Meekijken
met Thijsse
de gewone salomonszegel
Ik lees nog regelmati g in de boeken en boekjes en de gebu ndelde artikelen van Heim ans en Thijsse en pro beer dan so ms aan de hand van hun besch rijvingen ook naar de betr effe nde planten en dieren te kijken . Een paar jaar gelede n heb ik ook eenseen excursie geleidwaarbij we aandehand vanstukj es uit 'Hei en dennen' onder andere dopheide , struikheide en de klokjesgentiaan bekeken hebben. Die excursie had als titel 'meekijken met Heim an s en Thijsse'. Ze nernen je als leze r al wandelen d mee en probeerde n in hun teksten je het idee te
geven dat je zo de natuur instapt, proberen je te laten zien wat zij zagen. Het is fascine rend wat je dan allemaal kunt zien en je voelt daarin ook de verwonde rin g die zij vooral probeerden over te dragen .
Ik zal proberen in Oase enkele keren iets daarvan te laten meebeleven, voorzover dat via schrijven kan. Ik ben n.l. geen Eli Heimans of lac. P. Thijsse.
Ditm aal naaraanleiding van een tekstuit Omgang met plan te n (Utrech t. 19°6), eenjiikkepilrnet uitvoeri ge besch rijvin
gen van een aantal planten soort en. Thijsse zag dit boek als 'gelijkvormig aan Het intieme leven der vogels' (gepubl iceerd
in 1906)Bij zljn ereprom otie in 1922 zei zijn prom otor:'Ge moogt het als uwe disse rta tie beschou we ri'.Thijsse ging dik wijls zeer system atisch te werk, noteerde bijvoorbee ld jaren achtereen welke vogels hij elke dag hoorde zin gen. Zo bestu deerde hij, om bij het thema van dit artikel te blijven , naar
eigen zeggen 'd u izende n exem plaren ' van de gewone salo monszegel, die in genoemd boek uitvoerig wordt geportret
teerd. Ik moe t het dit jaar doen met slechts twee, weliswaar
beh oorli jk grote exem plaren , met daarnaast enkele dwer gjes
die niet bloeien. Ze staa n helemaal achterin onze vijftie n meter diepetuin,maar van uit huis zijn de sierlijkeboogvor mige plan ten goed te zien.Thijsse schrijft:'In goede
tuinaarde of vette klei groeien gewone salom onszegelplan tjes,
die in de vrije natuur een vijftiental blade ren en evenveel bloe
menvoortbrac hte n,op to t reuze n plan ten ,driekwa rt meter hoog en met va n twint ig tot dertig bloemen in trossen van drie, vier of zelfs wei vijf'. 'Mijn' exemplare n zijn zestig en zeventig centim eter hoog en heb ben resp ectievelijk 50 en 42
bloem en.Thijsse: 'Eigenlijk isdat dan de norma le planten hebbe n wij in de natuur te doen met exemplaren die zich zo goed en zo kwaad mogelijk ontwikkelen op de bodem, waar deze plant de concurrentie met an deren kan doorstaan: zandi
ge bosgrond'.Vanuit heden daags ecologisch gezichtsp unt
zouden we waarschijnlijk het omgekeerde bewer en en juist laatst genoe m de als de 'norrnale plant' betitelen.
Het uit de grond komen en de groei zijn fascinerend om te zien . Half april 'beginn en zich lichtbruine scheu ten te verto nen, die de dorr e blade re n kunnen doorboren. Zijn ze een centime ter boven de grond, dan kan het dagen duren , eerze
hoger durven gaan. Ik ken geen enkele plan t die zo bij vlagen
groeit als deze salom onszegel. Een heb ik in twee etmalen elf centimeter zien opschieten, een andere een enkele nacht vijf cent imete r' .
Oase zomer 2005
Die eerste scheu ten heb ik niet gezien, ik ontdek te de planten pas als blau wgroen e 'knotseri ' tussen de ande re plant en in.
Mede door de natte weerso mstan d igheden, maar ook omdat ik inditsoortzaken heel wat mi ndergedisciplineerd ben dan Thi jsse was, heb ik de groei 's morgens maa r enkele kere n
gemeten en bij 'mi jn ' exemplaren geen groeispurten vastge
steld.In de beschrijvin g van Thijsseklinkt bewonderi ng door voor de planten , hij gebruikt ook antropom orfism e n ('dur
Yen') , waarin hij zijn betrokkenheid uitdrukt. Maar die bewon
derin g in is dit geval ook een resultaat van tellen en meten . Hij logen straft daarmee de vaak gehoorde bewe ring dat meten
en tellen en exact waarnemen in het algemee n ten koste zou gaan van de verwondering. Oat hoeft niet altijd het geval te zijn.Thijsse houdt van de planten en liefde ziet scherp!
Dan volgt een uitvoerigebeschrijvingvan de groei:'Naarma te de stengel opgroeit, gebeu rt er iets heel rnerkwaa rdigs. Het opgroeien bestaat in het strekkenvan deopeenvolgend este n gellede n, met 't onde rste te begin nen. Nu gaat deze strekki ng gepaard met een draaiing en wei afwisselend lin ks en rechts, zodat aan de uitgro eiende stenge l de blad eren niet meer tegenover elkande r staa n, maar naar boven toe elkander nade
renoTegel ijkertijd komen uit de bladhoeken de bloemen
tevoorsc hi jn, die buigen zich in norma le planten aile op een of twee na neerwaarts en zo wordt dan de ruimte rondom de stenge ldoor detwee bladrijenen de ene bloem enr ij in drie . delen verdee ld. Het geheellijkt dan op een alleraardigste vlieg machine:de twee rijen bladeren als vleugeltjes om hoo ggetild,
als 't ware gereed om met kracht te worden neer gesl agen , de
bloempjes als vracht omlaag hangend.'
Bij 'm ijn' planten is dat exact zo gebeur d , dat proces was prachtig te volge n en het beeld va n de 'vlieg machi ne' is inder
daad 'alleraardigs t'. Thijsse verm eldt ook dat er uitzonde rin gen op deze regelzijn en ikgadaar bij salomo ns zegelsdie
hier in de buurt groeien beslist op letten.
Over 'de porcelein-witte, groe nge tipte bloemeties' zou hie r nog heel wat te schrijven zijn, ze schijnen zich met een 'zach t
gekraak' te opene nen - datisbij mijop het mome ntdat ikdit sch rijfalzichtbaar - 'iederedag schri jdt debloeieen verdie
ping verde r, ailee n op zeer koud e dagen is er stilstand'. Ze wor
den vrijwel uitslu itend bezocht door hornmels. met name 'tu s
sen 9 en II uur'. Ik heb het nog niet kunnen waarnemen , hoe wel er toch hom mels in de tuin rondvlogen.Thijsseschrijft dat er geen nectar in de bloemen zit en haalt een toonaangevende
bron aan, dievermeldt dat de weefsels vande bloemenvolzit
met suikersap. 'De hommels steken nu dat weefsel stuk en krijgen zo hun voedsel.' Insecten met zwakke re kaken krijgen
dat niet voor elkaar, de plant is voor de bestui vin g daarom afhanke lijk van hommels. Daar ga ik ook op letten, zal daarbij een s proberen zelf van die suiker te proeven.
Het jaar van de salomonszegel is nog lang niet voorbij en er valt nog veel te zien en te beleven. Aan hand van, of beter gezegd,door de ogen van Thijsse.
Kees Both
