166
s &_o 3 2ooo
HOOFDEN
&
ZINNEN
Cultureel: universiteiten zijn al eeuwenlang naast onderwijs- en onderzoeksinstituties ook de hoedsters van cultureel erfgoed, materieel in de vorm van opge-bouwde bibliotheken, intellectu-eel door de vorming van vooraan-staande wetenschappers in vaak kleine en kwetsbare vakgebieden. Wij geven in Nederland vele mil-joenen uit aan de instandhouding van monumenten, van museaal erfgoed, inmiddels ook van land-schappelijk erfgoed, maar de overheid lijkt laconieker te zijn ten opzichte van ons wetenschappe-lijke erfgoed en de rol die univer-siteiten in dat opzicht vervullen. Wetenschapsgebieden die slecht scoren in termen van markt-waarde - zowel wat de aantallen studenten betreft als wat de 'ver-handelbare' opbrengst betreft -staan sterk onder druk; universi
-Onder de vulkaan
De onderwijscrisis
van Mexico
Het is eind 1999 en ik ben voor een conferentie over mondialise-ring terug in Mexico: hetland dat ik tussen 1992 en 1995 viermaal langdurig bezocht voor onder-zoek naar 's lands milieupolitiek en de invloed van economische in-tegratie met de v s.
Mexico moderniseert snel, zo blijkt al direct op het vliegveld van Mexico Stad. Knullige uitstallin-gen hebben plaatsgemaakt voor
glossy winkeltjes die nauwelijks onderdoen voor die op vliegvel-den in Europa en de Verenigde
teiten die toevallig veel van dat soort kwetsbare vakgebieden in huis hebben, krijgen niet de extra ruimte om die te beschermen. Als daarvoor geen gezamenlijke maatschappelijke verantwoorde-lijkheid wordt gevoeld, zullen zij op afzienbare termijn onder de druk van 'bedrijfseconomische' motieven verdwijnen. Er zullen geen nieuwe wetenschappers in worden opgeleid, de bibliotheken zullen niet meer worden bijge-houden, er zal niet meer over worden gepubliceerd. In een land waar de individuele rijkdom zo groot is dat men vaak niet meer weet waar na het tweede huis, de tweede auto, de boot en de verre vakanties het geld aan uit te geven, zou dat een beschamend vertoon van culturele armoede zijn.
Pas als je vanuit het perspectief van die drie functies hebt gekeken
Staten. Dezelfde waren, dezelfde reclames; aileen aan het personeel is te zien dat je in Latijns Am erika bent. Ook de aankomsthal en dou-ane zijn verbouwd en opgepoetst. De nieuwe entree van deze stad met haar minstens 2o miljoen
in-woners aan de voet van de vulkaan Popocatepetl maakt indruk.
Het zou me gezien mijn nieuwe eerste impressie misschien moe-ten verbazen dat ik kort na aan-komst te horen krijg dat Mexico zich in een 'zeer ernstige crisis-situatie' bevindt. Ik kan me echter niet anders herinneren dan dat ik ieder bezoek opnieuw mensen sprak die vertelden dat de Mexi-caanse economie en politiek zich nu op een dieptepunt bevonden,
naar het hoger onderwijs in Ne-derland, kun je weloverwogen en consistente beslissingen nemen over wat er moet gebeuren om te voorkomen dat ook in deze sector van het onderwijs binnenkort grote problemen ontstaan. Een pro-actieve aanpak daarvan vraagt een gedifferentieerde benadering; de huidige discussies over frnan-ciering en stelselwijziging worden veel te eenzijdig en generiek ge -voerd. Dat maakt de uitkomsten ervan kwetsbaar voor korte- ter-mijn politieke afwegingen, voor ambtelijk hobbyisme en sturing vanuit het lobbycircuit. Gm eco -nomische, maatschappelijke en culturele redenen is daar op de iets langere termijn niemand mee ge-diend.
GREETJE VAN DEN BERGH
Lid redactieraad s &..o
dat de sociale spanningen onhoud-baar waren en dat de milieu -toestand rampzalig was. Na een oppervlakkige analyse van de afge-lopen jaren, waarin oppositie -partijen meer speelruimte hebben gekregen en er na de peso-crisis weer enige economische groei heeft plaatsgevonden, zouden deze noodkreten makkelijk als pa-thologisch kunnen worden afg e-daan. Maar helaas is het ingewik-kelder.
Een uit de hand gelopen studentenbezetting
Tegenover enkele positieve ont-wikkelingen in de Mexicaanse po -litiek en economie staan ook nega -tieve, zoals in de agrarische sector.
\le-,en :1en 1 te :tor :ort ::en
tagt
ng; . an-den ge-:ten t er-oor ·ing : CO-en iets ge- ud-i eu-een fge- tie-ben ~isis roei den pa- fge- vik- mt- po-~ga tor. s &...o 3 2oooHOOFDEN
&
ZINNEN
De meest in het oog springende
crisis op het moment van mijn
be-zoek betrof die in het hoger
on-derwijs: de Nationale Autonome
Universiteit van Mexico (uNAM)
was al maandenlang gesloten als
gevolg van een bezetting door
stu-denten. Deze in Mexico Stad
ge-vestigde staatsuniversiteit is de
grootste van heel Latijns Amerika,
en de campus is bijna een stad op
zichzelf. Naast studenten wordt er
les gegeven aan 'prep-studenten',
vergelijkbaar met scholieren van
de bovenbouw van de middelbare
school. Door de bezetting kregen
de studenten van de uNA M geen
onderwijs en het onderzoek lag
volledig stil. lnmiddels is op 6 fe-bruari door politie en Ieger een
vreedzaam einde gemaakt aan de
bezetting die bijna een jaar
duurde, maar daarmee zijn de problemen nog niet opgelost.
De directe aanleiding van de
bezetting van de u N AM was de
voorgestelde invoering van
colle-gegeld van 3 oo gulden per jaar in
plaats van de voorheen
symboli-sche bijdrage van 5 cent. De
laat-ste jaren zijn de
overheidsbudget-ten voor hoger onderwijs in de
knel gekomen en tussen 1994 en
1999 halveerde de subsidiering
per student. Het plan voor
colle-gegeldverhoging vloeit voort uit
de aanbeveling van de Wereldbank
aan Latijns Amerikaanse regerin
-gen om het basisonderwijs priori-teit te geven en het collegegeld op te trekken tot 3 o pro cent van de kosten. In Mexico maakte het
· einde van gratis universitair
on-derwijs vee! protesten los. Verder
bestond er onder studenten
on-vrede over de invoering van een
universitair toelatingsexamen, en
over het dalend aantal beschikbare
studieplaatsen voor een groeiend
aantal schoolverlaters. Voor de
meeste jonge Mexicanen zijn de
private universiteiten
onbetaal-baar en vormt de uNA M, afgezien
van enkele kleine
rijksuniversitei-ten, de enige mogelijkheid voor
hoger onderwijs. Aangezien voor
vee! vakgebieden in Mexico geen
MBO en HBO bestaat is
universi-tair onderwijs een must om verder
te komen in het Ieven.
Volgens een docente van de
uNA M was de studentenbezetting in de kern een klasseconflict. De
groep bezetters was relatief klein
(een paar duizend) en kreeg
wei-rug steun van mede-studenten en
anderen, zeker nadat het plan voor
verplicht collegegeld na enkele
weken van bezetting werd
omge-vormd in een vrijwillige bijdrage.
Daarop begonnen de bezetters nieuwe eisen te stellen, zoals
de-mocratisering van het
universi-teitsbestuur. Onder de radicale
bezetters waren vee! studenten uit
arme gezinnen, met laag
opge-leide ouders, voor wie het nieuwe
beleid van de uNA M bedreigend
is. Bij deze studenten heerst een sterk nihilisme: zij zijn kort voor of na de schuldencrisis van I 98 2
geboren en hebben door een reeks
economische crises en rigoureus
liberaliseringsbeleid weinig
an-ders meegemaakt dan
bezuinigin-gen, stijgende prijzen en
groei-ende werkloosheid. Ondanks aile
ellende bleef onveranderd
de-zelfde partij, de PRI (Partij van
de Gei:nstitutionaliseerde Revolu-tie), aan de macht. Anders dan de
protesterende Mexicaanse
stu-denten uit de jaren zestig en
ze-ventig, die ook geen vertrouwen
hadden in het systeem, ontbreekt
het de nieuwe studentenbeweging
aan hoop op verandering. Niet een
kritische, maar een anti-politieke houding overheerst.
Er zijn verschillende
verklarin-gen voor de extreem lange duur
van de bezetting van de uNA M. In
ieder geval waren de aanstaande
verkiezingen een complicerende factor: een foute zet zou ver-gaande politieke consequenties
kunnen hebben. Daarbij kregen
universiteitsbestuurders, politici
en hoge ambtenaren geen grip op
de radicale studenten, die elkaar
zwoeren op geen enkele wijze
af-stand te doen van hun eisen, en die
elke dag andere
vertegenwoordi-gers naar de onderhandelingstafel
stuurden zodat geen
vertrouwens-relatie zou worden opgebouwd
met de 'tegenpartij'. Er waren
zelfs aanwijzingen van banden
tus-sen de radicale
studentenbewe-ging, straatbendes en criminele
(drugs- )netwerken, wiens !eden
in dezelfde armoedige wijken
wonen. De beslissing het Ieger in
te zetten om de bezetting te bre
-ken werd bovendien uitgesteld uit
angst voor een nationaal trauma:
het bloedbad van Tlatelolco. Op
het aldus genoemde plein in
Mexico Stad kwamen in I 968
enkele honderden studenten om
het Ieven toen het Ieger
hardhan-dig een grote studentenbetoging
beeindigde.
Mexico en de kenniseconomie
In het land waar het politieke
complot en de complot-theorie
lijken te zijn uitgevonden ging ten tijde van de bezetting natuurlijk
ook het gerucht dat de regering
het conflict doelbewust zou
culti-veren. Als de situatie maar
langge-noeg duurde en iedereen murw
168
s &..o 3 2ooo
HOOFDEN
&
ZINNEN
draagvlak ontstaan voor een grootscheepse hervorming of wellicht zelfs voor opheffmg van de UNAM. Alhoewel velen onge-rust zijn over de invulling die de
P R 1 hieraan wil geven is het
duide-lijk dat een herstructurering nodig
is. De UNAM is een vrijwel
onbe-stuurbaar moloch met veel struc-turele problemen, die om een grondige aanpak vragen. Nog be-langrijker is dat Mexico's hoger onderwijs onvoldoende is toege-sneden op de arbeidsmarkt en de geambieerde snelle industrialise-ring. Tussen het lager voortgezet onderwijs en universitaire studies gaapt een gat. Vooral in de techni-sche richtingen zijn de opleidin-gen te weinig toegepast, en dat terwijl de Oost-Aziatische erva-ring juist leert dat deze een sleutel
vormen voor het succes van
op-komende econornieen.
Deze zomer kiest Mexico een
nieuwe president, en de kans dat
de PRI na ruim 70 jaar van haar troon wordt gestoten is, aile poli-tieke spanningen en democratise-ringsprocessen ten spijt, beperkt. De nieuwe president zal met een
structurele oplossing moeten
komen voor de grootste
univer-siteit van Latijns Amerika en
voor het zieltogende Mexicaanse hoger onderwijs in het algemeen. Wil de Mexicaanse neoliberale strategie voor econornische groei enige kans van slagen hebben dan
zal de overheid met een heldere
visie moeten gaan investeren in
het hoger onderwijs. En er is
haast geboden want een omvang-rijke nieuwe generatie Mexicanen staat te dringen om kansen op deelname aan de modernisering van hun land. Goed basisonder-wijs is onrnisbaar, maar
tegelijker-tijd zal het vervolgonderwijs moe-ten verbeteren en breed toeganke-lijk moeten zijn. Zo niet, dan zal
de bestaande tweedeling verder
vergroot worden en zal dit,
afge-zien van aile maatschappelijke
gevolgen, ten koste gaan van
Mexico's toekomstige positie op
de wereldmarkt, waar kennis
meer en meer bepalend is voor
succes. Volgens dit pessimistische
scenario blijft Mexico ook figuur
-lijk under the vulcano gesitueerd.
Om de Mexicaanse modernise
-ring verder te Iaten reiken dan de
kleine kosmopolitische elite die
de clientele van de
vliegveld-winkels vormt zal onderwijs op
aile niveaus prioriteit moeten krijgen.
BARBARA HOGENBOOM Medewerker Wiardi Beckman Stichtina
