Libellen op Noord-Brabantse vennen : een aanzet tot een synecologische analyse van het databestand libellenwaarnemingen

Libellen op

Noord-Brabantse vennen;

een

aanzet

tot

een

synecologische

analyse

van

het

databestand libellenwaarnemingen

R.C.M. Verdonschot,

l)-

Grocncndiik,

_t.H.

Bouwm.ur

I

nlciding

_

_{,.o.d-Bíêbanl}

_{liggen 584}

_vennen

_{Door hun}

::'-o

op voedsê- en

kalkáíme

zandgrond

_=.:en

_{deze venn€n van ooÍsprong êen rê a.}

:'

r

govoof karakteÍ en

zln

ze n êi

oi

s echts

-

_t:r

_n!e

máiê gebuÍferd Er worden verschil'

:_::

typen

vennef

onderccheiden

zoaszufe

.

.'_.1

zonder

hoogveenver

anding,

hoog-::_.ennen

zeer zwak gebufferde vênnên en

: :'

lebufferde vennen

(ARrs,

2000)

Dêze

:

:.:êr

zijn niet

aleen hydroogsch

verschÉ

- r

-aar

verschillen

ook

in

samenstêlllng

::

,:_

voímên

een

relatiêf

talrijke

groep

:=::-.-

n d I lype ecosystemen.In de periode

.:

::!rC

heeft

bina

driekwaÍt van de

Neder-: Neder-:Neder-:Neder-:

be ensoorten

zich

oP

de

Noord

B€-::_

::

,e.nen

voortgeplani (KEIErMR,2000)

l-

_{l_:::}

hydrologische verschillen tussen de

: .::.

zjn

een

ooÍzaak

van het

voorko-:_

..1

zovêe verschillende

belênsooden.

:::.:

aê

vênnen

hebben

ovêreenkomsien

::

:_lere

typen

oppeÍvlaktewateren.

ln

:::

-:'ae

vennen

met een zwak zure

tot

:

:

::

,H

zijn

blvooÍbeed

aagveeiachtge

'

:::-r

_{3ieden aan}

te

tÍeffên.

De

libellen-:::-:" :e

bij dat

type

vennen vooÍkomen,

: ::.

:an

telreffen

inde

Nederlandsêláag-:

_:-

:

ln gevoelig voor eulroÍëring,

verdrc-. I :'

.?rzurin!

(ARrs, 2000).

veel

Noord-:':::-

s:!€nnenzlnherdooÍaangetast,mêt

: :

_::.

:

_!

iat

de samenstell ng van de Ílora en

: . -

aeze vênnen

is veranderd

Dit geldt

:: .:,

ae

be enfáLna. Dê afgelopen eeuw

j

'

::r,1en

be

en verdwenen van de

Bra-:: Bra-::

Ênnên en zijn nog eens

deden

sooÊ

:

:

r"

:

!

igÊgaaf.

V

wel al

deze

sooÍien

',.-_s'kena

voor

niet verzuurde

en

niet

: .:-:

.:i.ên

(KETELAÁR,

2000)

Dê

SpêeÍ-.

: ':'

:..ragrion

hastulaiu/n) is éên van

. :::::_

:

.

slerk achte.uit gegaan is

llht.ltn\D

IIJt2):

Itii

Ir.J

Hoewel libellen regelmatig

gêlhvenlaíiseeÍd

woden,

is

eí

nog wêinig bekend over de íela"

liê tlssen

het voorkomen

van

(groepen van) ibellen

en

typen

ven-ecosystêmen.

De

ibel-lênfaL.rna versch t van vên tot ven. De vraag is

n!

oÍ bepaalde typen vennen gekaràklêfseerd k!nnên worden door een speciieke cornbinatiê

ván

ibeLlensooiren,

oftewe

een

soortg6mêen-schap. Het

wefken

rnet

soortgemeenschap-pen

s een mêthode om de vêrschillen tussen vsrschillende ecosystemên aan te geven. VooÍ libellen ziin dit sooÍt analyses. in t€gênstelling

tot

veel

andere insectengroepên

zoals

loop-kevers

(TuRrN

et a/..

1991)

en

zweeÍvliegen (J^GERS op AKKERHUTS

eÍ

a/.

2004). nog

niet

Van vêêl

NooÍd Brabanise

vennsn

ziin

libel-lenwaarnemingen beschikbaar u

i hel

ande ijk gêgêvensbestand

van

libellenwaarnêm ngen.

Ëen

aantê vennên

s

utgebreid

onderzocht

op

hei gebed van

hydrologie

en

vegetalle (VaN BEERS, 1996,

ARrs

ei

a/.

2002) In

dt

onderzoek

s

op

basis

van dezs

gêgevens ondêrzocht

oí ef

herkenbarê

paÍofen

te

ont-dekken

zjn

n de

verspreiding

van

(groepên

van)

lrbellen, gereláleerd

aan

verschl

efde

typen ven-ecosystemen Ook

woÍdt

ingegaan

op de

problemen

die zich

voordoen

bij

het analysêrcn van dit type datasets.

Methodc

(;egêvensbcstand

_{libeller!raaf}

_nclnirgc"

Ln dêzê stud

e

ls

gebru

k qer.aakl

vai

gegê'

vens aikomstg

u

t

het

Lande

ijk

gegêvensbe-stand

van

ibellenwaarnemingên (Nederandsê Verenig

ng

voor Lbelenstude, Dê

Vlindêr-stchtng en

É

S-NedeÍland)

Ut

dit

besland

zjn

waaÍnem ngen

van

magos

ges6eclêeÍd

dê

verricht

zijn

bll

Noord

Brabantse

ven

nen. Alleen

waarnemingen

van imágos

zrjn gebíurkl. omdat deze van alle vennen

baarwaÍen,

dit in tegenslellng tol waárn€min-gen van laryen en larvenhu djês

Van

a

ê

bêsch

kbare

gêgêvens

zijn

alleen waaÍnemingen gêselêciêêrd die to6 t6

wlzên

zrjn aan een individueelven. Soms ligt een ven in meerdan één kilometeÍhokiin dát

geválzijn

de waaÍnemingên uit al deze kilomelerhokken

geselecteerd In een aantal

andeÍe gevallen zijn waamemingen wel in één kilomelerhokveÊ íich1,

maaí

hebben

de

waamemingen betíek-king op meerderc waterên. Dáarom zijn naásl

de

coórdinaten

ook

de

plaatsaanduidingen gêcontÍolêêíd. Gaf dêzê iets anders aan dan de naam van het ven (bivoorbeeld een slooi)

oÍ

s deze

vaas

or

te asemê€n

(bijvoorbeeld

utsluitend de gebedsnaam ngevud), dan

is deze waarneming veM jderd. Van

ale

venn€n

de

n

de

maanden

mei

luni,

juli

en aususlus bezocht

zln

n

de perode 1990.2003

zijn dê

lbe

enwaarneur

ngen gêselêctêêrd Pêr

vên

ls

hei max maal

aanta waafgenomen

magos door een waamemef op een bepae de dalum

as

rnaat van

taklkheid

genomen.

Bi

ênkêlê

sooíên is hel

aantal aanwezige exernplar,an

als

klasse gegeven. In dit geval

is

steeds de ondeÍgÍens van de klassê genomen.

Enkelê

soorten

panien zich

niet

op

vênnen

voorl

waaÍner. ngên van zulke sooden

bêtrêf-len

zweruers en zrjn daaÍom niet opgenomen

ln

hêt gegevensbestand. Het

gêêt

hêrbj

om

de

volgende soodên:

Zlidêltkê

glazenmakeÍ

\Aeshna

aÍtinis),

ZuidelÍke keiz€ílibel (Áráx

pafthenope), WeidebeekjuffeÍ

(C€iopferyr

sp/endens).

BosbeekjuÍêr

(C.

Ílgo),

VuuÍli-bel

(Crocothenis eryÍtr.aêa),

Beekoevedibel

lorlhetrum

coeÍules@ns). Elauwe

breed-scheenjuÍfeÍ (Piatycnemis

pe'n,Fes), Melael

gfanslibel (SomaÍoch/ora

netalica) en Zwer

vênde

heidelibel

(synpte.un

fonscolombii)

(KETELAAR, 2ooo).

Sclcctie

vn

ve

.e.

Van 55 van

de

584 Noord-Brabanlse vênnen

zin

in

dê

ibellendaiabasê in de periode

1990-2003

ibe lenwaarnem

ngên

beschikbaar

uii

a

ê

vieÍde

maanden in de periodê

me-a!gus-tus,

Deze

selecte

s

veÍdêr

beperkt, omdat van slechts 13 van

de

55 vênnen uitgebrede

hydÍologische

infoÍmatie

beschikbáar

wás Een kolre karakteristiek van dê derlien vennen wordtgegeven in tabei 1, waann d€ hydÍologi€,

E

6

I)iclr. h.lolil.nvcscrÍi.i

irr

h.r

(i$$ch!r!u,

tin

Mn rcnncn n, de rnàhse.

Irtn

l\.,relxLil!*ls.lvrfJ.tr:eLcfl.L,(lt^"o.Ll!rrhLÍ\clrfren,,,1)ri!rrn.\rl(rr,/

_i:lnr!t

_{i,r \}

_1N

Ir$irr(rar.JlijeLli!.rr1,LdL(t.JichLsLtitjzifltetNl(t,rxr\!er()cn

_{)0trLnrk.t,,jr1l..r}

_,,,rnlrR.r

\

trr de

!r

(1. rel$r

_lfrr!Èn

i/r.rr'r(lryuLrir.hrrli.rl.rLfutrrjrÍLr,oltrftjb.|r|!nLrLrrnti

_rrlc

,,undin

"'ri-rLL!u\(u\1rur ne

|t'i]trle

lr)r)1120(,i

\trr

.irdf

i0r

,r' , u,r',r.,r1

,

rf

irli

Í/ &rlr rf'rel,r ,,r,rr

h.,/

i,

rr. rtr

rf\ij

Groot Huisvèn lBoxlêt. 146. 3981, 19 soo4en tib.ltên Verzuud ven Omgev ng sinds 1 988 bêgraasd mei rundêren

Patersmoer/Striibêêk. 114, 390). 22 soorren tibéltEn

Ringlen mel vêenerland steÍk veÍzuurd àts gevotg van athoíerische dêposilie. BijzonÍtêre ove.qang van hoogveênbu tgemeenschappen op dê oever. viá vochlge dopheidev€gêiaiies nàaÍ droge siru khèldevêgêtêiies Paàtsetlk

svee

_{\Naredele lNynphaea} ajba) àarrez)g

Rondven

ÍSÍllbèêk.

114.

t9ír.

12 soorten tibe er

VezlLrd ven ln 1 993 gêp agd en gebaggeÍd De wat€r aág is vo gegrosld met Waterueênnos lsphagnun cuspi.latunJ Vensikkemos (D/ep.Docládls ,r/nars) en Knotrus (Jrncrs bulbosusr Ro2ênven ÍRóo!enda

Vri eulrool ven. geèulrofieerd dooÍ tandbouw. endên en hondèn Mel êen dikkê driivende mar Knotrus lJznc,s bilbosrs) bêlekt ven Ro.d het ven staar eên zoom va. Rrer (pn.ágDjrês alsrratis)

Padvindêrsvèn lEltên-Lêui 104. 3931. 13 soorreÍ ttbêltèn

Vezllrd ven

n 1989 opgeschoond en sindsdien jaartjks beka kl Leikevên

íïllb!ro

130- 402i.21 soorien tibê en

ven mel enrge toestroom van gíondwaler srèÍkvezuurd dóor atmosferische deposile €n

geèulrofiëerd doof a ndbóuw. In 1 993 opgeschoond tot m neÍa e bodem waaÍdooÍ veel soonen uil het Oeverkrlidveóond ztn leruggekomen, máardeets ook

wer

zijn verdwenen.

ZM.tven

íHoóoè Miêrdê 135_ 3761_ 17 soonen tibêÍên Vezuurd ven Oevêrs gepagd

van Essohenven {oisrèryiik 142,3971.20

soorrên bè

en Vezuurd ven. In 1996 slb veNijderd. Toevóeraká sch qrondwaler voorstê Gooruên /OistêMiik 142.397).22

soortêí

be en

voormarg vezuud ven. Tjdens opschoonwêrkzaamhedên in i996 stLb vetuÍderd en toevoer atkalisch gÍondwateÍ heÍslêld ZuuÍg.aad ên atkatmileitztn n! op dóetnive€u

Witvên íOisiêtuiik 142. 3971. 20 3oortèn tibe{ên

Vezulrd ven In 1996 slib veMjdeíd Íóêvoer atkatsch grondwêter Kannunikesvèn {Eindhoven 163, 380t.20 soortên tibè en

van narure

z!ur

zeer zwak gebutr€rd. ónenrjk hoogveefven Ringven met hóógveenetafd, Goed onlw _{kkede hoogveená.hlge vèg€tatês:door verz!ring rlken meest kÍlische sóonen ectrtêr} verdwenen. Oêvers recenletlk geschoond en opsàg veNitderd (íiglur 2)

Bèuven

lsohêren

173.379t.21 soonên tibe en

Door landbouw gêèutroÍieÍd ven In 1 985/86 gebaggerd ên _{opgeschoond Sindsdien roevoeÍ}

&ák

gêbuÍred grondwêleÍ

(fisuÍ

3)

Greveschurvèn lVàlkenswaard 163. 3751. 30 soortgn tibèIen

ven met rn aat ván ka krik en eltrooi bêêkwater Oosizlde is vêgelalekund g zêerwaardevo Ffaaê óvergang van vóedsetfÍk ven naár _{voedsêtaÍ.i€ hetdevegetati€s SoonênÍilke wêretuegeratre} Oeverzone €n deen ván het ondi€pe waleÍ begroetd mêr d chle hetorytênzones

(fig!!r

j)

990-r

uit

gUs-)gie,

Nortologie. bedrergingen, vegelatie en

evenru-e e herstelrnaaÍsgelen _{beschfeven worden.}

!e

n de

datab€sê

opgenomen waarnemin Jen

ziln niel alemaal

volgens dêze fde vásle

.vê ntE r salrem

êthode

verzameld.

Sommige

ennen

zijn

syslematisch

geihventariseerd.

i:íwrjl van

andeíe slechls losse

wáarnemin

len

bekênd

ziin

Naêf veMacht n9

zln

eÍ ook

.ê.sclrillen

in

onderzoeksintensilsit

ervarng

,an de waarneme(s),

weersorilsland gheden

en

ondeEoeksÍnelhode

(zichtwaaínemingen

oÍ

vangs!'/aaÍner.ingen).

Deze

heterogen te t h€eit grote invoed op de bru kbaarhe d van dê dêlaset. Zo is het moeiltk orn een

belrolwbarc

ischalting

te gêven van

de

aantattên I be ên

van een soorl

brj

een ven. Het

gebruik van deze gegevens is daárom naet mogêlijk bij een

slatstische

anáyse.

Daarom

_s

besoten

de anaryses

te

baserên

op

aaf-

oí

afivezigheid van sooÍtên (prêsentê). Deze

r.aat

neemt de

Tab€l 2 (lolgcndc paSnÉ)

T\ïlNSlàN'.1'rrrern'g

nnago-s

lib.llo \trr

l3

N@rd

Bíbí'r\e

lenn(n. Er

\od.:n

hrs. (hst(B

ondcr schcidco: .1tr\rLr )i

.n cl$tc.

()

l\irdkNalitc(sq.gt\'r',s

zijn

rfloNsig

uir ]\nÍs lr

,/.

(2{102 L \bcdnlg is

o|g.sttirst

ni dric

or.&.fn'ar:

a: nr huidi8':

1..\rud

(biinal alh.n dortr Bgenwxter

g.\..d,

b

il

lilidige lrcsand nlcdc beirtrloel door

am\o.r

\||

buÍilsollin.rL't)i

n,tÍig

cn

ddorBmid

oi onrerlhkr0$aÍcr

rog.lll)lrÍrics

ol

rcÈ41i.,

l,r

uoegcr

nNl.

heirirlocd

d.of

mf\orr

!m

brtteÀoitcn

.n-l'

nr

riirteii

Duar nr hlLidigrf loestrnd

lbiin.l

illrcr

door

rrfiosl.rh(lre

deposnic. Uiolo.p g.ear lLei typc

lcffcr

\vi.,

\rx5n, dc soorl zich

.flnnntl

vooÍfl.nl

I

/nrc, vo.dsclam.

!.fr.n,

2: mmi!

zur

nuri!.

ví'e(l!eL

_ia

yennen. _3:

_{vófiií.lriike}

_ftnnrn..l,

rltu,Bullendc \vxr.rpn- 5:

_{nbntlirt {lOr(LrÀt}

21i00).

TwiNS|AN.d!r

krnr8 n g(

l)is(rd

op dc

m,r

ol Jrir czighlid

yii

.cn

sorr, ungecrcn

rrer

I

cn

bovengenoemdê prcblemen echteÍ niet geheêl

De

vennef zljn

geclusieÍd

op

basis van

dê llbêlleniauna rnet hêt progrcÍnma TW NSPAN

(HLL

1979) Dt

pÍogramma

groepeed

de vennen naaT sooTtsar.ensteling. Binnsn dezê groepen zoekt

hj

dan weer

faar

gíoepies d ê

op elkaaÍ

liken.

Zo ontstaan

cluste€

van ven

nên die een

veQelijkbare soortsamenstelling

hebben.

Deze

clusters

zijn

geinteípíete€íd

€an

de

hand van

hydrologische variabelen

van

de

desbeireíÍêndê

vennen.

lnforÍnatê

heÍover

bêek

echter erg

iragmenlarisch

De

tildsperode

waaÍ

n

de lbe

enwaaÍneÍringen

z)n

\etzarrleld omvat

mêerder€

_laÍen,

maar hydÍoog

sche

gegevens

waren vaak s€chis

van één

jaar

b€schikbaaÍ. U[eindelijk werden

vooÍ

eên gedeelte van de vennen

uilgêb€ide

gegevens

ovêl de

periode 1990 2000 gevon

den

Deze

gegevens

zijn

overgenomen uit ARrs

efal.

(2002) en dê rêferenlies hierin. Er

ztn

vercchl ende hydrolog schê vafiabe en opgenomen Ten eercte de

gemiddeds

zuur-grcad

oveÍ

dê perode

1990

lot

2000.

0t

s

br!ikbar

omdat het

r.eerdere

met ngên ov€r

een

langeÍe tijdspeÍiode

omval

Eên

losse meting geêÍt niêt zoveel inÍoÍmatie. aangezien de pH kan fluctueren, zêlfs binnen êen etmaal. Ten tweede is de gemiddelde alkaliniteit opge nornen. een rnaal vooÍ de buÍiercapaciteit van het ven. Ten derde is aangegeven hoe hel ven

woÍdi gêvoed is ef

sprake van voeding dooÍ

a

een regenwater oi wordt het ven in huid ge

toestand

nrede beinvloed

door

aanvoer van buffe.stoffen

en/oi

nuiriènien

dooÍ

grond- oí

opperulaklewater vogelkoloniês

oí

íecíoatie De buffercapaciteil verloont meeslal een sleÍ-ke

coÍelatie

met het vooÍkomen van bepaalde planlensooílen (AGGENBACN

el

a/

1998). De samenhang

luss€n deze

die

Íacloren

geeÍt een indicalie van hel vr'atertype (ORANJEWoUo.

1998)

Resultarcn

ln

totaal zijn

eÍ

bij

de

deÍtien

gesêl€cl€sÍde

vennen

(exclusief

dê

zwervende

soodef)

38

soorten

be

en aangelroffên. Op basis van de soortensamênste

lifg

ls

een aÍspliisng

zicht

baaÍ

n tweê c uslers

(tabe

2). Hel ene c uster,

aangedud met

o

beval zeven vennen;

het andeÍe clusler (X) beval zes vennon.

Cluster O woÍdl gekenmerkt dooí de volgende soorten: Bruine gfázenmaket (Aeshna

gnndis),

PaardenbiiteÍ (Á. mrxta), Blauwe glazenmaker (,4.

cyarêa)

G.ote Íoodooqufret

_lErythromna

nalas)

G

assnidêr (Brcchytron

pratênse) ên Smaragdlibel (Cardulia aenea). De waterkwa-iteit van de venn€n ln dezê groep !1/ordl mede

belhvoed

door aanvoer

van

bulÍersloffên en/ oí nutÍiènlen door

grond

of oppeÍvlaktewater, vogelkolonies

oí

rccreatie. De veÉchillên

in

pH

binnen deze groêp

zln

groot,

vaíiéíend van een minimale gemiddelde waaÍde van 4,3 (zuur) tot

eef

meximále waaÍde ván 8,4

(lcht

alkalsch)

Ook

de

alka

inlieit vercchilt

steÍk, van bijna 0

tol

1,0 mêq/|, wat wil zeggen van vf

_twe

niel gêbuff€rd

tot

matig tot zêer gêbuf' ClusteÍ X wordt gekenmerkt dooÍ de volg€nde

soorlen:

TangpanlseÍjuffer (LesÍes

d/y€s)

en Ptarbutk

_\Libellula

depressa).

De

vennen

in

clusteÍ

X

wordeo vooral gevoed

door

rêgen-water

Ook hier is het pH bereik grooi, van 4.1 (zuuf)

tot 6,9

(zwak

zlur tol

ckcumneulraal). Wederom vêrschilt

de

alkaliniieit

van ven lot

vên

variërend

van

0,1

iot

0,4

meq/|, oílewe van

vrjwe iiêt

gêbuííerd

tol

matig gêbLrffêrd

Wordt

de

soortensamenste

Ing

van

beide clusteÍs veÍgeleken metde indeling naarvoort-plantingsbiotoop

_door

KErErÀaR

(2000).

dên

bltkt

dal

cluster

X

Íelatief

vêel

soorten bevat van zure, voedselarmê vennen en van díoog vallende waleren. Clusler O bevat relaliêf v€ê soortên

van matg

zure,

Ínatgê

voedselrjke vennen en vo€ds€lrijke vennen

Ttln.

2

/l1lNsP,'iN,ldl'\,Jdlt!,l|i|11\lt|ldlri|lJitol{1nl|lnl1:j\]unL\|\)|iMxJ

lt\n]]ul|":Ih|l|i|ir^Dll.\th!fpndu!\l1|r|\nh

|lknli,jntnlknl']iuil)'|,lh1ltth.\abntlh|li^.ln|li't!)|iLlmh^!hf)'!14nh|^\

!o1In]!n\xnlfÍtí'nLlh.'f\|i"tJi|]))'nliifl|Jr)'!l14ti\lnifnarj!rjó.'|,\

\)lt.Mr.t

,t*.'

it\t.í!t

bt',tit

_^trt

hln.td x)

ntn

hk\

4^,r.í11Íith

_{rt tut^1!tkl^}

f<)).

5a

Ë-

9

H; g€

E

5

E

5?.

fEqFÈË0ÉÊoi

!!EÁ?ÈEC,r€ós

_oooooxxxxxx

5,2 6,6 5,2 6.9 6,1 4,1 4,4 5,4 6,5 4.8 6,9 0,1 0.2 0,1

í.1

0,3 0,1 0,4 0,0 0,1

0.4

2

b b b bba aba á a á

b

---1

t - - - -1i

I

11--111

1111-11

111-111

1111111

11t1111

1111111

1111111

1111111

1111111

1',I 11-11

,111-1

-1

-111

-11111

-.1111

)38

ichf

!

a cluster pH Alkalinitêit (meq[) Voedin9 Vroègè q azèimàkeÍ (,4€shra

rsocê/ês)

3 GèvèkrewitsnLirlbe \Laucarrhinia

pectótalis)

2 Gèvêkre glans bê (Sanatachlotu Í|avónacutêta) 2

Bru ne _slazeimáker (,4eshrá

9rard6)

3 Plasromboul (Gómprus

pulchel/rs)

5 PaaidenbÍter (Áeshná

mrxiá)

3 Glassnider (arachltro,

p€ters€)

2 GÍole oodooqjuffer l€fylárcmma

naias)

3

vanabbwate4nfrèÍ(CoenagrionpLíchenun)

3 Brdine wintêdufrer (Sympecma

tuscá)

2 Blauwe glázennaker (Àesnna

cyanea)

3 SnàÊgdtbe lcadutia

aenea)

5 Steènrode _{hedelbe \Sympetun}

vulgatun)

5 Keine roodoosluffer (Eryih@nna

vi.i.tulun)

5 Houtpanlserlufier (resl6s

v,,"idis)

5 VuutrÍÍet lPyrhosanê

nynphula')

3 Grcte keizenibet \Anax

inperclol

5

Á'wvatetjótet\coenagrionpudtat

2

v'tarèÊnuÍÍèt(Enanaghacyathtgetun)

1

Lanlàámqe

(/s.rr'!.a

elegars)

3 Gemnê pántserjufiër (resles

sponsá)

1

VieíÁek lLibellula

quaddnaculata)

5 Gewone oe\enibel (Afthêtrun

cancellatun)

5

Zwade he delbel (Sy/rpêl,'ufl

darae)

|

Bruinrode heidelibel(Syrrpêlrum st

b/airm)

5 Bloedrode hedelbê

_lgynpê

un

sansutneun)

3 Ko@a)jufret {.ceriaqion

lenetlun)

1

Speetuaiêrjutrer(coén€gnbnraslularum)

2

Venwilsnuillibel(Leucolhirladubr'a)

1

Noordsewitsnuitlibel

(leeor,riria

rubi.unda)

1

Venglazenmaker (Áeshra

/i,réea)

1

ZwêNende pantserjuÍq (Lesles

óáóaus)

4 Platbuik (lóe,rula

depres$)

1 T€ngêrê pêitseauírer (aestes

vrrens)

1

Maanwà\eí)uÍÍetl.aenagionltndêtuh)

1

T€ngere grasjuÍfer (/scrrlra

punilró)

4 TangpanlseÍjuÍfer (Leslês

d47€s)

1

Gêervekheideibe\synpêtrunflàvèaluhJ

4 ÍWINSPAN-Clusteri.g

111

1-1

1-111

111

111

111

111

111

111

111

111

'I 11

'I 11

111

1-99

=R

EË

oo

4,3

84

0.0 1,0

-1

11

-1

-1

-1

11

.1

11

-1

11

11

11

11

11

1l

11

11

11

11

11

-1

-1

-1

-1

-1

11

1.

:i

-1

00

00

11

1-4,3 3l).

i.

Bht.ll)tn

1t0())t

lS5

t9:J

18,

H[

lirnnlf

i]lr

{1

r

l)i

f

]rrlllrlrcn

r..

r

\(

r

iirl

rnrsccnrormn!

lllt

Kh,rril',

i

r r,/r

f,,/l.r.r

,\

!

\

_ti

rlni

I

i,/,lr

,rrl

St)hrgnr trir

_nflunrr

Discussie

Op

basis

van d€

TWINSPAN-clusterang van

dê

imagos van de lrbêl!ênsooiten van deítren Noord

Bfabanlse

v,ênnen

is

een

opsp its nS

tê

maken

in

twee

gfoêpên

Deze opsp

lsng

komt ovefeen mêt dê voed ng van de vênnen. De vennên van c Lrster O wordên gevoed door

zowe

regenwat€r. a s door bufíerstoÍÍei ên/oí nulÍiénten vên

eldeís.

De vênn€n van

c!steí

X

daarenlegen

alleen

dooÍ

ÍegenwateÍ

oi

in

het geval

van hel

Beuven

en

Leikeven mel gêringe toevoer van zwak gebufferd

gondwa-teÍ. Opvallend is hêt grole

versch

in

wêlefpê'

rameiers van de

lennen waardê

veÍsch

ênde soorlen voorkoÍnen.

Een

kanlleken

ng

hierbj

is

echter

wel dál zowe de

lbellengegsvêns

as

dê

wêlerparaÍneters

eên

angere periode

omvatien

Event!ree

verandef

ngen. blvooF

beeld

wtzigingen In hel wateóeheer.

kom6n hierdooÍ mindeÍ duideltk naar vorcn.

Veellibel

lensoorten

woden

bi

uitêenlopende pH-waaÊ

den

gevonden

ên tolêreren age

pH-waarden

(KiNSMAN êl

á/,

1984)tdit ge dl echteÍ n et voor alle soorten. PoLLARD & BERRLT (1992) ondêÊ zochtên

blvoorbeed de

verspreid

ng van

de

belenaruên

n

19

kene

meren

in

Ontario,

Canada.

De pH van deze

meren

varieerde van 4.9

tot 8.1.

Hel

lotaal

aanlal soorlen per meer bleek niel gecoÍfêleêÍd met de

pH

Wel bleek dat de verspreiding van somm gê sooí

len

beperkt was tot meÍen met of

een

€ge

oi

Dêze ana yse laat

zen

dai de veÍspreid ng van

bepaade sooíen vooía sáínenval mel

de voeding van een ven. De voeding van êên vên is op

le

vallen als een overkoepelende Íaclor.

Of

een

ven

gevoed

woídl dooí

alleen

Íegen'

watêr oi

door gÍondwateÍ

ef/oÍ

nutriënten van

eldeE

heefr nameljlk grote

etrectên

op

de

tolale waterchem€

van een

ven

De eÍteclen van walerchem e

op

ibellen

zÍn waarschiji

ijk

indirect. De walerchême van êen ven

heeit

we

directe nvoed

op de vegetat esarnênslel

ing (VÁN Dar.r el

á/.

2004)

Ondezoek van

SUH

&

SaM!'iays (2005) wijst uat

dat de

libellensooÍtensamenstelling voo. namelijk wordt bepaald door de samenslelling

en

siÍuctuuÍ van

de

vegetatie

HoRNUNG &

RcE

(2003) vonden

êen

posiiieve

corÍeatê

tussen hel

aantal

panlensoortên en de

lbe-lendvêrslteil. Mogelik is

de

ibellenfauná ook geÍe

ateêd

aái

dê

vegetaue(structuu0

in

en

lrnlMtlrt

I0

I.!OOa ) I L)0

ó'

i

angs de oeveÍs van vennen. Dê vegetatê van

I

et gebuffeÍde

z!Íê

venfen

vercchilt namelijk

sle

van de vegelate van gebutrerdê vênnen,

zow6l

wat

betfeft

aania

plantensooaÍen als

legetaueslructu!r

(vaN

DÀ\lêtál.

2004)

wan,

.eے

in

en

rondom het ven meer of bêpáálde clantensooÍten voorkomen. heeÍt dit gevolgen

. ooí de vegetatiestructuur Plantensoorten

heb-3en vaak

een eigen

speciÍieke gÍoêivorm en aepalen hieÍmee de structuuÍvan dê vêgêlalie SCBAMNÉE

el

al

1995) Over

her algêmeen

zln

gebutrerde vennen

ÍtkeÍ

aan

plantensoor-ien

(ARTS,

₂₀₀₀₎

Dl zo!

kunnên vêrklaren rlaarom de vennen van de aígesplitste groep

ale

rnede e€voed mêt gebutrerd

waler

en/of futrlèntên van êldeÍs) op bas s van de I

belen-soortênsamênste

ing

binnen c uster O

va

on, A le soorten u I dit cluster hebbên name ijk een

foorke!r

voor begfoeide waieÍen met een rÍk6

/egetate.

Dit soort waterên hebben eên rneer aagveen-achtig

kaÍakter

De soortên spêcÍiek .oor de vennen in clusteÍ O zrln allemaal soof-:ên

die in

Nederland

voornamelÍk

gevonden .roíden in laagveengebieden.

De Grote

roodoogjuífer komt

voor bij

all6nê

wateren

Ínits deze begÍoeid zlln met

dijvende

wateÍpanten met brede

bladefef.

De

Glassnlj-der

s

te

vnden

bi

helder, mátlg

voêdselam

tot voedselrik wateÍ mei êen goed onlw kk6lde vaak hoge en gevariêeÍdê oever- en

waterve-gelalie.

De

Smaragdlibel

prefereeÍ

mátig

voedselÍikê vennên

mel een

vêgelatie

van zeggen en biezen.

Ookde

Bruine glazenmakeÍ

heeÍl

een voorkeuÍ

vooÍ rijk

bêgroêide

wale-ren

(DrKsrRA

et

al.,

2OO2).

De

minder vaak voorkomendê

soorlên

n dezê groep: Gevlekt,a w tsnuit

ibe

(Leucorrrirla

peclorails), Vrcoge

gazenmakeÍ (Áêshra

/soce/es)

en

Gevlekte

ganslibel

(Somatoch/orê

flavonacDlata) zijí\

s

e

nd

cátef

voor

rn

n oi

meêr ongestoorde

natuLrÍijke

vennen

(KETELMR,

2000)

Ook deze soorten hebben een vooÍkeur voor malig

voêdsêdke waiêÍen mel eên

goêd

ontwik-Wanneer

de

TWINSPAN-clustêring

(iabel

2) veígeleken wordt mêl de biótoop lndellng van

libellen

van

vennen

(í.EIELAaR,

2000).

d€n komt deze indeling terug

in

de

rangschikking van de libellensooÍten. Het bovênsle gedeelle

JêN

nrik

vilsl

Ing

r&

i i,1

l

rryrn

i!

lrerÍe d

ir

Ltli,'lrrlar

iii /l, f,

tr,:J /frnrr,i

rr

l!6i',934)

van de

tabê

wordt gêdomlneerd door sooden

van

matis zure

tot

voedsekjk€ v6nn€n.

Dit

zjn

de

soorten

die

clusteÍ

O

kennrerken. Net

ondêÍste

gêdeêie wordi

gêdomineerd door

soorlen

van zure,

voedsêaÍrne vennen

en

soorten van

droogvallêndê

walê€n,

Deze soorten

zÍn

kenmêrkend voor clusterX. Droog-val is een milieutuctor die niêt is msegênomên in de analyse, omdal hieÍ gêen gegevens van beschikbaar waren. Droogval is echter wel een bepalende factor voor hêt voorkomen van veêl aquatische insecten (WrLAMs,

1996) In

het middengedeêlte

zijn

vooral soorlen

le

vinden

die in

alleÍlei waleÍtypen

voorkomen

en

hier dus geen du de ijke voórkeur h€bben voor het ene

ofandere

c uster.

opvallênd

s dat in deze groep ook de

soortêi

1ê v

ndei zjn

diê leldjk

zjn

bj

sierk

verzuurde vennen: Watersnlffel Gewone pantseÍjufÍêr ên Zwarte he

delbe.

Conclusies en aanbevelingen

Op basis van prcsent egegeven s, afgeeld van libel enwaaÍnem ingen

ult

het landellikê geg€-vensbestand, blijkl

dai

mêi beh!Lp van TWIN-SPAN een

cl!siefing

gemaakt kan worden vsn

de

libellensooriêns3mênstelling

van

Noord-Brabantse

vennen

Vennên

die,

behálvê met regenwateÍ, ook gevoêd woÍden dooÍ aanvoer

van

bufferstoffen

en/of

nutíiênlen,

vercchil-len

in

soortensamenslelling

van

vennen

die

uitsluilend

met

regenwaler worden

gevoed Een aantal sooden

dal op dil lype

vennen is aangeÍoÍfen is zeldzaam ên woÍdt b€schouwd a

s

indicallel voor

min

ol

meer ongestoorde, Uil dit ondêrzoek b Íkt dal het gebruik van

pre-sentegegevens

ecolog

sch

inlêrp€ls€rbêrê

resuLtalen geeí1, ondanks de b€perkle selecti,o van vennen. De Íesultaien zijn dan ook op te vatten

als een

aanwijzing

dal

d€26 ínothode gêsch

ki

s om de

Íeaie

iussen libelensooÍten

en

waleriypen

te

ondezoêkên

Aan

de

hand van het voofkomen van bepaalds

soorlsn

ibe-lên

kan

êen uiispraak gedaan

woden

oveÍ de voeding van een

ven

Bepaalds llbell€nsooftên kunnen dus gebruikt worden als indicator In deze analyse is echteÍ gebÍuik gemaaktvan een kleine steêkproef van vennen. Een grcot

deel van

de

Noord-Brabantse vennen

is

niêt in

dil ondêzoêk bêÍokken

omdat

eÍ

van een

deel van

de

maanden

gêen

waanomingên bekend

waren.

Het opvullen van deze hiaten in h€t wêarneming€nbêstánd kosl relalieÍ weÈ nig lnspanning ên zou de uitkornstvan d i soorl

ánalyses

zeer

veEterken

Hêt opnemen van meer nr

Liervaiabêlen n

de

analysê,

bjvooÈ

beeld

van

vegetat egegeven

s,

hst

optreden van dÍoogval en uitgebreidêrê walerkwa

itels-gegêvêns,

kan

nadêre aanwijzingen

g€ven

waarom

bepaa

de

lbellensooÍtên

voorkomen bii bepaalde typen

vennen-Dank*'oord

Dit

artikel

is

geschreven

als

onderdêel van

eên

[,|Sc

thesis

Biologie

ondeÍ

begeleiding van De Vlinderstichting en dê

vakgroêpAqua-tische

Ecologiê

A

Walêrkwalilêilsbeheer van

de

Wageningen Universt€

L

Wij willen gÊeg

dÍ.

Edwin

lH

[,4

Peêleís bedánken voor het

kílisch

comrneniaafop een e€rdsr€ vêrsiê ván dit aÍtikê1.

ltnlf

(

M.

U(,tlot\tht)í

Hrdn't(r

tit

6709

l,V

Wltrit$,Jt

nA.r0l0,!h.t(w"i:,1

t)tk (.;NLrtliiI

Dt

rlitul

_{niiÍi t}

fa\thtÍ

500

6;M

L\l

l\hlaii&t

dick.!tuvtn,liikl.i

nxlcBtitlttinN.nI

l,rtt' Irnotrtxt

l

).

l']uttlÈ\tiàt

i,!

I\'nhtt

5l)b ó 7t)0

/lU

Wtgc ]t it t!!' t

jid]t

htuNnn@

rluuft

ttLkht

t!

I

Litcra(uur

AccENBAcH,

CJS

til

l-l

JÀUNK

&AJlr/.

JÀNSEN

1998

ndicatorsooÍten vóór vèrdroging vêrzurrg en eutroÍêÍng van p anlêngêneênschêpp€n ln v€n-nen Deel 5 ull de serle ndióàtórsóoÍên. Stêatsbos-ARrs. G H P.2000 Nàt!urllke evènsgemeenschap. pen van de NedeÍandse binnenwaleren deel 13

Vennen Achlergrónddóclmènl

blj

h€l

Haf,dboek Natuurdoellypen

in

Nêdenand Rapporl EC-LNV AS 13. Altera. Research InsÍtuut voor de Gro€ne ARrs, G.H. P, H- vaN

D$.

F

G

WoRrÉLBoER, P.W l\,1.

VÁNB-ERS&JDM BÉLGÊRS,2OO2 Dê Io€sIand van het Nedenànd* vên AllerÈ rappon 542. Aquasen-se.apporl 02 1715 AlleÍÉ, Research lnslituol voo. de GÍ@ne Ruimle, Waqeningên.

iteits-13,

NV

tM.

BEEÊS, PW

tr/, vaN 1S96

Inv€nlarsatiê Noord Brabantsê v6nnên 1994 Póvnci€ Noord-Brabant loordrapporl €n bjagen

3.s.

F

&

WÁsscHÈR.

lV

1997. V€ldgids libellên. Siichlinq Uilgeve.j KNNV. Utrecht.

3ou$MN, J.H. &

VJ

KÀr@N, 2004. Hándleiding ,váarnemingen Nededandse lrb€llen. Nederlandse '/eren g ng voor Lbelensludie De Vlinderstichting Európean rv€rtebrêtè Suruey Wageningên/Leiden.

DA!

H

vAN,

J

SPjER

W

GorJÊ

Gl-lP

ARrs

JJ.CW

VÀN DELFT

R

KETELMR & H,H VÀN KLEEF.

2004

Ontwikkêling STowA-b€oordehngssysteêm ,€nnen Voorondsr2ek STOWArappoí

2004{2

oJGÍM,

K.8.,

VJ

KaLeN.

R

KErËrMR A

M.J.t

.ÀN DER WÉ DE (Éd ). 2002) oe Nederándse libelLen

iOdonala) Nederardse íauna

4

Nalonaa Naluur hstorisch Musèum

Nalurals

KNNV Utgeverj &

:urópeên Invêíebràtê S!ryey NedeÍand Leden

rl{1,

lV O

_.

1979. TWNSPAN.

A

FORTRAN pro g€m íoÍ áíanging multiváÍiále dala In án ordêed n{oway Iáble by classiÍétion oí lhe individuals ànd altribules Cornell UniveÉily llhaca NewYork HóRNING,JP&CL tucE 2003. Odonála and

we!

ànd qualty in souhêr. Albeda, Canáda A prelm-náry study OdonaloLogica 32(2): 119n29

JÁcERs op AKKERÊUS,

G. D

LaMMERTSMA.

G

N4ÀRr

r{rs & A. vaN oEN BERG, 2004. Fonctioneel

4ologi

sche

@NaaÍden

voor hotspols van biodive6iteil:

re6prcidin9

van

cryprobiolá

mel

2weêÍvliegen LSyrphidáê)

als

voorbeêd Aterrarapporl.

937 KÉTELMR

R

2000 Lbelen op vennèn

in

Noord-graba.l

_{een database en richtljnen voor he6te.}

Rappod VS2000 22. De Vlinderslichtlng. Wagenn-KNS#N, D.J.J.,

E D

LE CREN.

J

BEÁMENr

&4.

D. BiRRE 1984 Ecological Effêcls oÍ Deposiled S and N Compoundsi Elíec1s on AqLatic

Bota

Phiósóp-hca

T.ánsaclons of the Róya Soc€ly of Lóndón. Seriès B: B o ogicalSó ênces 3051479-48s OÊaNrElolD

1998

De vênnen vèfkend Kansèn v@r behoud en he6telvan un€ke B.abantse waaÊ den. HooidÉppo.t D@umentnumner 98670

R{01

Povincie Nood-Brabanl.

PoLURD J.B. &

M

BERRLL 1992 Th€ dislribltion oÍdragonÍly nymphs ácross a pH gradieft n Souih-cèntrá

Onlaro

akes Canadan journal oÍ zoology 70(5): 878 885

ScudNEE, J.Ê

J

AH F SroRrELoÉR&V WEsrforF, 1995) De vegetátiè van Nedenand Dêel

1

Inleidrng tol de planl€nsocioÍogie

_-

gmndslagên, melhoden

en toepássingên Opulus Prêss. !€iden

auclslNÉ

N,S

&MJ

SÀMWAys.2005 Sgniiicance of tempórà changes whei designlng a rêsetooir Íor cofsefrátión oÍ dragoníy dlvêrsty Biodvêrsty and

.onsefraiión 14(1) 165 173

T!RN.

H

K ALoEqs.

PJ

DEN BoEF.

S

vaN EssEN. T.

H:ÉRíaN W !}éNE A

É

PENIEFtr(N, 1991 E@logi-cal characlenzaÍon oí Carabid species (Coleopiera. Cárabidae) n lhe Netherlands

iom

lhiity years or

p

tla

_sampi.g

Tildschrlít voor Ertoriolog

e

134 279-304.

W LLLÁN€

DD

1990

Envronmentà conslra nls ]n temporary rresh wêtêrs and

lheÍ

consêquences ror the insecl ráuna Joumal of lhe No.th Amen@n BenihologiÉl Sociêly 15: 63,r$50 tding ,raas 101 5Aó

niig

i06

]nng

Summary

VERooNscHor, R,C,M.,

D.

cRoENENDTJK & J.H. BouwMÀN, 2007.

Dfagonfli.s on

shal-loe

.ofi-walsr

laftes

in

Noord-Brabaít

a

fi6t

átrêmpl

for

a

synecological

analFis

of thê Dutch

natonal

dBgonfy

database.

sráchlron

10(2): 185r93.

Shalow son water lákês áre one of lhe most Odonata rich habiláts in the Neih€rands Dli-feÉni iypès of shá ow soi:wátêr lake e@sy-stems

a€

dislinguished To test whether

$ê

Odonata species composnion of ihose wale6 reíect lhis .lassiÍcation.

à

omparison

@s

hade óf obs€rvalons oí aduts at 13 shallow soÍt-wáter akês in the prov ncê oi Nooíd-Bra-bant, wh

ch

s

st!àled

on sandy sois in thè southem pari oí the Netherlands niomation aboul the species composjtion was gatheÉd using the databáse of Odonata obseNations of lhe Nêlhedands, considering the peÍiod 1990-2003, the monlhs may'augusl

ÍW

NSPAN was used to analyse lhê €pecies

compos(ón

dáta

Because

obsêrvêtions írom the dàlabês€ are !sed, thêÉ lÊ a Lol oÍ un@rtêifty r€gard ng fvestigatêd aÍ€a, search limê, number

of

individuals Thersíore. odly

p@níabsent

dála weÍe usêd- Dsspite lhis drastic ÍansÍomation, the analysis

shds

lhar lhe specles compo.ilion oi shalow soft-wálef akesÍed by ra n walerdiíers irom ak€swhich are fêd by both rain wale. and buÍ€r€d ground water The akês fed by b!fiered ground water were óaracterised by Àeshra g rc ndi s. Ae shn à mixta, Aeshna cyêrea,

Eryth.onna

najas. B@hytmn Falense and Cordutia aenêa.Ihe rakes íed by ÍainwaleÍ

@E

cháracl6Íised by Leslês rJryas and Libel/u/a deprêssa

Odonaia, spec es.env ronmênl rclatonshps shallow soit waler lákes. dragonfly @mmuni lies. TWINSPAN anallsis. The Nelhe.lands.