Een 17de-eeuws muntdepot in 'de Ooievaarsnest' te Geel
(prov. Antwerpen)
Frans De Buyser, Luk Beeckmans & Tim Bellens
1 I n l e i d i n g
Bij r e s t a u r a t i e w e r k e n aan h e t o u d e p a n d 'De
Ooievaarsnest', g e l e g e n langs d e K a m e i n e s t r a a t
te Geel (fig. 1), o n t d e k t e een arbeider e i n d j a n u
-1 Situatiekaan van de vindplaats. Carte de situation.
ari 2 0 0 0 een 17de-eeuws m u n t d e p o t1. H e t d e p o t ,
b e s t a a n d e uit een 45tal z i l v e r s t u k k e n van o n g e -veer dezelfde grootte, is aangetroffen in een steen-g o e d b e k e r en zat v e r b o r steen-g e n in e e n h o e k o n d e r d e k e l d e r h a a r d2. Een achttal m u n t e n en h e t
reci-p i ë n t w o r d e n m o m e n t e e l b e w a a r d in hetzelfde g e b o u w , e i g e n d o m van d e G e e l s e B o u w m a a t -s c h a p p i j . D e overige m u n t e n w e r d e n v e r k o c h t .
2 D e m u n t e n
D e g e k e n d e m u n t e n uit dit d e p o t zijn i n t e -graal geslagen tijdens de Spaanse p e r i o d e in d e Z u i d e l i j k e N e d e r l a n d e n . Twee p a r a g o n s u i t d e r e g e r i n g s p e r i o d e van A l b r e c h t en Isabella ( 1 5 9 8 1 6 2 1 ) zijn respectievelijk a a n g e m u n t in d e a t e -liers van A n t w e r p e n (1 ex.) en Brussel ( l e x . ) . E e n vijftal zilverstukken d a t e r e n uit de regering van Filips I V ( 1 6 2 1 - 1 6 6 5 ) . W e o n d e r s c h e i d e n rwee d u k a t o n s ( A n t w e r p e n 1 ex. en Brussel 1 ex.) en d r i e p a r a g o n s ( A n t w e r p e n l e x . ; B r u g g e 1 ex. en D o o r n i k 1 ex.). E e n laatste d u k a t o n d a t e e r t u i t de r e g e r i n g s p e r i o d e van Karel II ( 1 6 6 5 - 1 7 0 0 ) en is geslagen te Brussel. H e t g r o o t s t e deel v a n d e m u n t e n v o r m d e een a a n e e n g e k l i t t e k l o m p v a n ongeveer één k i l o g r a m . Deze w e r d in o p d r a c h t v a n d e d i r e c t e u r van d e G e e l s e B o u w m a a t -schappij v e r k o c h t aan de prijs van her zilver o p een a n t i e k m a r k t in T u r n h o u t3!
1 Kad.: Sectie G, 6de afd. nr. 784 1. Bouwheer: de
Geelse Bouwmaatschappij. Aannemer: de firma Van Loy, Herselt.
2 X. 2000, ongenummerde bladzijden.
3 Mondelinge mededeling van de heer Schoonejans,
directeur van de Geelse Bouwmaatschappij, waarvoor dank.
2 Het recipiënt van het depot, vermoedelijk
ver-vaardigd in de ateliers van Duingen. Schaal 1:3.
Le recipient, probablement fait dans les ateliers de Duingen. Ech. 1:3.
3 H e t r e c i p i ë n t
D e zilverstukken b e v o n d e n zich in een cilinder-vormige ' h u m p e ' uit steengoed (fig. 2-3) (hoogte:
16,7 c m ; d i a m e t e r rand: 7,2 c m ; d i a m e t e r basis: 8 cm). Deze drinkbeker is in drie zones verdeeld: bovenen onderaan bevinden zich g e p r o n o n -ceerde draairingen, het centrale gedeelte is glad. Een ovaal oor reikt vanaf de schouder tot aan de buik. D e ' h u m p e ' is vervaardigd uit een witbeige klei. D e bovenzone is langs b u i t e n geelbeige, terwijl de rest van de w a n d bedekt is m e t b r u i n zoutglazuur. O p het bovenoor is een t i n n e n d u i m s t e u n b e -vestigd waaraan het authentieke metalen deksel was g e m o n t e e r d . D i t deksel is i n m i d d e l s v e r d w e n e n en v e r v a n g e n d o o r een e x e m p l a a r in g e g l a z u u r d r o o d aardewerk m e t conische knopversiering.
D e z e b e k e r is v e r m o e d e l i j k v e r v a a r d i g d in d e ateliers van D u i n g e n4 ( N e d e r s a k s e n , D u i t s
-l a n d ) . Ana-loge bekers zijn in ons -l a n d o.a. g e k e n d uit Bierbeek, S i n t - K a t e l i j n e - W a v e r en L e u v e n5.
Z e w o r d e n gedateerd vanaf de late 17de eeuw tot d e tweede helft van de 1 8 d e e e u w6.
4 B e s p r e k i n g
H e t fragmentarisch beeld van d i t e n s e m b l e , w a a r b i j slechts 1/5 van de m u n t e n zijn g e ï n -ventariseerd, is te zwak v o o r een d o o r g e d r e v e n s t u d i e . T o c h b i e d e n e n k e l e s u m m i e r e g e g e v e n s w a t i n f o r m a t i e over de aard en d e d a t e r i n g .
O p basis van de r e c e n t s t g e d a t e e r d e m u n t , n a m e l i j k een d u k a t o n van Karel II ( 1 6 6 5 - 1 7 0 0 ) , w e t e n we d a t h e t d e p o t definitief is v e r s t o p t na 1 6 7 3 . D e zeer fraaie t o e s t a n d van deze m u n t k a n e v e n t u e e l b e t e k e n e n d a t d e v e r s t o p p i n g s d a t u m niet ver uit d e b u u r t ligt.
Volgens de inlichtingen die we o n t v i n g e n van de d i r e c t e u r van d e G e e l s e B o u w m a a t s c h a p p i j h a d d e n alle m u n t e n ongeveer dezelfde g r o o t t e . D i t k a n wijzen o p een s p a a r d e p o t , w a a r b i j d e grootste zilverwaarden (bijvoorbeeld d u k a t o n s en p a t a g o n s ) u i t h e t g e l d c i r c u i t w e r d e n o n t t r o k -k e n en o p g e p o t .
U i t deze periode is tot o p h e d e n in h e t a r r o n -d i s s e m e n t T u r n h o u t slechts één m u n t -d e p o t gere-gistreerd, namelijk een v o n d s t uit Vosselaar. Bij de afbraak van een o u d e hoeve in 1 9 0 4 w e r d o n d e r de keldervloer een p o t g e v o n d e n m e t een aantal zil-verstukken. D e jongste m u n t dateert uit 1 6 8 17. H e t
zou natuurlijk al te voorbarig zijn o m deze v o n d s t te linken aan h e t d e p o t van 'De Ooievaarsnest' e n h i e r u i t een v o n d s t h o r i z o n te definiëren welke in v e r b a n d kan w o r d e n gebracht m e t de t o e n m a l i g e militaire conflicten tussen Frankrijk en Spanje.
T o t slot m o e t e n we vaststellen d a t h e t V l a a m s decreet van 30 j u n i 1 9 9 3 h o u d e n d e b e s c h e r m i n g
4 Löbert 1977, 74, fig. 82
en 83.
5 DeClercq 1987, 159. 6 Met dank aan Daisy
Van Cotthem en Hans Denis voor het teken -en
5 Inventaris
ALBRECHT EN ISABELLA (1598-1621)
Paragon - z.j. - Brabant - Antwerpen Zilver - 27,58 g - 1 uur - zeer fraai
Vz. Tussen twee gekroonde monogrammen een gekroond vuurijzer op een stokkenkruis met onderaan het Gulden Vlies.
Omschrift : handje ALBERTVS E T ELISABET D E I GRATIA
Kz. Het gekroond wapenschild van de aartshertogen omge-ven door de ketting van het Gulden Vlies.
Omschrift : ARCH [ ] D . AVST .DVCES . BVRG . ET . BRAB . Z
Ref. VG-H 311-la.
2. Patagon -1621 - Brabant - Brussel
Zilver - 27,56 g - 1 uur - fraai - onderaan lichte dubbelslag Vz. Tussen twee gekroonde monogrammen een gekroond
vuurijzer op een stokkenkruis met onderaan het Gulden Vlies.
Omschrift : engelkopje : ALBERTVS . E T . ELISABET [ ] DEI . GRATIA :
Kz. Het gekroond wapenschild van de aartshertogen omgeven door de ketting van het Gulden Vlies.
Omschrift: 16-21. ARCHID . AVST . DVCES . BVRG . BRAB . Z.c
Ref. VG-H 311-3b.
^
-JrX
, .1 . " v / j ' , ! r
FILIPS IV (1621-1665)
3. Dukaton - 1659 - Brabant - Antwerpen Zilver - 32,22 g - 7 uur - fraai
Vz. Buste van de koning naar rechts gewend
Omschrift: 16 handje 59 . PHIL . IIII . D .G. HISP. ET . INDIAR . REX .
Kz. Gekroond Spaans koningswapen gehouden door twee staande leeuwen met onderaan het Gulden Vlies. Omschrift: .ARCHID . AVST . DV- X. BVRG . BRAB . Ze.
Ref. VG-H 327 - 1b.
4. Dukaton - 1640 - Brabant - Brussel Zilver - 32,27 g - 6 uur - zeer fraai
Vz. Buste van de koning naar rechts gewend.
Omschrift: 16 engelkopje 40 . PHIL . IIII . D . G . HISP . ET . INDIAR . REX .
Kz. Gekroond Spaans koningswapen gehouden door twee staande leeuwen met onderaan het Gulden Vlies. Omschrift: . A R C H I D . AVST . DV - X . BVRG . BRAB . Ze .
5. Paragon - 16?2 - Brabant - Antwerpen Zilver - 27,29 g - 3 uur - fraai.
Vz. Tussen het jaartal een gekroond vuurijzer op een stok-kenkruis met onderaan het Gulden Vlies.
Omschrift: handje . PHIL . IIII . D . G . HISP . ET . INDIAR . REX .
Kz. Gekroond Spaans koningswapen omgeven door de ket-ting van het Gulden Vlies.
Omschrift: . ARCHID . AVST . DVX . BVRG . ERA [ ] . Z.c.
Ref. VG-H 329-1.
mm
6. Paragon - 1660 - Vlaanderen - Brugge
Zilver - 27,45 g - 1 uur - fraai - onzuiverheden in het opper-vlak.
Vz. Tussen her jaarral een gekroond vuurijzer op een stok-kenkruis met onderaan her Gulden Vlies.
Omschrift: lelie.PHIL . IIII. D . G . HISP . E [ ] INDIAR . REX .
Kz. Gekroond Spaans koningswapen omgeven door de ket-ting van het Gulden Vlies.
Omschrift : A R C H I D . AV [ ] DVX . BVRG . C O . FLAN . Ze .
Ref. VG- H 329-6.
Paragon - 1653 - Doornik
Zilver - 27,82 g - 10 uur - zeer fraai - onderaan lichte dub-belslag.
Vz. Tussen het jaartal een gekroond vuurijzer op een stok-kenkruis met onderaan her Gulden Vlies.
Omschrift: toren . PHIL . IIII . D . G . HISP . ET . INDIAR . REX .
Kz. Gekroond Spaans koningswapen omgeven door de ker-ring van het Gulden Vlies.
Omschrift: . ARCHID . AVST . DVX . - . BVRG . D O M . T O R . Ze .
Ref. VG-H 329-9.
KAREL II (1665 -1700)
8. Dukaton - 1673 - Brabant - Brussel Zilver - 32,41 g - 5 uur - zeer fraai.
Vz. Busre van de koning naar rechts gewend.
Omschrift: . CAROL . II . D . G . HISP . ET . INDIAR . REX . 16 engelkopje 73
Kz. Gekroond Spaans koningswapen gehouden door rwee staande leeuwen met onderaan het Gulden Vlies. Omschrift: . A R C H I D . AVST . DV - X . BVRG . BRAB . Ze.
RÉSUMÉ
Un dépót monetaire du 17ième siècle a Geel (prov. d'Anvers) Du dépót monetaire du 17ième siècle compose
d'environ 45 pieces en argent de plus ou moins la même taille conservées dans une 'humpe' en gres de Duingen qui a été découvert, lors des travaux de restauration en janvier 2000, sous Ie pavement de l'atre de la maison 'De Ooievaarsnest' située sur la Kameinestraat a Geel (province d'Anvers), il ne reste plus que Ie recipient et huit pieces de monnaies en argent.
BIBLIOGRAFIE
D E CLERCQ M. (ed.) 1987: Bierbeek, 30 cm
die-per. Archeologische inventaris van 15 jaar prospectie en opgravingen. Bierbeek.
X. 2000: De Ooievaarsnest, Een nieuw huis voor
de Geelse Bouwmaatschappij, Brochure uitgegeven
ter gelegenheid van de inhuldiging van het gerestaureerde pand de Ooievaarsnest en de nieuwe vergaderzaal, Geel.
LöBERT H. 1977: Das verzierte Steinzeug aus Duingen, Kreis Alfeld, Studiën zu seiner
Ces huit pieces ont toutes été frappées aux Pays-Bas pendant la période espagnole. 11 s'agit de deux patagons d'Albert et Isabelle (1598-1621), de trois patagons et deux ducatons de Philippe IV (1621-1665) et d'un ducaton frappe sous Ie règne de Charles II (1665-1700).
L'ensemble est trop restreint pour en titer beau-coup de conclusions. Néanmoins, en se basant sur Ie tres bon état du ducaton de Charles II, la deposition peut être datée de peux après 1673.
Entwicklung seit dem 16. Jahrhundert und zu seinen Beziehungen zu den Deutschen Stein-zeugzentren, insbesondere zu den Rheinischen Herstellungsorten, Zeitschrift für Archdologie des
Mittelalters, Köln, 5, 7-97.
VAN GELDER H.E. & HOC M. I 9 6 0 ; Les
mon-naies des Pays-Bas bourguignons et espagnols (1434-1713), Amsterdam.
VAN KEYMEULEN A. 1973/ Les trésors modernes
