Venture Lab
Greenport Venlo
Een draaischijf voor business
ontwikkeling (Fase 2)
(Helpdeskvraag 3321)
Inhoudsopgave
1. Inleiding...3
2. Condities voor innovatie in Greenport Venlo...4
3. Relevante initiatieven in de regio...7
4. De toegevoegde waarde van Venture Lab Greenport Venlo...19
5. Venture Lab Twente...22
6. Contouren ontwerp Venture Lab Greenport Venlo...25
1.
Inleiding
Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) ondersteunt de ontwikkeling van Greenport Venlo. Het faciliteren van kennis ten behoeve van regionaal-economische ontwikkeling is daar een onderdeel van. Een urgente vraag vanuit de regio is hoe regionale innovaties, vooral op MKB niveau, op het gebied van agribusiness, logistiek, C2C en kwaliteit van de leefomgeving kunnen worden gestimuleerd en hoe bedrijvigheid en nieuwe start-ups kunnen worden bevorderd. Ondernemers hebben innovatievragen, maar zijn door gebrek aan tijd, geld en kennis niet in staat om deze zelf te beantwoorden. Ook zijn scholieren en studenten nog niet sterk verbonden aan Greenport Venlo. In het kader daarvan heeft Alterra, onderdeel van Wageningen UR vorig jaar het concept Venture Labs verkend.
De eerste notitie (fase 1), waarin het concept Venture Lab is uitgewerkt en enkele voorbeelden bevat, is met veel interesse in de regio ontvangen. De belangrijkste conclusie van de notitie was dat een Venture Lab bij kan dragen aan de ruimtelijk-economische ontwikkeling van Greenport Venlo en dat het uitstekend zou passen in het innovatieprogramma van de regio, bijvoorbeeld als onderdeel van het op te richten Innovatiecentrum en Greenport Campus. Stichting Greenport Venlo wil nu graag weten hoe het concept Venture Lab in Greenport Venlo kan worden ingebed, wat mogelijke toepassingen zijn en wat het kan betekenen voor de ontwikkeling van Greenport Venlo. Dit vraagt om een nadere uitwerking (fase 2). Op basis van deze uitwerking is het vervolgens mogelijk om de slag te maken naar een businessplan waarmee het Venture Lab in de praktijk kan worden uitgerold. Deze uitwerking is mogelijk gemaakt door de Helpdesk van het Beleidsondersteunende Onderzoek van het Ministerie van EL&I. Bert Keulen, directeur van Stichting Greenport Venlo is opdrachtgever en begeleidt het onderzoek.
De uitwerking past binnen de ambitie van de regio Venlo en de provincie Limburg om Greenport Venlo stevig door te ontwikkelen door middel van het stimuleren van campussen waar innovaties plaats vinden. Hierbij fungeren starters en het MKB als de motor voor innovaties en daarmee voor de (regionale) economie. In het coalitieakkoord van de provincie Limburg staat dat de provincie in gaat zetten op die projecten die gericht zijn op het stimuleren van innovaties. Een Venture Lab zou een dergelijk project kunnen zijn.
Het doel van deze notitie is te komen tot een nadere uitwerking van het concept Venture Lab. In de notitie beantwoorden we vier vragen:
1. Wat zijn belangrijke condities voor innovatie en ondernemerschap in Greenport Venlo?
2. Welke huidige initiatieven in de regio kunnen met het concept Venture Lab worden vergeleken? 3. Hoe kan Venture Lab hierbij onderscheidend zijn?
4. Wat kan er geleerd worden van Venture Lab Twente?
5. Op welke manier kan Venture Lab Venlo tot stand komen (ontwerp)?
Om de vragen te beantwoorden hebben we diverse relevante personen gesproken en hebben we een documentenanalyse van de diverse projectinitiatieven in de regio uitgevoerd.
2.
Condities voor innovatie in Greenport Venlo
Omgeving voor vernieuwing
Voordat we een uitwerking geven van het concept Venture Lab gaan we eerst in op een aantal die cruciaal zijn om te kunnen innoveren, ofwel voorwaarden om te komen tot ideeën voor nieuwe business development die bijdraagt aan ondernemerschap. In eerste instantie is er een omgeving nodig die het mogelijk moet maken om kennis en ideeën uit te wisselen tussen bedrijfsleven, studenten en wetenschappers. Professor Innovatie en Business Venturing Iske1, die verbonden is aan de Management School van de Universiteit van Maastricht,
spreekt van een kennisdialoog. Iske geeft aan dat kennisontwikkeling en uitwisseling daarvan cruciaal is om innovaties te bewerkstelligen. Om te kunnen innoveren zijn volgens Iske verschillende soorten omgevingen nodig:
o De sociale omgeving, die (informele) relaties, culturele aspecten, netwerken, regels, aangeeft. o De procesmatige omgeving, die gaat over de manier waarop activiteiten zijn georganiseerd en hoe
formele relaties zijn gedefinieerd.
o De virtuele omgeving, die bestaat uit ICT systemen zoals communicatie middelen, sociale netwerken, transactiesystemen en mobiele infrastructuur.
o De fysieke omgeving, die direct interacteert met onze zintuigen.
Op basis van deze verschillende omgevingen kunnen we stellen dat wanneer deze aanwezig zijn de kans groter is dat vernieuwingen of innovaties plaatsvinden. In Nederland zien we diverse initiatieven die zich richten op het creëren van de ideale omgeving voor innovaties (Zie ook Fontein & Kranendonk, 2010). Sprekende voorbeelden zijn het ‘No Boundaries House’ in Maastricht en het ‘Dialogues House’ van ABN AMRO in Amsterdam. Deze initiatieven hebben ten doel mensen bijeen te brengen zodat ze met elkaar in gesprek kunnen komen om innovatieve concepten uit te wisselen, het maken van quick scans van mogelijke allianties, ontwikkeling van pitches en het verkennen van funding mogelijkheden2.
Community of Practice
Innovaties ontstaan meestal niet door één persoon of organisatie, maar is vaak een samenspel van verschillende betrokkenen. Het concept Community of Practices (CoP’s) is een werkvorm dat verschillende stakeholders in staat stelt gezamenlijk te innoveren. Daarmee is het een belangrijke werkvorm in het toekomstige Venture Lab Greenport Venlo. Het concept kent vier elementen3:
- Community: Elkaar leren kennen en begrijpen. Dit is een belangrijke basis om te komen tot uitwisseling en het nemen van initiatieven.
- Practice: Hierbinnen staat het concept ‘Learning by doing’ centraal. Dit komt erop neer dat er een gezamenlijke ‘’oefening’’, groepsdiscussie, business case ontwikkeling plaatsvindt.
- Meaning: Dit behelst gezamenlijke betekenisgeving. Bedrijven en organisaties kijken anders aan tegen bijvoorbeeld innovatievraagstukken. Meaning betekent het gezamenlijk verkennen van de vraagstukken van de toekomst, het benoemen van trends en ontwikkelingen, het opstellen van nieuw beleid en het in beeld brengen van kansrijke onderwerpen voor businessontwikkeling. Uitwisseling van betekenissen fungeert als basis om te komen tot nieuwe gezamenlijke betekenissen, inzichten, plannen en initiatieven.
1
Iske is tevens betrokken bij het Service Science Factory: De Service Science Factory verbindt kennis en netwerken uit het bedrijfsleven en de academische wereld met als doel nieuwe, innovatieve serviceconcepten te ontwikkelen en op de markt te brengen. Door het configureren van kennis om het onderwerp heen, in de breedte, verschillende perspectieven en invalshoeken (diversiteit). Creëren van omgeving voor innovatie (fysieke plek) http://www.servicesciencefactory.com/2
Zie http://www.dialogueshouse.nl/home.html- Identity: Hierbinnen staat het concept ‘learning by belonging’ centraal. Door gezamenlijke werkprocessen op te zetten, elkaar leren kennen en uitwisseling van betekenissen ontstaat iets gemeenschappelijks. Dit kan worden versterkt door elementen die laten zien dat er sprake is van een gemeenschappelijke identiteit. Het voeren van merken en logo’s en andere identiteitsdragers versterkt dit gevoel. Daarmee kan gezamenlijk sterker naar buiten toe worden opgetreden. Ook wordt inbedding in de fysieke, sociale en mentale omgeving bevorderd.
Services
Een belangrijk aspect van regionale ontwikkeling, dat vaak onderschat wordt zijn services in regionale ontwikkeling. Naast product- en marktvernieuwing zit de toegevoegde waarde vaak meer in de dienstverlening rond producten. ‘Service science’ is het vakgebied dat zich bezig houdt met innovaties van die diensten. De Universiteit van Maastricht probeert zich met het vakgebied te onderscheiden. Binnen het vakgebied werken onderzoekers, studenten en bedrijfsleven samen aan diensteninnovaties. Om dit te faciliteren heeft de universiteit de Service Science Factory opgericht. Deze ‘factory’ biedt beginnende ondernemers toegang tot netwerken, magazines, onderzoeksfaciliteiten etc.4.
Enkele wetenschappers (o.a. Demirkan, 2011) benadrukken dat regio’s zich meer zouden moeten richten op de voorwaarden die het mogelijk maken innovatieve diensten te ontwikkelen. Die voorwaarden zijn de aanwezigheid van klanten, mensen (inclusief werknemers en stakeholders), informatie en technologie. Wanneer deze aanwezig zijn dan spreken we van een dienstensysteem5. Om tot innovaties te komen is het noodzakelijk
dat deze voorwaarden met elkaar interacteren. Uiteindelijk zal een succesvol dienstensysteem het resultaat zijn van een coproductie van de voorwaarden.
Het is mogelijk om Greenport Venlo als een potentieel dienstensysteem op te vatten. Er ligt vanwege het brede netwerk en het pallet aan onderwerpen en activiteiten een enorm potentieel voor het ontwikkelen van nieuwe diensten op MKB niveau, op het gebied van agribusiness, logistiek, C2C en kwaliteit van de leefomgeving en vormen daarmee belangrijke bouwstenen voor regionale ontwikkeling van de Greenport. Uitdaging is wel dat de voorwaarden van een succesvol dienstensysteem worden doorontwikkeld. Belangrijk daarin is de huidige netwerkontwikkeling in Greenport Venlo.
Het concept Venture Lab
Uit de inventarisatie van Fontein et al (2010) werd duidelijk dat Venture Labs verschillende invullingen kennen. Over het algemeen is het een organisatie (of dienst) dat ondersteuning biedt aan startende ondernemers, wetenschappers, PhD’s en studenten die een patent, techniek of een dienst willen commercialiseren in een onderneming. Een Venture Lab is te omschrijven als een gebouw, maar het is meer dan dat. Het is tevens een omgeving en onderwijsprogramma, waarin op een gestructureerde manier een onderneming opgezet kan worden. Deelnemers aan het Venture Lab programma hebben of ontwikkelen een eigen idee en willen dat graag vermarkten. Vaak zijn deelnemers vooral bezig met het product, met de uitvinding en hebben weinig ervaring met de business aspecten. Venture Labs richten zich juist op dit aspect. Het hebben van een idee is echter niet noodzakelijk. Het is ook goed mogelijk dat (toekomstige) ondernemers aan de slag gaan met bestaande ideeën, die niet van hunzelf afkomstig zijn.
In een Venture Lab staat meestal zowel de ontwikkeling van een bedrijf als kennisontwikkeling over de ontwikkeling ervan centraal. Doordat een Venture Lab vaak gelieerd is aan een universiteit, wordt het commercialiseren van een onderneming als een wetenschap gezien en niet alleen als een bijkomstigheid.
4 zie www.servicesciencefactory.nl. (initiatiefnemers o.a.: Prof. Dr. Gaby Odekerken-Schröder en prof Paul Iske)
5
The Science of Service Systems; Series: Service Science: Research and Innovations in the Service Economy Demirkan, Haluk; Spohrer, James C.; Krishna, Vikas (Eds.) 1st Edition, 2011, XXIV, 358 p.Een belangrijk aspect van Venture Labs is dat deelnemers volledig verantwoordelijk zijn voor hun eigen leer- en ontwikkelingsproces. Een Venture Lab programma is meestal heel persoonlijk, afhankelijk van de behoefte van een deelnemer. Daarnaast staat ook het leren en werken met elkaar voorop. Vaak wordt er dan ook in teams gewerkt aan het bouwen van een bedrijf rond een product. In die zin fungeren Venture Labs als een ‘learning community’ en wordt er veelvuldig gebruik gemaakt van CoP’s.
Een Venture Lab is ontstaan op universiteiten om uitvindingen te commercialiseren. De facilitatie wordt dan ook doorgaans verzorgd door een universiteit, in samenwerking met overheden en gelieerde ‘technologische’ bedrijven. Dit is het geval bij Venture Lab Twente, maar ook bij Startlife Wageningen. Venture Labs zijn dan ook meestal gelokaliseerd op universiteitscampussen. Dit is echter geen voorwaarde (zie o.a. Fontein en Kranendonk, 2010). Er is een ontwikkeling gaande dat ook in regio’s zonder universiteit wordt ingezet op kennisontwikkeling en leren. Ook binnen dergelijke omgevingen ontstaan ideeën die de potentie hebben om omgezet te worden in businessplannen en start-ups.
Venture Labs faciliteren in:
Kennis over business development Kantoorruimte
(Soms) Financiële ondersteuning
Netwerk met ervaren ondernemers en venture capitalists (investeerders) Ondersteuning bij planning en andere organisatorische zaken
Een omgeving die kennisuitwisseling en ontwikkeling bevordert
Concreet biedt een Venture Lab in ieder geval de volgende trainingen aan: Strategie
Marketing Financiering Technologie Organisatie
Persoonlijke en team capaciteiten.
Onderdelen Venture Labs
3.
Relevante initiatieven in de regio
In de regio Venlo vinden op dit moment al tal van activiteiten en initiatieven plaats gericht op het faciliteren van innovaties. Voor de invulling en ontwikkeling van een Venture Lab is het belangrijk aansluiting te vinden op deze activiteiten en initiatieven. Hieronder volgt een beschrijving van enkele relevante (innovatie) initiatieven in de regio die allen elementen en ambities bevatten om bij te dragen aan regionale innovaties. We beschrijven het initiatief en vergelijken het met het Venture Lab concept. Ook kijken we naar een aantal interessante projecten buiten de regio. De vergelijking is gericht op het ontdekken van condities voor innovaties en op onderdelen van het Venture Lab, die mogelijk in de ontwerpfase kunnen worden benut. Ook wordt zo helder welke elementen van een Venture Lab in de regio nog ontbreken.
Netwerkontwikkeling
Beschrijving
Vanuit de Stichting Greenport Venlo is het initiatief gekomen om het netwerk dat in de regio aanwezig is verder te ontwikkelen. Doel van het initiatief is om betrokkenheid van bedrijven en organisaties bij Greenport Venlo te versterken, een hechte groep te vormen, die gezamenlijk Greenport Venlo verder brengen. Netwerkontwikkeling is gericht op het stimuleren van kennisuitwisseling tussen bedrijven en organisaties, de verschillende netwerken optimaal te ontsluiten, kennisontwikkeling, strategieontwikkeling, het gezamenlijk verkennen van trends en het ontwikkelen van initiatieven. Om dit te bereiken wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een deelnemersmodel, waarin mensen en organisaties een member van Greenport Venlo worden. Members van Greenport Venlo krijgen diensten en producten die worden aangeboden door de Stichting Greenport Venlo en de partners. Er is een cafetariamodel in ontwikkeling die verschillende keuzemogelijkheden zal bieden aan de deelnemers. Gedacht kan worden aan deelname aan netwerkbijeenkomsten, gebruik maken van adviesdiensten of deelnemen aan een beurs of excursie. Het werven van deelnemers lukt alleen wanneer men verwantschap voelt met Greenport Venlo, wanneer men de kernwaarden en ambities deelt en wanneer men voordeel ziet in de diensten en producten die men er voor terug krijgt. De methodiek van Community of Practice is geschikt om een hechte groep te maken met een gemeenschappelijke identiteit.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Het initiatief om een netwerk te ontwikkelen is vooral gericht op verenigen van organisaties en bedrijven en het bij elkaar brengen van verschillende partijen die voor elkaar van waarde kunnen zijn. Het bevat wel een programma, maar dat is niet gericht op het versterken van ondernemerschap en het ondersteunen van nieuwe bedrijvigheid. Daarvoor worden ook geen concrete faciliteiten aangeboden. Belangrijk onderdeel van een Venture Lab is het toegang krijgen tot netwerken. Door het Venture Lab aan te sluiten op de netwerkontwikkeling kunnen goede ideeën sneller worden gecommercialiseerd. Elementen van het Venture Lab kunnen worden ingebouwd als dienst of product in het cafetariamodel. Gedacht kan worden aan advies en ondersteuning bij innovatie door experts.
Greenport I-days
Beschrijving
Greenport organiseert in 2011 een cyclus van vier (drie netwerkbijeenkomsten en een jaarcongres) inspirerende en informatieve events met de naam i-Days. Greenport Venlo wil met de i-Days vernieuwende ondernemers, innovators, onderzoekers, studenten en andere stakeholders uit de wereld van Fresh, Food, Flowers, logistiek en (agro) industrie met elkaar in contact brengen en een voedingsbodem vormen voor het Nieuwe Verbinden. Op de bijeenkomsten delen topsprekers ervaringen met als doel waarde toe te voegen aan deelnemende bedrijven. Er worden op diverse manieren verbindingen gelegd: op de website vindt informatievoorziening plaats over de I-days, powerpoints van inleiders, op linkedIn groep vindt actieve uitwisseling plaats en er zijn ontmoetingen tussen vertegenwoordigers van de 5 O’s op events. Op de
bijeenkomsten wordt tevens een i-Battle georganiseerd, waarbij ondernemers via een Dragons Den concept hun probleemstelling kunnen voorleggen aan studenten met de bedoeling de studenten meteen te koppelen aan ondernemers.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Met I-days wordt een actief netwerk opgezet van ondernemers en vindt inspiratie plaats over business development. Dit moet inspiratie en bagage opleveren voor ondernemers. Het is een activiteit die voldoet aan een basisvoorwaarde voor Venture Labs. Ook de casus die wordt gepresenteerd door MKB-ers biedt potentie voor innovatie. Begeleiding van initiatieven zou op een professionele wijze moeten worden gekoppeld aan initiatieven en experts zouden moeten worden ingezet om MKB-ers en studenten te helpen de ideeën verder te brengen.
Greenport Campus
Beschrijving
Greenport Venlo Campus is geen fysieke campus, maar een cluster van opleidingen die een brug wil slaan tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. Het is een initiatief dat in eerste instantie verschillende MBO (Gilde / Citaverde), HBO (Fontys en Has) en WO instellingen (Universiteit Maastricht en Wageningen UR) bij elkaar brengt om gezamenlijk invulling te geven aan de O van onderwijs. Dit met als doel hoger gekwalificeerd personeel op te leiden en innovatieve bedrijvigheid te stimuleren, waardoor regionale ontwikkeling gestimuleerd kan worden. Daarbinnen richt Greenport Campus zich op drie concrete aspecten die ook in het rapport Vercoulen genoemd zijn: Stimuleren van kennistransfer, waarborgen levenslang leren en reguliere opleidingen aansluiten op de behoefte van Greenport Venlo. Ook biedt de campus voor ondernemers. Een belangrijke functionaliteit van de campus is de loketfunctie Greenbrains, hét Kennistransferpunt van Greenport Venlo, gevestigd in de InnovaToren. Hier kunnen alle ondernemers terecht met al hun vragen op het gebied van innovaties en competentieontwikkeling.
Vergelijking concept Venture Lab
De Greenport Campus is een samenwerking tussen verschillende opleidingen en heeft ook als primaire doel opleidingen te bundelen ten behoeve van bestaande bedrijvigheid in de regio. Het heeft niet direct als doel nieuwe bedrijven te ontwikkelen. Binnen de Greenport Campus kan samen met het initiatief van Venture Lab specifieke opleiding en begeleiding van studenten plaatsvinden gericht op nieuwe business. Het kan worden gezien als een verbijzondering van de doelstellingen en het is daarom goed denkbaar dat de initiatiefnemers ervoor zorgen dat er een koppeling wordt gemaakt met Venture lab. Voor een succesvol Venture Lab is de relatie met het onderwijs van groot belang, om talentvolle studenten te scouten en te begeleiden.
Venlo GreenPark
Beschrijving
Venlo Greenpark is een initiatief dat zich richt op de realisatie van een inspirerende werkomgeving in een parkachtige setting. Doel is een kennisintensief business park te ontwikkelen waar bedrijven in de agri- en food business samen met kennisinstellingen tot allerlei vernieuwingen komen. Dit levert een ruimtelijk netwerk op dat innovatieve prestaties stimuleert en het werken aangenaam maakt. Op de website wordt gesproken van fresh discoveries op basis van drie pijlers: Experiment, Experience en Expertise6.
Experiment
Om tot innovatie te komen moeten ideeën en concepten middels experimenten getest worden. Venlo Greenpark zal nadrukkelijk de plek worden waar dit plaatsvindt.
Experience
Venlo GreenPark ligt in een gebied met een enorm consumenten-potentieel. Deze ligging dicht bij de markt maakt het mogelijk om consumentenervaringen als input te gebruiken voor nieuwe ideeën, verbeteringen en andere denkrichtingen.
Expertise
Op Venlo GreenPark zal een bundeling van kennis en expertise plaats vinden. Dit trekt organisaties en instellingen aan. Deze organisaties dragen zelf ook hun eigen expertise aan.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Venlo Greenpark is vooral een business park en is in die zin onderscheidend ten opzichte van het concept Venture Lab. Het is voor te stellen als een centrale plek voor het aanjagen van kenniseconomie, specifiek gericht op agrofood en logistiek, waarbij een omgeving wordt gecreëerd waarbinnen ontmoetingen plaatsvinden en kennis- en expertise wordt ontwikkeld. Dit alles vormt een belangrijke basis voor het opstarten van een Venture Lab. Het initiatief bevat geen concrete programma’s gericht op coaching van startende ondernemers, venture capital, toegang tot netwerken of facilitaire ondersteuning. Wel heeft het als doel dat er op het business park innovatie plaats vindt, door aanwezigheid van netwerken en facilitaire ondersteuning te bieden. Venlo Greenpark kan wel fungeren als belangrijk onderdeel van het dienstensysteem.
Villa Flora
Beschrijving
Op Venlo Greenpark wordt Villa Flora gebouwd. Villa Flora is een glazen kantoorgebouw dat op basis van c2c principes gebouwd zal worden. Daarmee zal het één van de duurzaamste kantoorgebouwen ter wereld zijn. Het gebouw zal zodanig ingericht worden dat partijen op het gebied van agribusiness makkelijk met elkaar in contact kunnen komen. Het kantoor richt zich specifiek op het aantrekken van innovatieve bedrijven7.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Villa Flora is een kantoorgebouw dat in de toekomst dusdanige faciliteiten bevat zodat bedrijven op het gebied van agribusiness innovaties kunnen bewerkstelligen. Villa Flora bevat geen programma’s op het gebied van coaching, venture capital en toegang tot netwerken. Villa Flora lijkt een geschikte plek voor een Venture Lab, of voor vestiging van nieuwe bedrijvigheid met een dienstenkarakter, voortkomend uit het Venture Lab.
Innovatoren
Beschrijving
Een andere pijler van Greenpark Venlo is de Innovatoren. Het doel is dat hier voortdurend kennisuitwisseling plaatsvindt tussen kenniswerkers, organisaties en consumenten. Na de Floriade zal het plaats bieden aan vestigingen van universiteiten, R&D-bedrijven, new product development, vestigingen van multinationals, veredelaars, start-ups en incubators, lifestyle & concept-ontwikkelaars, denktanks, adviesraden en logistieke dienstverleners. Er zullen dan online en offline productpresentaties, netwerkbijeenkomsten, business reviews, seminars en brainstormsessies plaatsvinden. Volgens de brochure zijn de voordelen van het complex.8
Gelegen in één van de meest toonaangevend AgroFood & Nutrition regio’s in Europa Poortgebouw van de Floriade 2012: wereldwijde belangstelling
Inspiratie- en ontmoetingscentrum voor Fresh & Food Goede netwerkmogelijkheden met succesvolle ondernemers
7
http://www.villaflora.nl/venlo+greenpark Locatie met allure
Modern en flexibel kantorenconcept Zeer energiezuinig
Goede bereikbaarheid Ruime parkeergelegenheid
De Innovatoren zal o.a. plaats bieden aan het Greenport Innovation Centre.
Vergelijking met het concept Venture Lab
De Innovatoren is vooral gericht op het bieden van faciliteiten, zoals kantoorlocatie voor de nieuw op te zetten business. Tevens is het een plek waar de initiatiefnemer het netwerk ontmoet. De Innovatoren heeft geen concreet innovatieprogramma.
Development Company Greenport Venlo
Beschrijving
De Development Company Greenport Venlo (DCGV) is de belangrijkste gebiedsontwikkelaar binnen Greenport Venlo. Eind 2009 is DCGV opgericht door haar aandeelhouders, de gemeenten Horst aan de Maas, Peel en Maas en Venlo en de provincie Limburg. DCGV verzorgt de regiefunctie van de integrale gebiedsontwikkeling. In het Klavertje-4 gebied worden nieuwe, landschappelijk ingepaste werklandschappen (bedrijventerreinen) ontwikkeld voor met name (internationale) bedrijven in de agro-logistieke sector waarbij duurzaamheid en innovatie leidende principes zijn. DCGV (her)ontwikkelt, realiseert, beheert en geeft (werk)landschappen uit. Daarbij is DCGV ook verantwoordelijk voor park- en facilitymanagement, het participeren in vastgoed en het aanleggen van gebiedsbrede (nuts)voorzieningen. DCGV wil een forse impuls geven aan het duurzame vestigingsmilieu voor bedrijven, bedrijvigheid versterken, werkgelegenheid vergroten en waarde toevoeging realiseren in de gehele agro- en de logistieke keten. Daarmee wordt dit gebied de komende jaren verder ontwikkeld tot een concurrerend, innovatief en duurzaam vestigingsklimaat in Greenport Venlo.
DCGV is in gesprek met verschillende individuele ondernemers die zich wellicht willen vestigen in het projectgebied. Een belangrijk vraagstuk hierbij is de wijze waarop men om gaat met de onderscheidende waarden van de projectlocatie: hoe kunnen we de gebouwen, de productieprocessen en de producten op een duurzame wijze ontwikkelen, ook op het niveau van de keten. Duidelijk is dat kennis nodig is om die innovatieve duurzame concepten te ontwikkelen op de onderwerpen energie, duurzaamheid, water, klimaat, ICT en Tracking and Tracing. Rond het thema energie is het gelukt om diverse ondernemers samen te brengen. Daarnaast is DCGV bezig om een b2b netwerk op te zetten, met een ontmoetingsplek, waar lezingen worden gehouden. Ook vindt een gespreksronde plaats met investeerders, zoals de institutionele vermogensbeheerders, om ze te verleiden mee te investeren in Klavertje-4.
Vergelijking met Venture Lab
De DCGV is geen Venture Lab. Wel is men actief met onderdelen van het concept, zoals met netwerkontwikkeling, vooral gericht op b2b, en met het verkennen van potentiële investeerders in de duurzame ruimtelijke ontwikkeling binnen het projectgebied. Men spreekt uit behoefte te hebben aan inhoudelijke expertkennis, waarmee intelligentie toegevoegd kan worden aan de uitdagingen van de DCGV en de initiatieven van de ondernemers in de regio. Ook bestaat de behoefte om ideeën om te zetten in businessplannen.
Het Innovation Centre richt zich specifiek op het MKB. In de Nota Vizier op Vernieuwing9 staat dat door een
selectief, op duurzame economische groei toegesneden open innovatieprogramma substantiële versterking en vernieuwing van de MKB-bedrijvigheid (productiestructuur), een toename en kwaliteitsverbetering van de werkgelegenheid en verhoging van het regionaal inkomen mogelijk wordt gemaakt. Om innovaties te realiseren moet er een klein, flexibel en daadkrachtig makel- en schakelpunt opgericht worden, dat dicht bij de ondernemer staat en tegelijkertijd toegang heeft tot relevante netwerken, kennis, technologie en financieringsbronnen.10 Hieronder is het Innovation Centre gepositioneerd:
Figuur 2: Positionering Innovatie Centrum
Het Innovation Centre Greenport Venlo zal worden samengesteld uit enkele bouwstenen, die samen het Innovatiekader vormen:
– Duurzaamheid als leidend principe;
– Versterken en vergroten van de toegevoegde waarde via een strategische aanpak van waardecreatie; – Van product/productieketens naar twee kernsectoren (Triple F= Fresh, Food and Flowers en
Agrologistiek);
– Vijf inhoudelijke themalijnen; Energie/ Verwaarden Groene grondstoffen / Gezond, lekker en betrouwbaar/ Leren en innoveren / Concepting en Marketing
– Relaties met andere regio’s.
9 zie Stichting Greenport Venlo (2010) Vizier op Vernieuwing, Op weg naar een topinnovatiecentrum voor Noord- en Midden Limburg, Venlo
Figuur 3: Innovatiekader
De verschillende bouwstenen kennen elk hun eigen innovaties11, de inhoudelijke (energie, verwaarding van
groene grondstoffen en gezonde voeding) lijnen hebben de potentie om nieuwe business ideeën op te leveren. Voor de functionaliteiten van het Venture Lab zijn de themalijnen ‘Leren en innoveren’ en ‘Concepting & Marketing’ relevant. Die zijn gericht op het versterken van competenties die innovaties ondersteunen en intensivering van kennistransfer voor ondernemers en medewerkers in Greenport Venlo. Concreet bevat de themalijn ‘Leren en innoveren’ de volgende doelen:
– Aantrekken en binden van hoger opgeleiden aan de regio en de bedrijven in de regio; – Verhogen van het opleidingsniveau van de medewerkers van bedrijven;
– Verbeteren van de beschikbaarheid van kennis en verhogen van de kennisoverdracht voor en door ondernemers (netwerken)
Voor realisatie wordt ingezet op het realiseren van een kennistransferpunt/ bedrijfsschool als een praktische schakel tussen kennisinstellingen en bedrijven (zie Greenbrains).
De doelstelling van de themalijn ‘Concepting en Marketing’ is het genereren van een sterkere marktpositie en duurzaam toegevoegde waarde voor ondernemers door:
1. Hen te helpen bij het bepalen of door ontwikkelen van hun waarde- en groeistrategie, hen te ondersteunen bij het ontwikkelen en vermarkten van nieuwe concepten;
2. Hen de juiste expertise aan te reiken op het gebied van innovatie, concepting & marketing 3. Hen te helpen de juiste competenties te ontwikkelen om succesvolle ondernemers te zijn.
De werkstructuur van het Innovation Centre ziet er als volgt uit
11
zie Stichting Greenport Venlo (2010) Vizier op Vernieuwing, Op weg naar een topinnovatiecentrum voor Noord- en Midden Limburg, VenloFiguur 4: Werkstructuur Innovation Centre
De planning is dat op 1 januari 2012 het Innovation Centre operationeel is. Insteek is dat vanuit een 'lean en mean'-organisatie innovatie ondersteuning (van idee naar business case) plaatsvindt en dat financiële faciliteiten geboden worden voor het op de markt zetten van innovaties. Voor dit laatste kan sprake zijn van een revolving fund. Omdat het nadrukkelijk de bedoeling is dat het Innovation Centre tal van versnipperde innovatiefaciliteiten en bijbehorende financiering vervangt, is het de bedoeling dat in beginsel bestaande middelen efficiënter worden ingezet. Afhankelijk van de innovatiebehoefte kan ook gezocht worden naar aanvullende financiering.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Het Innovation Centre bevat veel overeenkomsten met het concept Venture Lab. Het Innovation Centre concentreert zich, net als Venture Lab, op koppeling van netwerken en financieringsbronnen. Het Innovation Centre fungeert als procesmatige omgeving voor innovaties en zal een belangrijk onderdeel zijn van het dienstensysteem. Het verschil met een Venture lab is dat het Innovation Centre zich vooral richt op MKB en niet op startende ondernemers, terwijl een Venture Lab ook duidelijk studenten als doelgroep heeft. Op dit moment is het Innovation Centre nog in oprichting. Men heeft nog geen uitgewerkte hulpstructuur van experts en coaches die initiatiefnemers verder helpt. Ook is de koppeling met netwerkontwikkeling nog niet gemaakt. De financiële instrumenten zijn vooral bedoeld voor projectontwikkeling en betreffen nog geen instrumenten waarmee wordt geïnvesteerd in nieuwe bedrijven.
Fresh Idea Centre
Beschrijving
In het Atrium van de Innovatoren zal Fresh Idea Centre (FIC) gevestigd worden. Op de website staat dat het FIC een plek wordt waar ondernemers uit de Fresh & Food sector nieuwe ideeën kunnen ontwikkelen, doordat het fungeert als informele ontmoetingsplek12. De functionaliteiten zien er als volgt uit:
– Marktplein voor ontmoeting en inspiratie op het gebied van Fresh & Food – Tentoonstellingen en demonstraties
– Productpresentaties – Evenementen
– Zalen en workshopruimtes
– Aantrekkelijke lunch- en dinergelegenheid
Vergelijking met het concept Venture Lab
Het FIC is vooral in het leven geroepen om randvoorwaarden en inspiratie te bieden die het mogelijk maken om te innoveren. Het is te zien als invulling van het Innovation Centre, als een toekomst onderdeel van het Innovation Centre, vooral vanuit het pijler Triple F. Het bevat geen concreet programma gericht op Venture Capital of individuele coaching. Daarmee is het een duidelijk onderscheidend concept, gericht op het creëren van een omgeving voor innovatie.
C2C Expolab
Beschrijving
Het C2C Expolab is een kennis- en documentatiecentrum waar mensen producten en toepassingen, die volgens het C2C principe zijn vervaardigd, kunnen ervaren13. De stichting C2C Expolab ontwikkelt daarnaast een
kennis-en onderwijsinfrastructuur op C2C-gebied, waarin de C2C-leerstoel aan de Universiteit Twkennis-ente ckennis-entraal staat. Ook zoekt C2C Expolab samenwerking met gemeentelijke, regionale en provinciale overheden, ministeries, projectontwikkelaars, architectenbureaus, particuliere opdrachtgevers, bedrijven die zich richten op C2C-ontwikkelingen, onderwijs- en kennisinstellingen14.
De missie is als volgt omschreven; De Stichting C2C Expolab wil de beste zijn in het adviseren en begeleiden van bedrijven en instellingen bij het toepassen van het C2C in een geïntegreerde, gebouwde omgeving en bij innovatie in discrete productieprocessen. Zo wil de stichting een bijdrage leveren aan een duurzame regionale ontwikkeling.
Vergelijking met het concept Venture Lab
C2C Expolab richt zich vooral op het bieden van kennis en expertise op het gebied van C2C aan bestaande bedrijven, in plaats van aan studenten die een bedrijf willen beginnen. Ze creëert voor hen een omgeving om C2C vernieuwingen toe te passen. Wel is de stichting bezig met een onderwijsprogramma, maar het richt zich nadrukkelijk niet op het aanbieden van Venture Capital en facilitaire ondersteuning.
Greenbrains / Greengrids
Beschrijving
Kennis samenbrengen en beschikbaar maken voor het bedrijfsleven en andere partijen, dat is het uitgangspunt van de door de gemeente Venlo in samenwerking met diverse onderwijsinstellingen en kennisinstituten opgezette kennisinfrastructuur. Dat transferpunt, genaamd ‘Greenbrains’, is dé plek waar iemand met een kennisvraag terecht kan en snel wordt geholpen15. Ook is er een Greenschool opgericht waar medewerkers van
Agrofood bedrijven zich kunnen laten bijscholen. En er is sinds dit jaar een Kigo-project dat zich richt op h et inrichten van ‘Greengrids’ voor jaarlijks zestal regionale initiatieven (leeractiviteiten). Greengrids zijn zelfdenkende ontwikkel- en uitvoeringsnetwerken, die de ondernemers, medewerkers, studenten, leerlingen begeleiden bij de uitvoering van regionale initiatieven. De regionale initiatieven hebben een herkenbare relatie met de innovatieve thema’s van Greenport Venlo en een koppeling met de regionale kennisagenda van EL&I en de provincie Limburg. Binnen de tijdsplanning van het project gaat het om in het totaal 12 initiatieven.
Vergelijking met het concept Venture Lab
13
http://www.c2cexpolab.eu/14
Idem voetnoot 8Greenbrains en Greengrids zijn initiatieven die zich richten op het faciliteren van kennis of het beantwoorden van een kennisvraag of leeractiviteit. Het richt zich niet op het commercialiseren van een onderneming, het aanbieden van Venture Capital of facilitaire voorzieningen. Greenschool richt zich enkel op het bijscholen van medewerkers. Greenbrains zou een netwerk van experts en coaches kunnen mobiliseren voor Venture Lab.
Greenport Venture Lab Meijel (Gemeente Peel & Maas)
Beschrijving
In november 2011 heeft de gemeente Peel en Maas het Greenport Venture Lab Meijel geopend. Deze ontwikkeling past binnen de gemeentelijke ambities die onder meer zijn verwoord in een innovatieagenda. In het gemeentelijke coalitieakkoord staat beschreven dat men streeft naar een versteviging van de gedifferentieerde, innovatieve, economische structuur. In de uitvoering is de startende ondernemer één van de doelgroepen. In het rapport ‘Beleef de innovatie in Meijel’ en het ‘projectplan Greenport Venture Lab Meijel’ worden verschillende toepassingen en scenario’s beschreven. Zo wordt aan startende ondernemers een gratis werkplaats voor een jaar geboden, ingebed in een netwerkprogramma in samenwerking met kennisinstellingen. De gemeente ziet hierin een sterke rol voor ICGV en andere aan Greenport verbonden kennisinstellingen. Zelf zegt de gemeente ‘Daar waar ICGV de programmatische, financiële en facilitaire ondersteuning biedt, is het voormalige gemeentehuis van Meijel de fysieke satelliet, waar innovatieve starters een plek vinden’. Het Venture Lab biedt plaats aan minimaal 10 startende ondernemers. Op dit moment (december 2011) zijn al 5 plaatsen ingevuld en zijn er gesprekken met meerdere kandidaten. Het netwerkprogramma is in opbouw.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Het Venture Lab Meijel kent een volledige overlap qua aanpak en kan hierdoor een uitstekende aanvulling vormen op het concept Venture Lab. Er is sprake van een lokaal initiatief dat kan worden verbonden met of kan worden gezien als een satelliet van een initiatief op hoger schaalniveau. Beide initiatieven kunnen profiteren of samenwerken in bijvoorbeeld de netwerkopbouw en promotie. Beiden dragen bij aan het versterken van de Greenportstructuur. Daarnaast bestaat de optie om beide Venture Labs te onderscheiden op basis van de doelgroep (geografisch en/of sectoraal onderscheid) of product (andere programma-invulling).
Overige initiatieven in Limburg
Maastricht Centre of Entrepreneurship
Het Maastricht Centre for Entrepreneurship biedt studenten van de hele universiteit (dus alle studierichtingen) de mogelijkheid om een bedrijf te starten en die te laten groeien16. Het is een autonoom instituut binnen de
universiteit, waar docenten van de Department Strategy & Organisation of the Maastricht University School of Business & Economics betrokken zijn. Het Centre heeft de ambitie om binnen 10 jaar een internationaal hoogwaardig instituut te zijn dat sterke relaties heeft met investeerders.
Concrete doelen zijn:
Een dynamische inspiratiebron zijn voor studenten en alumni en hen helpen hun ondernemingsspirit te ontwikkelen.
Een partner zijn voor ondernemers, investeerders en universiteiten
Een inspirerende ontmoetingsplaats bieden voor ondernemende studenten, academici, en investeerders die kennis uitwisselen.
Toepassen van kennis over starten en groeien van bedrijven in de praktijk
Bieden van een platform voor ondernemingen die een wereldwijde impact hebben.
Hieronder een voorbeeld van een programma:
Figuur 5: Programma Maastricht Centre of Entrepreneurship
In feite kan Maastricht Centre of Entrepeneurship gezien worden als een Venture Lab. Alle elementen van een Venture Lab zijn in het Centre aanwezig. Ten eerste worden studenten gecoacht hoe zij een onderneming kunnen starten, daarnaast wordt er informatie verleend over Venture Capital, zijn er relaties met investeerders (Venture Capitalists) en krijgen studenten toegang tot relevante netwerken en facilitaire ondersteuning.
Chemelot Campus
De Provincie Limburg, DSM Nederland B.V. en Universiteit Maastricht/Maastricht UMC+ ontwikkelen samen de Chemelot Campus17. De campus fungeert als Euregionale vestigingsplaats voor bedrijven en onderwijs- en
onderzoeksorganisaties op het gebied van nieuwe materialen. Daarbij kan gedacht worden aan ontwikkeling van technologisch geavanceerde grondstoffen voor bijvoorbeeld automobielindustrie. Maar ook ontwikkelingen op het gebied van biobased materials, duurzame energie en Life Science vinden plaats op de campus. De ontwikkeling van de campus is nog in volle gang. Het is de bedoeling dat het nog meer een locatie wordt waar ondernemers en toponderzoekers graag willen werken en waar studenten hun eerste praktijk ervaring op doen. Het groeit daarmee door tot een verzameling van bedrijvigheid, waar start-ups, midden- en kleinbedrijf, grootbedrijf en kennisinstellingen hun ontwikkeling kunnen versnellen door met elkaar samen te werken. Het centrale concept daarbij is ‘open innovatie’. Dat wil zeggen dat studenten, onderzoekers en ondernemers samen een community vormen waarin gemakkelijk uitwisseling en valorisatie van kennis plaats vindt. Sinds 2005 hebben zich al 32 nieuwe bedrijven op de campus gevestigd, goed voor honderden nieuwe banen. Deze nieuwe bedrijven maken gebruik van de kennis en kunde die op de campus aanwezig is, bijvoorbeeld bij DSM en SABIC. Door hun aanwezigheid op de campus slagen jonge ondernemers erin om hun ideeën snel te verwezenlijken en hun bedrijf tot een succes te maken. Op dit moment werken er op Chemelot ongeveer 6500 mensen (ca. 4500 in dienst van DSM, ca. 2000 in dienst van SABIC en andere bedrijven), waarvan er 1000 actief zijn op de Campus. De Chemelot campus (ook wel community genoemd) voorziet in een scala aan faciliteiten en diensten ten behoeve van bedrijven die op de locatie gevestigd zijn. Veruit de meeste van deze services zijn optioneel, zoals IT-services of housing facilities.
Chemelot campus bevat elementen van een Venture Lab. Doordat het zich richt op het aantrekken van innovatieve ondernemers, onderzoekers en studenten ontstaat er een netwerk. Ook is er sprake van facilitaire ondersteuning. Studenten worden expliciet genoemd, maar onduidelijk is of er ook een programma aanwezig is dat studenten helpt om een bedrijf op te zetten, of toegang biedt tot Venture Capital.
Living Labs / Food & Fresh Lab
Beschrijving
Op het toekomstige Food Technology Park Brainport in Helmond is het de bedoeling dat er living labs worden gevestigd18. Deze worden omschreven als ontwikkelcentra waar bedrijven kennis kunnen nemen van nieuwe
technologieën, testjes kunnen doen en een ontwikkelopdracht kunnen neerleggen. De ontwikkelcentra houden zich niet met theoretisch onderzoek bezig, maar zijn volledig op de praktijk gericht. Ze moeten namelijk door ondernemers getrokken worden en zullen winstgevend moeten worden. Daarnaast wordt het Food & Fresh Lab ontwikkeld. Dit is een kleinschalig voedingsmiddelenbedrijf waarin alle functies worden uitgevoerd door leerlingen. Ze leren er daadwerkelijk producten maken, aan een echte fabriekslijn met de nieuwste technologische apparatuur. Dat geeft leerlingen later niet alleen betere kansen op de arbeidsmarkt, maar helpt ook de verspreiding van nieuwe technologie in het bedrijfsleven te stimuleren. Het concept is toegespitst op het leren werken in een echte fabriek, zij het dat deze niet op volle toeren kan draaien aangezien dan het leereffect verloren gaat. Studenten moeten het proces vanaf begin tot einde uitgesplitst krijgen, ofwel vanaf het bedenken van concept, ontwerp, test, productie, verpakken tot en met het vermarkten van het product. De machines worden geleverd door bedrijven uit de regio. Niet alleen de betrokkenheid van de sector wordt daarmee uitgedrukt maar het merendeel van de bedrijven werkt met deze machines, waardoor de aansluiting tussen leren en werken nog beter is. Andere initiatieven op Food Technology Park Brainport zijn: Food & Design Centre, Incubator Centre, Centre for Sensoring & Food Safety, Innovative Green Centre, Food Experience Centre, Thermo- en Mycorrhiza laboratorium.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Het Living Lab concept richt zich op bestaande bedrijven en niet op studenten die een bedrijf willen beginnen. Het is gericht op onderzoek en innovatie. Het Food & Fresh Lab richt zich op het ‘real-life’ opleiden van studenten en niet op studenten die een bedrijf willen starten. Ander initiatief wat in de buurt komt van het concept Venture Lab is Incubator Centre, alleen gaat het hier vooral om het bieden van faciliteiten als huisvestiging en niet op studenten die een bedrijf willen starten.
Kennisintensieve starters
Kickstart is een initiatief van Rabobank, Liof, Provincie Limburg en Regio Venlo om kennisintensieve startende ondernemers te interesseren om zich in de regio Venlo te vestigen. Het initiatief is in 2011 van start gegaan en er is een medewerker aangesteld die opzoek moet gaan naar die ondernemers. Ook is er een website (www.kickstartvenlo.nl) gemaakt, die moet helpen om de bekendheid van Kickstart, en daarmee de mogelijkheden van de regio Venlo, te vergroten en de nieuwsgierigheid van potentiële starters te prikkelen. Naast het doel om startend kennisintensief ondernemerschap in de sectoren fresh, food & flowers, logistiek hightech industrie en hoogwaardige zakelijke dienstverlening naar de regio Venlo te halen, wil Kickstart de startende ondernemers waar mogelijk helpen en ondersteunen met de volgende diensten:
- Financiering: Kickstart is bereid om in starters te investeren door risicodragend kapitaal te verschaffen. Financiering kan bijvoorbeeld in de vorm van aandelen, een achtergestelde lening of convertibles.
- Advies over businessplan en hulp bij het schrijven ervan.
- Subsidies: bemiddelen in het verkrijgen van innovatiesubsidies, mkb-regelingen, borgstellingskredieten.
- Huisvesting: hulp in het zoeken van geschikte bedrijfshuisvesting, met aandacht voor de omgeving en de aanwezigheid van eventuele andere bedrijvigheid.
- Netwerken: zicht op netwerken en helpen bij aansluiting vinden.
Vergelijking met het concept Venture Lab
Kickstart is vooral gericht op het ontzorgen van onervaren initiatiefnemers, die onbekend zijn in de regio Venlo. Verder is het vooral gericht op initiatiefnemers die al een businessplan hebben. De verschillende elementen van een Venture Lab worden wel benoemd, maar er is meer sprake van begeleiding op vrijwillige basis dan van een samenhangend programma voor ‘high potential’ initiatiefnemers. Binnen Venture Lab worden mensen met ideeën en nieuwe productmarktcombinaties in sterke mate begeleid tot het opstarten van een bedrijf. Bij een Venture Lab staat training en coaching door experts centraal en wordt een omgeving en een netwerk rond het Venture Lab gecreëerd waardoor initiatiefnemers worden geholpen en ingebed raken in de sociaal-economische structuur van de regio.
4. De toegevoegde waarde van Venture Lab Greenport
Venlo
In dit hoofdstuk vindt de analyse plaats van de hierboven beschreven initiatieven vanuit de vier elementen van het concept van Venture Lab.
1. Omgeving: kantoor, organisatorische ondersteuning 2. Sociaal netwerk
3. Coaching: van idee naar strategie 4. Financieel
Wanneer we alle initiatieven bekijken kunnen we concluderen dat in Greenport Venlo veel initiatieven zijn gericht op het faciliteren van fysieke omgevingen (hardware) waar innovaties kunnen plaatsvinden. Voorbeelden hiervan zijn Venlo Greenpark, Villa Flora, Innovatoren en Fresh Idea Centre. Allen zijn gericht op het bieden van een inspirerende omgeving, op ontmoeting en uitwisseling tussen mensen, betrokkenen bij Greenport Venlo en daarbuiten, op het accommoderen van diverse bijeenkomsten en op het demonstreren van ontwikkelingen en initiatieven. Het lijkt logisch dat het Venture Lab wordt gevestigd in het hart van Greenport Venlo, op het GreenPark. Daarbinnen zijn twee plekken die geschikt zijn, zowel Villa Flora als de Innovatoren. Vanwege de vestiging van het Innovation Centre en Food Experience Centre in de Innovatoren lijkt de laatste de meest geschikte vestigingsplek van het Venture Lab. De vraag is wel of dit ook voor de nieuw op te zetten bedrijven een goede plek is.
Figuur 6: Bestaande initiatieven gescoord op onderdelen van Venture Lab. Groen geeft aan dat het initiatief volledig gericht is op het onderdeel van Venture Lab en oranje geeft aan dat er aandacht voor is.
Verder zien we veel initiatieven gericht op netwerkontwikkeling. Dit vindt plaats vanuit de Stichting Greenport Venlo met het initiatief van netwerkontwikkeling en I-days, met de focus op bedrijven, zonder daarbij de breedte van de 5O’s uit het oog te verliezen. Ontsluiting van het netwerk is nog geen feit en ook is het netwerk nog lang niet compleet. Met name de betrokkenheid van Duitse bedrijven is nog sterk in ontwikkeling. Verder is een deelnemersmodel in ontwikkeling. Het Venture Lab concept kan een belangrijk element zijn in de producten en diensten die aan de deelnemers kunnen worden aangeboden. Het initiatief I-days is gericht op het bieden van inspiratie voor business development. Experts in business development houden inspirerende inleidingen en studenten krijgen met I-battle de kans om innovatieve ideeën te presenteren. I-days heeft in zijn opzet een belangrijke waarde om het ondernemerschap en business development te stimuleren. Het is echter nog een pril initiatief en nog te weinig gekoppeld aan het Innovation Centre. Ook is de hulpstructuur voor initiatieven nog nauwelijks ontwikkeld. Ook DCGV is bezig om een b2b netwerk op te zetten, gericht op bedrijven die zich mogelijk willen vestigen op de projectlocatie. Daarnaast is het Greenport Innovation Centre bezig met het versterken van het bedrijvennetwerk, met name gericht op MKB-ers. Het bereiken van deze groep is van
belang, omdat deze bedrijven ondersteuning nodig hebben om innovatieve ideeën om te zetten in nieuwe business. Naast het netwerk van bedrijven wordt ook de samenwerking tussen kennis- en onderwijsinstellingen versterkt, leidend tot de initiatieven van Greenport Campus en Greenbrains, waarmee de uitwisseling met en de betrokkenheid van scholieren en studenten wordt versterkt en nieuwe ideeën en initiatieven kunnen worden ondersteund. De initiatieven voor netwerkontwikkeling zijn heel belangrijk voor een goed functionerende Venture Lab. Ook Kickstart Venlo maakt gebruik van bestaande netwerken. Afstemming tussen de initiatieven en netwerk- en procesmanagement is een aandachtspunt.
Op het gebied van coaching en begeleiding van ideeën naar het starten van een onderneming door experts zijn nog weinig initiatieven. Kickstart geeft adviezen. In Venture Lab gaat het om intensieve begeleidingstrajecten. In de opzet van het Innovation Centre wordt het onderwerp benoemd, in de procesaanpak voor projectontwikkeling, maar nog nauwelijks geoperationaliseerd. De aanpak is vooral ondersteunend en gericht op het aanvragen, opzetten en uitvoeren van projecten en veel minder op het opzetten van bedrijven en uitwerken van nieuwe ideeën. Daarnaast ontbreekt een overzicht van benodigde expertises en een netwerk van coaches, experts en adviseurs.
Ook op het vierde element financieel instrumentarium bestaat nog weinig visie en zijn er nauwelijks initiatieven. Binnen Kickstart wordt gekeken naar bestaande subsidies en worden vanuit de partners van het initiatief (Rabobank en Liof) enkele investeringsregelingen in het vooruitzicht gesteld. In de opzet van het Innovation Centre is sprake van een regiofonds en wordt het instrument revolving funds genoemd. Beide zijn nog in ontwikkeling en over ondersteuning van het ontstaan van nieuwe business, bijvoorbeeld door particuliere investeerders, heeft nog geen nadere uitwerking plaats gevonden. DCGV is van plan om in het najaar van 2011 een gespreksronde te houden met potentiele investeerders. Voor het opzetten van een Venture Lab is het van belang dat een netwerk van potentiele investeerders wordt opgezet en dat procesactiviteiten worden georganiseerd waarbij ideeën en investeerders worden samengebracht.
Tenslotte zien we initiatieven die gericht zijn op het bieden van (onderdelen van) een programma. We zien deze vooral terug bij initiatieven die specifieke onderwerpen betreffen, zoals Living Lab, Chemelot Campus en C2C-lab. De inhoudelijke doelen van de DCGV zijn interessant genoeg om een programma op te zetten dat mogelijk kan leiden tot ondernemingen. Deze programma’s hebben de potentie om voor Greenport Venlo interessante start-ups op te leveren. Voor de hand ligt om vanuit het op te zetten Venture Lab specifieke ondersteuning te bieden. Daarnaast hebben de initiatieven van Venture Lab Peel en Maas en Maastricht Centre of Entepreneurship alle elementen in zich. Venture Lab Peel en Maas is nog een concept en kan in de ontwikkeling worden meegenomen als een satelliet binnen Venture Lab Greenport Venlo. Het initiatief in Maastricht is een interessante casus om nader te bestuderen en om uitwisseling mee op te starten. UM, provincie of LIOF kan daarbij een belangrijke rol spelen.
Uit de gesprekken die we hebben gehad met de directeuren van de werkorganisaties van Greenport Venlo, met enkele onderwijsorganisaties en met enkele projectleiders en uit de analyse van de initiatieven denken wij dat het concept Venture Lab van toegevoegde waarde kan zijn voor de regio, omdat het een ontbrekende en verbindende schakel kan zijn in en tussen de initiatieven die in de regio bestaan en om startende ondernemers of studenten op weg te helpen en deze bij elkaar te brengen om een innovatie te commercialiseren, de begeleiding ervan te organiseren en faciliteren en heel gericht programma’s op te zetten om deze initiatieven te laten uitgroeien tot nieuwe bedrijven.
Verder zien we dat bestaande initiatieven zich wel richten op het creëren van omgevingen die het mogelijk maken om tot innovaties te komen. De focus op ontwikkeling van services en daarmee een dienstensysteem in de Agrofood en logistieke sector en het uitwerking van het concept Community of Practices zien we beperkt terug komen in de initiatieven. Deze concepten zouden centraal moeten staat in het toekomstige Venture Lab.
Gezien de afwezigheid van een universiteit in de regio lijkt het logisch om de focus te richten op bestaande MKB-ers en het regionale arbeidspotentieel. Daarnaast kan er ook gefocust worden op het benutten van studenten van het regionale MBO en HBO en regionale studenten aan universiteiten. Verder zal de relatie met Universiteit Maastricht, Wageningen UR en anderen moeten worden versterkt bij de ontwikkeling van het Venture Lab, om te komen tot innovatieve producten en diensten en te zorgen voor een passende begeleiding van ondernemers.
Belangrijk is dat een toekomstige Venture Lab ingebed wordt in de hele innovatiestructuur van de regio. Dat betekent dat er nauwe afstemming met andere initiatieven plaats moet vinden. Gedachte hierbij is dat Venture Lab Greenport Venlo gebruik kan maken van bestaande initiatieven. Dit is belangrijk om diensten te ontwikkelen, toegang te krijgen tot kennisontwikkeling en financiële ondersteuning.
5.
Venture Lab Twente
In de notitie Venture Lab: Motor voor regionale innovaties (2010) gaven Fontein & Kranendonk al aan dat Venture Lab Twente (VLT) een succesvol voorbeeld is van een Venture Lab. Om hiervan te leren heeft een delegatie van Greenport Venlo op 21 november een bezoek gebracht aan Venture Lab Twente. Dat heeft diverse inzichten opgeleverd die bruikbaar zijn voor de ontwikkeling van het Venture Lab in Greenport Venlo. Deze lessen vallen uiteen in een aantal thema’s:
Programma
De focus van VLT ligt op de ontwikkeling van ondernemersvaardigheden. Deelnemers worden door echte professionals begeleid, waarbij het de bedoeling is dat de deelnemers zelf werken aan business en verdienmodellen waarmee de onderneming kan doorgroeien tot een bedrijf met meer dan 10 fte. VLT gebruik daarvoor de slogan ‘High Tech, High Growth’. Daarbij wordt er gelet op alle facetten die belangrijk zijn in de ontwikkeling van het bedrijf, dus ook op onderwerpen als sociaal-economisch kapitaal en culturele kenmerken van bedrijfsontwikkeling.
In VLT bouwen ze voortdurend aan een netwerk van coaches, waarvan er nu al 40 verbonden zijn aan VLT. Die coaches geven les, maar verzorgen ook individuele begeleiding. Er zijn ook coaches die gespecialiseerd zijn op een onderdeel van de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld accountancy en marketing.
VLT werkt samen met onder meer de universiteit Twente om het programma (dat 48 weken duurt) vorm te geven. Voor Greenport Venlo is het aan te bevelen om module-ontwikkeling eveneens in interactie met anderen op te pakken. Bijvoorbeeld met de universiteit van Maastricht, die een focus heeft op innovatie management en Life Science. Daarnaast is betrokkenheid van de Wageningen Universiteit gewenst, i.v.m. de focus op agro business en logistiek management). Samenwerking met de technische universiteiten Eindhoven en Twente kunnen ook kansrijk zijn omdat in Eindhoven de focus ligt op techniek en design en in Twente C2C een belangrijk onderwerp is. Ook is het aan te bevelen om relaties te zoeken met hogescholen en Duitse business schools. Dit laatste kan ervoor zorgen dat je ook Duitse deelnemers krijgt.
VLT werkt vanuit een zogenaamde 4s model. Dit model geeft aan van de behoeftes van ondernemers zijn die ook cruciaal zijn voor de ontwikkeling van de onderneming. VLT probeert ondernemers te steunen deze aspecten te ontwikkelen:
Scope: Van idee naar strategie. Dit houdt in dat deelnemers ondersteuning krijgen om strategie te ontwikkelen en een business plan te ontwikkelen
Scale: Financiële middelen: VLT kijkt hoe de ondernemer aan financiën kan komen door contacten te leggen met Venture Capitalisten (VLT heeft contact met 60 Venture Capitalist en er is een netwerk van ruim 300 business angels), return on investment leningen etc.
Social networkcontacts: Belangrijk is dat ondernemers contacten leggen met klanten, leveranciers, deskundigen, concurrenten etc. VLT verzorgt daarom veel netwerkbijeenkomsten. Voor Greenport Venlo is het belangrijk om voor een goede aansluiting op en inbedding met bestaande Greenport Venlo initiatieven te vinden (I-days, deelnemersmodel)
Skills: Dit gaat over faciliteiten, maar ook over bedrijfscultuur.
Vaak presteren ondernemingen slecht op bovenstaande punten. Zo hebben ondernemingen een te lage ambitie, zijn ze strategisch gedreven, hebben ze niet voldoende financiële middelen, richten ze zich teveel op een eenzijdig netwerk en bestaan ze uit een monofunctioneel team. VLT ziet erop toe dat bedrijven op deze punten juist sterk zijn.
Deelnemers aan het programma
Opvallend is dat deelnemers aan het VLT programma een gemiddelde leeftijd hebben van 46. Dit zijn ambitieuze ondernemers in het technische domein die een doorstart willen maken met hun bedrijf of juist met behulp van het programma hun bedrijf willen door ontwikkelen. Voor Greenport Venlo zou het wijs zijn om naast studenten ook zicht te hebben op deze groep. De kosten van het programma zijn in Twente overigens 30.000 euro per deelnemer per jaar. Maar door subsidie van regio, provincie, Economische Zaken en EU via het stimuleringsprogramma GO gebundelde investeringsprogramma is het bedrag per deelnemer maar 3000 euro per jaar. Het is wel de bedoeling dat VLT onafhankelijk wordt van subsidies.
Locatie
Opvallende conclusie van het bezoek is dat er weinig gebruik wordt gemaakt van kantoorruimtes die door Venture Lab Twente wordt aangeboden aan de ondernemers. Wel is ruimte nodig om lessen en ontmoetingen te faciliteren. Daarbij is een inspirerende omgeving van belang. Er worden namelijk veel creatieve lessen gegeven in de vorm van workshops. Daarnaast neemt het belang van internet en sociale media toe.
Betekenis voor regio
Venture Lab Twente maakt onderdeel uit van het regionale ontwikkelingsproces. Wel zien we dat VLT zich richt op veel thema’s, mits ze technisch zijn. Wellicht is focus in Greenport Venlo verstandig zodat het kan leiden tot een groter multipliereffect. Neemt niet weg, dat er in Twente door de ontwikkeling van een kennispark een ecosysteem is ontwikkeld, waardoor startende en buitenlandse ondernemers een ‘zachte landing’ krijgen. Het ecosysteem bestaat uit hulp bij netwerkontwikkeling, maar ook uit een aantrekkelijk vestigingsmilieu, zoals kennispark Twente dat biedt.
Opvallende constatering is verder dat investeren in deelname van mensen in Venture Lab uiteindelijk er ook voor zorgt dat meer mensen aan het werk komen. Het is veel effectiever dan huidige maatregelen en programma’s, bovendien leidt het tot versterking van de regionale ontwikkeling. Volgens berekeningen zorgt Venture Lab Twente voor een multiplier effect van 3,3 van de werkgelegenheid.
Er zijn ook nog nu kansen voor subsidies om Venture Lab Greenport Venlo in de steigers te helpen. Volgens de directeur van Venture Lab Twente kan gekeken worden naar middelen van het ministerie van EL&I en EU (Horizon 2020 en EFRO).
Om deelnemende organisaties en investeerders te verleiden om te participeren in Venture Lab Greenport Venlo is het belangrijk om voor die partijen de Return on Investment duidelijk te maken. In VLT hebben ze dat als volgt gegaan:
Universiteit: De universiteit Twente ziet VLT als studieobject, waar kennis over ondernemen wordt ontwikkeld, dat een stimulans geeft aan innovatie en waar studentenprojecten gekoppeld kunnen worden aan het programma.
Overheid: Voor de regionale overheid is het aantrekkelijk om deel te nemen omdat op deze wijze banen gecreëerd worden, regionale ontwikkeling plaats vindt en effectiever werkloosheid bestreden kan worden.
Investeerders: Financieel belang in potentiele succesvolle onderneming.
-Tenslotte is het goed om te melden dat Venture Lab Twente en Kennispark Twente werken aan marketing. Er zijn veel partijen bij betrokken, maar toch treden ze voortdurend als één organisatie naar buiten. Daarbij is Kennispark Twente wel kritisch met de aard van bedrijven op het kennispark, om zo de herkenbaarheid te houden.
6.
Contouren ontwerp Venture Lab Greenport Venlo
Op basis van het bovenstaande en aanvullende gesprekken met relevante stakeholders kunnen we de contouren voor een ontwerp van Venture Lab Greenport Venlo schetsen. Hieronder volgt een beschrijving van de gewenste doelen en resultaten van het Venture Lab Greenport Venlo. Ook positioneren we Venture Lab binnen de bestaande initiatieven, schetsen we de relevante actoren en mogelijke invulling van het programma. Een uitwerking van de businesscase organisatie, planning, financiering en communicatie (fase 3) vallen hier buiten.
Het Venture Lab moet een instrument zijn voor de Greenport Venlo werkorganisaties:
DCGV: nieuwe bedrijvigheid vanuit duurzame conceptontwikkeling en gezamenlijke initiatieven van (groepen van) bedrijven
Innovation Centre: nieuwe ondernemersinitiatieven, 5 start-ups per jaar
Stichting Greenport Venlo: creëren van een hulpstructuur en het ontwikkelen van nieuwe services voor het ontstaan van nieuwe bedrijvigheid.
Doel en doelgroepen
Het belangrijkste doel van het Venture Lab is het opzetten van een sociale, procesmatige, fysieke en virtuele omgeving voor een drietal doelgroepen:
1. (startende) MKB-ondernemers uit de regio. studenten en medewerkers van (regionale) onderzoeks- en onderwijsinstellingen die een idee willen commercialiseren in een onderneming die zich vervolgens door ontwikkelen in de regio Greenport Venlo.
2. Initiatiefnemers van buiten de regio die zich graag willen vestigen in Greenport Venlo. 3. Regionaal arbeidspotentieel
Daarnaast moet aandacht bestaan voor het realiseren ven een vruchtbare koppeling tussen studenten en regionale MKB’ers.
Domein
De onderwerpen waarop nieuwe business ontwikkeling zou moeten plaatsvinden, moeten aansluiten bij de inhoudelijke focus waarop de regionale ontwikkeling en de gebiedsontwikkeling in de regio is gestoeld en topsectoren:
Duurzame gebiedsontwikkeling: C2C, water, klimaat, energie, ICT Gezonde voeding
Biobased economy Tuinbouw en agrofood Logistiek
Ontwerpeisen
We kunnen verschillende output, outcome en impactresultaten benoemen, die een kader bieden voor het ontwerp van venture Lab Greenport Venlo;
Output
De volgende outputresultaten zijn te benoemen, ingedeeld aan de hand van de verschillende omgevingen die voor innovaties van belang zijn:
Sociale omgeving
- Programma ontwikkelen dat aansluit op bestaand netwerk 5 O’s
- In beeld brengen en van investeerders en Venture Capitalist ’s - Netwerk van coaches en experts m.b.t. opstarten van onderneming Procesmatige omgeving
- Programma dat inspiratie biedt voor startende ondernemers
- Platform biedt voor bestaande bedrijven die een innovatievraag hebben - (Onderwijs)programma dat zich richt op ondernemerschap, planning en andere
organisatorische zaken Fysieke omgeving
- Inspirerende ruimte: kantoor, ontmoetingsplekken Virtuele omgeving
- Goed werkend ICT netwerk - Social media benutten
Outcome
Eerste onderneming in 2012
X aantal innovaties in 2014 plaatsgevonden op het gebied van triple F en logistiek Het aan de lopende band starten van nieuwe ondernemingen
X aantal nieuwe bedrijven die zich vestigen in de regio Imagoversterking: Greenport Venlo als innovatieve regio
Impact
Venture Lab zou moeten dienen als kennisexporteur tot aan Moskou.
Venture lab moet zijn gericht op studenten van de regionale onderwijsinstellingen maar vooral ook op het regionale MKB. Daarnaast ondersteunend aan initiatiefnemers van buiten de regio.
Bijdragen versterking van profiel van Greenport Venlo: smart specialization rond gezonde voeding, tuinbouw, logistiek, reststromen en C2C projectontwikkeling
Kritische succesfactoren
Een aantal kritische succesfactoren zijn om het Venture Lab Greenport Venlo succesvol te laten zijn: Voldoende starters/ studenten die innovatie willen commercialiseren
Aanwezigheid MKB bedrijven die willen innoveren en een vraag hebben
Eigenaarschap van Venture Lab. Hiervoor is het belangrijk om voor veel partijen Return on Investment duidelijk te maken
Commitment van andere innovatie initiatieven
Voldoende financiering om een Venture Lab op te zetten
Aanwezigheid Venture Capitalists; groene investeerders: Op dit moment vinden investeerders de weg naar Greenport Venlo niet
Aansluiting netwerk (5 O’s)
Het Venture Lab moet een multiplier effect hebben
Venture Lab Greenport Venlo is voor veel partijen interessant.
Betrekken van business developers, financiële managers, marketeers en adviseurs van netwerkpartners en initiatiefnemers. Kijk daarbij ook over de grens heen.
Combineren van inhoudelijke kennis, innovaties in domein van agrofood en tuinbouw van Wageningen UR met de business development en service science van Universiteit Maastricht.
Interessant contact is er met DSM. Die hebben een Venture Fonds (niet gekoppeld aan Chemelot Campus).
