordigen} ? Ik _mag het voor hem

_hopen