Havo-examen
Het Middellandse Zeegebied
4
Gebruik waar nodig de atlas.
1 Toerisme rond de Middellandse Zee
1a Er zijn in de wereld verschillende gebieden die elk jaar miljoenen toeristen trekken. Beschrijf het belang van het toerisme voor Europa met behulp van bron 1 en 2 en de atlas.
b Je gaat nu inzoomen. Voor verschillende niveaus beschrijf je ook het belang van het toerisme. Je eindigt bij de Costa Dorada in Spanje.
Bron 1
Aantal toeristen per wereldregio en de verandering 2000-2005 (in mln) 2000 2005 % verschil Wereld 689,0 808,0 17 Europa 396,2 443,9 12 Noord-Europa 44,6 51,8 16 West-Europa 139,7 141,1 1 Centraal/Oost-Europa 71,2 92,3 30 Zuid/Mediteriaan Europa 140,8 158,8 13 Azië en de Pacific 111,4 156,2 40 Noordoost-Azië 58,3 87,5 50 Zuidoost-Azië 37,8 50,2 33 Ocenanië 9,2 10,6 15 Zuid-Azië 6,1 7,9 30 Amerika 128,2 133,1 4 Noord-Amerika 91,5 89,4 -2 Caribisch Gebied 17,1 19,2 12 Midden-Amerika 4,3 6,6 53 Latijns-Amerika 15,2 18,0 18 Afrika 28,2 36,7 30 Noord-Afrika 10,2 13,6 33 Subsahara Afrika 18,0 23,1 28 Midden-Oosten 25,2 38,4 52 Bron 2
De grens tussen land en water
b Deze verklaringen kun je ook gebruiken om uit te leggen waarom het water in de Middellandse Zee zo vuil is. Leg dat uit.
3a Vergelijk de watervervuiling in de Middellandse Zee met die van andere gebieden in de wereld. Wat valt je op? b Welke atlaskaart heb je hiervoor gebruikt?
4a Welke relatie bestaat er tussen de gegevens van bron 3 en het toerisme? b Waarom is dit ongunstig voor de natuur?
c Verklaar het hoge percentage in Slovenië.
Bron 3 Percentage van de kuststrook (tot 1 km breed) dat volgebouwd is; situatie in 2000
Land Aandeel Frankrijk 22% Griekenland 24% Italië 24% Nederland 13% Portugal 16% Slovenië 37% Spanje 20%
Bron: Europees Milieu Agentschap, 2001
5a In 1970 werkte 20% van de Italiaanse beroepsbevolking in de landbouw. In 2005 was dat 5%. Welke relatie is er tussen deze ontwikkeling en de opkomst van het toerisme?
b Noem een andere belangrijke oorzaak voor deze ontwikkeling in de landbouw.
2 Platentektoniek Bron 4
6 Beschrijf het ontstaan van het Griekse eiland Kreta. Gebruik in je antwoord de term subductie.
7 Er zijn veel verhalen over Atlantis, een rijk land dat vroeger bestaan zou hebben. Niemand weet zeker of dit land echt bestaan heeft en waar het gelegen heeft. Sommige onderzoekers plaatsen dit land in het oosten van de Middellandse Zee. Bij een grote vulkaanuitbarsting zou het verdwenen zijn, op de manier van een caldera. Geef een beschrijving van deze gebeurtenis.
3 Last van water
De landen rond de Middellandse Zee staan bekend om hun droge zomers. Het regent er nauwelijks, maar als het regent zijn het vaak echte stortbuien.
10a Hoe ontstaan deze korte, maar hevige buien? b Onder welke naam staat deze neerslag bekend?
11a Op veel plaatsen is de grond in cultuur gebracht. Leg uit dat hierdoor de kans op overstromingen vergroot werd. b Wat kunnen mensen in agrarische gebieden doen om de kans op overstromingen te verkleinen?
12 De ene overstroming kan alweer gunstige omstandigheden scheppen voor de volgende overstroming. Geef hiervan een voorbeeld.
Ook in kustgebieden kan het water veel schade aanrichten. Om deze schade beperkt te houden, zijn op veel plaatsen kunstmatige kustelementen aangebracht. Havengebieden zijn daarvan een goed voorbeeld.
13 Leg uit dat de ligging van havengebieden de erosie en de sedimentatie in een gebied kunnen veranderen.
14 Noem een andere oorzaak waardoor kusterosie kan toenemen.
Bron 5 Erosie langs de kust (alleen natuurlijke kusten)
Gebied Stabiel Erosie Sedimentatie Totaal (km)
Balearen 69% 20% 3% 2860 Golfe du Lion 46% 14% 8% 1365 Sardinië 57% 18% 4% 5520 Adriatische Zee 51% 26% 8% 980 Ionische Zee 52% 23% 1% 3900 Egeïsche Zee 49% 7% 3% 3400
Bron: Europees Milieu Agentschap
15a Verklaar de grote sedimentatie langs de kust van de Golfe du Lion.
b In welk ander deel van het Middellandse Zeegebied zie je soortgelijke verschijnselen?
16 Spanje, Italië en Griekenland zijn netto-ontvangers van EU-geld.
Moet de EU deze landen verplichten om meer maatregelen te nemen om de schade door stromend water tegen te gaan? Schrijf je argumenten in een stukje tekst van maximaal 75 woorden.
4 Bodemaantasting in Spanje Bron 6
Het plan
De Spaanse regering heeft een oud plan teruggebracht in de actualiteit: het nationale waterplan. Volgens dit plan moeten er ruim 100 nieuwe stuwdammen gebouwd worden, kanalen moeten gemoderniseerd worden, irrigatiesystemen moeten
verbeterd worden en er moeten kanalen gegraven worden om water uit de Ebro naar droge gebieden te brengen. Vooral tegen de aanleg van deze kanalen, met een lengte van meer dan 1000 km, bestaat veel bezwaar. De kosten van het project bedragen zo'n 22 miljard euro, waarvan 8 miljard door de EU gedragen zou worden. Om de kosten van dit project terug te verdienen, zal de waterprijs stijgen
Bron 7
Bron 8
Meningen
Alfonso Cherta is rijstboer in de delta van de Ebro. 'Als de plannen doorgaan, kan ik wel stoppen met mijn bedrijf. Dan is het binnen een paar jaar niet meer mogelijk om hier landbouw te beoefenen.'
Maria Franquet is bioloog. Zij woont in Barcelona, maar ze is goed bekend met het natuurreservaat in de Ebro-delta. 'Dit reservaat van meer dan 300 km² groot bestaat alleen dankzij de unieke combinatie van zoet en zout water. Natuurlijk is de regering niet van plan om al het water van de Ebro af te tappen, maar toch ben ik bang dat het evenwicht verstoord zal worden.'
Pedro Arrojo is hoogleraar in Zaragoza. 'We hebben in de wereld meer van dit soort projecten gehad. In de Verenigde Staten zijn ze ermee gestopt. De hoeveelheid water die naar andere gebieden gebracht kan worden, valt in de praktijk vaak erg tegen. En de kosten zijn soms erg hoog. Veel boeren kunnen dat niet betalen. Vaak wordt het water dan alleen maar gebruikt om golfvelden groen te houden.'
Waterdeskundige en milieuactivist Jose Pujal heeft wel goede ideeën. 'Het water is in Spanje veel te goedkoop. En de verspilling is enorm. Door de lage prijs worden lekkages bijna nooit gerepareerd, want de reparatie is duurder dan de kosten van het verloren water. Deze onvoordelige situatie blijkt ook uit het feit dat in veel steden het waterverbruik in de
nachtelijke uren bijna even groot is als overdag. We moeten leren het water beter te gebruiken, ook in de landbouw.'
'Liever vandaag dan morgen.' Josep Mendes loopt met zijn schapen door het dorre gras en de prikkelige struiken. 'Dit gebied moet weer groen worden. Dat was het 500 jaar geleden ook al. Als ze hier water naartoe brengen, zullen veel boeren terugkomen, die hier de laatste jaren vertrokken zijn.'
19a De aanleg van kanalen om het water van de Ebro naar andere gebieden te brengen, heeft ook te maken met de klimaatverandering. Welke verandering in neerslag wordt voor Spanje verwacht?
b Op welke atlaskaart vond je deze gegevens?
20 Voor- en tegenstanders van dit project komen op elk niveau voor: bij de EU, in de Spaanse politiek en bij de bewoners van de regio. Maak duidelijk dat op elk niveau andere belangen een rol spelen.
21 Rivieren in het Middellandse Zeegebied, zoals de Nijl en de Rhône, zijn belangrijk voor de waterhuishouding en voor de landbouw. Als er teveel water aan deze rivieren onttrokken wordt, kunnen die functies verloren gaan. Geef van elke functie een voorbeeld. Zie daarbij af van irrigatie.
22 Het plan van de Spaanse regering heeft veel voorstanders, maar ook veel tegenstanders. Vergelijk de standpunten van Jose Pujal en Alfondo Cherta. Voor welk standpunt voel jij het meest? Geef argumenten voor je keuze.
5 Waterbalans
23 In veel gebieden rond de Middellandse Zee is gebrek aan water. Dat geldt ook voor het oostelijk deel van dit gebied. Welke drie natuurlijke bronnen van zoet water zijn er in dit gebied?
24a Vergelijk met de atlaskaarten van het Midden-Oosten de plaatsen Beirut en Caïro. Noteer van beide plaatsen: - in welk klimaat ze liggen
- hoeveel neerslag er per jaar valt - de waterbalans
b Verklaar de ongelijke verdeling van de neerslag in Beirut.
25a Hoeveel water was er in deze plaatsen per persoon beschikbaar in 1995? b En hoeveel water zal dat in het jaar 2050 waarschijnlijk zijn?
c Noem twee verklaringen voor deze veranderde hoeveelheden.
26 Op welke twee manieren kan de hoeveelheid zoet water in de toekomst worden vergroot?
27 Sommige mensen voorspellen dat toekomstige oorlogen in het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied te maken zullen hebben met water. Geef hiervan twee verschillende voorbeelden.
Noteer bij elk voorbeeld welke landen daarbij betrokken zullen zijn.
6 Bosbranden
Bron 9
Bosbranden
Rond de Middellandse Zee komen elk jaar opnieuw enorme bosbranden voor. Hun aantal lijkt zich uit te breiden. Voor een deel heeft dit te maken met sociale factoren, voor een deel met fysische factoren. Het is bekend dat herders vaak de droge begroeiing aansteken. In de as van het verbrande landschap kan zich dan weer jonge vegetatie ontwikkelen. Dat is goed voor de schapen en de geiten.
Bosbranden zijn er altijd al geweest in dit gebied. Ze ontstonden door blikseminslag of door ongelukken. Maar de frequentie neemt wel sterk toe Bij de fysische oorzaken is vooral de neerslag in de winterperiode belangrijk
Er is inmiddels een internationaal systeem bedacht om voor bosbranden te waarschuwen. Bij fase 1 is de kans op bosbranden heel klein,bij fase 5 is het risico bijzonder groot. De kans op een bosbrand wordt berekend met behulp van satellietgegevens. Die meten onder andere de vochtigheid van de ondergrond.
28 Leg met behulp van klimaatgegevens uit dat de neerslag in de wintermaanden heel belangrijk is voor het eventueel ontstaan van bosbranden.
29 Ook in Zuid-Frankrijk komen regelmatig bosbranden voor. Soms worden deze branden bevorderd door de mistral, een harde wind in zuidoost-Frankrijk.
Bron 10
30 Als er een groot gebied is met bosbranden, ontstaan er altijd harde winden. Leg uit dat deze winden door de bosbranden worden bevorderd.
31 In veel gebieden rond de Middellandse Zee worden felle discussies gehouden over de straffen die uitgedeeld moeten worden aan mensen die een bosbrand veroorzaken. Op een bepaald moment wordt een herder gearresteerd. Hij had in Griekenland een gebied met struikgewas aangestoken.
Als jij de rechter bent, die over de daden van deze man een oordeel moet uitspreken, hoe zou dat oordeel dan luiden? Ga je deze herder zwaar straffen en waarom dan? Of geef je deze man een lichte straf? En welke argumenten heb je daarvoor?
