NN31545.0499
NOTA 499 30 januari 1969 Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding
DE ONTWIKKELING VAN DE TUINBOUW IN DE RUILVERKAVELING RIJSBERGEN
i r . C-J-G- van Oostrom
Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemidde-l e n , dus geen officiëcommunicatiemidde-le pubcommunicatiemidde-likaties.
Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige weergave van cijferreeksen, a l s op een concluderende d i s c u s s i e van onderzoeksresultaten. In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek nog niet i s afgesloten.
Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking.
INLEIDING
De o p p e r v l a k t e landbouwgrond in het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d R i j s b e r g e n i s r u i m 5700 ha en o m v a t de gehele g e m e e n t e R i j s b e r g e n en delen van de g e m e e n t e n B r e d a , Nieuw-Ginneken, Z u n d e r t en E t t e n en L e u r . In dit gebied zijn o n g e v e e r 750 a g r a r i s c h e b e d r i j v e n g e v e s -tigd. H i e r u i t blijkt a l dat de gemiddelde bedrijf s g r o o t t e klein i s . In R i j s b e r g e n i s d e z e b e d r r j f s o p p e r y l a k t e p r e c i e s 6 ha (voor landbouw-b e d r i j v e n 9t 4 ha en voor tuinlandbouw-bouwlandbouw-bedrijven 3, 2 h a ) . Op landbouw-bijna a l l e landbouwbedrijven k o m e n ook wel wat tuinbouwteelten v o o r , v o o r a l a a r d b e i e n en b e s s e n w o r d e n op d e z e b e d r i j v e n v e e l geteeld. De l a a t s t e j a r e n n e m e n d e z e t e e l t e n e c h t e r af a l s gevolg van de g r o t e a r b e i d s -pieken die in de o o g s t p e r i o d e n voor deze g e w a s s e n o p t r e d e n . H i e r
s t a a t t e g e n o v e r dat de g r o e n t e t e e l t in de volle grond in de n a o o r l o g -se periode1'constant en v r i j s t e r k i s u i t g e b r e i d .
In h é t navolgende z a l e e r s t de v r a a g w o r d e n b e z i e n w a a r o m wordt gedacht a a n een tuinbouwvestiging. D a a r n a z a l w o r d e n ingegaan op de s o o r t tuinbouw die het b e s t e p a s t in dit gebied. T e n s l o t t e z a l de p l a a t s van v e s t i g i n g a a n de o r d e k o m e n .
WAAROM TUINBOUWVESTIGING IN HET R UILVER KA VE LINGS -GEBIED RIJSBERGEN
In de inleiding w e r d r e e d s de z e e r k l e i n e o p p e r v l a k t e van de landbouwbedrijven in dit gebied a a n g e s t i p t (gemiddeld nog geen 10 h a ) . I n t e r e s s a n t i s nog dat in h e t h e l e gebied s l e c h t s 11 landbouwb e d r i j v e n zijn,te vinden die m e e r dan 20 ha in gelandbouwbruik^'helandbouwblandbouwben* V e r -groting van de, landbouwbedrijven i s dus wel dringend noodzakelijk' m a a r z a l niet gemakkelijk zijn t e r e a l i s e r e n . De s t e r k e geböfidenheid a a n de grond in dit gebied en de m e d e a l s gevolg d a a r v a n hoge g r o n d
-prijzen beperken ook de mogelijkheden om via uitkoop van bedrijven tot een betere bedrijfsstructuur te komen.
Het aantal bedrijven is na de oorlog eerder t o e - dan afgenomen, zoals uit tabel 1 blijkt. Verder blijkt hieruit dat op het merendeel van de bedrijven tuinbouw voorkomt. Meestal betreft het dan de teelt van aardbeien en klein fruit, hoewel de laatste jaren deze teelten teruglo-pen ten koste van de groenteteelt in de volle grond.
Tabel 1. De ontwikkeling van de tuinbouw in de gemeente Rijsbergen sedert 1950.
1950 1955 1962 1965 Aantaï bedrijven
Aantal bedrijven met tuinbouw Tuinbouw areaal (ha)
Veiling omzet (min. gld) ca.
475 420 395 1,4 516 449 404 1,8 542 486 392 2,5 514 465 387 3,1
Het areaal tuinbouw is ongeveer constant gebleven. Tevens blijkt dat het a r e a a l tuinbouw gemiddeld per bedrijf steeds kleiner dan 1 ha is geweest. Ook hier is van een toename geen sprake. De veilingomzet daarentegen is wel zeer sterk gestegen. Omdat in de b e schouwde periode een prijsstijging van de in dit gebied geteelde P r o -dukten niet of nauwelijks is opgetreden, betekent dit dat de produktie per hectare sterk moet zijn gestegen. Hiernaast is er ook een duide-lijke wijziging gekomen in het produktiepatroon zoals blijkt uit tabel 2. Tabel 2. Oppervlakte van de verschillende takken van tuinbouw in
Rijsbergen (ha)
_ Klein „ .. Boom- Aard- Overige _, Totaal
J a a r , .. Fruit . . , . f Glas . . , fruit kwekerij beien groenten tuinbouw
1950 1955 I960 1965 1967 107 59 87 61 53 51 27 27 32 30 1,4 0,5 3,8 6,5 6,0 180 235 183 133 117 55 82 105 153 169; 0,6 0,1 0,2 1,5 2,8 395 404 406 387 378
Uit tabel 2 blijkt in de eerste plaats daÇ de oppervlakte klein fruit en aardbeien een belangrijke vermindering heeft ondergaan« Dit zijn produkten die hier reeds tientallen ja-ren op zeer veel bedrijven voorkomen. De vermindering is niet.zozeer een gevolg van een slech-te rentabilislech-teit als wel van het voorkomen van slech-te groslech-te arbeidspieken in de oogstperiode. Vroeger kon dit {gemakkelijk worden opgevangen door de àtfbèid die werd geleverd door de gezinsleden e v e n t u e e l a a n -gevuld mét w atdosse arbeid. Nu de gezinnen echter veel kleiner zijn geworden en men bovendien op veel grotere schaal naar buiten het gebied trekt, is dit veel moeilijker. ,
-Enigszins merkwaardig is dat de oppe^^akte boomkwekerij en ook de oppervlakte glas in deze gemeente nog z Q j ^ r i n g i s . Dit omdat enerzijds ten zuiden van het gebied (in Zundert) de boomkwekerij een zeer belangrijke tak van agrarische bedrijvigheid is en anderzijds ten noorden van het gebied de tuinbouw onder glas zich duidelijk heeft ont-wikkeld.
Een constante en belangrijke toename zien we bij de teelt van 'overige groenten'. Het betreft hier vooral de teelt van spruiten, iau-gurken, bonen en
preiHieruit blijkt dat wanneer we in ruilverkavelingsverband o v e r -gaat tot het stichten van tuinbouwbedrijven met groenteteelt in de volle grond, aangesloten wordt bij een reeds min of m e e r bestaande ontwik-keling. Een specialisatie in de richting van de tuinbouw van een aantal bedrijven zou een bijdrage kunnen leveren tot verlichting van het hier zo knellende bedrijfsgroottevraagstuk. Dit wint nog aan betekenis wan neer, men bedenkt dat andere mpgelijkheden om tot bedrijfsvergroting t e komen in dit gebied slechts zeer beperkt zijn.
WAT VOOR TUINBOUWBEDRIJVEN KUNNEN IN HET GEBIED WARDEN GESTICHT?
We zijn in het voorgaande tot de slotsom gekomen dat vestiging van tuinbouwbedrijven in ruilverkavelingsverband, vooral gezien de veel te kleine bedrijfsgrootte van de landbouwbedrijven en de bekend-heid met de teelt van tuinbouwgewassen, kans van slagen heeft. De vraag welke tak van tuinbouw in dit gebied de meeste kans van slagen
h ë e f t k ö m t riläi'äan dé o r d e . In g r o t e lijnen zijn e r in N e d e r l a n d in de ' tuihböuw eèn vijftal jplroduktietakken te o n d e r s c h e i d e n n a m e l i j k : b o l l e n -- t e e l t , f r u i t t e e l t , b o o m k w e k e r i j , tuinbouw onder g l a s en g r o e n t e t e e l t
in de volle grond. Een V e r d e r e u i t s p l i t s i n g i s n a t u u r l i j k nog mogelijk, b i j v ö o r b e è l in bloeméiï- en g r o e n t e t e e l t onder g l a s , m a a r dan k o m t m e n toch al gauw t e r e c h t bij v e r é c h i l l e n die nauwelijks m e e r w e z e n -lijk zijn. V e r d e r i s e r ook nog wat tuinbóüwproduktie die niet in een van deze vijf c a t e g o r i e ë n i s onder te breiigen (de champignonkwekerij i s h i e r v a n h e t b e l a n g r i j k s t e ) , m a a r dit s p e e l t voor ons p r o b l e e m geen r o l . We zullen nu a c h t e r e e n v o l g e n s de h i e r v o o r genoemde vijf p r o d u k -t i e r i c h -t i h g e n b e z i e n in v e r b a n d m e -t een even-tuele g e o r g a n i s e e r d e tuinbouwvestiging in h e t gebied.
B ô l l e n t e e l t
Over de t e e l t van b l o e m b o l l e n kunnen we k o r t zijn. Zowel de>kwaliteit van de g r o n d als^ de waterhuishouding zijn op, h e t ogenblik t o t a a l o n -g e s c h i k t voor deze t e e l t en te-gen a a n v a a r d b a r e p r i j z e n ook niet -g e s c h i k t te m a k e n . H i e r komt nog bij dat de benodigde vakkennis o n t b r e e k t . Ook al zou m e n de n a t u u r l i j k e p r o d u k t i e o m s t a n d i g h e d e n wel g e s c h i k t m a ken, dan nog zou een i n t r o d u c t i e van, de^ze; t e e l t dus op g r o t e m o e i l i j k
-heden stuiten. î ;
F r u i t t e e l t
De f r u i t t e e l t in de zin van p i t - en s t e e n v r u c h t e n i s in het gebied van weinig belang. Uitbreiding van deze tak van tuinbouw lijkt niet a a n b e -v e l e n s w a a r d i g . Niet a l l e e n omdat de p r i j z e n de l a a t s t e j a r e n zo s l e c h t
zijn tengevolge van een bijna o n g e b r e i d e l d e u i t b r e i d i n g in Italië en F r a n k r i j k , m a a r v o o r a l o m d a t de k l i m a t o l o g i s c h e o m s t a n d i g h e d e n in dit gebied m i n d e r gunstig zijn dan in de k u s t g e b i e d e n . Vooral het r e -g e l m a t i -g v o o r k o m e n van n a c h t v o r s t e n in de b l o e i p e r i o d e kan bijzonder • v e e l schade v e r o o r z a k e n . In de k u s t s t r e k e n heeft m e n d a a r v e e l m i n d e r
l a s t van en we zien de l a a t s t e 10 à 15 j a a r de f r u i t t e e l t zich n a a r de k u s t p r o v i n c i e s v e r p l a a t s e n . Deze ontwikkeling i s !hog v e r s n e l d d o o r dat m e n s t e e d s m e e r tot de overtuiging k w a m dat een goede, k u n s t -m a t i g e w a t e r b e h e e r s i n g voor f r u i t t e e l t g r o t e v o o r d e l e n inhoudt. ;
Tabel 3 l a a t de ontwikkeling van het a r e a a l f r u i t t e e l t zien.
j r, i:<
Tabel 3. De ontwikkeling van J i e tra r e aal p i t - en s t e e n v r u c h t e n in de v e r s c h i l l e n d e p r o v i n c i e s (in ha) P r o v i n c i e 1955 J a a r 1960 1967 Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland U t r e c h t N. H o l l a n d Z. H o l l a n d Z e e l a n d N. B r a b a n t L i m b u r g N. O. P o l d e r O o s t F l e v o l a n d 447 388 115 1 144 18 0 6 3 6 8 2 0 1 980 4 386 3 948 5 5 9 0 12 8 1 0 • '••-•.••73 '•'" _ 361 324 117 847 16 881 6 197 1 964 4 334 4 569 4 995 11 4 9 3 4 1 8 -N e d e r l a n d 55 764 52 500 398 246 63 337 14 764 5 105 2 498 4 575 6 363 4 122 7 199 1 220 226 47 116
In de e e r s t e p l a a t s blijkt uit de t a b e l dat h e t totale a r e a a l p i t - en s t e e n v r u c h t e n duidelijk v e r m i n d e r t . In de d r i e k u s t p r o v i n c i e s ( Z e e -land, N o o r d - en Zuid Holland) i s nog s p r a k e van een t o e n e m i n g . Wanneer we de I J s s e l m e e r p o l d e r s buiten beschouwing laten, blijkt e c h t e r o v e r a l het a r e a a l t e r u g te lopen. In de vanouds b e l a n g r i j k e f r u i t t e e l t g e b i e d e n zoals de Betuwe, Z u i d - L i m b u r g é n ' h e t gebied van K r o m m e en Oude Rijn loopt het a r e a a l zelfs steeds- s n e l l e r t e r u g .
B o o m k w e k e r i j
De b o o m k w e k e r i j i s in de tuinbouwwereld een beetje een v r e e m d e eend in de bijt, o m d a t h i e r de t u i n d e r zelf voor zijn afzet m o e t zoTgen.
' I G j .
plaats, in casu de veiling;yerzarneldi -wakrüè verkocht worden aan de handel die op zijn beurt zorgt dat ze bij de consumenten terecht-komen. Het volgende schetsje moge een en, an^er verduidelijken. :
boom- . kwekerij V Produkten veiling handelaren consumenten
De getrokken lijnen van producenten naar de veiling betekenen dat de afname door de veiling dw ingend i s . De onderbroken lijnen van vei-ling naar handelaren en vervolgens naar consumenten betekenen dat hier de afname niet (dwingend i s . Het staat de handelaar i m m e r s vrij op de veiling een bepaalde aangeboden hoeveelheid van een produkt al dan niet te kopen en datzelfde geldt ook voor de consumenten. De boom-kweker ijprodukten gaan echter meestal rechtstreeks van de producent naar de consument. Dit heeft tot gevolg dat de boomkwekers een vrij gesloten groep vormen. Eenmaal gelegde contacten met afnemers zal men i m m e r s niet dan noodgedwongen opgeven. Het lijkt daardoor haast onmogelijk om een georganiseerde vestiging van dit type bedrijyen van de grond te krijgen. Nu resten alleen nog de tuinbouw onder gl^s en de groenteteelt in de volle grond. .• ,,, < y
T u i n b o u w o n d e r g l a s • Zoals reeds werd opgemerkt is ten Noorden van het gebied çeeds
een behoorlijk centrum mei; glastuinbouw aanwezig en çen uitbreiding daarvan naar het Zuiden is heel goed denkbaar. Toch zijn ook, voor
déze teelten hier denatuurlijke produktie-Omstandigheden wat minder gunstig dan in het Westen van het land. Dit j*eldt vooral voor de teelt "varizogenaamde'primeurs'. Op het kaartje iè te zien dat hét aantal
uren zonneschijn iri de lente 40 à 50 uur minder is dan laiigsdé'kust en Omdat'de factor licht bij dèzé teelt iri het minimum is, hééft" dït een verlating tot gevolg. Bovendien zijn de temperatuurverschillen (tussen dag en nacht) hier wat groter dan langs de kust. Een derde punt i s dStv vÔorâl âe ïêëmhoudéridè érikeerdgronden, waarop vrijwel
al het thans aanwezige gïas voorkomt, iri'de lente wat langer koud blijven. Al déze facïorëri spelen hu wéér niet zo'n grote rol dat de concurrentiepositie teri ÖpzicTïtêVan dé kuitstreken er sterk nadelig d o o r z ö u Woerden beihvlbèd'.'1 Niëtternin dient er wel rekening mee te
wórden0 gehouden. In Rijsbergen en Ook iri Zurid'éït is al een z e k e r e '
aanzet van glastuinbouw aanwezig en vaak wordt de teeltcombinatie ' aardbeien gevolgd door tomaten aangetroffen. Sôrns worden ook wel augurken'ria dé aardbeien geteeld. Dit sluit min of meer aan bij dé ' teelt'Van aardbeien ih^deöpéngröhd, die hier reeds belangrijk i s .
Bovendien heeft dé teelt Van aardbeien ónder glas voor kleine, weinig kapitaalkrachtige bedrijven een aantal voordelen boven de téëlt van
tomaten'bfkomkómfniërsi namelijk: li
a. de forceertemperaturen zijn betrekkelijk laag, ' s nachts' ongeveer o 100)€ e n overdag Ca 1'5°C. Dit betekent dat de capaciteit 'vari de
"stook0 installatie betrekkelijk beperkt kan zijn.
b.'de'teelt'vari'aardbeien onder glas is veel arbeidsintensiever dan die van tomaten of komkommers. Dit brengt mee dat de oppervlak-te glas per man geringer moet zijn, wat ook weer gepaard gaat met kleinere investeringsbedragen. Tomaten en komkommers vragen ongeveer 90 manuren per '100 m^ glas, vergeleken met 160 man -uren voor 100 m^ aardbeien onder glas. Omgerekend per manjaar betekent dit 3000 m^ glas bij de teelt van tomaten of komkommers en 1700 m^ glas bij de teelt van aardbeien,
c. het lichttekort in de lente kan bij dit laagblijvende gewas vrij ge-makkelijk gecompenseerd worden door kunstmatige verlichting. Dit vergt geen nieuwe installaties en dus ook nauwelijks extra in-vesteringen.
' I :
i jâren niet slechter,i,s. geweest dan van andere teelten onder glas. Wel
is men van mening dat een verdere uitbreiding van de teelt in een veel
• i ^ r f r - i - : : : ; .;-r.-.
gematigder tempo zal dienen te geschieden dan de explosieve
óritwik-'V- . . i j i
kelingidie:we; sedert 1963 hebben gezien (van 51 ha tot 160 ha). Dit vooraf door de toenemende concurrentie van Californie en Italië.
Landinrichtingsaspecten voor een gebied metglastuinbouw ' »v Voor de rarest gewenste kasvorm is in 1966 een onderzoek ingesteld en over deze materie is ook een nota verschenen (nota 356). Hieruit blijkt dat wanneer men rekening houdt m e t verschillen in bouwkosten, warmteverliezen, arbeidsaanspraken en beteelbare oppervlakte, de ka s breedte liefst niet beneden de 80 m moet komen. Uitgaande van be-drijven van 1, 5 ha betekent dit dus een lengte/breedteverhouding van maximaal 2-z- .
-i.; .Dèïkosten van landinrichting, ontwatering en watervoorziening van dit sôôrt bedrijven liggen tussen de ƒ 6000 en ƒ 8000 per bedrijf. Deze kosten zijn^ afhankelijk van het landinrichtingsplan en van de wijze van aanvoer van het ber^geningswater. Hierbij is dus geen rekening gehou-den met die kosten welke sterk afhankelijk zijn van het gebied, zoals bijvoorbeeld egalisatiekosten, kosten voor handhaving van het sloot -peil, opruimen van houtwallen etc.
Wanneer men de kavels. 20 m smaller zou maken (60 m), resulteert dit, afhankelijk van de mate waarin het bedrijf zich ontwikkelt, i n e e n gekapitaliseerd opbrengstyerlies van ƒ 4500 tot ƒ 9000 per bedrijf. Dit bedrag ligt dus in dezelfde orde van grootte als de kosten van landin-richting.
fGr o e n t e t e e 11 i n d e v o l l e g r o n d
.„,,Als laatste tak van tuinbouw hebben we nu nog de groenteteelt in de open grond. Uit tabel 1 bleek dat juist de'Ée söorit tuihbouw^zich regel-matig heeft uitgebreid. Vooral de teelt van augurken, spruiten, prei en slabonen is toegenomen. In het gebied komen gróte oppervlakten voor deze teelten uitstekend geschikte gronden voor. Bovendien komt op het overgrote deel van de bedrijven reeds groenteteelt in de volle grond voor, zodat deze teelten algemeen bekend zijn.J Ji
Bij de uitvoering van een lineaire programmering voor een eenmansbedrijf met alleen groenteteelt in de volle grond kwam' als r e -sultaat naar voren een oppervlakte van ongeveer 5 ha kadastraal met als bouwplan; 1 ha asperges; 0, 6 ha augurken; 1 ha waspeen; 0,5 ha-f spruiten; 0, 25 ha aardbeien en 0, 25 ha prei. De wint^rgewassen spe^ lëh in dit bouwplan een belangrijke rol (samen bijnar^iha^: Augurken en aardbeien worden hier reeds sinds lange tijd geteeld voor de indus-trie,; P r e i en spruiten komen ook zeer algemeen yópc., Waspeen ziet ^men^veel minder, m a a r als gevolg van de gunstige financiële r e s u l - ,
taten van de laatste jaren neemt het areaal thans vrij snel toe.
Het is misschien nuttig bij de teelt van asperges wat langer stil te staan. Zoals bekend is dit reeds jaren een goed renderend gewas, de laatste jaren is er zelfs veel aan verdiend. Direct na de oorlog was het_ppk in het Land van Breda en Bergen op Zoom een veel voorko-mend gewas, maar het areaal is regelmatig teruggelopen tot nog on-geveer 40 ha thans. De hoge arbeidsbehoefte in de oogstperiode en de onvoldoende inrichting van de veiling Breda om asperges-té verwerken kunnen als oorzaken worden genoemd. Daarnaast is er de wijdverbreide misvatting dat asperges alleen maar goed geteeld zouden kunnen worden op hoog gelegen stuiiza,ndgr|Onden. Inderdaad komen in Limburg veel asperges op dit soort gronden voor. Uit een onderzoek van de Stiboka, het Proefstation ^vppr de, groenteteelt in de volle grond te Alkmaar en het Rijkstuinbpuwconsulents.chap te Venlo blijkt echter duidelijk dat de goed ontwaterde enkeerdgronden (oude zandbouwlanden) de hoogste op-brengst leveren. Zie tabel 4.
,.j- Uit tabel 4 blijkt dat over de hele reeks van jaren waarover waar-nemingen zijn gedaan, de opbrengsten in elk jaar op de lemige enk-eerdgronden met altijd diepe grondwaterstanden het hppgst zijn. Wellicht waren de hopg gelegen stuif zandgronden vaak in grbruik voor de teelt van asperges, (Qrp.d,at akkerbouwgewassen hierop niet willen
gedijen, vanwege de droogte. Asperges willen er nog wel groeien, maar dit betekent natuurlijk niet dat deze gronden nu ook de beste asperge-gronden zijn.
Tabel 4. Gemiddelde kg o p b r e n g s t e n p e r ha p e r bodemeénheid (plant-j a a r 1968) •••••-• '•; Bodemeenheid 1962r ; 1963 1964 1965 : 1 9 6 6 ' Totaal L»ernige e n k e e r d g r o n d m e t altijd diep g r o n d -w a t e r Idem, s o m s m e t hoge g r o n d w a t e r s t a n d Lièmige stuifzandgrond L e e m a r m e stuifzand-grond Lemige,v ov.de r i v i e r - r > zandgronden • ;: ! . or. : : . • • : Heide-ontginningen 1470 4910 5990 5960 5670 24 000 970 3300 4580 496Ö; 4930 18 750 1610 4760 5870 5200 4870 2 2 3 0 0 I960 4730 4690 3380 3730 18 500 1320 3640 4630 4140 3270 ,17 000 1160 3,790 4780 4410 3430 ; 17 570
Jjandinrichtingsonderzoek voor een gebied m e t groenteteeltbedirijven o : c u i t een nog n i e t g e p u b l i c e e r d o n d e r z o e k n a a r de r a n d - en wendakker' v e r l i e z e n blijkt dat de g u n s t i g s t e l e n g t e / b r e e d t e v e r h o u d i n g van een b e
-drijf Van' 5 ha ligt'ttrsöéri é é n en twéé; dit betekent dus éèri b r e e d t e van 150 m tot 220 m . 'Dit r e s u l t a a t wijkt s t e r k af van wat m e n bij a k k e r bouwbedrijven vindt, m a a r dit i s een gevolg van h e t feit dat in de t u i n -bouw de v e r z o r g i n g én éè b ö g s t van de g e w a s s e n nog z e e r o v e r w e g e n d m e t de hand g e b e u r t . Het r e s u l t a a t d a a r v a n i s dat de w e n d a k k e r v e r l ï e -zen niet of nauwelijks g r o t e r zijn dan de r a n d v e r l i e z e n . Zie fig. 1.
Een k a v e l b r é e d t e z o a l s h i e r b o v e n i s ' v e r m e l d zou zich ook goed l e nen voor het bouwen van g l a s o p s t a n d e n . Éi'j een o p s p l i t s i n g van de k a -vel in de l e n g t e r i c h t i n g o n t s t a a n nl. twee p e r c e l e n die wat b e t r e f t hun b r e e d t e z e e r goed geschikt zijn voor kässèhDoüw. Bovendien heeft het bedrijf dan een bijna onbeperkte uitbreidlhg'srhogeïijkheid van zijn g l a s -a r e -a -a l . Deze flexibiliteit o n t b r e e k t nog wèï e e n s 'bij g e o r g -a n i s e e r d e v e s t i g i n g e n van glastuinbouw in het Westen van het land.
F i g . 1. R e l a t i e t u s s e n l e n g t e - b r e e d t e v e r h o u d i n g (f) van de k a v e l én e x p l o i t a t i e k o s t e n (E) voor v o l l e g r o n d s tuinbouwbedrijven op z a n d g r o n d . i n N o o r d - B r a b a n t (Kavel m e t bedrijf sweg in het m i d d e n tot 2 / 3 D en o m g e v e n door sloten).
VERGELIJKING VAN DE BEDRIJFSGROOTTE
De h i e r genoemde be drijf s o p p e r v l a k t e van 5 ha zal velen w a a r schijnlijk tr.mejijk klein v o o r k o m e n . Vooral d a a r m e n al gauw g e -neigd i s v e r g e l i j k i n g e n te t r e k k e n m e t akkerbouwbedrijven. D a a r o m i s h e t m i s s c h i e n nuttig de b e d r i j f s g r o o t t e van dit tuinbouwbedrijf te v e r g e l i j k e n m e t a n d e r e b e d r i j v e n uit de landbouw. H i e r b i j i s gekozen voor een akkerbouwbedrijf m e t 20% a a r d a p p e l e n , 20% s u i k e r b i e t e n ,
30% t a r w e en 30% h a v e r of g e r s t . V e r d e r een weidebedrijf m e t een veebezetting van 1, 5 g r o o t v e e e e n h e d e n p e r ha en een tweetal g l a s -tuinbouwbedrijven nl. één m e t de, t e e l t van t o m a t e n en s l a o n d e r koud glas en één m e t de t e e l t van t o m a t e n onder v e r w a r m d g l a s .
Als c r i t e r i u m voor de b e d r i j f s g r o o t t e i s de netto toegevoegde w a a r d e genomen, a l s zijnde toch wel de m e e s t objectieve m a a t s t a f v o o r e e n v e r g e l i j k i n g van de b e d r i j f s g r o o t t e . De toegevoegde w a a r d e van een bedrijf b e s t a a t uit de s o m van de beloningen voor de v e r s c h i l l e n d e
p r o d u k t i e f a c t o r e n die in het bedrijf w e r k z a a m zijn. In f o r m u l e : V , = W + I + P + T w a a r i n Va = value added a a W = w a g e s I = i n t e r e s t P = profit T = t e n u r e
Voor het tuinbouwbedrijf m e t g r o e n t e t e e l t in de volle grond m e t het h i e r b o v e n genoemde bouwplan vinden we een toegevoegde w a a r d e van ƒ 25 800. Qm dezelfde toegevoegde w a a r d e te k r i j g e n m o e t h e t a k k e r -bouwbedrijf zowel als h e t weidebedrijf c a 25 ha groot zijn.
Voor het bedrijf m e t koud staand g l a s i s de bijbehorende o p p e r v l a k t e
2 2
g l a s 5500 m en voor h e t bedrijf m e t v e r w a r m d g l a s vinden we 3700 m . De v e r d e l i n g van de toegevoegde w a a r d e loopt voor de vijf v e r s c h i l l e n d e b e d r i j f s t y p e n s t e r k u i t e e n , z o a l s uit o n d e r s t a a n d e t a b e l blijkt.
Tabel 5. De beloning van de produktief a c t o r e n bij een vijftal b e d r i j f s -typen (in gld. )
; ; _ _ — |—
Akkerbouw Weide bouw G r o e n t e - Koud Verwarnjid O m s c h r i j v i n g t e e l t g l a s g l a s J
(25 ha) (25ha) (5 ha) ( 5 5 0 0 m2) (3700 m4) Arbeidskosten incl. winst Rentekosten Grondkosten 10 900 4 100 10 700 8 500 4 600 12 600 20 600 3 200 2 000 19 250 5 200 1 250 17 700 i 6 800 1 250
N. B, Bij het a k k e r b o u w - en weidebedrijf zijn in de g r o n d k o s t e n t e v e n s de r e n t e k o s t e n van de gebouwen b e g r e p e n . V e r d e r i s bij de b e p a ling van de g r o n d k o s t e n s t e e d s u i t g e g a a n van de k o s t e n op e i g e -n a a r s b a s i s .
De v r a a g d r i n g t zich op hoe deze verhoudingen in de t o e k o m s t z u l len k ó m e n te liggen. Het i s natuurlijk u i t g e s l o t e n dat m e n e x a c t e v o o r spellingen op dit t e r r e i n kan doen, v o o r a l o m d à t de t o e k o m s t i g e t e c h -n i s c h e o-ntwikkeli-ng ee-nvoudig -niet i s te v o o r z i e -n .
Toch i s m i s s c h i e n wel e e n aanwijzing te vinden in de n a - o o r l o g se ontwikkelingen in de Verenigde Staten. In t a b e l ' 6 i s m e t behulp van i n d e x c i j f e r s de fysische produktie p e r m a n u u r in de U . S . A . o v e r d e z e
p e r i o d e weergegeveni
Tabel 6. P r o d u k t i e p e r m a n u u r van een a a n t a l takken van a g r a r i s c h e bedrijvigheid u n de ü . S^A. gedurende eeri; vijftal j a r e n (1957 - »59 = 1 0 0 ) :u:m P r o d u k t 1950 . 1 9 5 5 I960 1965 Melfc o T a r w e O v e r i g e g r a n e n Groente F r u i t en noten : 5?--.'cfr:i.! 48-49 69 ia 88 .'t V 7 6 v ' 67 67 85 103 , 120: 128 127 110 97 176 134 205 128 112
H i e r u i t blijkt dat, t e r w i j l in de beschouwde p e r i o d e de produktie van m e l k en g r a n e n p e r u u r a r b e i d o n g e v e e r v e r d r i e v o u d i g d e , de p r o -duktie van g r o e n t e n nog niet v e r d u b b e l d e . Bij fruit en noten i s s l e c h t s een stijging van c a 30% o p g e t r e d e n . De hele s e c t o r tuinbouw en in het bijzonder de f r u i t t e e l t i s dus s t e r k bij de landbouw a c h t e r g e b l e v e n .1 Dit betekent e c h t e r nog a l l e r m i n s t dât dit ook in de t o e k o m s t h e t geval zal zijn, m a a r w e l i s duidelijk dat de moeilijkheden die bij de m e c h a n i s a t i e w o r d e n ontmoet v e e l g r o t e r zijn dan bij de akkerbouw en v e e -h o u d e r i j .
WAAR MOET E V E N T U E E L EEN ï Ü l N B Ö t W V E S T I G I N G KOMEN?
R e s t e e r t nu nog de v r a a g w a a r een tuinbouwvestiging h e t b e s t tot zijn r e c h t zou k o m e n . In g r o t e lijnen zijn in h e t gebied d r i e bodemtypen aanwezig. A l l e r e e r s t vinden we in de v e r s c h i l l e n d e , van het Z u i d w e s -ten n a a r het Noordoos-ten lopende v a l l e i e n m e t de d a a r i n v o o r k o m e n d e beken, de zogenaamde b e e k e e r d g r o n d e n . Déze gronden zijn iïiëestal a l s g r a s l a n d in gebruik o m d a t ze voor akkerbouw te n a t zijn. T u s s e n deze v a l l e i e n bevinden zich h o g e r gelegen p l a t e a u s , die vaak p l a a t s e -lijk e é n ongunstig r e l i ë f hebben door h e t v o o r k ó m e n van vennen welke g e f l a n k e e r d w o r d e n door h o g e r gelegen z a n d g o r d e l s . Ondanks het' feit dat de v a l l e i e n opgevuld zijn, b e d r a a g t hét h o o g t e v e r s c h i l m e t de p l a -t e a u s m e e s -t a l nog wel o n g e v e e r 3 m . De p l a -t e a u s b e s -t a a n m e e s -t a l ui-t
humuspodzolgronden die tamelijk droogtegevoelig zijn en een dunne? bovenlaag hebben.
De beste gronden vinden we op de hellingen van het plateau naar^het beekdal. Dit zijn de zogenaamde enkeejrd.gronden (vroeger oude zand-bouwlanden genoemd) die reeds zeer lang in cultuur zijri.L Op het
ogen-blik is ongeveer 25% van deze gronden-als tuinbouwgrond in--geb*uik. In hét noordelijk deel van het gebied wordt óp deze gronden, dié nier bovendien sterk lemig zijn, nogal wat tuinbouw onder glas aangetroffen. Dit zal wel verband houden met het groter vochthoudend v e r m ö -gen van deze gronden, wat in dit gebied vroeger zeer belangrijk moet zijn .geweest. Tegenwoordig, nu men toch kunstmatige watervoorzie-ning çftqeft, is dit van veel minder belang. Voor glasteelt zijn deze "gf onäerTnu" zelf s wat aan de late kant, daar ze in de lente langer koud
blijven.
In het zuidelijk deel van het ruilverkavelingsgebie^ konden ook flinke oppervlakten enkeer dg ronden van uitstekende kwaliteit voor. Hier vinden we, aansluitend aan het tuinbouwgebied van Zundert, ook reeds een flinke aanzet van tuinbouw. Alleen betreft het hier nog bijna uitsluitend groenteteelt in de volle grond. Hier zal in de eerste plaats gedacht moeten worden aan een eventuele nieuwe tuinbouwvestiging.
Een belangrijk punt op deze oude zandbouwïanden is nog de v e r -spreide, maar voor een landbouwgebied toch zeer dichte bebouwing. Dit heeft enerzijds het nadeel dat de mogelijkheden tot herinrichting, van zo'n gebied of beperkt of kostbaar zijn, maar aan de andere kant is er het voordeel dat van, planologische zijde geen bezwaar wordt gemaakt tegen het stichten van nieuwe bedrijven. In landschappelijk opzicht hebben zij toch reeds weinig waarde meer. :: i
SAMENVATTING ,-.* ;!: w/;
In het ruilverkavelingsgebied Rijsbergen is de gemiddelde bedrijfis-grootte van de landbouwbedrijven slechts ruim 9 ha. Van de.ruim 300
. • . . G C ; " o;-:;1.;, T O G G'.:, ::r,'r>mc . . i . R ; ï £ ' ( i ; =. i.:";
aanwezige landbouwbedrijven zijn bovendien slechts 11 bedrijven g r p -ter dan 20 ha. Wanneer men verder, nog beseft dat de bevolking zeer gehecht is aan het in bezit en in gebruik hebben van grond, is het niet moeilijk te begrijpen dat men in het kader van de uit te voeren ruil-verkaveling denkt aan het stichten van gespecialiseerde tuinbouwbe-,
«
drijven. Dit zou mede een middel kunnen zijn om de bedrijf sgrootte-structuur van de landbouwbedrijven te verbeteren.
Van de vijf takken van tuinbouw die in Nederland te onderscheiden zijn, blijken alleen de glastuinbouw en de groenteteelt in de volle grond een kans van slagen te hebben. De reeds eerder gememoreerde sterke gehechtheid aan de grond maakt het in een aantal gevallen waarschijn-lijk moeiwaarschijn-lijk de mensen te bewegen over te gaan op een gespecialiseerd glasbe drijf.
Eerder gemaakte begrotingen toonden aan dat een eenmansbedrijf dat zich gespecialiseerd h c J t in groenteteelt in de volle grond een oppervlakte van ongeveer 5 ha moet hebben, met een lengte/breedte-verhouding van de kavel die ligt tussen 1 en 2. Voor een glasbedrijf is een kavel van ongeveer 1, 5 ha al voldoende. De breedte van deze kavel moet niet kleiner dan 80 m zijn.
Een gelukkige omstandigheid in het gebied is dat er voldoende, voor tuinbouw uitstekend geschikte gronden aanwezig zijn, waar echter de dichte bebouwing wel eens moeilijkheden kan geven.
; 0 0 :î ?.!••'•:.': IM'
