GEOCOMmunicatie 22 over geologische giganten: dieren, consequenties van verweringsprocessen, raadselachtige gaten in de zeebodem, inslagkraters en oprispingen

37 AFZETTINGEN WTKG23 (2), 2002

GEOCOMmunicatie 22

over

_{geologische giganten:}

dieren, consequenties

van

verweringsprocessen,

raadselachtige gaten

in de

zeebodem,

inslagkraters

en

oprispingen

A.J.+(Tom)

vanLoon*

Inleiding

Evolutie

van

de maximale

_{lichaamsgrootte}

Eenvan de vragen waarvoor

biologen

en

paleon-tologen

zich

_gesteld

zien iswaarom

sommige

dier-groepenreuzensoorten bevattenenandereniet.Het was al

langer

bekend datreuzen ophet land alleen

zijn

ontstaan toen ergrotecontinenten bestonden. Een

alge-meenaanvaarde

verklaring

daarvoor ontbrak

overigens

tot nutoe. Nieuw onderzoek

_geeft

meerinzichten

wijst

bo-vendien uitdat de

grootste

landdieren ook alle

planten-eters waren,endatze

_koudbloedig

waren.

AmerikaanseenAustralische onderzoekers

_analyseerden

hiertoe gegevensvande

_{grootste planten-}

envleeseters

van30 eilandenencontinenten

(dus

doorwater

_omringde

- en dus

_{biogeografisch geïsoleerde}

-

landmassa’s).

Voor

elkvandeze

_gebieden

kekenze naarde

_grootste

(gewervel-de)

landdieren dienog

leven,

of- indien groter- naarde grootstesoorten die binnen de laatste 65.000

_{jaar zijn}

uit-gestorven.

Uit hun

_{analyses blijkt}

dat,voor eenlandmassa

van een

bepaalde grootte,

de

grootste warmbloedige

plan-teneter

_altijd

_groterwas/is dan de_grootste

_warmbloedige

vleeseter;

het

_{gaat daarbij}

wat

_gewicht

betreft zelfs

ruw-wegom eenfactor 10! Eenzelfde relatie

lijkt

tebestaan tussen

_{koudbloedige planten-}

envleeseters.Omdaterveel minder

_koudbloedige

dan

_warmbloedige

reuzenonder de

gewervelde

landdieren

_{zijn, zijn}

_{de gegevens}voor

koud-bloedige

reuzen

overigens betrekkelijk

schaars. Dezeer

schaarse

_(3!)

_gegevensvoor

koudbloedige planteneters

wijzen

erop datze

_{groter zijn}

dan de

warmbloedige

plan-teneters.

Op

basis vandeze gegevensvoor

(sub)recente

soorten

_zijn

de onderzoekers nagegaanwat dit kan heb-ben betekendvoor de

ontwikkeling

vanreuzensoorten.

Daarbij

maakten_ze

_gebruik

_van

_wiskundige

relaties die

zetussen_{de diverse gegevens hadden}

vastgesteld.

Eenvandeeerste_{vragen die}

_opkomt,

is

natuurlijk

waarom

de

_grootste

vleeseters zoveel kleiner

zijn

dan de_grootste

planteneters.

Hetantwoordop die vraagis echter al be-kend:

_bij

iedere_stap

_omhoog

in de

voedselketen,

neemt de hoeveelheid voedsel in een

_{bepaald gebied}

afmet

on-geveer90%.Vleeseters vinden opeeneilandduseen hoe-veelheid voedsel

_(in

devormvan

prooidieren)

die slechts

10% isvandehoeveelheid voedsel

(planten)

die de

prooi-dieren zelfter

_beschikking

hebben. Alserevenveel

jagers

als

_{prooidieren voorkomen,}

kan het

_gemiddelde

lichaams-gewicht

van de

jagers

dus slechts zo’n10%vandatvan

de

_{prooidieren bedragen.}

Dat dat ook voor de

reuzen-soorten

_geldt,

is niet

_onlogisch.

Dat verklaartechter _nog nietwaarom de maximale

li-chaamsgrootte

in de

_loop

vande

_geologische

geschiede-nis ook direct verbandhieldmetde

_grootte

van de

toen-malige

continenten.

_{Hierbij speelt volgens}

de onderzoe-kerseenrol dat de

_grootte

van eencontinent verband moet houden methet aantal individuenvan een reuzensoort;

dat

kanmenzich inderdaadvoorstellenwanneer een con-tinent

_(of

eiland)in

_zijn

totaliteithet

_woongebied

vormt

voorde desbetreffendereuzensoort;ieder individu moet

immers ruimtehebbenom voldoende voedselte

bemach-tigen,

maar de individuenmoetenelkaar ook weer kun-nen vinden,

bijvoorbeeld

omte_{paren. De onderzoekers} laten op deze gegevens enkele

wiskundige bewerkingen

los,

envinden daneen

_wiskundig

verbandtussende

_grootte

van eenlandmassaen de maximale

lichaamsgrootte.

Die relatietesttenze

uit,

wat niet

_{goed mogelijk}

bleekvoor

amfibieënen

reptielen (bij gebrek

aan

gegevens),

maar

welvoor

zoogdieren.

Daarvoor bleek de

_gevonden

relatie

zeer

goed

opte_{gaan, behalvevoor}

_betrekkelijk

kleine ei-landenwaarde

_{grootse zoogdieren}

_{minder dan 100 g} zou-Het veldseizoen is weer

_aangebroken,

en iedere

recht-geaarde

WTKG’er is

_{natuurlijk allang}

met

_{zijn veldspullen}

naarexotische oorden vertrokken. Of

_gaat

dat gauw doen.

Niets

_lezen,

en zeker geen

Afzettingen. Graven,

zeven,

spoelen.

Dat is_pashet echte werk. Maar dan

_toch,

’s

a-vonds,

misschieneven eenblik in

Afzettingen,

en

mis-schien zelfs weleveneenblik in deze nieuwe

aflevering

vanGEOCOMmunicatie.Ook ik gatrouwens_op

_pad:

het

verre

Spanje

lokt. Niet als

vakantie-oord,

zelfs niet als

veldwerkgebied,

maar

‘gewoon’

alseennieuw thuis. Ik verhuiseropkorte

termijn

naartoe

_(zie

alvast

_mijn

tijde-lijke postadres).

Naar de

_Spaanse

kust. Niks zandstrand

(afgezien

vaninwatkleine

_baaien),

maarechte rotskusten. Zo keer ikterugnaar eenoude

_{hobby (?):}

hard-rock

geo-logie.

Dandurf ikmehelemaal nietmeeronderWTKG’ers tevertonen, of zouden dietoch ookeenzwak hebbenvoor ‘harde’

_{geologische nieuwtjes.}

Dat

_lijkt

erwel op,

gezien

dereacties op

mijn

eerdere

_bijdragen

aan

Afzettingen’.

Toch zal ik daarover een

tijdje

mee

_{stoppen. Nog}

een

jaartje,

misschien. Endanzal Lars_vanden Hoek Ostende het alleen moetendoen.

_Tenzij

er weer eennieuweauteur

opstaat,

met

_{zijn eigen}

nieuwe

_aanpak,

frisse ideeënen een

_{eigen stijl.}

Omvoor

eeuwig

in hetWTKG-archiefte worden

_vastgelegd

als rubrieksauteur. En wiezoudie kans

op

eeuwige

roem nuwillen laten

_{lopen? Gigantische}

roem! Daaromdeze

keer,

als

_{lekkermakertje,}

wat

_bijdragen

over

gigantische

zaken. Maarniet alle

_{lekkermakertjes zijn}

lek-ker. Dat

_{blijkt hopelijk}

uit het

laatste

onderdeel;een

AFZETTINGENWTKG 23_(2). 2002 38

den mogen wegen; in die

gevallen

bleken toch

zoogdie-ren van _{zo’n 100 g}voorte komen

(dat

houdt

waarschijn-lijk

verhandmetde relatief

grote oppervlakte

- _endus het

relatief_{grote warmteverlies}-_vankleine

dieren).

Maardat

de echtereuzensoortenalleen op

betrekkelijk grote

conti-nentenkonden _ontstaan,wordt uit hun relatie wel

duide-lijk.

Gaat ditnuook opvoor

bijv.

de reuzendinosauriërs

_(die

tenslotte

geen

zoogdieren waren)?

De onderzoekers

_zijn

dat

nagegaanvoor zesreuzensoortenwaarvanhet

_gewicht

van

_{volgroeide exemplaren redelijk nauwkeurig}

bekend

is. Van dezezessoortenwaren erdrie vleeseters

(Tyranno-saurusrex,

Giganotosaurus

caroliniien Caracharodonto-saurus

saharicus)

endrie

planteneters (Sauroposeidon

pro-teles, Argentinosaurus

huincluensisen Paralititan

stro-men).

Het

blijkt

datdeze soorten alleindeordevan hon-derdmaal zwaarderwarendan uit de

_vastgestelde

relaties kan worden

_berekend,

ervan

uitgaand

dat alle betrokken soorten

_warmbloedig

waren. Indienze

koudbloedig

wa-ren,was hun

_gewicht

_nog

_altijd

zo’n tienmaal

_groter

dan uit devoor

_{zoogdieren gevonden}

verbanden_zoukunnen worden

_afgeleid.

Hierbij

is het_grootste

_{probleem natuurlijk}

dezwaarst be-kende

_{dinosauriër,}

de

_{planteneter Argentinosaurus}

huin-cluensis,

die zo’n73.000

kg

moethebben

gewogen.De zwaarstbekende

_{vleeseter, Giganotosaurus carolinii,}

die zich

_mogelijk

ookmet

Argentinosaurus voedde,

moetzo’n 9000

_kg

_{hebben gewogen. Deze reuzendinosauriërs} leef-den weliswaar opeengroot continent

(beide

soorten be-volkten Zuid-Amerika zo’n 180

_{miljoen jaar geleden),}

maar datwas niet

_groter

dan nu: het

_{uiteendrijven}

van

AfrikaenZuid-Amerikawasal

begonnen.

Het

_grote

super-continent

_Pangea

bestond dus nietmeerten

_tijde

vandeze reuzensoorten.

Bumess_en

_zijn

mede-onderzoekers_gevenniettemineen

mogelijke verklaring.

In het

_{Krijt (144-65}

_{miljoen jaar}

geleden)

was de concentratievan

koolzuurgas

(C0

₂

)

in de atmosfeertottienmaalzo

hoog

als nu. Maurer_voegt daaraantoedat de

_verdeling

van de continentenover de aarde

_tijdens

het

_Krijt

bovendien

_zodanig

wasdat slechts

weinig

gebieden

eenkoel klimaathadden.Dit betekent dateenveel_groterdeelvande aarde dannu een

gematigd

warm of

_tropisch

klimaat

_had,

waardooreen

groot

deel

vande aardeeen

_{uitzonderlijk weelderige vegetatie kende,}

waardoorer_opeenlandmassavan

_bepaalde

groottemeer

planteneters (en

zekermeer

_{reuzensoorten)}

kondenleven dan

_gedurende

het_grootstedeelvan de laatste 250

mil-joen jaar

het

_geval

_was.En dus kondenerookmeer

reuzen-jagers

wonen.

Het is een

_hypothese

die

_volgens

Maurer

_getest

zou

kun-nen worden doornate

gaan of op

tropische

eilandende grootste voorkomendesoorten zwaarder

_zijn

_{dan op}even grote eilanden inkouderezones.

Referenties: 1,5

Continentale

verwering blijkt

verantwoor-delijk

voorzwarte

ollemoedergesteenten

Veel aardolie is ontstaan in zwarte schalies

(‘versteen-de

_kleien’),

diehun kleur dankenaande

_grote

hoe-veelheid

_organisch

materiaal. Dat deze op de zeebodem

gevormde

zwarte schalies zoveel

_organisch

materiaal be-vatten

(waaruit

voor eendeel olieengas

ontstond),

werd totnutoe

geïnterpreteerd

alseen

bewijs

daterin het

sedi-ment_{op de}zeebodem geen

rotting

kon

_optreden

door ge-brekaanzuurstof. Grote delenvandeoceanenlekendan ook - diverse malen in de

aardgeschiedenis

- verstoken

van

zuurstofrijk

water.De oorzaak daarvan werd

_gezocht

in het

_{circulatiepatroon}

vandezeestromen,

waarbij

wei-nig zuurstofrijk oppervlaktewater

naarde

diepte

zonk.

Een onderzoek van

_geologen

van deUniversiteit van

Califomiaen de U.S.

_{Geological Survey wijst}

echterop

een heel andere

ontstaansgeschiedenis

van dezwarte schalies diezo

_{belangrijk zijn}

voorde olie-industrie. Het

zou

_volgens

hen niet gaanom eensediment dat

zijn

bij-zondere

_{eigenschappen}

danktaan het

_{stromingspatroon}

in de oceanen,maar aande

_{bijzondere verwering}

_{die op} de continenten

_plaatsvond.

De

_{achterliggende redenering}

is dat

_bij

die

_verwering

kleimineralenontstonden die door rivieren naar zee werden

_afgevoerd,

en dat die kleimi-neralen in staatwaren om

grote

hoeveelheden kool-waterstoffenaanzich te binden.

Deonderzoekerskwamentotdeze conclusie

_{(die, bij}

aan-vaarding

doorde

_{geologische gemeenschap,}

de

interpre-tatievan de

aardgeschiedenis aanzienlijk

zal

_veranderen)

door

_analyse

vanzwarteschalies uithet

_{Laat-Krijt (97-65}

miljoen jaar geleden)

vande

Verenigde

Staten. Ze

von-den

_hierbij

dat dezwarteschalies worden

_gekenmerkt

door

een

hoog gehalte

aanhetkleimineraal smectietenhet daar-aanverwantekleimineraal

_{‘mixed-layer’}

smectiet. De kris-tallenvan dezekleimineralenvormendunne

_plaatjes

die

dus,

ten

_opzichte

vanhun

_volume,

eengrote

oppervlakte

hebben

₍₈₀₀

m2per

gram).

Demineralenkunnen

gemak-kelijk organische

stoffenaanzich

_binden,

en_vanwegehun

grote

werkzame

oppervlakte zijn

dat

bij

smectiet

grote

hoeveelheden.

_Daarbij

worden deze

_organische

stoffen beschermd_tegende oxidatie

_(rotting)

die

_gewoonlijk

in

zuurstofrijk

water

_plaatsvindt.

Bij

andere kleimineralen is de werkzame

_oppervlakte

veel

_{geringer. Bij}

de veel vaker voorkomendekleimineralen iUietenkaolinietis dat

bijv.

‘slechts’ 30m2per gram, resp. minder dan 20m2per gram. Deze mineralen

zijn

dus veel minder in staatom

organisch

materiaalvan

afgestorven organismen

dat op dezeebodemterechtkomttebehoedenvoor

_verrotting.

De

_{onderzoekers,}

dieeen

_analogie

trekken metde klei-sedimentatie in de

_{huidige zeeën,}

menendat de

samen-stelling

vande op de zeebodem

aanwezige

kleimineralen daaromvan

_{groot belang}

isvoor de variatie in

_organisch

materiaal inde zeebodem.Zeschattendat de aardvande kleimineralendezevariatievoor ongeveer85% kan ver-klaren. Omdat de klei inzee

_{(vrijwel) geheel}

bestaatuit

39 AFZETTINGEN WTKG 23 (2), 2002

die

_kleideeltjes

_{op het land}

_(behalve

in de

_gewoonlijk

re-latiefsmalle

_{laaglandkustgebieden)}

vooralontstaan door

verwering,

zoude hoeveelheid

_organisch

materiaal in de zeebodem dus de

_weerslag

vormen van de

_verwering

_op het land.

Die

_{verwering hangt}

afvandiverse facetten. Uiteraardvan

de aard van de aan

verwering blootgestelde

gesteenten, maarvooral ookvande

_{klimaatomstandigheden.}

_Die

ge-venslechts zelden

_aanleiding

totde

_vorming

vansmectiet op

grote sphaal.

De zwarte schalieszouden daarom in feite

tamelijk uitzonderlijke klimaatomstandigheden

weerspie-gelen,

die

_{gigantische consequenties}

hebbenvoorde

hui-dige

olievoorraden.

Referentie:

3

Raadselvankraters in zeebodem wordt alleenmaar

groter

Het

_blijkt

een

_{gigantische vergissing: dekraterachtige}

structuren die opde bodemvandiverse zeeën-ook

de Noordzee-

voorkomen, zijn

niet

(zoals

totnutoewerd

aangenomen)

ontstaan doordat uit het

_{onderliggende}

se-diment

_grote

bellengas

(in

het

_{bijzonder methaan)}

of vloei-stof

_zijn

_ontsnapt.Dat

_blijkt

uit onderzoek datdoor Ame-rikaanse onderzoekers is

_{uitgevoerd bij}

zulke structuren die onderaan de continentale

_helling

voor de kust van

Califomië voorkomen.

Deze structuren, die

‘pockmarks’

worden

_{genoemd, zijn}

op veel

plaatsen aangetroffen

waarmetseismische appa-ratuur

gezocht

werdnaarolie_en

gas. Pockmarks

blijken

in veldenvoortekomen van vaak vele honderden vier-kante kilometers. De

‘kraters’,

diemetelkaarkunnen

_zijn

vergroeid,

kunnen eendoorsnede_van enkelehonderden meters

bereiken,

maar

_{zijn altijd ondiep (tot}

ca. 10

_m),

hebben_eenvlakke

_bodem,

ensteile wanden.

Het onderzochte

gebied

is

ongeveer560km 2

grootenbevat zo’n1500

_pockmarks.

In 19 hiervan

zijn boringen gezet,

zowel in het vlakkebinnendeelals_opde steile

_flanken;

verder

_zijn

ermet_{op afstand bediende}

_vaartuigjes

video-opnames

gemaakt

om nate _{gaan of}ertekenenvan

ont-snappende

gassen of vloeistoffentevinden

_zijn.

Daartoe is ook het water in de

pockmarks

endaarboven

geanaly-seerd op hetvoorkomen_{van o.a.}methaan.

Uit de

_{boringen blijkt}

dat het hele

_gebied

isbedekt met

fijne siltpakketten (2-64 micron),

endat het materiaal in

enbuiten de

pockmarks

identiek is. Het sediment vertoont geen

aanwijzingen

daterooiteenvloeistof ofgas door-heen

_gekomen

is.Uitradiometrische

_{ouderdomsdateringen}

(met C-14)

vanhet

organische

materiaal indebodem

_blijkt

datervoor de hele

periode

waarin

_dateringen

metdeze techniek betrouwbaar

_{mogelijk zijn (de}

laatste

_45.000jaar)

eenvoortdurendesedimentatie heeft

plaatsgevonden

met eensnelheidvanongeveer 10cm_per

_1000jaar.

Dit isniet verschillendvoorbinnenenbuiten de

_pockmarks.

De concentratiesvan

opgeloste anorganische koolstof,

sul-faat,

chlorideenammonium in het

_{poriënwater wijken}

niet afvan die in het _zeewater, en veranderen slechts heel

weinig

mettoenemende

_diepte;

dit

_wijst

_opeen

geringe

biochemischeactiviteit. De

_{geringe veranderingen}

metde

diepte

maken het ookzeer

_{onwaarschijnlijk}

dater in de bovenste 100 m vanhet

_{sedimentpakket}

_gas

_voorkomt;

tevens is het hierdoor

_{onwaarschijnlijk}

dater vloeistof-stromen

_optreden.

De onderzoekers concluderen dat de

_pockmarks

meerdan 45.000

_jaar

oud

_zijn,

daterthans _{geen activiteit in}

op-treedt,

endat erook

geheel

geen

aanwijzingen zijn

voor

het vroeger op deze

plaatsen opstijgen

vangas of vloei-stof. De tot_nutoe

aangenomen

verklaring

voorhet ont-staanvan dezestructurenkan dus niet

_{juist zijn.}

Zo heeft dit onderzoekeennieuw raadsel

_geschapen.

Referentie:

6

Asteroïden

_{sloegen onvoorstelbaar grote}

kraters in de aarde

Kraters_groterdan continenten. Diemoeten

volgens

David

_{Kring (Laboratorium}

voorMaan-enPlanetair

Onderzoekvan de Universiteitvan

Arizona)

enBarbara

Cohen

_{(Geologische Afdeling}

van deUniversiteit van

Tennessee)

omstreeks

_{3,9 miljard jaar geleden}

_{op aarde}

zijn

ontstaan. Ze waren het

gevolg

van een regen van

asteroïden

_(vaste

brokken

ruimtemateriaal,

die veel

zwaar-derensterker

_zijn

dan

kometen,

die in feitebestaan uit

ijsmassa’s

metdaarinvaakwat

ruimtegruis).

Ze komentotdie conclusie op basisvan onderzoekvan

inslagkraters

op de maan, Marsen

Jupiter,

en vande

ana-lyse

vanmaanmonsters. Al die hemellichamenvertonen

grote

aantallen

_{inslagkraters,}

die

_goed

bewaard

_zijn

ge-bleven doordater

bij gebrek

aan eendichteatmosfeer- en

daarom ookeen

gebrek

aanwater -

nauwelijks

erosie-processen konden

plaatsvinden.

Diverse

_{studies, waarbij}

maanmonsters metradiometrische methoden werden

ge-dateerd,

hadden al

_uitgewezen

datveel

_grote

kraters_opde

maanzo’n

3,9 miljard jaar geleden

moeten

zijn

ontstaan. Veel

_{inslagkraters}

op Mars zoudeneen

gelijke

ouderdom

hebben,

en

mogelijk

die op

Jupiter

ook. Dat

wijst

eropdat onszonnestelseltoen een‘wolk’_van

hemellichamenpas-seerde.

Onderzoek_aanmaanmateriaal

_wijst

uit dat minimaaleen

van de grote

inslagkraters

moet

_{zijn gevormd}

dooreen

asteroïde,

en dat maakt het

_{waarschijnlijk}

dat de hele ‘zwerm’ hemellichamenwaar onszonnestelsel zich

des-tijds

doorheen

_bewoog,

uit asteroïden bestond. Als dat inderdaadhet

_geval

is_geweest,moeten dieasteroïdentoen ook op aardevoor een enormaantal

inslagen

hebben

ge-zorgd.

Van demaan

_zijn

uit de desbetreffende

_periode

1700

inslagkraters

meteendoorsnedevan meerdan20 km

be-kend,

waaronder 15 meteendiametervan300-1200 km.

Diemoeten

zijn gevormd

ineen

_periode

van20-200

mil-joen jaar.

Uit die gegevensis,

rekening

houdendmetde

40 AFZETTINGENWTKG23 (2), 2002

grotere

omvangvande aardeende sterkere

aantrekkings-kracht_van de

_aarde,

teberekenen datertoen tenminste 22.000

_{inslagkraters}

_groterdan 20 kmenzo’n 40meteen

doorsnedevan1000 kmmoeten

zijn gevormd.

Enkelekra-ters zouden zelfs 5000 km

_{groot zijn}

_geweest,dus

_groter

dan de meeste

_huidige

continenten.

Heteffect dat dezevastebrokstukken op de aarde had-den,moetuiteraard dramatisch

_zijn

_geweest.

_Volgens

de onderzoekers is _{de regen}van asteroïdenervoor

verant-woordelijk

dater

letterlijk

geensteen_opaardemeer over-eind bleef: alle

gesteenten

smolten op of veranderden

zo-danig

dat_zeniet_meerherkenbaar

zijn.

Datverklaart vol-gens henwaarom erop aarde nooit ouderegesteenten

zijn

gevonden.

De

_{asteroïdenregen}

kan

_volgens

_Kring

en Cohenechter_nogveelmeer_{invloed op}de

aardgeschiede-nis hebben

_gehad.

Zo zoudener

_bij

de

_inslagen

heel

_goed

hydrothermale systemen (hete waterige oplossingen)

kun-nen

zijn

ontwikkeld die de

geochemische

ontwikkeling

van de aarde hebben

_versneld,

en

_mogelijk

anders doen

verlopen

dan zonderhetbombardementhet

_geval

zou

_zijn

geweest.

Momenteelgaanveelonderzoekerservanuit dat

zulke

_{hydrothermale}

systemeneen

geschikt

milieu vor-menvoor hetontstaan van

primitief

leven

_(veel

primi-tieve

_organismen

die de laatste

_j

aren

zijn

ontdekt

_bij

vul-kaanachtige

structuren

(de zogeheten

black

_smokers)

_op dezeebodemzouden zelfszulke

_primitieve

‘oer-organis-men’ kunnen

_{vertegenwoordigen).}

Daardoor zouden in-slaande

_{hemellichamen,}

hoewelzezelf geen

organische

materialen

_meevoerden,

toch indirect

verantwoordelijk

kunnen

_zijn

_geweestvoorhet ontstaanvan het leven op aarde. Datereen verband tussen het bombardementen

het leven op aarde

is,

wordt ook

_gesuggereerd

door de

tijdsrelatie:

de oudst bekende

_organismen

stammen van

omstreeks

_{3,85 miljard jaar geleden,}

dus ‘slechts’ zo’n50

miljoen jaar

nahetasteroïden-bombardement.

Referentie:

4

Fossiele braakballen

Wekennen braakballenvantalvan dieren:uilenen

andere

_roofvogels

wetenzode

_botten,

verenenandere onverteerbaredelen_van in hun

_{geheel doorgeslikte}

prooidieren

weer

kwijt

teraken._{Katten spugen}

regelma-tig

haarballen

_uit,

bestaande uit haar datze

_bij

het zich-zelfschoonlikken hebben

_{binnengekregen.}

En

_potvissen

spugen

_regelmatig

de hardedelen

uit

van de

octopussen

die_{een hoofdbestanddeel}

van hun voedsel uitmaken. Braakballen

_zijn

_{dus niet ongewoon,}maarfossiele braak-ballen

zijn

dat wel.

_Eigenlijk

is ergeen enkele bekend

waarvan de aardonomstreden is.

Nu

_ligt

er

opnieuw

een

claim,

endatisnogeen heel

bij-zondereook.

_{Engelse aardwetenschappen}

_hebben

name-lijk

in een

_{kleigroeve bij Peterborough}

belemnieten

ge-vonden;

de toen uiteraardnogonversteende

_schelpen

zou-den

_{zijn uitgespuugd}

dooreen dier dat hen levendhad

ingeslikt.

Datmoeteenmarien

_{reptiel zijn}

geweest,

waar-schijnlijk

een

_{ichthyosauriër.}

Peter

Doyle (Universiteit

van

Greenwich)

enJason Wood

(Open Universiteit) zijn

errotsvastvan

overtuigd

dat de belemnieteneen

tijdje

hebben

_doorgebracht

ineenmaag.

Zeconcluderen datuit

_putjes

_opde

_schelpen

die_ze

toe-schrijven

aancorrosie door maagzuur. De

putjes

kunnen

moeilijk

anders dan door

_aantasting

worden

_verklaard,

maardie

_aantasting

kan niet door het leefmilieu

zijn

ver-oorzaakt,

want

andere

belemnietenvertonende

_putjes

niet. Bovendien

_gaat

het

_bij

de

_{aangetaste exemplaren}

om

juve-niele

vormen,waterop

wijst

datzegeen

natuurlijke

dood stierven in dewarmekustwateren waarin ze160

_miljoen

jaar geleden

leefden.

Volgens Doyle

kunnen de belemnieten niet

_{zijn uitgepoept;}

de, schelpen

zoudenhetdarmkanaalvan hun

_{‘gastheer’}

dan

_{zodanig beschadigd}

hebben dat die het nietzou

heb-ben

_overleefd;

ook zelf zoudenze erdan niet

ongeschon-den vanaf

_{zijn gekomen.}

Dan moetde conclusie dus

_zijn

dat de

_schelpen

weer

_{zijn uitgespuugd.}

Referentie:

2

Geraadpleegde

literatuur

1

_{Bumess, G.P., Diamond,}

J. &

_{Flannery, T.,}

2001.

Dinosaurs,

dragons,

and dwarfs: the evolutionof maximal

body

size.

_Proceedings

of the National

Aca-demy

ofSciences

98,

p. 14518-14523.

2

_Holden,

C.

_(ed.)

Fossil vomit.Science

295,

p. 1459. 3

_{Kennedy, MJ., Pevear,}

D.R. &

_{Hill, R.J.,}

2002. Mine-ral surfacecontrol of

_organic

carbon in black shale.

Science

_295,

_p.657-660.

4

_Kring,

D.A. &

_{Cohen, B.A.,}

2002.

_Cataclysmic

bom-bardment

_throughout

theinner solar_system3.9-4.0 Ga. Journal of

_Geophysical

Research 107

_(E2)

4-1 - 4-6.

5

_{Maurer, B.A.,}

2002.

Big thinking.

Nature

_415,

_p. 489-491.

6

_PauII,

C.,

Ussler

_{EB, W., Maher, N., Greene, H.G.,}

Rehder, G.,

Lorensen,T. &

_{Lee, H.,}

2002. Pockmarks off

_{Big Sur,}

Califomia. Marine

Geology 181,

p. 323-335.

*A.J.

_(Tom)

vanLoo n, Geocom B.V., Postbus

_336,

6860AH

_Oosterbeek,

email:

_{tom.van.loon@wxs.nl}