Alkemade : een studie van de sociaal-economische structuur en de stedebouwkundige problemen

J* f A

A L K E M A D E

's-]

EEN STUDIE VAN SOCIAAL-ECONOMISCHE EN DE STEDEBOUWKUNDIÓE PROBLEMEN DE STRUCTUUR £ Y: r - * r ' - ' - T ' . ^ ^ i . . ' . '••• ECONOMISCH-TECHNOLOGISCH LANDBOUW-ECONOMISCH INSTITUUT STAD EN LANDSCH/P

INSTITUUT VOOR ZUID-HOLLAND INSTITUUT

VAN ZUID-HOLLAND

I N H O U D S O P I n l e i d i n g D E E L I G A V E A H A L Y S E Hoofdstuk Hoofdstuk I Ontstaan en ontwikkeling P a r . 1 . Ontginning P a r . 2 . Ontwikkeling I I Bodem en w a t e r s t a a t k u n d i g e t o e s t a n d ; ' l a n d s c h a p s - en dorpqbeeld Hoofdstuk I I I Bevolking Hoofdstuk XV De a g r a r i s c h e b e d r i j f s t a k I n l e i d i n g j A. 0?uinbouw ! P a r . 1 . Ontwikkeling van a a n t a l en g r o o t t e der "bedrijven P a r . 2 J u r i d i s c h e en c u l t u u r t e c h -n i s c h e a s p e c t e -n va-n h e t grondgebruik

P a r . 3» De b e t e k e i i s van het neven-beroep P a r . 4 . S t r u c t u u r en f i n a n c i ë l e p o s i t i e d s r b e d r i j v e n Par» 5» De t u i n d e r s b e v o l k i n g P a r . 6. Het tuinbpuwonderwijs P a r . 7» Het a f z e t w r a a g s t u k Hoofdstuk B. De landbouw De n i e t - a g r a r i s c h e bjsstaansbrönnen P a r . 1 . Nijverheid Par. 2. Handel

Par. 3» Hotel-, café en restaurantbe-drijven; vreemdelingenverkeer Hoofdstuk VI Verkeer en vervoer

Hoofdstuk VII Volkshuisvesting Par. 1. De bevolking Par. 2. Woningen

Par. 3» Samenhang bevolking en woning-voorraad pagina 5 7 10 16 19 33 39 43 47 48 54 64 66 68 76 79 91 94 100 101 102 I03

<^^mim*mm Hoofdstuk V I I I Ontspanning P a r . 1 . Ontspaaning p l a a t s e l i j k e "bevolking P a r . 2. Watersport P a r . 3» Zomerhuizen P a r . 4* Landschaps- en dorpsschoon Hoofdstuk IX Publieke v o o r z i e n i n g e n D E E L I I - S Y H T H E Hoofdstuk Hoofdstuk X Het v e r l e d e n XI De toekomst P a r . 1 . De P a r . 2. P a r . 3* Het p a a l d c r i t e r i a D E E L I I I P R 0 GN S E £§gina 114 116 121 124 125 131 136 n a t u u r l i j k e bevolkingsaanwas 141 Ontwikkelingsmogelijkheden 147 toekomstbeeld, nader b e - 150 l o o r stedebouwkundige O S E Hoofdstuk XII De a g r a r i s c h e 'se d r i j f s t a k

Par« 1» De tulibouw P a r . 2 . De landbouw

Hoofdstuk X I I I De andere middelen van b e s t a a n

Par. 1. Nijver, ieid

Par. 2. Vreemdelingenverkeer Par. 3» Detailhandel Bevolking Verkeer en veriroer

Volkshuisvesting

Ontspanning Publieke voorzieningen Slotbe schouwini gen

Hoofdstuk XIV Hoofdstuk XV Hoofdstuk XVI Hoofdstuk XVII Hoofdstuk XVIII Hoofdstuk XIX 155 158 160 162 163 166 I70 173 177 181 184

I N L E I D I N G

I n h e t h u i d i g e t i j d s b e s t e k z i e n overheid en b e d r i j f s l e v e n z i c h v e e l a l g e s t e l d voor problemen op s o c i a a l en economisch g e -b i e d van zeer gecompliceerde a a r d . De -b e s l i s s i n g e n , welke z i j dienen t e nemen z i j n voor de toekomstige ontwikkeling van h e t maatschappelijk l e v e n van g r o t e b e t e k e n i s . D i t g e l d t i n h e t bij-zonder voor d i e s t r e k e n , waar de h u i d i g e middelen van b e s t a a n ontoereikend z i j n om de bevolk:mg voldoende werkgelegenheid en een r e d e l i j k inkomen t e v e r s c h a f f e n . Gezien de draagwijdte der b e s l i s s i n g e n gevoelen de verantwoordelijke i n s t a n t i e s i n v e l e g e v a l l e n behoefte z i c h b i j hun b e l e i d t e kunnen o r i ë n t e r e n cp onderzoek op w e t e n s c h a p p e l i j k e basis«

Het i s t e g e n deze a c h t e r g r o n d , d a t de s a m e n s t e l l e r s van h e t onderhavige r a p p o r t de hen door h e t Gemeentebestuur van Alkemade v e r s t r e k t e opdracht t o t h e t i n s t e l l e n van een s o c i a a l -economisch onderzoek i n haar gemeente, hebben opgevat.

Een prognose over de toekomstige ontwikkeling van een g e -meente d i e n t z i j n uitgangspunt t e vinden i n h e t heden. In Deel

I van h e t r a p p o r t i s de huidige» s t r u c t u u r van Alkemade u i t v o e -r i g g e a n a l y s e e -r d , t e -r w i j l teve-r.s i s nagegaan welke k -r a c h t e n i n h e t v e r l e d e n t o t het o n t s t a « n van de tegenwoordige s i t u a t i e hebben b i j g e d r a g e n . In het Tweede en Derde Deel t r e f t men de beschouwingen aan over de w a a r s c h i j n l i j k e en de meest gewenste ontwikkeling i n de toekomst.

Vanzelfsprekend kan de h i e r gegeven prognose géén volkomen exacte v o o r s p e l l i n g z i j n . Immers, b i j h e t o p s t e l l e n van de

prognose i s uitgegaan van een a a n t a l voorwaarden, b i j welker onvervulbaarheid ook de c o n c l u s i e s met b e t r e k k i n g t o t de t o e -komstige ontwikkeling v e r a n d e r e n .

Hoe de toekomst z i c h e c h t e r ook z a l ontvouwen, de g r o t e problemen, welke zich i n Alkemede voordoen, z i j n onzes i n z i e n s voldoende scherp u i t h e t onderzoek n a a r voren gekomen. Voor h e t toekomstig b e l e i d zal h e t onderzoek naar onze o v e r t u i g i n g onder a l l e omstandigheden van b e t e k e n i s b l i j v e n .

D E E L I

HOOFDSTUK I O I T S T A A F E F

A N A L Y S E

O F T W I K K E L I If G

Par» 1« Ont pinning

De gemeente Alkemade maakt leel uit van het lage land achter de duinen. Ten tijde, dat de eerste bewoners zich in deze streek vestigden, moet het een wildernis geweest zijn, doorsneden met talrijke watertjes en plassen.

Tot deze natuurlijke waterei behoorde het Braassemermeer en de daaruit vloeiende Wijde A en Ie Oude Ade (langs de huidige

dorpen Hoogmade en Oud-Ade) verder de Koppoel en de Kiekpoel, die door de Ade in verbinding stonden met het Leidse meer. Natuurlijke wateren waren ook het Vennemeer, in het Oosten de Hanepoel en de thans verdwenen Lijkerpoel en he'; watertje de Rijt. Bovendien moeten in het westelijk deel van de huidige gemeente nog talrijke andere kleine watertjes geweest :sijn, waarvan wij nu nog de resten aantreffen in de verkaveling van de Vrouwe Vennepolder, de Blauwe-polder en de Roode Blauwe-polder enz.

In hoofdzaak zijn deze wateren en plassen als natuurlijke afwatering van het moeras, dus v<in binnenuit ontstaan; vooral in het Foorden zullen echter ook door het binnendringen van buiten-water geulen gevormd zijn.

Fa de verlanding van de Rijnmond bij Katwijk zocht het water een uitgang in Noordelijke richting langs Warmohder Leede en Zijl.

ng van de Kagerplassen afzetting veen plaatsgevonden.

Dientengevolge heeft in de omgev: van een laagje rivierklei op het

De duinen en geestgronden moeten vroeger dan het beschouwde gebied bewoond zijn geweest* Het ligt voor de hand, dat, toen de bewoners van deze duinstreek behoefte kregen aan meer land, het

eerst de onmiddellijk daaraan grenzende kleigronden in gebruik genomen hebben

-Er zijn verschillende fei ter, die er op wijzen, dat er van-ouds een nauwe relatie heeft bestaan tussen het lage land ten noorden van Leiden en de ten westen van deze gronden gelegen

duin-streek. Grote delen van het lage land behoren ook thans nog tot Warmond en Oegstgeest, de polder Boekhorst behoorde tot de heer-lijkheid Boekhorst bij Foordwijkerhout, het Vrouweven stond onder het klooster Rijnsburg (kerkelijk onder Warmond), Kaag behoorde kerkelijk tot Sassenheim. De heren van het slot Alkemade, dat op de oude duinen ten noorden van Warmond lag, ontleenden waarschijn-lijk hun naam aan de bezittingen die zij in de maden (complexen

hooiland) hadden. Dit bezit zal aanvankelijk beperkt zijn geweest tot het noordwesten van de tegenwoordige gemeente Alkemade. De kavels op deze gronden hebben zeep onregelmatige, doorgaans echter

8

-in hoofdtrekken vierkante vormen.' Men duidt het stelsel daarom aan als blokverkaveling. De perceelgrenzen worden voor een be-langrijk deel gevormd door de in het voorgaande genoemde, na-tuurlijke waterlopen. De verkavelingsvorm vertoont grote over-eenkomst met die van het terpengebied in Groningen en Friesland. Laatstgenoemde streken waren reeds in de 2e eeuw na Chr. bewoond. Dat het door ons beschouwde gebied reeds in de eerste eeuwen

onzer jaartelling in gebruik was, is evenwel niet waarschijnlijk. In een brede strook ten noorden van de Rijn-de noordelijke

grenslinie van hun Rijk-weerden de Romeinen namelijk alle bewo-ning. De ingebruikneming van de grond zal daarom, geschied zijn na het vertrek der Romeinen. Het lijkt niet te gewaagd te

ver-onderstellen, dat in de Karolingische tijd, dus omstreeks 800, de ontginning heeft plaatsgevonden. Omstreeks die tijd namelijk was de waterstaatkundige toestand in ons land gunstig- Dit betekent niet, dat de grond sedertdien continu in gebruik is gebleven. Als

elders zal ook hier het gebruik ten gevolge van overstroming in bepaalde perioden onderbroken zijn geweest. Het verkavelingspa-troon bleef in hoofdzaak behouden. Moeilijk is na te gaan, waar bij herontginning (na overstroming) de oude indeling verloren

ging en een meer systematische verkaveling werd toegepast. Oorspronkelijk moet in het terpengebied van Groningen en Friesland verspreide bewoning geweest zijn, maar door het opdrin-gen van de zee werd men gedwonopdrin-gen zich op de terpen in veiligheid te stellen. In het blokverkavelingsgebied van de Kagerplassen zijn geen terpen. Ten westen van de Zijl treft men in het geheel geen

bebouwing aan. De grondgebruikers konden veilig wonen op de oude duinrug van Warmond en Oegstgeest. Ten oosten van de Zijl ligt de bebouwing verspreid in een gebied dat in hoofdtrekken begrensd wordt door Oude Ade, Zomersloot en Ade (behalve de Eager- en

Aderpolder). Ook in de Lijkerpolder, ten westen van Nieuwe Wete-ring, hebben vóór de vervening verspreide boerderijen

gelegen-Toen het Spaarne bij Haarlem nog niet was afgedamd kon het opdringende buitenwater vrij tot in het Leidse en Kagermeer stro-men. Juist gezien het feit, dat men in de streek van de

Eager-plassen geen terpen aantreft, ligt het voor de hand te veronder-stellen, dat de gronden vroeger door een dijk beschermd zijn ge-weest.

Nu blijkt uit verschillende, tamelijk vage gegevens, dat langs het Haarlemmermeer een dijk, de zogenaamde Wendeldijk heeft gelegen. Over de loop ervan zijn een aantal zeer uiteenlopende veronderstellingen geopperd. Het meest waarschijnlijk is de op-vatting, dat deze dijk gelopen heeft van Warmond oostwaarts langs Kaag bij de zogenaamde Wendeldijkshoek afbuigend naar het

zui-den langs de westzijde van de Ade en de Oude Ade en dan zich voort-zettend als Munnikendijk en Ommedijk, tenslotte aansluitend op de Lage Rijndijk en Marendijk. Hiermede was een waterkerende ring gevormd. Een probleem blijft hoe de afsluiting van de Zijl, de Mare en andere wateren was opgelost.

De veronderstelde loop van de Wendeldijk volgt in grote trek-ken de grens tussen de twee verkavelingsvormen, de oude blokver-kaveling en de hierna te noemen latere stroken verblokver-kaveling. De dijk

zou tevens de westelijke oever van de Ade hebben gevolgd, indien men van de veronderstelling uitgaat, dat Oude Ade en Ade vroeger

pp

9

-één riviertje zijn geweest, waaivaii het gedeelte ter plaatse van de"tegenwoordige Zomersloot later is uitgevallen.

De veenbodem van de binnen de dijk gelegen gronden is over-wegend met klei bedekt, een verklaring te meer voor de vroege occupatie. De Kàgerpolder en de Aderpolder bestaan echter uit 'laag gelegen bosveen. De verkaveling is regelmatig en er is geen "verspreide bebouwing. Ook de naam Kaag, die duidt op buitendijks

gelegen grond doet vermoeden dat dit eiland niet binnen de vroe-gere dijk heeft-gelegen. Hoe het verloop hier geweest moet zijn is moeilijk te bepalen.

Ten oosten van de Ade (c*q. de Wendeldijk) is lange tijd een wildernis blijven liggen, die zich uitstrekte tot aan het

Braassemermeer, waar de dorpen Ieimuidenj Rijnsaterwoude en Esse-lijkerwoude reeds in 1063 vermeil worden (EsseEsse-lijkerwoude is in • de 18e eeuw als gevolg van verveaing verdwenen). Aan de zuidzijde werd de wildernis begrensd door Ie Rijndorpen Leiderdorp (vermeld

in 11^1 à 1160) en Koudekerk. Tussen 1204 en 1226 bracht hét pas opgerichte Hoogheemraadschap van Rijnland de af damming van het Spaarne tot stand. Ontginning va 1 de overgebleven wildernis, die in de 13e eeuw evenals Leimuiden, Rijnsaterwoude en Esselijker-woude onder de heren van Kuik stDnd, werd mogelijk. Dat dit van het Westen uit geschied is, lijkï niet waarschijnlijk,. De juri-dische verbrokkeling van het gebied aan die zijde maakte een grote, onderneming als deze reeds onmogelijk (zie kaart No. 1 ) .

Als de ontginners van het Z'iiden, dus van de Oude Rijn van-daan, gewerkt hadden, zou het ve:?kavelingssysteem anders zijn op-gezet. Dan zou men, zoals bij he-; gevolgde stelsel gebruikelijk

is, achter de bestaande ontginning een weg of wetering hebben ge-legd en vandaar uit verder ontgomen hebben« In dit geval zouden de boerderijen langs de Ruige Kade gekomen zijn en de percelen noordwaarts lopen. Ook de volgende bebouwingsreeksen zouden dan een met de Rijn evenwijdige richting hebben gekregen. Dit nü is niet het geval.

Wij menen daarom te mogen aannemen, dat het beschouwde ge-bied van het Oosten uit is geoccupeerd, met als basis de linie Leimuiden - Rijnsaterwoude - Essedijkerwoude.

De later gestichte dorpen zijn, op de voor systematische ont-ginning in de middeleeuwen kenmerkende wijze (de zogenaamde stro-kenverkaveling), met deze linie evenwijdig komen te liggen. De

kavelrichting werd, loodrecht daerop, in hoofdzaak oost-westelijk. De eerste stichting van Leimuiden uit is Oude Wetering geweest,

van Rijnsaterwoude was dit Roe lof ar endsveen en van Esselijker-woude was dit Woudbroek (later Wcubrugge). De volgende stichtin-gen waren respectievelijk Nieuwe Wetering, Rijpwetering en Ofwestichtin-gen. Afwijkend vah het systeem tenslotte Hoogmade.

In de hierboven gevolgde gedachtengang past uitstekend de kerkelijke indeling, die tot omstreeks 1650 van kracht was. Oude en Nieuwe Wetering behoorden immers tot de kerk van Leimuiden, Roelofarendsveen en Rijpwetering tot die van Rijnsaterwoude (de ' Oude A vormde de westgrens) en Wcubrugge, Ofwegen,en tot.+ 1800 ook Hoogmade behoorden tot de kerk van Esselijkerwoude. ~"

De ligging van Oude en Nieuwe Wetering ten opzichte van elkaar duidt eveneens op een vah Oost naar West verlopende ont-wikkeling. Mogelijk blijft echter de veronderstelling, dat Wou-brugge en Oude Wetering hun ontst|aan danken aan de waterweg van

1 0

-de Rijn naar het Leidse Meer. Het is namelijk bekend, dat in 1226 ter verbetering van de afstroming van de Rijn een water-gang van Alphen naar het- Leidse Meer is gegraven, gevormd door Heimans- en Woudvretering en Oude Wetering.

Nu blijkt dat de Heimanswetering (van de Rijn tot de zuid-zijde van Woubrugge) schuin door de verkaveling is gelegd. Hier-voor moet men een reden hebben gehad, immers als men de Heimans-wetering in de kavelrichting had gegraven en doorgetrokken tot het Braassemermeer, dan zou de afstand tot de Oude Wetering kor-ter geweest zijn, kor-terwijl de vaarten bovendien in eikaars ver-lengde hadden gelegen. Wij menen hieruit te kunnen concluderen, dat de Woudwetering in 1226 reeds bestond en men van dit bestaan-de tracé heeft gebruik gemaakt.

Eenzelfde conclusie kan voor Oude Wetering niet worden ge-trokken. Het meest voor de hand ligt hier de veronderstelling dat, gelijktijdig met het graven van de afwatering van de Rijn naar het Leidse Meer, de ontginning van de wildernis van Leimui-den uit heeft plaatsgevonLeimui-den.

In 1296 wordt het gebied van de tegenwoordige gemeente nog niet met een bepaalde naam aangeduid, maar omschreven als een

ambacht tussen Warmond en Rijnsaterwoude, Zijl en Leidse Meer. Het ambacht was kort voor die datum, tegelijkertijd met Leimui-den en Rijnsaterwoude, door de heer van Alkemade gekocht van de heren van Kuik. De naam Alkemade, die aanvankelijk slechts be-hoorde aan het kasteel en mogelijk de daarbij behorende bezit-tingen ten westen van de Ade, blijkt later te zijn overgegaan op het gehele ambacht. Een dorp of ander topografisch begrip met de naam Alkemade treft men er niet aan.

Rar._2._Ontwikkeling. Het ambacht

De tegenwoordige gemeente Alkemade is voortgekomen uit het ambacht van die naam: de Hoge Heerlijkheid Alkemade. De grenzen van dit ambacht lagen niet overal op de plaats van de tegenwoor-dige gemeentegrenzen. Bij Oude Wetering strekte het grondgebied zich enkele honderden meters verder noordwaarts uit tot de oe-vers van het Leidse Meer. De Huigsloterpolder ten noorden van de Aderpolder en het eiland Abbenes, beide thans in de Haarlemmer-meerpolder opgenomen, behoorden ertoe.

Ten westen van de Oude Ade lagen binnen de tegenwoordige ge-meentegrenzen twee kleine zelfstandige ambachten. Het waren de Hoge Heerlijkheid de Vrije en Lage Boekhorst en de Hoge Heerlijk-heid Vrouwevenne.

Over de topografische toestand van Alkemade uit de eerste eeuwen van haar bestaan is weinig bekend. Veel zal deze niet heb-ben afgeweken van de situatie omstreeks 1610. Grote veranderingen zijn pas later gekomen.

Van de dorpen vernemen wij slechts voorzover de naam erven in acten en dergelijke vermeld wordt» In 1J508 wordt Kaag ' ) voor het eerst genoemd. In 1344- bovendien Oude Wetering» Hieuw e We tering, de Buurt aan de Oude A en Abbenes.

Een belastingenquête, in 1494- door de Staten van Holland ge-houden, werpt énig licht op de toestand van het ambacht in die

tijd. Alkemade contribueerde tezamen met Rijnsaterwoude en Leimuiden, ' ) kaag (of koog)= stuk buitendi jks land, 2âS£lQ2£Ae

* • » • • • * _^t

11

waardoor de verschillende gegevons voor. deze drie ambachten ge-zamenlijk gelden. Bij elkaar telden ze 115 woningen. De bevolking bestond van de veeteelt en de vjmgst van vissen en vogels. Akker-bouw was er niet, behalve enige hennepteelt. Verder deed men aan turf steken, maar dit was de laatste tijd minder geworden.

Bij een volgende enquête iri 1514- schilderden de plaatselijke zegslieden een wel zeer somber leeld af. Als gevolg van een door-braak van de Spaarndam lag het land reeds enige daren geheel onder water en stond men voor de economische ondergang. Er waren toen totaal 125 woningen in de drie ambachten.

Een duidelijk beeld van de vroegere topografische toestand van het ambacht geeft de kaart van Floris Balthazar van omstreeks 1610 (zie kaart No.2).

De dorpen Oude Wetering, Nieuwe Wetering, Hoe lof arendsveen en Kaag, ook Zevenhuizen vinden wij erop met in grote trekken dezelfde vorm als thans. Er zijn echter ook belangrijke verschil-len. Het gebied tussen Rijpwetering en Oude Wetering was door-sneden door noord-zuid lopende weteringen (onder andere Rijt, Nieuwe Wetering, Goog), die in open verbinding stonden in het Noorden met het Leidse Meer, in het Zuiden met de Wijde A. In de Googerpolder stonden boerderijen langs de Goog, in de ten westen van Nieuwe Wetering gelegen Lijkerpolder was verspreide bebouwing rondom de thans verdwenen Lijkerpoel. Opmerkelijk was het grote aantal huizen'in de omgeving van de Oude Ade. Op de oostrand van de Aderpolder lag een flinke buurtschap, die thans, geheel is ver-dwenen. Daarentegen bestond het dorpje Oud-Ade nog niet, hier bevond zich slechts één boerderij.

Wegen trof men bijna niet aan, er was alleen een verbinding tussen Oude Wetering, Roel of ar en Is veen, Nieuwe Wetering en Rijp-wetering, vanouds Langeweg gehet5n, die zich voortzette als een. pad tot aan Zevenhuizen. De dorpsn hadden slechts voetpaden op

de kaden langs de weteringen. Heb vervoer moet geheel plaatsge-vonden hebben over het water. Ovjrlandverbindingen naar buiten ontbraken geheel. De di cht sb ij ge! Le gen rijwegen waren s in het

Oosten de heerweg van Alphen ove:? Leimuiden naar Amsterdam, in het Zuiden de Hoge Rijndijk en in het Westen de heerweg Haagse Schouw-Haar 1 em.

De belangrijke scheepvaartwog van Amsterdam en Haarlem naar Gouda liep.langs Oude Wetering. De schepen staken het Haarlemmer-meer over en voeren door de Oude Wetering vervolgens door

Braas-semermeer, Heimanswetering en Rijn naar de Gouwe. Van Gouda kon men naar Rotterdam en het zuiden des lands komen en ook Rijnop-waarts varen.

Na het openstellen van het Aarkanaal in 1825 trok een.groot deel van het verkeer daar doorheen.

Het ambacht was tamelijk volkrijk. De volkstelling van 1622 geeft voor Alkemade 2560 inwoners en de Vrije Boekhorst nog 51* In 1633 waren er 408 huizen, die in het jaar 1740 waren toegeno-men tot 505* Ook het aantal inwoners vertoonde stijging. In 1795 waren er 2776 in Alkemade met no£; 34. in de Vrije Boekhorst.

In de eerste helft van de l^e eeuw werd de 3000 overschreden (Alkemade 3129, Vrije Boekhorst 5(0) en in 1880 waren er in de ge-meente ruim 4000 inwoners.

In plaatsbeschrijvingen uit de 18e eeuw treft men onder andere de volgende

12

-de volgen-de gegevens aan. In Ou-de Wetering ston-den in 174-9 117 huizen. Het rechthuis bevond zich aldaar (tot einde van de 19e

eeuw ook het gemeentehuis). De drukke passage van schepen "bracht ter plaatse welvaart, aangezien men behalve in de landbouw een bestaan kon vinden door de scheepswerven, zeilmakerijen en win-kels ten behoeve van de scheepvaart. Dat de betrekkingen met Amsterdam krachtiger waren dan met Leiden, blijkt uit het feit, dat op laatstgenoemde stad slechts wekelijks, doch op Amsterdam dagelijks een dorpsschuit voer.

Roe1ofarendsveen telde weinig minder huizen dan Oude Wete-ring (namelijk 113)« Reeds in de 18e eeuw was de gehele

opper-vlakte land in gebruik voor de tuinbouw. Het uiterlijk aanzien van het dorp moet destijds opmerkelijk fraai geweest zijn door de goed onderhouden huizen met vele in allerlei figuren gescho-ren heggen.

Tuinbouw (met name teelt van peulen, roomse bonen, snijbo-nen en aardbeien) en een boomkwekerij vormden de hoofdbestaans-bronnen. Daarnaast waren er bewoners, die zich bezighielden met het bereiden van mest uit bagger en vonden anderen een

be-staan in het vervoer van de groenten. Dagelijks brachten omstreeks 3 schuiten de groenten naar Amsterdam ter markt. Het dorp had de naam vele gegoede inwoners te tellen.

Nieuwe Wetering had 38 huizen.

In Kaag (82 huizen) hadden voorheen vele schippers van de vaart op de grote rivieren gewoond. In de 18e eeuw was hun

aantal zeer verminderd. De overige bewoners bestonden van de vis-vangst op het Haarlemmermeer. Kaag was op Leiden georiënteerd

(wekelijks êên schuit; in de winter kwamen de schaatsenrijders uit Leiden).

Kerken waren er tot in de 17e eeuw niet in het ambacht. Wel

waren er in de middeleeuwen kapelletjes in Kaag en Roelofarends-veen. Als bovenvermeld behoorde Oude en Nieuwe Wetering kerkelijk

onder Leimuiden. Roelofarendsveen onder Rijnsaterwoude en Kaag onder Sassenheim. Dit was ook na de hervorming nog het geval.

Het grootste deel van de bevolking was de R.K.kerk trouw ge-bleven en nam in het geheim zijn godsdienstplichten waar in boe-renschuren en dergelijke, vooral in het zogenaamde Lageland. De afgelegenheid van dit gebied maakte het hiertoe uitstekend

ge-schikt. Omstreeks het midden van de 17e eeuw ging men meer open-lijk te werk en stichtte men schuilkerken, onder andere te Ade, Rijpwetering en Roelofarendsveen. Te Oude Wetering, het dorp, dat het meeste in aanraking kwam met de buitenwereld, werden een Her-vormde (1655) en een Remonstrantse kerk opgericht. Het kapelletje op Kaag werd eveneens Hervormde kerk (1608).

Wij zagen, dat aanvankelijk alle sloten en weteringen in open verbinding stonden met het boezemwater van Rijnland. Allengs kwam door inklinking van de bodem en verder opdringen van de meren het maaiveld te laag te liggen. Particulieren gingen ertoe over hun gronden van. kaden te voorzien. Deze ontwikkeling zette omstreeks het einde van de 15e eeuw in. De bekading bracht weer de noodzaak mee van bemaling. In de loop van de 16e eeuw verschenen dientenge-volge talrijke kleine molens. Op de kaart van Rijnland omstreeks

*r>mmm

13

1610 telt men óp het gebied van de tegenwoordige gemeente ruim 40 watermolentjes»

Een voortzetting van genoende ontwikkeling was het vormen van polders uit de particuliere bekadingen, in het begin van de 17e eeuw» Men was, in poldervertand georganiseerd, beter in staat tot het treffen van afdoende waterstaatkundige maatregelen, als het leggen van ringkaden en het oprichten van krachtiger molens.

Zo ontstonden in 1626 de Googerpolder« vervolgens in 1632 de Grote Veenderpolder (ten zuiden van de Langeweg) en in 1634- de Lijkerpolder (ten westen van Nieuwe Wetering).

De Goog, de Nieuwe Wetering;, de wetering van Roelofarends-veen, de Rijt en andere vaarten werden afgedamd of met sluizen

gesloten. In 1649 werd bepaald, dat de drie genoemde polders ge-meenschappelijk zouden worden bemalen.' In de Langeweg kwam een brug.

De westelijke poldertjes kenden, gezien de natuurlijke toe-stand, moeilijker tot dergelijke grote eenheden worden samenge-voegd, maar wel vond een overeenkomstige ontwikkeling plaats» De Roodepolder werd in 1628 uit 8.kleinere poldertjes gevormd. De Blauwepolder ligt ter weerszijden van de Oude Ade. Bij de instel-iing van de polder werd dit voormalige riviertje op twee plaatsen afgedamd, waardoor de loop over een lengte van ongeveer 1 km is onderbroken«

Voorheen vormde elk perceel een eilandje, dat alleen over water te bereiken was. De aanleg van de verschillende kaden had tot gevolg, dat ook verbinding over het land mogelijk werd, zij het slechts te voet en dan alleea in de zomer. In de rest van

het jaar waren dergelijke kaden neestal onbegaanbaar, tenzij ze behoorlijk waren bezand.

Zoals bleek werd reeds in d3 Middeleeuwen turf gestoken in deze streken. Op grote schaal weed de vervening echter pas later aangepakt. Zo is de Googerpolder, na in de voorafgaande jaren te zijn verveend in 1715 drooggemalm, waarmee de eerste droogmake-rij in de gemeente tot stand was gekomen» Later volgde de Pro op-gemaakte Veender- en Lijkerpolde:? (octrooi verleend 1744, vol-tooid in 1785). Als gevolg van dö verven ing verdween de bebouwing in de Googer- en Lijkerpolder.

De opzet van de verkaveling van de drooggemaakte Googerpol-der is nog ouGoogerpol-derwets. Nieuwe wegun werden niet aangelegd en in tegenstelling tot de latere drooj^makerijen zijn de perceelsyor-men vrij onregelmatig, overeenkonstig de verkaveling van vóór de vervening.

De Veender- en Lijkerpolder daarentegen kreeg een dicht net van landwegen en een strakke indeling. Achter de dorpsbebouwing van Nieuwe Wetering werd een weg gelegd»

Het westen van de gemeente beende zich door de gesteldheid van de bodem minder voor de veenderij. Alleen werd aan het einde van de 18e eeuw begonnen met de vervening van de tot één polder

samengevoegde Akkersloot, Hertog»- en Bli.j verspol der, voorheen drie afzonderlijke poldertjes met elk een molen. In 1816 kwam de droogmaking tot stand. Ook hier werden verschillende nieuwe landwegen aangelegd.

De staatkundige veranderingen in de Franse tijd waren van korte duur, maar hadden tot gevo][g dat de ambachten met hun

_ 14 - - ••

bestuur van bovenaf verdwenen. De hoge heerlijkheid Alkemade had in 1795 opgehouden te bestaan.

Na de Franse tijd keerde de oude staatsvorm niet terug; in het Koninkrijk der Federlanden werd Alkemade een gemeente. De Vrouwevenne werd daarbij, gevoegd, doch de Vrije en Lage Boekhorst bleef als een eigen .gemeente voorlopig haar -zelfstandigheid

be-houden. "-" Van grote betekenis voor.de ontwikkeling van,Aïkemade- is de

droogmaking van het Haarlemmermeer geweest. Grote delen van het gemeentelijk grondgebied kwamen binnen de ringvaart te liggens het eiland Abbenes, het noorden van de Kagerpolder, de Huigsloter-polder (die met de AderHuigsloter-polder één eiland vormde) en een smalle

strook ten noorden van de Googerpolder en van het Noordveen. In Juli 1852 was de gehele polder droog. Het:zou tot 11 Juli 1855 duren, eer de gemeente Haarlemmermeer werd ingesteld. Daar-bij gingen de bovengenoemde delen van Alkemade over naar'de

nieuwgevormde gemeente en kwamen dientengevolge in de provincie Noord-Holland te liggen. Op dezelfde datum werd de Vrije- en

Lage Boekhorst verenigd met de gemeente Alkemade.!)

Aan de noordgrens van de gemeente, waar voorheen een steeds dreigende watervlakte lag, begon nu een uitgestrekt landbouwge-bied tot ontwikkeling te komen. De verbinding over de Ringvaart werd aanvankelijk alleen met pontveren onderhouden. In 1872 werd de brug bij Nieuwe Wetering opengesteld, waardoor men voortaan zonder overvaren in Amsterdam en Haarlem kon komen.

De eerste rijweg die tot stand kwam naar buiten de gemeente, was echter de verbinding met Leiden, tot dusver slechts te water of langs voetpaden bereikbaar. In het jaar 1868 werd namelijk van gemeentewege de langeweg aangelegd. Van Oude Wetering tot Oud-Ade kon volstaan worden met verbetering van de bestaande landwe-gen j van Oud-Ade tot de Zijlkade moest een geheel nieuwe weg

worden gemaakt. Tegelijkertijd werden de dorpswegen van Nieuwe en Oude Wetering verbeterd.' In Roelof arend s veen was dit reeds eerder geschied.

De rijweg naar het Zuiden over Hoogmade kwam pas in 1900 tot stand. Hiermede was tevens een tweede verbinding met Leiden verkregen en een verbinding met Woubrugge en Alphen, daar de weg in Hoogmade aansloot op de in 1872 aangelegde weg Leiderdorp-Woubrugge.

In de 19e eeuw werden nog enige droogmakerijen uitgevoerd. Het zuidelijk deel van de Veenderpolder, geheel in de gemeente

Woubrugge, werd in 1834 drooggemaakt en het Noordveen tenslotte in 1880.

In het begin van deze eeuw werd Alkemade opgenomen in het net van de Haarlemmermeerspoorweg. De lijn Leiden - Hoofddorp doorsneed de gemeente in haar lengterichting en had stations te Rijpwetering, Roelofarendsveen en Oude Wetering. In bedrijf ge-steld in 1912 .werd deze spoorlijn in 1935 echter weer opgeheven. De voormalige spoorbaan vond een nuttige bestemming bij de aan-leg van Provinciale weg No. 5» die in 1939. geopend werd. De brug bij Oude Wetering over de Ringvaart van de Haarlemmermeer kwam in I95O gereed.

-;y "V7 , . . . , . , ,, -, ,, N a d e T w e e d e W e r e l d o o r l o g ') Vergelijk de kaarten Nos 3 en 4-. ; : ^

A L k T E M A D C OC Q C M C C N T C I N

1 8 5 0

m i ' "1 i

15

->g;

Na de Tweede Wereldoorlo dorpen a a n z i e n l i j k e n i t b r e i d i ^ i Oude Wetering, -waar s e d e r t

s e d e r t 194-6 v e r s c h i l l e n d e nieuwe nieuwe weg i n Ri^pwetering kwam

onderging de bebouwing van de g . Met name was d i t h e t geval i n

en i n Roe-lofar-endsveen, waar s t r a t e n werden aangelegd. Een i n 1951 g e r e e d .

HOOEßSTUK II

BODEM m WATERSTAATKUITOIGE TOESTAND -LANDSCHAPS- M DORPSBEELD

De bodem van de gemeente, die aanvankelijk geheel uit veen "bestond, in het westen ten dele met klei bedekt, heeft in de

loop der tijden belangrijke veranderingen ondergaan.

In de tegenwoordige droogmakerijen (tezamen 985 ha) kwam na de vervening en droogmaking een kleiachtige bodem te

voor-schijn.Eensdeels bestaan deze polders uit kalkarme oude zee-klei (Googerpolder, noordoostelijk deel van Drooggemaakte Veen-der- en Lijkerpolder) ,anderdeels uit slappe modderklei.

De bodem van de Veender- en Lijkerpolder buiten de bedijking - dit is het tuinbouwgebied van Roe lof arendsveen - is niet

ver-veend, maar door ophoging van structuur veranderd. Eeuwenlang wordt er reeds ten behoeve van de tuinbouw bagger uit de sloten en uit het Braassemerfneer op de akkers gebracht, waardoor een dikke, vruchtbare bovenlaag is gevormd.

Alles bijeen verdween over ongeveer 1380 ha van de totale 2328 ha die de. gemeente groot is, het oorspronkelijk oppervlak.

Slechts in de poldertjes ten westen van de Rijpwetering en de Ade (behalve de Akkersloot, Hertogs- en Blijverspolder) is de op natuurlijke wijze ontstane bodem gehandhaafd gebleven*

Waterstaatkundig valt de gehele gemeente binnen het Hoog-heemraadschap van Rijnland.

De polders in het westelijk deel van Alkemade zijn kleine, door boezemwateren van Rijnland omsloten, eilandjes« De ooste-lijke polders vormen met de in de gemeente Woubrugge gelegen Veenderpolder een complex, dat bestaat uit droogmakerijen, be-halve enkele kleine poldertjes en de Veender- en Lijkerpolder buiten de bedijking.

Laatstgenoemde polder heeft een merkwaardige vorm door de uitlopers in verschillende richtingen. Dit zijn de buiten de vervening gebleven erven, waarop de dorpsbebouwing van Oude Wetering, Nieuwe Wetering en Rijpwetering staat.

De niet verveende polders in het Westen hebben een peil van omstreeks 2 m - N.A-P. De opgehoogde Veender- en Lijkerpolder buiten de bedijking ligt minder diep (zp. - 1«33 m ) . De

droogma-kerijen hebben een peil van 3*85 tot 4.70 m - N.A.P.

De meeste polders bezitten windbemaling. Binnen de gemeente staan in totaal 12 watermolens. Sierlijke wipmolens bevinden zich in de Roodepolder, Blauwepolder, Kagerpolder en Buurterpol-der. De wipmolen van de Zweilanderpolder staat in de gemeente

Warmond. De andere polders worden bemalen door houten of stenen bovenkruiers. De Veender- en Lijkerpolder buiten de bedijking heeft behalve een oliegemaal aan het Braassemermeer bovendien een windmolen aan de Hanepoel (Moppemolen). Enkel motorische bemaling

- 20

b e v o l k i n g , welke overwegend RoomsKatholiek is» Het i s een b e -kend v e r s c h i j n s e l , dat zowel het a g r a r i s c h e , a l s h e t Katholieke v o l k s d e e l worden gekenmerkt door eeii h u w e l i j k s v r u c h t b a a r h e i d welke i n v r i j s t e r k e mate boven h e t l a n d s ge middelde l i g t .

Wij w i l l e n e r e c h t e r wel op wi; zen, dat de d a l i n g i n h e t r e l a t i e v e a a n t a l geboorten, welke ir. Nederland gedurende de door ons beschouwde p e r i o d e h e e f t plaatsgevonden ook aan Alke-made n i e t i s v o o r b i j g e g a a n . Dit b l i j k t wel zeer d u i d e l i j k , wan-neer w i j h e t t i j d v a k 1905-1940 i n ogenschouw nemen. In de p e r i o d e 1905-1909 bedroeg h e t g e b o o r t e c i j f e r voor Nederland 30*1« Het gemiddelde c i j f e r voor 1930-1934 wa£ teruggelopen t o t 2 1 . 7 en dat voor 19331939 t o t 2 0 . 2 . S t e l l e n w i j h e t gemiddeld g e b o o r t e -c i j f e r voor de 5 j a r e n t u s s e n 1905 «in 1909 op 100, dan kunnen wij voor de p e r i o d e 1930-1934 eer. g e t a l van 72 en voor de volgende v i j f j a a r van 67 berekenen.

Handelen wij voor Alkemade op overeenkomstige w i j z e , dan i s het r e s u l t a a t Î 1905-1909 100; 1930-1934 78 en 1935-1939 67. De d a l i n g i n deze gemeente i s dus ir. h e t z e l f d e tempo v e r l o p e n a l s die i n geheel Nederland.

Het s t e r f t e c i j f e r van Alkemade l a g o o r s p r o n k e l i j k eveneens . v e r boven d a t van Nederland. Dit w i ' s t erop dat i n Alkemade

evenals trouwens i n v e l e andere p l a t t e l a n d s g e m e e n t e n de s t e r f t e -kansen vroeger o n g u n s t i g waren. In ce loop d e r j a r e n i s op d i t punt e c h t e r v e e l v e r b e t e r d , zodat t h a n s h e t s t e r f t e c i j f e r van Alkemade onder d a t van Nederland i s gekomen. Wij w i l l e n e c h t e r

de aandacht erop v e s t i g e n d a t , zoals nog nader z a l worden b e -toogd, ook andere f a c t o r e n op de hoogte van h e t s t e r f t e c i j f e r invloed u i t o e f e n e n , zodat n i e t zonder meer mag worden geconclu-deerd d a t de s t e r f t e k a n s e n i n deze gemeente t h a n s b e t e r z i j n dan i n ons land a l s g e h e e l .

Zien w i j t h a n s n a a r de b e v o l k i r g s t o e n e m i n g , welke u i t s l u i -tend u i t de f a c t o r e n geboorte en s t e r f t e i n de p e r i o d e 1880-1939 zou z i j n voortgekomen, dan b l i j k t d a t deze i n t o t a a l onge-veer 5800 personen b e l o o p t . De f e i t e l i j k e vermeerdering van h e t

i n w o n e r t a l was e c h t e r b e l a n g r i j k minder. Dit v i n d t z i j n oorzaak i n een a a n z i e n l i j k v e r t r e k o v e r s c h o t .

In bovengenoemde p e r i o d e o v e r t r o f h e t a a n t a l personen d a t Alkemade v e r l i e t h e t a a n t a l d a t e r z i c h v e s t i g d e met n i e t minder dan 3500. Het v e r t r e k s a i d o bedroeg dus ruim 60% van h e t g e

-b o o r t e - o v e r s c h o t .

Een d u i d e l i j k o v e r z i c h t van de b e t e k e n i s van h e t g e b o o r t e -en v e s t i g i n g s o v e r s c h o t van Alkemade g e e f t g r a f i e k No. ö -en 9»

Ter v e r k l a r i n g ' van d i t v e r s c h i j n s e l moet worden gewezen op de ontwikkeling van de b e s t a a n s b r o n n e n .

In de komende hoofdstukken z u l l e n w i j deze nog aan een u i t -voerige beschouwing onderwerpen. Uit bovenstaande gegevens omt r e n omt h e omt bevolkingsverloop v a l omt e c h omt e r omt h a n s reeds omt e c o n s omt a -t e r e n d a -t de u i -t b r e i d i n g van de werkgelegenheid i n h e -t v e r l e d e n t e g e r i n g i s geweest om de z i c h voortdurend u i t b r e i d e n d e b e v o l -king een b e s t a a n t e b i e d e n .

Het b l i j k t dus, dat i n h e t v e r l e d e n een g r o o t a a n t a l p e r s o -nen Alkemade h e e f t v e r l a t e n , t e n e i n d e e l d e r s een bestaan op t e bouwen. Wij kunnen ons e c h t e r afvragen of d i t a l l e e n dat d e e l van de b e v o l k i n g b e t r e f t , waarvoor i h Alkemade z e l f geen werkgelegen-h e i d voorwerkgelegen-handen was, of d a t daarente|gen een b e l a n g r i j k g r o t e r !

HOOFDSTUK I I I B E V O L K I N G

Het heeft geduurd tot het jaar 1880 aleer een uitgebreide en systematische administratie werd opgezet van de Nederlandse "bevolking. Daarvoor hadden wel tienjaarlijkse tellingen

plaatsge-vonden welke een groot aantal gegevens verschaften, doch op allerlei vragen omtrent de oorzaken welke aan de mutaties in het inwonertal' ten grondslag liggen kan met behulp van deze tellingen alleen geen antwoord worden gegeven.

Het lijkt ons danook redelijk, dat wij onze analyse van de bevolking van Alkemade met genoemd jaar 1880 aanvangen. Op dat tijdstip telde Alkemade ruim 4000 inwoners, welk aantal op 1 Januari 1950 was gestegen tot goed 7500. Grafiek No. 6 geeft een inzicht in de wijze waarop deze toeneming van de betrokken periode is verdeeld.. Hier is niet uitgegaan van de absolute getallen doch van zogenaamde indexcijfers. Dit wàl zeggen, dat het aantal van 1880 op honderd is gesteld, waarna de getallen voor de volgende jaren in een percentage daarvan zijn uitgedrukt. Door met de

overeenkomstige cijfers voor geheel Nederland evenzo te handelen is het mogelijk geworden een vergelijking te treffen. Deze toont aan, dat de bevolkingstoeneming van Alkemade aanzienlijk bij die van het gehele land ten achter is gebleven.

•• Wij zien voorts, dat de toeneming van de gehele Nederlandse bevolking zeer gelijkmatig verloopt,'doch die van Alkemade

schoks-gewijs. Tot kort na de eeuwwisseling verloopt de groei uiterst traag, doch in de periode 1903-1918 neemt de bevolking toe in een tempo, dat slechts weinig bij dat van geheel Nederland ten achter blijft. Daarna is in de groei van het inwonertal van Alkemade echter weer bijna voortdurend veel langzamer dan in het land als geheel.

De factoren welke op deze toeneming van de bevolking hun

invloed hebben uitgeoefend kunnen wij onderscheiden in twee groe-pen van twee, te weten enerzijds geboorte en sterfte, anderzijds vestiging en vertrek. Deze grootheden worden doorgaans uitgedrukt in een cijfer per duizend inwoners, hetgeen in staat stelt een

vergelijking te treffen, zowel in de tijd als met overeenkomstige factoren van andere gemeenten en geheel Nederland.

Grafiek No. 7 geeft het verloop van de geboorte- en sterfte-cijfers. Hierbij is gebruik gemaakt van vijfjaarlijkse gemiddel-den, waardoor toevallige factoren welke op het cijfer van een

enkel jaar een grote invloed kunnen uitoefenen, goeddeels zijn uitgeschakeld.

Duidelijk komt naar voren, dat de geboortecijfers in Alkemade altijd zeer hoog zijn geweest. Dit behoeft overigens weinig te ver-wonderen. Wij hebben hier immers te doen met een agrarische

18

-indruk door de ruime "bebouwing en do aanwezige "beplanting. Meer n a a r h e t Zuiden wordt h e t k a r a k t e r wat minder.

Langs de Oude Ade l i g g e n enkelo k l e i n e "buurtjes. Zevenhui-zen "bestaat u i t een r o m a n t i s c h , s c h i l d e r a c h t i g weggetje, waar-l a n g s een a a n t a waar-l b o e r d e r i j t j e s en h€ t oude r e c h t h u i s j e van de

V r i j e en Lage Boekhorst. Oud-Ade i£s een nieuw, pas s e d e r t 1800 rond de kerk gevormd k e r n t e . Het hoeft een a a r d i g p l e i n t j e . Ge-waakt d i e n t t e worden tegen o n t s i e r i n g van de oevers van h e t wa-t e r b i j de buurwa-tschap« Verder l i g wa-t wa-t e n Zuiden i n h e wa-t zogenaamde Lageland een groepje b o e r d e r i j e n .

Aan h e t Vennemeer i s een k l e i n b u u r t j e , waar een a a n t a l zo-m e r h u i s j e s een p l a a t s h e e f t ge vond er..

Geheel afgezonderd van de r e s t van de gemeente l i g t op een e i l a n d zonder brug h e t dorpje Kaa

van s c h i p p e r sdorp i s w e i n i g o vergeh 4 e e r s t e p l a a t s r e c r e a t i e c e n t r u m . Dit tieme dorpje v e r d i e n t een z e e r voor2 t i n g van de s c h a a l van de bebouwing

de e i s e n van h e t v e r k e e r zou t o t o n h e r s t e l b a a r v e r l i e s l e i d e n . jg. Van de vroegere f u n c t i e even, het i s thans i n de b i j z o n d e r v r i e n d e l i j k e , i n

-i c h t -i g e b e h a n d e l -i n g . Vergro-en t e s t e r k e aandacht voor

17

-hebben de Kaspolder (met de Leendert den Boerspolder) en de droogmakerij het Noordveen. Alle molens en motorgemalen slaan rechtstreeks uit op Rijnlandsboe zem.

Overigens zij verwezen naar kaart Wo- 5» waarop voor de verschillende polders zijn aangegeven de oppervlakte, het

(zomer)peil en de bemalingsinrichting.

Te Oude Wetering bevindt zich aan de Ringvaart.van de Haarlemmermeer het observatorium van Rijnland.

Het beeld van landschap en dorpen in Alkemade, één van de meest typische Hollandse gemeenten die men zich denken kan, is zeer de aandacht.waard. Water is er in overvloed, zowel meren en poelen als vaarten en sloten; er zijn ongerepte uitgestrekte weiden en met name maken de talrijke molens, die overal aan de

horizon verschijnen, het landschap bijzonder karakteristiek. Terwijl in het oosten van de gemeente de bebouwing in lange ongeveer noord-zuid lopende linten van de dorpen ligt aaneenge-regen, vormen in het westen de verspreide boerderijen met hun be-planting rustpunten in de vlakte.

De schoonheid van een dergelijk landschap is zeer kwetsbaar. Onjuist geplaatste bebouwing, rommelige opslagterreinen en derge-lijke lopen sterk in het oog. Het verdwijnen van de molens zou

de gemeente van een groot deel van haar aantrekkelijkheid bero-ven. Instandhouding van het rijke bezit aan molens en voorkoming van ontsiering van het landschap is dan ook van veel belang voor Alkemade.

Opmerkelijk is, dat de gemeente talrijke dorpen en buurt-schappen telt, maar dat een eigenlijke kern altijd ontbroken heeft. De verschillende dorpen en buurtschappen hebben elk een eigen karakter.

Oude Wetering is een echt scheepvaartdorp. Het staat open naar buiten. Vanouds ingesteld op vreemdelingen is het thans ook

een belangrijk punt voor de watersport. Door de naar verhouding vele kerken en winkels, de dicht opeengebouwde huizen en de aan-wezigheid van enige industrieën, heeft het iets stedelijks, hoe-wel het in hoofdzaak niet meer dan één bebouwingsstrook diep is.

Roelofarendsveen, het tuinbouwdorp, biedt door de weinige boombeplanting en de enigszins rommelige bebouwing een niet zeer bevredigende aanblik. Demping van een groot deel van de vaart heeft een ruimere wegaanleg mogelijk gemaakt, maar daar deze weg in het Zuiden doodloopt is het dorp mank gebleven.

Roelofarendsveen vormt thans de grootste concentratie in de gemeente. Aan de noordzijde ervan staat het raadhuis en ook een nieuwe R.E. kerk; de vele nieuwe woningen hebben daar een plaats

gevonden. Door de centrale ligging, ook ten opzichte van Oude en Nie uwe 'Vete ring is te verwachten, dat zich hier de kern van de

gemeente steeds duidelijker zal aftekenen.

Nie uwe We te ring heeft het karakter van een landarbeiders-buurt. De kade langs de wetering heeft het hier niet tot volwaar-dige weg gebracht. De rijweg loopt achter de huizen langs. Be-planting en verbetering van het pad op de kade zou het algemene beeld van de buurtschap aantrekkelijker maken. Thans is deze vrij armelijk.

Rijpwetering is een echt landbouwdorp en maakt een royale

3 c a < --« ^8 E

1

1

*A^n

f- 1 ^ ç S ^ -S t i r J M 1 Jk «^ <^i CK -ë S \

<?'

tyemmmmi* of? U a ff O

" a

z y

Ou U * Û J

a<

Or

• 1 1 a o 0 ff» UJ o V _{x *} M m V • • • • • • / t ƒ • • • i / ' ƒ • • • > I 1 -/ / .-* • l u • • • • • • •

-h-y

^ /

r-:.

, ^ • •/ • »• • •:'* } / • \ \ f-/f ,s W F U. LI i-i 1 O CM ^ b. < a o z y y a < I y < « go s

^ i

^ y Û ^ y S > < y i a 1 y a s a 5 o s O o o a o e N « Kl «r- 0 M w o* est •» - - , •*••••.. \ \ --. _{\ .} \ o o o o *0 >T O» © 04 04 C4 04 a o o o o N in ia •— o \ " \ \ " \ \ N •-\ \

\ {

\v

•« \ o o o o a 00 «o >T C4 o î> a. z. Ç * • ld * < a »O O m .8 in o m p o .8

o o o O o CM - ~ •*- <M y

z

0 >

z

Û E U N

5

Q

a

U

u

Û <

z

y _i <

z

< > 0 Û j < iß y

h

<

a

0

z

O H J in 0|, Z Y ld IA ^ .V < ? in KI o in CM o CM m o ra o o m c-o UI <D o CO o o o o o <M "— t - CM

21

-e:ite

een d e e l van d e "bevolking z i c h e l d e r p gekomen p l a a t s e n door "immigrant Beantwoording van d e z e v r a a n a m e l i j k de zogenaamde m o b i l i t e i men z o n d e r v e e l "bezwaar de gerne k a n s , d a t t e v e l e n i n Irun geb oor

Geheel a n d e r s l i g t de z a a k i b l i j k t t e z i j n . Het g e v a a r v a n t e g r o o t a a n t a l a r b e i d s k r a c h t e n dan v e r r e van d e n k b e e l d i g . B i j v r a a g opgenomen n a a r de geb

kan t h a n s v a n i e d e r e gemeente woeden v o l k i n g van e l d e r s a f k o m s t i g i s t a b e l No. 1 v e r s c h a f t h i e r o m t r e n l i j k i n g i s opgenomen h e t gemidde N e d e r l a n d . Tevens i s e e n o n d e r s c h e i d w a a r i n de b e t r o k k e n e n z i j n geb de l o o r t e p l a a t >oren T a b e l No. 1 . v e s t i g d e , w a a r b i j d a n de o p e n -e n " zoud-en z i j n b -e z -e t . i s van z e e r v e e l b e l a n g . I n d i e n g r o o t i s , d a t w i l zeggen d a t v e r l a a t ' , dan b e s t a a t e r w e i n i g e p l a a t s b l i j v e n wonen, c h t e r wanneer d e m o b i l i t e i t k l e i n p e r m a n e n t e w e r k l o o s h e i d of een 4>p d e a g r a r i s c h e b e d r i j v e n w o r d t v o l k s t e l l i n g v a n 194-7 i s nu e e n s v a n d e b e v o l k i n g . Daardoor n a g e g a a n welk d e e l v a n de b e -en w e l k d e e l n i e t . O n d e r s t a a n d e e e n i n z i c h t , w a a r b i j a l s v e r g e -de van Z u i d - H o l l a n d en g e h e e l gemaakt n a a r de p e r i o d e P e r c e n t a g e v a n de i n w o n e r s v a n i n Z u i d - H o l l a n d en N e d e r l a n d , g e b o r e n , o n d e r s c h e i d e n naaif k l a s s e n ( s i t u a t i e op

Alkemade e n van a l l e gemeenten d a t i n de woongemeente i s g e s l a c h t en g e b o o r t e j a a r -3 1 Mei 1 9 4 7 ; • G e b o o r t e j a a r -k l a s s e n Alkemade Mannen Vrouwer. Z u i d - H o l l a n d Mannen Vrouwen N e d e r l a n d Mannen Vrouwen 1879 en e e r d e r 1880 - 1889 1890 - 1899 1900 - 1909 1910 - 1919 1920 - 1929 I93O - 1939 19^0 - 1947 7 1 - 3 6 8 . 7 7 5 . 3 7 4 . 8 7 7 . 8 8 6 . 4 8 4 . -9O.8 6 0 . 5 5 0 . -3 7 . 5 6 2 . 5 6 3 . 4 7 9 . 8 85*6 9O.2 4-I.9 4 4 . 6 4 7 . 6 5 3 . 4 5 9 . 7 6 9 - 6 8 0 . 7 8 7 - 5 3 6 - 3 39.3 4 1 . 8 4 7 . 2 •51*8 6 5 - 5 8 0 . 5 8 7 . 6 4 4 . 9 4 6 . 6 ' 4 7 . 4 5 1 . 7 5 4 . 8 6 6 . 5 7 8 - 9 8 6 . 9 37.9 39.7 40.4 4 2 . 9 4 6 . 5 6 2 . 2 7 8 . 9 8 7 . -T o t a a l 8 2 . 1 7 5 . 2 6 5 . 2 _59.9 6 3 - 9 5 8 . 5 Het b l i j k t d a t v a n de t h a n s een b i j z o n d e r g r o o t g e d e e l t e aldajar k i n g met Z u i d - H o l l a n d en N e d e r l a n d h o g e r e l e e f t i j d s k l a s s e n - i s i n d i t

Het z e e r hoge p e r c e n t a g e mannen o n d e r de 70 komt, w i j s t e r o p , d a t g e r i n g i s g e w e e s t . Voorzover immers g e n h e i d p l a a t s v o n d i s deze v r i j w e l v o l k i n g t e n goede gekomen. S l e c h t . l i j k h e i d hadden t r o k k e n weg. Van

k e n i s met a n d e r e p l a a t s e n was ecbjfc

aanwezige b e v o l k i n g t e Alkemade ook i s g e b o r e n . Een v e r g e l i j -- v o o r a l t e n a a n z i e n v a n de o p z i c h t w e l z e e r i l l u s t r a t i e f . , d a t s l e c h t s v o o r één g r o e p de m o b i l i t e i t k l a a r b l i j k e l i j k u i t b r e i d i n g v a n de w e r k g e l e g e h e e l aan de p l a a t s e l i j k e b e s d i e g e n e n d i e geen b e s t a a n s m o g e e e n u i t w i s s e l i n g v a n e n i g e b e t e -e r g -e -e n s p r a k -e . Een z e e r

22

-Ben zeer belangrijk structuurelement van de "bevolking, dat tot dusverre onvermeld bleef betreft de leeftijdsopbouw. De meest gebruikelijke wijze waarop deze doorgaans in beeld wordt gebracht is de zogenaamde bevolkingspyramide. Figuur No.10 geeft deze voor de jaren 1909, 1920, 1950 en 1947 weer.

De verschillen met Nederland komen hierin duidelijk naar voren.

Deze verschillen hebben een grote invloed op de geboorte-en sterftecijfers, v/elke in de aanvang van dit hoofdstuk reeds ter sprake kwamen. Het zal voor een ieder duidelijk zijn, dat een gemeente, waar verhoudingsgewijs veel boven 65-jarigen worden aangetroffen een hoger sterftecijfer zal hebben dan een plaats, welke slechts een gering aantal personen in deze leeftijdsgroep telt. Evenzo is het aandeel van de gehuwde vrouwen beneden de 50 jaar van grote invloed op het geboortecijfer.

Dit verband is echter geenszins eenzijdig. Met name vindt de hoogte van de geboortecijfers zijn weerspiegeling in de leef-tijdsopbouw van de bevolking. Daar waar het geboortecijfer hoog is vinden wij een verhoudingsgewijs groot aantal jeugdigen en omgekeerd.

Het behoeft dus niet te verwonderen, dat in Alkemade de

laagste leeftijdsklassen sterker bezet zijn dan in geheel Neder-land. Behalve uit genoemde grafiek blijkt dit uit onderstaande tabel: Tabel No. 2. . L e e f t i j d s o p b o u w v a n de b e v o l k i n g v a n Alkemade en N e d e r l a n d i n 1909, 1 9 2 0 , 1950 en 1947 ( i n % ) . L e e f t i j d 0 - 1 4 j a a r 15 - 64 j a a r 6^ j a a r en o u d e r T o t a a l Alkemade 1909 5 9 . I 5 4 . 1 6 . 8 1 0 0 . -I92O 4 1 . 1 5 2 . 9 6 . 0 ' 1 0 0 . -1950 3 9 . 8 5 5 . 2 5 . 0 1 0 0 . -1947 5 7 . 2 5 7 . 5 1 0 0 . -N e d e r l a n d 1909 5 4 - 5 5 9 - 4 6 . 1 1 0 0 . -1920 5 2 . 6 6 1 . 5 5 . 9 1 0 0 . -1930 5 0 . 6 65-2 6 . 2 1 0 0 . -I 9 4 7 2 9 . 5 6 3 - 6 7 . I 1 0 0 . -Het a a n d e e l d e r 0 - 1 4 - j a r i g e n i s

t e r dan i n g e h e e l N e d e r l a n d , t e r w i j l d a a r e n t e g e n de m i d d e l s t e t e Alkemade b e l a n g r i j k gro-g r o e p ( 1 5 - 6 4 j a a r ) v e e l k l e i n e r i s . De b o v e n 6 5 - j a r i gro-g e n waren

a a n v a n k e l i j k t e Alkemade v e r h o u d i n g s g e w i j s v a n meer b e t e k e n i s d a n i n g e h e e l Nederland« S i n d s 1930 i s deze s i t u a t i e e c h t e r g e h e e l v e r a n d e r d .

Wij w i l l e n h i e r e c h t e r opmerken, d a t de zogenaamde v e r o u d e -r i n g s t e n d e n s , welke t e n a a n z i e n v a n de b e v o l k i n g v a n h e t R i j k kan WDrden waargenomen, ook i n Alkemade r e e d s h e e f t i n g e z e t . I n de komende j a r e n z a l d i t v e r s c h i j n s e l n a a r a l l e w a a r s c h i j n l i j k h e i d nog aan b e t e k e n i s

winnen-Wij wezen e r h i e r b o v e n r e e d s o p , d a t h e t g e b o o r t e c i j f e r n i e t g e h e e l z u i v e r

i^mmm^mm

GEBOORTE-EN V E 5 T I G I N G S O V E R 5 C H O T EN T O E N E M I N G DER BEVOLKING VAN ALKEMADE

P E R D U I Z E N D I N W O N E R S 24 20 16 12 8 A 0 4 8 12 16 20 1 . . . G E B . O V E C 3 C H O T mm .mm, V E S T . OVERSCHOT". i T O E N E M I N G . -. .••, _ _ _ ^^ -• -•* ' • . / " \ A 1 V \ • • • ^ / • • • • ..•• • • • * - • • 880/ ' 8 5 / ' 9 0 / '95/ 1900/'05 / '10/ / 8 4 ^ 9 / 9 4 / 9 9 ^ 4 / 0 9 A • ••

A

\ \ 1

i

V

.. .« ••• / " J»

A

• • • _• %•« 4 • * • • • ••• t ^

1

i

i

r

V'

k 1 \ 1 < 1 1 ' \ • ; • • -• e m * _ — » " \ \ -\ -' 1 5 / -' 2 0 / -' 2 5 / -' 3 0 / -' 3 5 / -'40/ -' 4 5 / / 1 9 / 2 4 / 2 9 / 3 4 / 3 9 A « A c 26 22 16 {A 10 6 2 0 2 6 10 14 18 22 G R A F I E K NS 9

O-Ü Z. u o in » Ü ld a o CM CV Ü kJ O a O

•"•!

- 2 3 - . •

geheel z u i v e r de zogenaamde h u w e l i j k s v r u c h t b a a r h e i d weergeeft, doch d a t ook de leeftijdsopbouw van de b e v o l k i n g van i n v l o e d i s . Voor 194-7 v a l t met behulp van de gegevens van de v o l k s t e l l i n g van d a t j a a r . h i e r o m t r e n t een nadere berekening t e maken. De huwe-l i j k s v r u c h t b a a r h e i d , d a t wihuwe-l zeggen h e t a a n t a huwe-l geborenen per 1000 gehuwde vrouwen beneden 50 j a a r , bedroeg i n 194-7 t e Alkemade

•54-6.8 ën i n geheel Nederland 191.J5. Het c i j f e r van Alkemade l a g dus ruim. 80% boven d a t van h e t R i j k . Ten aanzien van de g e b o o r t e -c i j f e r s bedroeg h e t z e l f d e per-centage e -c h t e r s l e -c h t s 34-.

Toch kan d i t v e r s c h i j n s e l n i e t u i t s l u i t e n d worden v e r k l a a r d u i t de ..verschillen, i n l e e f t i j d s o p b o u w . Betrekken w i j namelijk de

geboorten op..alle vrouwen van 15--50 j a a r ( i n c l u s i e f de ongehuwden) dan komen wij. voor Alkemade op eon g e t a l dat 50% boven d a t van het Rijk l i g t . Dit p e r c e n t a g e i s hogisr dan b i j de g e b o o r t e c i j f e r s , doch l a g e r dan h e t percentage da'J werd gevonden t e n aanzien van de c i j f e r s omtrent de h u w e l i j k s v r u c h t b a a r h e i d .

Het. b l i j k t .echter, dat v a n . d e vrouwen onder de 40 j a a r i n Alkemade een k l e i n e r d e e l i s gehuwd dan i n geheel Nederland.- Voor

dé boven 4 0 j a r i g e n . g e l d t d i t n i o t , zodat h e t w a a r s c h i j n l i j k i s -d a t men i n -deze gemeente l a t e r huwt -dan i n h e t l a n -d a l s g e h e e l ^

Ook t e n . a a n z i e n van de i n v l o e d van de leeftijdsopbouw op " e ^ s t e r f t e c i j f e r s z i j n enkele berekeningen t e maken. Deze hebben \ e c h t e r u i t s l u i t e n d b e t r e k k i n g op de j a r e n 194-7> 194-8 en 194-9 en

z i j n bovendien v r i j globaal« Aan de hand van de s t e r f t e k a n s e n p e r l e e f t i j d s g r o e p , van geheel Nederland v a l t het a a n t a l s t e r f t e g e v a l l e n t e berekenen, dat i n Alkemade zou hebben p l a a t s g e v o n d e n , i n -d i e n a l -d a a r -de s t e r f t e k a n s e n gehoel g e l i j k zou-den z i j n . Het b l i j k t dan d a t i n a l l e genoemde j a r e n het w e r k e l i j k e a a n t a l s t e r f t e g e v a l -l e n i n A-lkemade wat hoger i s geweest. Hoewe-l deze berekening t e weinig exact i s om een i n a l l e opzichten verantwoorde conclusie t e t r e k k e n , komt h e t ons wel voor, c.at de s t e r f t e k a n s e n voor de b e -v o l k i n g i n Alkemade i e t s ongunstiger l i g g e n dan i n h e t l a n d a l s g e h e e l .

I n h e t voorgaande was r e e d s sprake van de m i g r a t i e ( v e s t i ging en v e r t r e k ) . Teneinde h i e r o r r t r e n t een nader i n z i c h t t e v e r -k r i j g e n i s door ons s t e e -k p r o e f s g e w i j s voor een a a n t a l j a r e n n a - ' gegaan welke de p l a a t s e n van herkomst en bestemming der b e t r o k -ken personen waren.

De b e l a n g r i j k s t e c e n t r a waarop de m i g r a t i e zich b l e e k t e r i c h t e n z i j n i n volgorde van b e l a a g r i j k h e i d : De Noordelijke

Veen-s t r e e k , de LeidVeen-se agglomeratie ( l e i d e n , OegVeen-stgeeVeen-st en L e i d e r d o r p ) , de Haarlemmermeer, de Bollenstreek: en de overige s t e d e l i j k e g e -b i e d e n i n Zuid- en Noord-Holland. In h e t algemeen v i n d t de meeste u i t w i s s e l i n g dus p l a a t s met p l a a t s e n , welke d i c h t i n de omgeving z i j n gelegen.

V e s t i g i n g u i t en v e r t r e k naa? de andere dorpen van de Noorde-l i j k e Veenstreek waren v r i j w e Noorde-l met e Noorde-l k a a r i n evenwicht, doch t e n a a n z i e n van de andere gebieden i s van een v r i j a a n z i e n l i j k v e r -t r e k o v e r s c h o -t sprake, z o a l s . b l i j k ; u i -t onders-taande -t a b e l No. 3 .

In deze t a b e l i s een onder se] ïeid gemaakt t u s s e n p l a t t e l a n d en s t e d e n ( e v e n t u e e l s t e d e l i j k e g e b i e d e n ) . Wij tekenen d a a r b i j a a n , d a t deze onderscheiding v r i j ruw i s en s l e c h t s d i e n t om een

2 4

-glo"baal inzicht te verkrijgen. Tabel No. 3« V e s t i g i n g en v e r t r e k en. m i g r a t i e s a l d o o v e r de j a r e n 1 8 9 2 , 1893? 1907, I9O8, I 9 1 3 , 1 9 1 4 , 1 9 2 1 , 1922, 1938 en 1 9 3 9 , v e r d e e l d n a a r g e b i e d . Gebied L e i d e n , O e g s t g e e s t , L e i d e r d o r p Overige s t e d e n i n Z u i d - H o l l a n d N o o r d e l i j k e V e e n s t r e e k B o l l e n s t r e e k O v e r i g Z u i d - H o l l a n d . T o t a a l Z u i d - H o l l a n d S t e d e n i n N o o r d - H o l l a n d Haarlemmermeer O v e r i g p l a t t e l a n d N o o r d - H o l l a n d S t e d e n o v e r i g e p r o v i n c i e s P l a t t e l a n d o v e r i g e p r o v i n c i e s TOTAAL GENEPAAL V e s t i -g i n -g 152 149 '400 117 284 1102 160 166 98 112 175 1813 Vertrek 382 221 427 228 400 1658 216 246 123 134 175 2552 S a l d o a b s -- 230 - 72 - ' 27 - 111 - 116 - 556 - 56 - 80 - • 25 - 22 - 739 S a l d o % 3 1 . 1 9-7 3 . 7 1 5 . -1 5 . 7 7 5 . 2 7 . 6 1 0 . 8 3-4 3.O 1 0 0 . -Zien wij naar het saldo, dan blijkt de Leidse agglomeratie

met ruim 30% van het vertrekoverschot de belangrijkste plaats in te nemen, terwijl ook de Bollenstreek en de Haarlemmermeer met respectievelijk 15% en 10.8% van het totaal nog van betekenis zijn.

Maken wij een onderscheid naar steden en platteland, dan blijken beide ongeveer de helft van het vertrekoverschot op te nemen.

5êr2 ®2 sbe y o lking

Hoewel in de komende hoofdstukken nog uitvoerig zal worden ingegaan op de verschillende bronnen van bestaan verdient het aanbeveling reeds thans een korte analyse op te nemen betreffende de beroepsbevolking, wasrbij gebruik zal worden gemaakt van de

gegevens welke bij de verschillende volkstellingen ter beschikking zijn gekomen.

Het aantal personen dat in 1947 in een beroep werkzaam was bedroeg 2740 waaronder 2235 mannen en 507 vrouwen. In percentages van de gehele bevolking bedraagt dits

Alkemade Nederland Mannen Vrouwen Totaal 60.6 14.8 38.5 61.-I9.5 40.2

Voor Alkemade komen wij tot wat lagere cijfers, doch ook deze v/orden be invloed

m

25

-van worden beïnvloed dooi? het verschdjl

"bevolking van deze gemeente en Een zuiverder vergelijking gaan van de personen van 14- jaar

groter of kleiner deel leerplichtige keld.

Volgens deze methode bedrag

in leeftijdsopbouw tussen de geheel Nederland,

wordt verkregen indien wij uit-en ouder. De invloed van euit-en

jongeren is dan uitgescha-en de percuitgescha-entages? Alkemade Nederland Mannen Vrouwen.. Totaal 92-7 22.9 59.2 a n d e r s . Thans i s h e t beeld geheel

centage d a t t o t de beroepsbevolkijn, made a a n z i e n l i j k g r o t e r dan i n

Ter v e r k l a r i n g van d i t v e r s gewezen op de groep 1 4 - t o t en met v o o r t g e z e t dagonderwijs g e n i e t e n deze l e e f t i j d s g r o e p . In Alkemade e c h t e r ruim 85% i n een beroep Nederland. Bij de boven 6 5 - j a r i g d i n g t e c o n s t a t e r e n . Hier bedrag 63*5 en 35*5* Wij kunnen dus c Alkemade i n h e t algemeen op een ken en ook op een l a t e r e l e e f t i j d Nederlandse b e v o l k i n g a l s geheel Het f e i t , d a t van de vrouwen werkzaam i s dan i n geheel Nede min of meer i n t e g e n s p r a a k . Ter h e t g r o t e k i n d e r t a l van de meeste behoefte aan hulp voor de huisvrouw Het l i g t i n de r e d e , dat h i e r d o o r de huishouding meehelpen. Deze g. l i n g n i e t t o t de beroepsbevolking

Bij de mannen i s h e t p.erg moét "wórden "p.ergerekend i n A l k e -Nelderland.

ch.ijnse.1 moet v o o r e e r s t worden 1 8 - j a r igen». Van degenen d i e • v a l l e n namelijk de meesten i n i s van.de b e t r e f f e n d e jongens t e g e n ruim 62% i n geheel v a l t een s o o r t g e l i j k e v e r h o u -de p e r c e n t a g e s r e s p e c t i e v e l i j k d a t de inwoners van j|ongere l e e f t i j d beginnen t e

wer-hiermede u i t s c h e i d e n dan de werkzaam je a ;e a one luderen î r l a i d

Zien wij t h a n s naar de Alkemade werkzaam i s , dan komen 1930 en 1947 t o t h e t volgende r e Tabel No. 4 .

Beroepsbevolking van Alkemade 31 December _I93O B e d r i j f s t a k N i j v e r h e i d Landbouw J a c h t en v i s s e r i j Handel en v e r k e e r Diversen T o t a a 1 Mannen I Vrouwe; 1 422 965 10 285 78 1760

2225

20 70 29 203 322 WTOT^appnpppnpnwtppi 85.I 26.7 55-4

een kleiner deel in een beroep »schijnt met het bovenstaande verklaring hiervan kan echter

gezinnen dienen. Hierdoor is de in deze gemeente zeer groot. vele meisjes bij hun ouders in

is echter bij de volkstel-gerekend.

rDep

bedri jf stakken waarin de bevolking van wtLj voor de volkstellingen van

sj-ltaat.

verdeeld naar werkkring op en 31 Mei 194-7 * Totaal 442 1035 10 314-281 2082 501 1204 13 356 159 2233

!25Z

Mannen 1 Vrouwen I Totaal

44 160 70 233 507 545 1364 13 426 392 2740

26

-Bij deze cijfers zij opgemerkt, dat alleen die van de mannen in beide jaren vergelijkbaar zijn. Bij de telling van de vrouwe-lijke beroepsbevolking heeft men in 1947 namelijk andere criteria aangehouden, hetgeen tot gevolg heeft gehad dat in de groepen

Landbouw en Handel aanzienlijk meer medewerkende echtgenoten en andere vrouwelijke familieleden zijn opgenomen dan in 1930.

Om deze reden is in onderstaande tabel, waar één en ander nogmaals in procenten is weergegeven alleen uitgegaan van de man-nelijke beroepsbevolking. Tabel No. 5« . M a n n e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van Alkemade en N e d e r l a n d op 31 December 1930 en 31 Mei 1947 ( i n %) B e d r i j f s t a k N i j v e r h e i d Landb ouw J a c h t en v i s s e r i j Handel en v e r k e e r D i v e r s e n T o t a a l Alkemade 1930 2 4 . -3 4 . 8 0 . 6 1 6 . 2 4 . 4 i u * i l O I I O I I rH I I 1947 2 2 . 4 33-9 0 . 6 1 6 . -7 . I 1 0 0 . -Ne d e r l a n d 1930 4 4 . 1 2 1 . 9 0 . 7 2 3 . -I O . 3 1 0 0 . -1947 4 2 . 4 20^2 0 . 4 2 1 . 6 1 5 - 4 1 0 0 . -De percentages van Alkemade tonen aan dat tussen 1930 en

1947 weinig veranderingen zijn opgetreden. Alleen bij de groep "Diversen" (overheidsdienst en vrije beroepen) heeft een belang-rijke stijging plaatsgevonden, waartegenover de andere takken van bedrijf een geringe teruggang hebben doorgemaakt. Een verge-lijking met Nederland toont het typisch agrarische karakter van deze gemeente. Meer dan de helft van de mannelijke beroepsperso-nen is in de landbouw werkzaam tegen slechts 20% in geheel Neder-land. Daartegenover is de betekenis van de industrie als middel van bestaan aanzienlijk geringer.

De stijging van het aantal mannelijke beroepspersonen, welke tussen I93O en 1947 ruim 470 bedroeg, komt eveneens voor het

grootste deel op rekening van de agrarische sector, waar deze + 240 personen omvatte.

De meeste vrouwen zijn werkzaam in de groep "Diversen",

waaronder de huiselijke diensten (176 personen) de belangrijkste plaats innemen. Van de 160 vrouwen welke in de landbouw werkzaam

zijn behoort het merendeel (122) tot de medewerkende echtgenoten en kinderen. In de groep Handel en verkeer betreft dit 40 perso-nen.

Bij de beschouwing van de beroepsbevolking moet eveneens aandacht wórden geschonken aan het forensendom. Het is immers zo, dat niet alle personen die te Alkemade woonachtig zijn daar ook

een beroep uitoefenen. In totaal betreft dit 277 mannen en 69

vrouwen, ofwel bijna 13% van de beroepsbevolking. Dit percentage kan niet bijzonder hoog worden genoemd, doch daarbij moet wel in aanmerking worden genomen, dat Alkemade vrij geïsoleerd ligt. Van