Afdek- en omhullingsmaterialen bij plastic drainbuizen

N N 3 1 5 4 5 . 0 6 9 0 N O T A 6 9 O a u g u s t u s 1972

Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en Waterhuishouding Wageningen BIBLIOTHEEK DE H A A F F Droevendaalsesteeg 3 a Postbus 241 6700 AE Wageningeo A F D E K - EN OMHULLINGSMATERIALEN BIJ PLASTIC DRAINBUIZEN

H . J . M e i j e r e n R . A . F e d d e s

• BIBLIOTHEK

STA^NGG^öU'-'.'

N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d -d e l e n , -dus geen officiële p u b l i k a t i e s .

Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g h e b b e n op e e n eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op e e n c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn omdat h e t o n d e r z o e k nog niet i s a f g e s l o t e n .

B e p a a l d e n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten h e t I n s t i t u u t in a a n m e r k i n g

M(/Ó0

CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS

I N H O U D

b i z .

I . DOELSTELLING 1

I I . INLEIDING 1 III . OVERZICHT VAN DE ONDERZOCHTE

MATERIALEN 3 I V . LITERATUUR 12

I. DOELSTELLING

Door de D r a i n a g e S t u d i e - en K o n t a k t g r o e p i s b e s l o t e n dat de v e r s c h i l l e n d e i n s t e l l i n g e n en d i e n s t e n die zich bezighouden m e t h e t o n d e r z o e k n a a r de b r u i k b a a r h e i d van v e r s c h i l l e n d e afdek- en

o m h u l l i n g s m a t e r i a l e n , een o v e r z i c h t zullen geven van h e t g e e n over dit o n d e r w e r p bij hen bekend i s , om zo tot een g e z a m e n l i j k e i n d o o r d e e l te k o m e n . In het k a d e r h i e r v a n i s deze nota g e s c h r e -ven, hetwelk een s a m e n v a t t i n g bevat van het o n d e r z o e k dat tot d u s v e r op het Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en Waterhuishouding aan deze m a t e r i e i s gedaan. A l s b r o n n e n zijn d a a r b i j onder a n -d e r e g e b r u i k t , FEDDES (1967), WESSELING an-d HOMMA (1967), MEIJER (1972).

II. INLEIDING

Het a a n b r e n g e n van een d r a i n a g e s y s t e e m dient e r voor om h e t o v e r s c h o t aan w a t e r onder invloed van de h e e r s e n d e p o t e n t i a a l -(drukhoogte) v e r s c h i l l e n op voldoende snelle wijze te kunnen af-v o e r e n . Deze d r u k h o o g t e af-v e r s c h i l l e n zijn nodig om r e s p e c t i e af-v e l i j k de w e e r s t a n d e n voor de h o r i z o n t a l e s t r o m i n g en de r a d i a l e s t r o -ming door de grond en de i n t r e e w e e r s t a n d voor s t r o m i n g door de d r a i n s l e u f , h e t o m h u l l i n g s m a t e r i a a l en de openingen in de b u i s -wand te overwinnen (zie ERNST, 1954). Door de g r o o t t e s van de d i v e r s e w e e r s t a n d e n wordt uiteindelijk h e t al dan niet goed f u n c -t i o n e r e n van he-t d r a i n a g e s y s -t e e m b e p a a l d .

De b e l a n g r i j k s t e w e e r s t a n d in het d r a i n a g e s y s t e e m wordt d i k wijls g e v o r m d door de i n t r e e w e e r s t a n d . Deze kan w o r d e n u i t g e -drukt a l s :

w. . = £ (dag. m *) (1)

ot de w e e r s t a n d s f a c t o r w o r d t genoemd en K de d o o r l a a t f a c t o r ( m . d a g ) v a n de o m r i n g e n d e grond i s .

Door FEDDES (1966) i s m e t behulp van m o d e l l e n m e t r a d i a l e s y m m e t r i e en v e r t i k a l e d r a i n s aangetoond dat bij l a m i n a i r e s t r o -m i n g ( K ( 10 -m . d a g ) w. o -m g e k e e r d e v e n r e d i g i s -m e t K (fig. 1) W in days/m 10r \ 10' 10 10^ \ • ^Groningen V «Zeeland \ \ \ _{VcSteenbergen} \ \ \ \ \ \ Venhuizen V NSfSJeenbergen 70-80 Bloteijizand^CT " V 101Kinm/day 102 F i g . 1. Het v e r b a n d t u s s e n de i n t r e e w e e r s t a n d van e e n 40 m m g l a s s e b u i s omwikkeld m e t 1 laag g l a s v l i e s en de door-l a a t f a c t o r

Van de w a a r d e n die de w e e r s t a n d s f a c t o r «^ a a n kan n e m e n w o r d t e e n u i t g e b r e i d o v e r z i c h t gegeven door WESSELiNG en VAN S O M E -REN (1970). Het blijkt dat een z e e r dunne laag f i l t e r m a t e r i a a l de f a c t o r o( a l a a n z i e n l i j k k a n r e d u c e r e n , d a a r b i j de effectieve d i a m e t e r van de d r a i n s t e r k v e r g r o t e n d . T e v e n s blijkt dat h e t a a n -t a l , de v o r m en de groo-t-te van de p o r i ë n in de b u i s de f a c -t o r

n a a r v e r h o u d i n g m i n d e r s t e r k beïnvloeden dan h e t f i l t e r m a t e r i a a l . In h e t o v e r z i c h t van l a a t s t g e n o e m d e a u t e u r s wordt aangetoond dat <* - w a a r d e n g e m e t e n in het veld w e l een f a c t o r 10 h o g e r kunnen zijn dan die g e m e t e n op h e t l a b o r a t o r i u m . A l s o o r z a k e n kunnen

onder a n d e r e w o r d e n genoemd: een onvolledige r a d i a l e toe s t r o m i n g en h e t a c h t e r u i t g a a n of het d i c h t s l i b b e n van het f i l t e r m a t e r i a a l .

Het o m h u l l i n g s m a t e r i a a l heeft dus a l s b e l a n g r i j k s t e functie het v e r l a g e n van de factor oc en v e r g r o t i n g van de f a c t o r K, dat wil zeggen v e r g e m a k k e l i j k i n g van de t o e s t r o m i n g van het w a t e r en v e r g r o t i n g van de effectieve d i a m e t e r . (Bij gebruik van goed d o o r l a t e n d f i l t e r m a t e r i a a l kan m e n onder de totale d i a m e t e r van het s y s t e e m v e r s t a a n dat deze t e n m i n s t e gelijk i s a a n de som van de b u i s d i a m e t e r en de dikte van het f i l t e r m a t e r i a a l . )

Door gebruik van dik f i l t e r m a t e r i a a l w o r d t de effectieve d i a m e t e r s t e r k v e r g r o o t en t e v e n s de r a d i a l e w e e r s t a n d v e r k l e i n d .

In de tweede p l a a t s dient het f i l t e r m a t e r i a a l om inslibbing van g r o n d d e e l t j e s in de b u i s tegen te gaan. D a a r b i j m o e t h e t m a t e r i a a l zodanig p o r e u s en v o l u m i n e u s zijn dat de omliggende g r o n d -d e e l t j e s uit -de nabijhei-d van -de -d r a i n b u i s en -de openingen, w a a r de s t r o o m s n e l h e i d van het w a t e r r e l a t i e f groot i s , w o r d e n gehouden . Dunne en fijn g e s t r u c t u e e r d e f i l t e r m a t e r i a l e n ( b . v . g l a s v l i e s ) kunnen e c h t e r volledig d i c h t s l i b b e n en zo a l s een echt o n -d o o r l a t e n -d 'filter ' f u n c t i o n e r e n . F i l t e r m a t e r i a l e n -d a a r e n t e g e n -die e e n te grove s t r u c t u u r hebben kunnen het i n s p o e l e n van g r o n d -d e e l t j e s in -de b u i s niet vol-doen-de t e g e n g a a n .

In de d e r d e p l a a t s dient het filter om de buis te b e s c h e r m e n bij het dichtschuiven van de d r a i n a g e sleuf.

III. OVERZICHT VAN DE ONDERZOCHTE MATERIALEN

De h i e r v e r m e l d e r e s u l t a t e n betreffen l a b o r a t o r i u m o n d e r z o e kingen gedaan in v e r t i k a l e en h o r i z o n t a l e proefbakken. In de v e r -tikale bakken w o r d t een r a d i a l e toe s t r o m i n g n a a r een v e r t i k a a l

staande omhulde d r a i n b u i s g e c r e ë e r d en de i n t r e e w e e r s t a n d van de b u i s plus o m h u l l i n g s m a t e r i a a l g e m e t e n (voor een b e s c h r i j v i n g van de o p s t e l l i n g zie b i j v o o r b e e l d WESSELING and HOMMA, 1967).

T e r bepaling van de i n t r e e w e e r s t a n d w o r d t in h e t a l g e m e e n de d e r d e dag aangehouden, t e n z i j b i j z o n d e r e o m s t a n d i g h e d e n e e n r o l

s p e l e n .

Bij de h o r i z o n t a l e bak wordt van boven b e r e g e n d en de afvoer van de omhulde buis m e t die van een s t a n d a a r d b u i s v e r g e l e k e n

(voor de beschrijving hiervan zie MEIJER, 1972).

De vertikale en horizontale bakken worden gevuld met stuif-zand (K ** 5 à 10 m . dag ), waarvan de eigenschappen zijn vermeld in tabel 1.

Tabel 1. Gemiddelde samenstelling van het gebruikte stuifzand (naar DE VRIES, 1942)

Subtractie« in procenten op minerale delen

Hum». CelO, A£,"b" ,Za™J- ,. « „ ~ • S g M U.fc

3 baar. fractie • * < • > • * ' * S g ; £ ; ' ~ ! £ 2 > o * e » * ^ — — M INJ •» >n oo , . i i

I I I I * I 00 w«

* O O * « « 0 i » ) •* *0

•— N N •* i n o o »< »«

0,4 0 2 98 1,7 1,9 5,7 11,5 24,5 33,0 14,7 4,8 1,7 0,7 0,2 0,0 0 154 79 In een aantal gevallen werd gewerkt met andere gronden (zie FED-DES, 1966).

De gebruikte buistypen staan vermeld in tabel 2.

Tabel 2. Specificatie van de buistypen gebruikt in het onderzoek

Uitwendige Afmeting Aantal Inlaatop- R ib bei h o o g t e

Type bui« diameter perforatie rijen pervlak

m m m m perforaties cmZ.m m m glad ribbel ribbel 40 50 60 25 x 0,6 1.5 1.5 4 6 8 6 , 0 1 0 , 6 U . 7 -2 . 5 3 . 0 In het navolgende overzicht zijn de afdek en omhullingsmate -rialen in alfabetische volgorde gerangschikt. Van de mate-rialen die in de vertikale bakken werden gemeten is een overzichtsgrafiek samengesteld, waarin de intreeweerstand (w.) is uitgezet t e -gen de dikte van het omhullingsmateriaal (fig. 2). Zie voor de num-mering van de materialen deze figuur.

De laboratoriumuitkomsten zijn niet zonder m e e r overdraagbaar op de praktijk, aangezien de metingen van de intreeweer stand in

het veld een gedeelte van de radiale weerstand bevatten. Tevens treedt in het veld geen zuiver radiale stroming op omdat het water niet gelijkmatig over dat hele oppervlak van de buis toetreedt. Daar-bij moet echter ook bedacht worden dat met de tijd, door in slibbing,

en in ijzerrijk grondwater door ijzerafzettingen, de intreeweerstan-den aanzienlijk kunnen toenemen.

Afhankelijk van de praktijkomstandigheden en de soort grond moeten de in het laboratorium gemeten waarden dan ook met een

Wj in dagen/meter 011— 0 0 5 • 0.02 0.01 0.005 0 0 0 2 — 25 26 15 + 24 20 22 23 28 29 0.001 0.01 0.02 0.05 0.1 L E G E N D A 0. geen omhulling 1. 1 laag glas v l i e s 2. 2 lagen g l a s v l i e s 3 . ondertapijt ( F i r e t , 4192) 4- 5 lagen g l a s v l i e s 5- ondertapijt ( F i r e t , 4195) 6. t u r f m o l m m a n t e l (Griendtsveen) 7. c o c o s m a n t e l (Ripken) 8. h a v e r s t r o m a n t e l ( v . d . L a a k )

9- turfband op gaas , 7 5 0 g. m (Griendtsveen) 10. turfband op g a a s , 1050 g . m (Griendtsveen) 1 1 . turf m at op p a p i e r gestikt (Ripken)

12. turfband C (Griendtsveen) 1 3 . turfband A (Griendtsveen) 14. t e x t i e l v e z e l met turfvlokken (Ripken) 15. v l a s m a n t e l (Horman)

0.2 0.5

16. turfband B (Griendtsveen) 17. turfmat zonder papier (Ripken) 18. p o l y s t y r e e n s c h u i m k o r r e l s (Basf) 19- turfvlokken / a c r y l 30/70 (Ripken) 20. glaswol op papier gestikt (Mefi-filter) 2 1 . turfvlokken/ a c r y l 50/50 (Ripken) 22. turfvlokken/ a c r y l 70/30 (Ripken) 2 3 . p o l y s t y r e e n s c h u i m op vilt van

synthetische v e z e l (Cindu) 24. vlasband (Horman)

25. glaswol zacht en fijn (Isoverbel) 26. steenwol (N. V. N e d . S t e e n w . F a b r . ) 27. glaswol P . B . . m a t i g 'stijf en grof (Isoverbel) 28. glaswol I . B .R . , grof (Isoverbel)

29- p o l y s t y r e e n s c h u i m k o r r e l s (Basf)

2 5 10 dikte omhullende laag in cm

Fig- 2. Intreeweerstand voor een 40 mm plastic Wavin buis (•) en van 50 mm (x) en 60 mm (+) ribbelbuizen gemeten in vertikale proefbak in stuif zand 'Otterlo' (K=5d/m) drie dagen na het plaatsen van de buis

1

komende w a a r d e n te vinden. Door de g e c o n d i t i o n e e r d e o m s t a n d i g heden in het m o d e l i s e c h t e r wel e e n o n d e r l i n g e v e r g e l ij -k i n g m o g e l i j -k . Dit i s h e t grote v o o r d e e l van m o d e l p r o e v e n . In een a a n t a l gevallen zijn de r e s u l t a t e n v e r g e l e k e n m e t die g e -vonden door a n d e r e a u t e u r s : VAN DER BEKEN (1966, 1968), BRINKHORST (1971), MIEDEMA (1971), SEGEREN en ZUIDEMA (1966).

C o c o s m a n t e l (Ripken), dikte 0, 5 c m , n o . 7

De c o c o s v e z e l is op de f a b r i e k o m de b u i s heengewikkeld en omwonden m e t n y l o n d r a a d . Het m a t e r i a a l heeft een v r i j lage i n t r e e w e e r s t a n d , welke niet oploopt m e t de tijd. De g r o n d d e e l t j e s w o r d e n v r i j w e l niet aan het m a t e r i a a l gebonden. De c o c o s v e z e l i s goed b e s t a n d t e g e n vocht en behoudt h a a r p o r e u z e s t r u c t u u r . G l a s v l i e s, dikte » 0 , 03 - 0, 05 c m , n o . 1, 2, 4

V e r g e l e k e n m e t de buis zonder omhulling t r e e d t een duidelijke v e r l a g i n g van de i n t r e e w e e r stand o p . E r i s gevonden dat o m h u l -ling m e t 5 lagen g l a s v l i e s ongeveer n e e r k o m t op eenzelfde r a d i a l e w e e r s t a n d a l s die voor een b u i s van 5 c m . Het m a t e r i a a l v e r h i n d e r t de inspoeling van g r o n d d e e l t j e s , zodat het kan w o r d e n gebruikt in onder a n d e r e z a n d g r o n d e n en in c o m b i n a t i e m e t gebakken b u i z e n in l e m i g e z a n d g r o n d e n . B e v a t t e n de gronden i j z e r en o r g a n i s c h e stof, dan w o r d t vanwege het v e r s t o p p i n g s g e v a a r door de v o r m i n g van i j z e r a f z e t t i n g e n , het gebruik van g l a s v l i e s a f g e r a d e n .

G l a s w o l , zacht en fijn ( I s o v e r b e l ) , dikte 2 , 5 c m , n o . 25

S t e e n w o l , (N.V. N e d . Steenw. F a b r . ) , dikte 2, 5 c m , n o . 26

V e r g e l e k e n m e t een s t a n d a a r d b u i s omwikkeld m e t 1 laag g l a s v l i e s , v e r l a g e n deze m a t e r i a l e n de i n t r e e w e e r stand s l e c h t s een f a c t o r 2 in gebied 10 < K < 1 0 0 m / d a g , tot een f a c t o r 5 voor Blokzijlzand ( K » 0 , 1 m / d a g ) . Doordat de s t r u c t u u r van deze m a t e r i a l e n zo fijn i s , zijn deze omhullingen a l l e e n m a a r van invloed in z e e r fijn-zandige g r o n d e n . H i e r d o o r e c h t e r w o r d e n bovendien gemakkelijk slib en z e e r fijne z a n d d e e l t j e s afgezet, h e t g e e n de d o o r l a a t f a c t o r van het m a t e r i a a l op de duur s t e r k doet a f n e m e n . Steenwol v e r t o o n t bovendien nog neiging tot v e r slijming; t o e p a s s i n g in z u r e gronden w o r d t a f g e

E e n en a n d e r m a a k t deze m a t e r i a l e n ongeschikt om a l s o m h u l -ling voor p l a s t i e k b u i z e n d i e n s t te doen.

G l a s w o l P . B . , m a t i g stijf en grof ( I s o v e r b e l ) , dikte 2 , 5 cm, no. 27 en g l a s w o l I . B . R . , grof ( I s o v e r b e l ) , dikte 2 , 5 c m , n o . 28

Deze m a t e r i a l e n zijn v e e l g r o v e r dan de v o r i g e en geven d a a r d o o r ook nog b i j gronden m e t e e n d o o r l a a t f a c t o r van 10 m / d a g e e n s t e r k e v e r l a g i n g van de i n t r e e w e e r s t a n d te z i e n . De i n t r e e w e e r s t a n d w e r d , v e r g e l e k e n m e t een s t a n d a a r d b u i s omwikkeld m e t 1 laag g l a s v l i e s , door glaswol P . B . in middelfijn zand m e t een factor 4 en in z e e r fijn zand m e t een factor 10 v e r l a a g d . Voor glaswol I . B . R . w a r e n deze c i j f e r s r e s p e c t i e v e l i j k 6 en 16. Dit glaswol I . B . R . is wat s t u g -ger dan glaswol P . B . en wordt d a a r o m m i n d e r s t e r k door het zand ingedrukt- De f i l t e r e n d e w e r k i n g i s goed (er t r a d geen inslibbing van de b u i s op) en de afname van de d o o r l a t e n d h e i d van h e t m a t e r i a a l h i e r d o o r i s g e r i n g . De r e s u l t a t e n s t e m m e n globaal o v e r e e n m e t wat

in A m e r i k a en Duitsland i s gevonden. In l e m i g e z a n d g r o n d e n wordt h e t g e b r u i k van glaswol a f g e r a d e n .

G l a s w o l op p a p i e r gestikt (Mefi-filter), dikte 1,5 c m , n o . 20 Uit v e l d p r o e v e n in Duitsland en in N e d e r l a n d b i j de R i j k s d i e n s t I J s s e l m e e r p o l d e r s w e r d e n p o v e r e r e s u l t a t e n m e t dit m a t e r i a a l g e m e l d ( o . a . inslibbing van g r o n d d e e l t j e s in de b u i s vanwege de ongelijkmatige dikte van het m a t e r i a a l ) .

H a v e r s t r o r n a n t e 1 (VAN DER LAAK), dikte 0, 75 c m , n o . 8 Geplet h a v e r s t r o z o n d e r kaf i s m e t (overdadig) v e e l n y l o n d r a a d en band op de f a b r i e k in de v o r m van een m a n t e l r o n d o m de b u i s a a n g e b r a c h t . De i n t r e e w e e r s t a n d blijkt bij het afwisselend d r o o g en nat z e t t e n van de v e r t i k a l e proefbak s t e r k toe te n e m e n (factor 4 na z e s w e k e n ) ; het s t r o blijkt v e r s l i j m d te zijn w a a r d o o r de p o r i ë n in het m a t e r i a a l dicht gaan z i t t e n , het m a t e r i a a l v e r t e e r t v r i j s n e l . De afvoer g e m e t e n in de h o r i z o n t a l e b a k b l e e k van de g e t e s t e m a -t e r i a l e n op één na de s l e c h -t s -t e -te zijn (zie M E I J E R , 1972). O n d e r t a p i j t ( F i r e t , 4192) dikte 0, 15 c m , n o . 3 en

o n d e r t a p i j t ( F i r e t , 4195), dikte 0 , 3 0 c m , n o . 5

Bij dit t e x t i e l p r o d u k t w e r d e r a a n gedacht om h e t te gaan g e -b r u i k e n t e r v e r s t e v i g i n g van t u r f m a t t e n . In de ' k a l e ' u i t v o e r i n g i s de w e r k i n g afhankelijk van de s t r u c t u u r van h e t g e b r u i k t e m a t e

-r i a a l . De d u n n e -r e s o o -r t i s d i c h t e -r en ligt b e n e d e n de v e -r w a c h t i n g e n , die aan een d e r g e l i j k filter m o g e n w o r d e n g e s t e l d . De i n t r e e w e e r

-stand van de d i k k e r e s o o r t ligt g u n s t i g e r . Bij fijnere g r o n d s o o r t e n kan door eventuele dichtslibbing mogelijk e e n v e r h o g i n g v a n de i n t r e e w e e r stand o p t r e d e n .

P o l y s t y r e e n s c h u i m (Basf), dikte 1,5 en 3 c m , n o . 18 en 29

Het m a t e r i a a l is een produkt op b a s i s van g e ë x p a n d e e r d p o l y s t y r o l . Het w e r d r o n d o m de b u i s a a n g e b r a c h t in lagen van 1,5 en 3 c m . D a a r e c h t e r inslibbing van z a n d d e e l t j e s o p t r a d , m o e s t e e r s t een laag g l a s -v l i e s om de b u i s w o r d e n gewonden a l -v o r e n s het p o l y s t y r e e n s c h u i m kon w o r d e n a a n g e b r a c h t .

Bij h e t 1, 5 c m dikke m a t e r i a a l t r e e d t door de g r o t e p o r i ë n a l spoedig inspoeling op, w a a r d o o r v e r s t o p p i n g p l a a t s v i n d t ; e e n g e -deelte van deze laag wordt dan a l spoedig buiten w e r k i n g g e s t e l d .

In de p r a k t i j k zullen a n d e r e r e s u l t a t e n kunnen w o r d e n v e r k r e g e n , omdat dan, in t e g e n s t e l l i n g m e t de p r o e f o p z e t , h e t m a t e r i a a l door de g r o n d d r u k z a l w o r d e n s a m e n g e d r u k t . V e r s c h i l l e n m e t de p r a k t i j k zullen dus d e s te g r o t e r zijn n a a r m a t e het m a t e r i a a l l o s s e r i s .

Het p o l y s t y r e e n s c h u i m , dikte 3 c m , heeft een voldoende v o l u m i n e u z e laag (zeer d o o r l a t e n d ) om een lage i n t r e e w e e r s t a n d t e b e w e r k s t e l l i g e n . De f i l t e r e n d e w e r k i n g van stuif zand i s e c h t e r u i t e r m a t e s l e c h t . Volgens een mondelinge m e d e d e l i n g van VAN S O M E -REN schijnt h e t op proefvelden in k l e i g r o n d e n goed te b e v a l l e n .

Het m a t e r i a a l i s nogal m o e i l i j k te v e r w e r k e n .

P o l y s t y r e e n s c h u i m o p v i l t van s y n t h e t i s c h e v e z e l (Cindu), dikte 1,5 c m . n o . 23

B r o k j e s p o l y s t y r e e n s c h u i m van c a . 0 , 5 c m g r o o t t e , welke licht zijn v a s t g e k i t op een n e t w e r k van s y n t h e t i s c h v e z e l b a n d , zijn in de v e r t i k a l e proefbak r o n d o m de b u i s a a n g e b r a c h t . De i n t r e e w e e r stand loopt niet op m e t de tijd en i s de l a a g s t e van alle tot nu toe o n d e r

-zochte m a t e r i a l e n . E r t r e e d t geen inslibbing op, het m a t e r i a a l wordt niet a a n g e t a s t . Onder de v e r m e l d e proef o m s t a n d i g h e d e n t r a d e n geen afzettingen van i j z e r op. Het m a t e r i a a l i s tot nu toe niet c o m m e r -c i e e l v e r k r i j g b a a r .

T e x t i e l v e z e l m e t p o l y s t y r e e n s c h u i m (Ripken), dikte 0 , 3 c m O n r e g e l m a t i g g e v o r m d e k o r r e l s en ' s p a n e n ' p o l y s t y r e e n s c h u i m zijn m e t e e n laag t e x t i e l a f v a l op de f a b r i e k tot e e n m a n t e l r o n d o m

de b u i s a a n g e b r a c h t . De gunstige int r e e w e e r s t a n d v e r l a g e n d e w e r -king van h e t p o l y s t y r e e n s c h u i m (zie onder p o l y s t y r e e n s c h u i m 1,5 en 3 c m ) w o r d t g e c o m b i n e e r d m e t de goede f i l t e r e n d e w e r -king van het t e x t i e l a f v a l . Uit m e t i n g e n in de h o r i z o n t a l e proefbak b l e e k de afvoer van een d e r g e l i j k omwikkelde b u i s die van de buis m e t c o c o s m a n t e l v r i j w e l te e v e n a r e n .

T e x t i e l v e z e l m e t t u r f v l o k k e n , dikte 1 c m , no. 14 Turfvlokken zijn door h e t m a t e r i a a l h e e n g e m e n g d , w a a r b i j het g e h e e l tot een m a t in e l k a a r i s g e p e r s t . Het heeft e e n v r i j o n r e g e l m a t i g e s t r u c t u u r ; op s o m m i g e p l a a t s e n b e s t a a t het uit dikke, h a r d e turfvlokken, op a n d e r e plekken i s h e t d o o r z i c h t i g . Het m a t e r i a a l i s v r i j z a c h t , w a a r d o o r het gemakkelijk door de grond in e l k a a r kan w o r d e n g e d r u k t , h e t g e e n w e e r v e r s t o p p i n g geeft doordat h e t fijne slib w o r d t tegengehouden. Door de o n r e -g e l m a t i -g e s t r u c t u u r van het m a t e r i a a l i s h e t m o e i l i j k een -goede w a a r d e voor de i n t r e e w e e r s t a n d uit de p r o e f o p s t e l l i n g t e h a l e n . E c h t e r e c o n o m i s c h b e z i e n z a l deze c a t e g o r i e door de p r i j s toch a l buiten de t o e p a s s i n g s m o g e l i j k h e d e n v a l l e n .

T u r f b a n d A, B , en C ( g r i e n d t s v e e n ) n o . 1 3 , 16 en 12) Turfband A, dikte 1 c m .

H i e r b i j zijn zowel h e t t u r f v l i e s a l s h e t b i j b e h o r e n d e n e t w e r k m e t lijm i n g e s m e e r d en v e r v o l g e n s op e l k a a r g e p e r s t . In de p r o e -ven w a s e e r s t een n o r m a a l oplopen van de w e e r s t a n d m e t de tijd te z i e n , w a a r n a de lijm ging o p l o s s e n tot de tiende d a g . D a a r o m i s h i e r de i n t r e e w e e r s t a n d die o p t r e e d t op de (10 + 3 = 13e dag) a l s m a a t g e v e n d a a n g e n o m e n . Turfband B , dikte 1 c m . H i e r i s a l l e e n het n e t w e r k m e t lijm i n g e s m e e r d , w a a r n a h e t t u r f v l i e s e r op i s g e p e r s t . Turfband B b e z i t d a a r d o o r een l o s s e -r e s t -r u c t u u -r dan A. Turfband C, dikte 1 c m .

H i e r i s zowel het t u r f v l i e s a l s h e t n e t w e r k m e t lijm i n g e s m e e r d en v e r v o l g e n s nog s t e v i g e r in e l k a a r g e p e r s t dan bij turfband A h e t geval w a s . De lijm loste h i e r op tot de 5e dag, w a a r n a de

n o r m a l e v e r s l e c h t e r i n g o p t r a d , zodat de i n t r e e w e e r s t a n d van de 8e dag i s g e n o m e n .

a a n de l o s s e s t r u c t u u r en aan h e t feit dat de lijm volledig i s o p g e -l o s t . De a n d e r e twee m a t e r i a -l e n geven h o g e r e w e e r s t a n d e n te z i e n . Turfband A en C zijn zo s t e r k in e l k a a r g e p e r s t dat wegens de h i e r -door ontstane fijne s t r u c t u u r , slib in het f i l t e r achterblijft en zo een v e r g r o t i n g van de i n t r e e w e e r s t a n d o p t r e e d t .

T u r f b a n d o p g a a s ( G r i e n d t s v e e n ) , dikte 0,75 c m , n o . 9

E r zijn, afhankelijk van de dikte van b e s t r o o i i n g van de t u r f m o l m op de o n d e r l a a g van grofmazig w e e f s e l , twee s o o r t e n te o n d e r s c h e i

-2 -2 den: één bevattende 105 g t u r f m o l m p e r m , de a n d e r e 750 g m (no. 10).

De 'dik' b e s t r o o i d e v a r i a n t heeft een l a g e r e i n t r e e w e e r stand dan de 'dun' b e s t r o o i d e , h e t g e e n te v e r w a c h t e n w a s . V e r w e r k i n g van h e t t a m e l i j k l o s s e , e r g v e r s c h i l l e n d in dikte zijnde, m a t e r i a a l z a l w a a r s c h i j n l i j k m o e i l i j k h e d e n o p l e v e r e n , omdat de binding t u s s e n t u r f m o l m en o n d e r l a a g slecht is en d a a r b i j v e r l i e s van w e r k z a a m m a t e r i a a l o p t r e e d t . T u r f m a t z o n d e r p a p i e r (Ripken), dikte 1 c m , n o . 1 7 e n t u r f -m a t o p p a p i e r g e s t i k t (Ripken), dikte 4 c -m , n o . 11 De t u r f m a t welke i s v o o r z i e n van g e p e r f o r e e r d p a p i e r om de t u r f m a t bij e l k a a r te houden geeft een h o g e r e i n t r e e w e e r stand dan de b u i s m e t 1 laag g l a s v l i e s , v o o r a l bij stuifzand. Het p a p i e r w o r d t

nat , gaat zwellen en v e r s l i j m t , w a a r d o o r de p o r i ë n w a a r schijnlijk v e r s t o p t r a k e n .

Werd van te v o r e n de p a p i e r l a a g v e r w i j d e r d , dan t r a d e e n v e r -laging van de i n t r e e w e e r s t a n d op m e t een f a c t o r 15 voor stuifzand tot een factor 25 voor Blokzijlzand (K *s» 0, 1 m d a g ). Door h e t v e r -w i j d e r e n van het p a p i e r -was het t u r f v l i e s zo los ge-worden dat deze m e t behulp van een touw om de b u i s m o e s t w o r d e n gelegd.

T u r f m o l m m a n t e l ( G r i e n d t s v e e n ) , dikte 0 , 5 c m , no. 6

De t u r f m o l m wordt op de f a b r i e k r e e d s om de b u i s a a n g e b r a c h t , w a a r b i j een nylon g a a s n e t de t u r f m o l m bijeenhoudt. W a a r s c h i j n l i j k z a l door de dichte pakking e r bij deze omhulling weinig of geen i n -spoeling van g r o n d d e e l t j e s p l a a t s v i n d e n . Deze stevige pakking w e r k t e c h t e r t e v e n s zo s t e r k i n t r e e w e e r s t a n d s v e r h o g e n d , dat d a a r d o o r v e e l van de a a n t r e k k e l i j k h e i d van het m a t e r i a a l in deze v o r m v e r -l o r e n kan gaan.

T u r f m o l m a f d e k m a t e r i a a l V . M . F . I e s o o r t k o r r e l , 2e

s o o r t k o r r e l en T r i o . Dikte bij het o m s t o r t e n 1 c m

V . M . F . - S t e r k s a m e n h a n g e n d e , grofvezelige turfvlokken m e t enig stof

I e s o o r t - I d e m , m a a r m e t m i n d e r stof

2e s o o r t - A l s I e s o o r t , m a a r m e t z e e r v e e l stof

T r i o - Weinig s a m e n h a n g e n d , licht vezelig, m a t i g stofhoudend De v o l g o r d e van de a f v o e r e n van de buizen in de h o r i z o n t a l e proef -b a k w a s van goed n a a r s l e c h t : V . M . F . , I e s o o r t , 2e s o o r t en T r i o . Ze v e r t o o n d e n alle een h o g e r e afvoer dan de s t a n d a a r d b u i s m e t g l a s v l i e s . Behalve voor T r i o w a r e n de a f v o e r e n van deze b u i z e n h o g e r dan de van f a b r i e k s w e g e omhulde b u i z e n m e t m a n t e l s van c o c o s , t e x t i e l a f v a l m e t p o l y s t y r e e n s c h u i m . H o r m a n v l a s , t e x t i e l -afval, h a v e r s t r o en t u r f m o l m .

T u r f v l o k k e n g e m e n g d m e t a c r y l v e z e 1 (Ripken), dikte 1, 5 c m .

Afhankelijk van de v e r h o u d i n g e n turf - a c r y l zijn o n d e r z o c h t : 3 0 / 7 0 (no. 19); 5 0 / 5 0 (no. 21) en 7 0 / 3 0 (no. 22).

Uit h e t o n d e r z o e k b l e e k dat de v e r h o u d i n g t u r f a c r y l e e n b e -l a n g r i j k e inv-loed heeft op de i n t r e e w e e r s t a n d van h e t s y s t e e m . V o o r a l in f i j n e r e gronden m o e t w o r d e n v e r w a c h t dat e e n g r o t e h o e -v e e l h e i d -van het a c r y l ongunstig op de i n t r e e w e e r stand z a l w e r k e n . V l a s b a n d ( H o r m a n ) , dikte 2 c m , n o . 24

V l a s m a n t e l ( H o r m a n ) , dikte 1 c m , n o . 15

De v l a s b a n d i s een s t r o o k van 20 c m b r e e d , geplet v l a s a f v a l w o r d t in de l e n g t e r i c h t i n g g e d r a g e n door 4 n y l o n d r a d e n en w o r d t a l s afdekband m e t de b u i s a a n g e b r a c h t .

Van hetzelfde m a t e r i a a l i s ook een m a n t e l r o n d o m de b u i s a a n g e b r a c h t , die bijeen w o r d t gehouden door s i s a l - en v l a s t o u w of ook w e l p l a s t i c d r a a d . De i n t r e e w e e r standen v a n de v l a s b a n d en de v l a s m a n t e l v e r s c h i l l e n weinig en liggen r e d e l i j k . Het f i l -t r e r e n d v e r m o g e n blijk-t in fijnzandige gronden -te w e n s e n over -t e l a t e n .

LITERATUUR

BEKEN, A . VAN DER, 1966. O n d e r z o e k n a a r de e i g e n s c h a p p e n van g l a s v l i e s gebruikt a l s o m h u l l i n g s m a t e r i a a l voor d r i a n e e r b u i z e n . P u b . n r . 1 6 / W B l . R i j k s s t a t i o n voor B o e r d e r i j b o u w -kunde, M e r e l b e k e , Gent. : , I 9 6 8 . F i l t e r m a t e r i a l e n in de d r a i n a g e t e c h n i e k . P u b . n r . 3 0 / W B - 3 . R i j k s s t a t i o n voor B o e r d e r i j b o u w k u n d e , M e r e l b e k e , Gent. BRINKHORST, W . , 1 9 7 1 . V e l d p r o e v e n m e t e e n a a n t a l d r a i n o m h u l -l i n g s m a t e r i a -l e n in de proefpo-lder Zuidwa-l ( L a u w e r s z e e ) , c o n c e p t - r a p p o r t R i j k s d i e n s t voor de I J s s e l m e e r p o l d e r s , K a m p e n . F E D D E S , R . A . , 1966. R e c e n t e ontwikkelingen in p l a s t i e k d r a i n a g e . I n t e r n r a p p o r t . Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en W a t e r h u i s -houding, Wageningen. M E I J E R , H . J . , 1969- Enkele r e s u l t a t e n m e t m e t i n g e n a a n p l a s t i e k r i b b e l d r a i n b u i s . Nota 519. ICW. Wageningen.

, I 9 7 2 . Intr e ewe e r standen van r i b b e l d r a i n b u i z e n v o o r -zien van m a c h i n a a l a a n g e b r a c h t e o m h u l l i n g s m a t e r i a l e n . Nota 689 ICW, Wageningen.

MIEDEMA, G. 1 9 7 1 . I n t r e e w e e r s t a n d van d r a i n s . O n d e r z o e k , a n a l y s e , r i c h t l i j n e n . I n t e r n r a p p o r t . C u l t u u r t . D i e n s t , U t r e c h t .

SEGEREN, W . A . en F . C . ZUIDEMA, 1966. Ontwikkelingen in de d r a i n a g e t e c h n i e k . C u l t u u r t . V e r h . Min. van Landb. en V i s s e -r i j , ' s - G -r a v e n h a g e .

VRIES, O. D E , 1942. De g r a n u l a i r e s a m e n s t e l l i n g van N e d e r l a n d s e g r o n d s o o r t e n . V e r s l . v . Landbk. O n d e r z o e k n o . 48(11)A. WESSELING, J . and F . HOMMA, 1967. E n t r a n c e r e s i s t a n c e s of

p l a s t i c d r a i n t u b e s . T e c h n . Bulletin 57. I n s t , voor C u l t u u r t . en Waterhuish., Wageningen.

WESSELING, J . a n d C . L . VAN SOMEREN, 1 9 7 1 . D r a i n a g e m a t e r i a l s . 4th s e s s i o n E . C . A . Working P a r t y on Water R e s o u r c e s and I r r i g a t i o n . F . A . O .