Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 29_(3),2008 64

Lapilli

Lars vanden Hoek+Ostende

Botsing

in slow motion

De

_botsing

tussen detwee

_platen

is niet iets wat demeeste

schoolboekjes

haalt. Continentale

_platen

enhun

gebeigtevor-ming spreken

nueenmaalmeer aan.Toch had deze knal enor-me

consequenties.

Hele

_{diepzeetroggen}

werden

_weggedrukt,

totdat zelfs de

_richting

vande subductie werd

omgedraaid.

De Pacifische

_{plaat kreeg}

eendouwvandeAustralische

_plaat,

en

ging

zich in

_{noordelijke richting bewegen.}

Alle reden dusom eens

goed

te

kijken

naardesporendie deze

botsing

achterge-laten had. En vooralomte

kijken,

wanneer nuhet OJPende Australische Plaatcontactmaakten. Want

goede dateringen,

daar ontbrak het nogaan.

De methodiekvanKneselen

zijn

Australische onderzoeksteam

laat zich hetbeste illustreren_aandehand_{van een}

_simpel

expe-riment. Alleswatuhiervoor

nodig

heeft iseen

kwast,

eenpot

rode

_verf,

_eenstuk

_papier

_{en een}buurman.

_Doop

de kwast in de rode

_verf,

enlaatuwbuurman dezemetde haren

_omhoog

in de linkerhand

_stevig

vasthouden

_(u

kan de rollen ook

om-draaien,

maardan

eindigt

uzelfmetrode verf opuw

handen).

Laat hetblad

_papier

_{op de kwast rusten,}entrek het

langzaam

met tweehanden_{naar uw}toe.

Vraag

uwbuurmanom halver-wegemet

zijn

rechterhandu een

klap

op deschoudertegeven, maar

blijf

het

papier langzaam bewegen.

Bestudeer het

_papier.

U zult

zien,

mits allescorrectis

uitgevoerd

dat_{u aan}het

spoor verf op het

papier precies

kunt achterhalen op welkmoment uwbuurmanu een

klap

verkocht

(misschien

toch verstandi-geromde rollenomte

draaien).

Goed,

het

_papier

wasdeAustralische

plaat.

De kwastwas een

zogenaamde hotspot.

Een

magmapluim

in de aarde die niet van

zijn plaats

komt. Deze

hotspots

vormenvulkanen binnen de

_plaatranden,

metals bekendste voorbeeld wel Hawaii. De

schouderklop

was de

ontmoeting

methet OJP.

Wat in feite

_gebeurde

_was dat Knesel _ende

_zijnen

verbeter-de

_{dateringsmethoden gebruikten}

om eenaantal oude

vulka-nenten westen vanAustraliëtedateren. Deze

_rij

van vulka-nen wasontstaan toendeAustralische

_plaat

over eenhot_spot

gleed.

Als

_je

de

_precieze

ouderdommenvande vulkanen

_kent,

kan

_je

aande handvande afstand berekenen hoe snel de

_plaat

zich

_bewoog.

Deeerste

_rij

vulkanen leverdeeensnelheidvan zo’n71 km per

miljoen jaar.

De

_plaat

wordtechter zo’n 26

mil-joen jaar geleden vertraagd

tot_{zo’n 26 km per}

_{miljoen jaar.}

Op

datzelfdemomentvertoontde vulkanenketeneen

duide-lijke

knik. 23

_{miljoen jaar geleden gaf}

de Australische Plaat weergas,en

bewoog

verdermeteensnelheidvan61

_miljoen

km per

miljoen jaar.

Als

_je

de data los

_bekijkt,

is heteen

botsinkje

vanniets. Een

schampschot,

eenkort

_oponthoud

in de noordwaartse

bewe-ging

vanAustralië. Maar als

_je

het

_plaatst

in het_grotere

plaat-je,

dan wordt

_duidelijk

hoeveel dit_teweegheeft

_gebracht.

De hele

_{plaatbeweging}

vandePacifische Oceaan werd gereorga-niseerd. Kneselende

_zijnen

wistenaante tonen dat de knik in hun

_rijtje

vulkaan

_precies

overeenkwammeteen

verande-ring

in de

_richting

van

Hawaii,

vele duizendenkilometers ver-der indeoceaan.

Hawaii. Ik heb

_vandaag

echt ietsmet

_kleren,

want

plotse-ling

zie ik allerlei dikke Amerikanen in die

_{afgrijselijke}

bloe-menshirtvoor me.

Nee,

als ik ook daarnaartoe_{ga, dan wil ik} eenecht

_geologisch

T-shirt. Alserdus nog andere verzame-laarsvanditsoortT-shirts

_zijn,

_{ik ben nog op zoek}naar

dege-nemetde tekst

_{“Geologists}

know howtomake the bedrock”. Wel XXL graag.

Literatuur

Knesel,

K.M.,

Cohen,

B.E.,

Vasconcelos,

P.M. &

Thiede,

D.S.,

2008.

Rapid change

in drift of the Australian

pla-terecords collision with

Ontong

Java

plateau.

Nature

454,

pp.754-758.

Lars vandenHoek

Ostende,

Nationaal Natuurhisto-rischMuseum,

postbus

9717,2300 RALeiden,email: “Zo’n T-shirt wil ik ook” schalde het

_bij

onsoverde

gang. Ik hebeen

collega,

die

_werkelijk

demeestfantastische collectie shirtsmet

geologische uitspraken

heeft. “I maybe

gneiss,

but don’t takemefor

granite”

is

mijn persoonlijke

fa-voriet. Maar op het T-shirt dat deze

uitspraak

ontlokte

prijkte

“Stop

Continental drift”. Datwas

overigens

ook denaamvan een

actiegroep

vanLeidse

Geologen

in de

jaren ’70,

die zelfs nogeen

spijker

in het Van der Werf

park

hebben

_geslagen

_om de contintental drift_eenhalttoe te

roepen. Maarhet schuiven vande continenten is niettestoppen.Het

groteske geweld

in slow motionis de

drijvende

kracht achter de

_geologie

gewor-den. Sinds de oude theorie_van

_Wegener

in de

zeventigerja-rennieuw leven is

ingeblazen,

vallen alle

puzzelstukjes

in el-kaar. En

tegenwoordig

metal die mooie

_{computeranimaties,}

kan

_{je goed duidelijk}

maken hoe de

_beweging

vande

_platen

vormgevenaan onze

planeet.

De kolossale

botsing

van

India,

datmet_een‘rotvaart’

₍₁₅

cmper

jaar)

tegenEurazië

opknal-de_ende

_Himalaya’s

deed ontstaan,

bijvoorbeeld.

Overeen andere

_{belangrijke botsing, zijn}

we

onlangs

veelmeerte we-ten

_gekomen.

Het_gaatallemaaloverde

_tijd

dat de Australische

_plaat

enhet

Ontong

Java Plateau

(OJP)

elkaar

_tegenkwamen.

Die laatste heeft

_overigens

nietsmetJavate

_maken,

zoals

_je

misschienzou

denken,

maar

ligt

tennoordenvande Solomoneilanden. Met een

oppervlakte

van1,5

miljoen

km2

,en een

diktevan30-35 km is dit het_grootsteoceanischevulkanische

plateau

ter we-reld. Het is zo’n 122

_{miljoen jaar geleden}

ontstaanuit vloei-basaltea Over deAustralische

_plaat

hoefik

_gelukkig

minder

uitleg

te

geven,dat is dat

ding

waarAustralië op

ligt.

Die

_plaat

beweegt

zichnaarhet

_{noorden, terwijl}

het OJP in het

_Paleogeen

opeen

westelijke

koers

_lag.

Ermoesteenmomentkomen dat dietwee metelkaar in

_aanraking

kwamen.