Groen en welbevinden: Hoe kan het groen in de directe woonomgeving bijdragen aan het welbevinden van verschillende bewoners?

Groen en welbevinden

Hoe kan het groen in de directe woonomgeving bijdragen

aan het welbevinden van verschillende bewoners?

Overzicht



Het bredere kader: ecosysteemdiensten



Relatie groen (in woonomgeving) – gezondheid



Mechanismen achter de relatie groen - gezondheid

Ecosysteemdiensten (Liekens et al., 2013)



Definities:

●

Ecosysteem = het geheel van biotische (levende)

en abiotische (niet-levende) elementen die het

samenleven van levende organismen in een

bepaald gebied kenmerken.

●

Ecosysteemdiensten = de goederen en diensten

geleverd door een ecosysteem die bijdragen tot

voordelen (baten) voor de mens (MEA, Reid 2006).

Relatie groen - gezondheid



Voorbeeld 1: groen en zelfgerapporteerde gezondheid



Hoe lager het percentage groen in de woonomgeving, hoe

meer mensen hun gezondheid als vrij laag beoordelen.

Relatie groen - gezondheid



Voorbeeld 2: groen en het vóórkomen van ziektes

●

24 ziekteclusters onderscheiden, van cardiovasculair en luchtwegaandoeningen tot mentale gezondheid



Bij 15 van de 24 ziekteclusters gaat meer groen gepaard met lager vóórkomen (prevalentie).

Relatie groen - gezondheid



Voorbeeld 3: groen en levensverwachting

Een hoger percentage groen in de woonomgeving gaat gepaard

met een (iets) hogere levensverwachting

MAAR: associatie is nog geen causatie



Mogelijk niet-oorzakelijke redenen verband groen in

woonomgeving en gezondheid

●

Samenstelling lokale bevolking anders

●

In termen van gezondheid

●

In termen van gezonde leefstijl

●

Groenarme woonomgeving veelal ook stressvoller

●

Hogere bevolkingsdichtheid

●

Conflicteren leefstijlen

●

Slechtere milieucondities (luchtkwaliteit,

lawaai)

Associatie is nog geen causatie (2)



Niet oorzakelijk



Wel oorzakelijk

Gemeenschap pelijke factor X Groen Gezondheid Groen Gezondheid associatie

Mechanismen achter de relatie groen -

gezondheid



Belangrijk omdat alleen als er sprake is van een positief

oorzakelijk verband vergroenen ook

gezondheids-verbetering zal leiden



Belangrijk omdat het mechanisme inzicht kan geven in

hoe het groen het beste vormgegeven kan worden om

een gezondheidsbevorderende effect te bereiken

Intermezzo: over mediëren en modereren



Vier paden van Hartig et al. betreffen mediatoren: een

tussenliggende schakel in het causale proces



Moderatoren: factoren die een relatie beïnvloeden

●

Tussen groen en mediator

●

Of tussen mediator en gezondheid



Mogelijke moderator: type persoon



Mediatie



Moderatie

Mediatie en moderatie (2)

Moderator Mediator Groen Gezondheid Groen Gezondheid

Waarom is causatie vaststellen zo lastig?



Meeste onderzoek is dwarsdoorsnedeonderzoek

●

Cross-sectioneel

●

Alles gemeten op hetzelfde tijdstip



Gezondheid wordt door veel factoren beïnvloedt

●

Die ook nog met elkaar kunnen interacteren

●

(en groen in de woonomgeving is niet de

belangrijkste)

Verhuizing naar groenere of minder groene

woonomgeving (Alcock et al., 2014)



Naar groenere omgeving: in ieder geval tot 3 jaar na

verhuizing betere mentale gezondheid gemeten

Onderzoek bij eeneiige tweelingen

(Cohen-Cline et al., 2015)



Een groenere woonomgeving gaat gepaard met minder

depressie

Generiek model 2: Environment for Health Impact

Assessment (E4HIA); de Vries (in prep.)

Relatieve belang van mechanismen



Uitgangspunt: de optimale vormgeving van de lokale

groenstructuur kan verschil van mechanisme tot

mechanisme



Vraag: via welk mechanisme heeft groen dan een relatief

grote positieve invloed op de gezondheid?

Groen in het straatbeeld (de Vries et al., 2013)



Hoeveelheid groen beoordeeld

op een 5-puntsschaal



Kwaliteit van het groen

beoordeeld op:

●

Variatie in het groen

●

Onderhoud

●

Overzichtelijkheid

●

Zwerfvuil/rommel

0 5 10 15 20 25 Stress Social cohesie Groene lich. act.



Relatie gevonden tussen de hoeveelheid groen in het straatbeeld en de zelfgerapporteerde gezondheid

●

Percentage van die associatie verklaard per mediator

Vervolg de Vries et al. (2013): straatgroen en

zelfgerapporteerde gezondheid

0 5 10 15 20 25 30 35 Depressie Sociale participatie Lichamelijke activiteit Luchtkwaliteit (PM 2,5)



Resultaat 1: 12% lager sterfteniveau onder mensen die qua groenheid woonomgeving tot de bovenste 20% behoren dan onder mensen die qua groenheid tot de onderste 20% behoren



Resultaat 2: percentage van die associatie verklaard per mediator

James et al. (2016): groenheid woonomgeving en

sterfte

Implicaties van mechanismen



Hoe moet het groen eruit zien om zo

gezondheids-bevorderend mogelijk te zijn?



Antwoord: afhankelijk van mechanisme

●

Ieder mechanisme heeft z’n eigen eisen en

randvoorwaarden waaronder het optimaal

functioneert



En dit kan ook nog verschillen per type gewenst

gezondheidseffect en doelgroep

Kwaliteit van het groen



Wat is kwaliteit?

Kwaliteit? Geschiktheid!



Geschiktheid voor bepaalde functie

●

Eventueel: specifiek voor een bepaalde groep



Functie: afhankelijk van mechanisme

●

Waarin moet het groen voorzien? Bijv.:

●

Goede plek om voor actieve recreatievormen

●

Goede plek om buurtgenoten te ontmoeten

Stimuleren lichamelijke activiteit: theorie



Bewezen uitgangspunt: bewegen is goed voor de gezondheid,

lichamelijk en geestelijk



Groen kan actief transport stimuleren

●

Door aantrekkelijke route vaker te voet of per fiets naar

bestemming in plaats van per auto, motor, brommer, scooter etc.



Groen kan actieve vrijetijdsbesteding stimuleren

●

Door ruimte te bieden voor recreatie, sport en spel

Stimuleren lichamelijke activiteit: buiten spelen (De

Vries et al., 2008)



In groene buurten spelen kinderen iets meer tijd buiten

●

10%, oftewel 80 minuten per week bij een gemiddelde van 12 uur



In groene buurten zijn ouders

iets vaker tevreden over de

aanwezigheid en veiligheid

van speelmogelijkheden



De oordelen van ouders zijn sterker gerelateerd aan de

buitenspeeltijd van de kinderen dan de groennorm

●

Voldoende en veilig: 100% meer tijd

Aanwezig Veilig 75 80 85 90 95 100 Groenarm Groenrijk

Stimuleren lichamelijke activiteit: buiten spelen (3)



Niet alleen openbaar groen van belang voor buiten spelen 

aangepaste groenindicator

●

Plattelandsbuurten altijd ‘groen’



Bij aangepaste indicator wordt in groene buurten 15% meer

tijd buiten gespeeld dan in niet-groene buurten (i.p.v. 10%)

●

Sluit ook beter aan bij oordelen ouders over speelaanbod



Meer tijd buiten spelen gaat gepaard met lagere kans op

overgewicht, maar alleen voor jongens!

Stimuleren lichamelijke activiteit: conclusies



Groen en actief transport

●

In Nederland nog weinig bewijs voor: wandel- en fiets-

mogelijkheden overal goed; mooiheid route minder belangrijk



Groen en actieve recreatie

●

Groengebieden zijn populair als wandelgebied, maar ...

●

Ook zonder groengebied in de buurt gaat men wel wandelen



Groene wijken zijn vaak ruim opgezette woonwijken:

●

minder winkels en andere bestemmingen dichtbij en meer parkeerruimte voor auto’s  nodigt uit tot autogebruik



Lichamelijke activiteit lijkt geen belangrijk mechanisme

Faciliteren sociale samenhang in de buurt: theorie



Uitgangspunt: sociale samenhang bevordert de gezondheid



Groen in de woonomgeving draagt eraan bij dat

buurtbewoners elkaar vaker tegenkomen (in het groen)

●

Omdat men de buitenruimte aantrekkelijker vindt, gaat men vaker naar buiten

●

Mensen komen elkaar tegen in een positieve, ongedwongen sfeer en herkennen elkaar als buurtgenoten (‘meet & greet’)

●

Sociale samenhang leidt ook tot meer informele controle en (gevoelens van) sociale veiligheid

Faciliteren sociale samenhang: Kuo et al (1998)



Sociale woningbouw in Chicago: Robert Taylor Homes

●

Identieke flats met oorspronkelijk allemaal wat groen erom

●

Bij een deel van de flats is het groen verdwenen

●

Toewijzing aan appartementen gebeurt centraal vanuit het stadhuis (willekeurig t.a.v. groen)

Faciliteren sociale samenhang: Kuo et al (1998)



Bewoners met groenere gemeenschappelijke buitenruimte gebruikten de buitenruimte meer dan bewoners met een minder groene

buitenruimte



Gebruik van de buitenruimte hing positief samen met de sociale band met medebewoners



Groenheid buitenruimte en gebruik ervan hingen ook samen met gevoelens van veiligheid



Vervolgonderzoek (Kuo & Sullivan, 2001a&b) liet zien dat

●

mensen met een groenere buitenruimte ook minder agressie en geweld rapporteerden.

●

bij groenere flatomgevingen ook minder criminaliteit voorkwam volgens de politierapporten.

Faciliteren sociale samenhang: conclusies



Nog relatief weinig onderzocht, maar het lijkt aannemelijk dat

het mechanisme werkzaam is



Welk groen: straatbeeld

●

straat aantrekkelijker maken om doorheen te wandelen (voor je plezier)



Welk groen: groengebieden:

●

Voor ontmoeten buurtgenoten: klein verzorgingsgebied  liever meerdere buurtparkjes dan één groot park

●

Vooral stationaire of ‘langzame’ activiteiten (bankjes, speelveldjes, ligweides, picknickplaatsen)

●

Positieve contacten  conflicterende gebruiksmogelijkheden vermijden (het kan ook te multifunctioneel zijn)

Interventiestudie: Groene herinrichting schoolpleinen (De Vries

et al. 2013)



In het kader van de wijkenaanpak 12 schoolpleinen in Rotterdamse aandachtswijken groen heringericht



Onderzoek gedaan bij 4 van deze scholen, plus 1 controleschool (zonder herinrichting): treden verwachte positieve effecten ook op?



Opzet onderzoek:

● Voormeting in najaar 2010

● Eerste nameting in voorjaar 2012

● Tweede nameting in voorjaar 2013



Wijze van meten:

● Gesloten vragenlijst, individueel afgenomen bij het kind

Beoordeling plein door kinderen

Controleschool Hildegardis Nicolaas Theresia

1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 Voor Na

Beoordeling sociale klimaat op het plein

Controleschool Hildegardis Nicolaas Theresia

1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 Voor Na

Problemen hebben (welzijn: lagere score is beter!)

Controleschool Hildegardis Nicolaas Theresia

1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.2 2.4 2.6 Voor Na 2

Waarom leidt niet elke groene herinrichting tot een

aantrekkelijker plein? Case Theresiaschool

Eerste nameting

kwam te vroeg?

Case Theresiaschool (2)

Conclusies groene schoolpleinen



Een groene herinrichting (met tegelijkertijd een groter en

gevarieerder plein als resultaat) kán eraan bijdragen dat er minder gepest wordt op het plein.



Mede hierdoor kan zo’n herinrichting op termijn zelfs het algehele welzijn van de kinderen vergroten.



Voorwaarde lijkt wel dat de herinrichting dan ook in de ogen van de kinderen tot een aantrekkelijk(er) plein leidt:

● Het plein moet bestand zijn tegen de speeldruk (zonder te veel beperkende maatregelen)

● Populaire ‘oude’ spelactiviteiten moeten nog steeds goed mogelijk zijn

Reduceren of voorkomen van stress: theorie



Bewezen uitgangspunt: chronische stress is ongezond



Twee theorieën rondom contact met natuur en stress

●

Evolutionair: savanne-achtige natuur is onze natuurlijke

habitat; daar voelen we ons nog steeds thuis. De voorliefde voor natuur zit in onze genen. (SRT-Ulrich/Biophilia-Wilson)

●

Cognitief: een groene omgeving is een omgeving die geen aandacht opeist of zelfdiscipline vereist; daarom kun je hier goed herstellen van stress of aandachtsmoeheid (ART-Kaplans)

Reduceren (chronische) stress: Ulrich (1984)



Gezondheidskenmerk

Herstel na galblaasoperatie: ligduur, gebruik pijnstillers, aantekeningen verplegend personeel



Omgevingskenmerk

Uitzicht vanuit ziekenhuiskamer: blinde muur vs. bomen



Resultaten

Op alle drie kenmerken positiever bij bomen in zicht

Uitzicht muur Uitzicht bomen

Stress: groen en gebruik ADHD-medicatie



De Vries et al. (2015): relatie

groen binnen 250 meter en

prevalentie gebruik

ADHD-medicatie door kinderen

●

data Achmea



Interactie WOZ-waarde

woningen en hoeveelheid

groen

●

in armste buurten bij 45% i.p.v. 25% groen ruim 10% lagere prevalentie

Jongeren en emotionele zelfregulatie



Publieksonderzoek onder jongeren door Motivaction

●

In opdracht van Stichting wAarde



Driekwart (73%) van de jongeren geeft aan dat zij het afgelopen jaar wel eens teveel stress hebben ervaren. Voor een derde (33%) van de jongeren was dit zelfs (redelijk tot heel) vaak.



Om gevoelens van stress te verminderen, praten jongeren vooral met anderen (37%) of maken/luisteren muziek (39%).



•Bijna een vijfde (18%) gaat de natuur in en 14% gaat naar buiten om te sporten om stress te verminderen (samen 28%).

Jongeren en emotionele zelfregulatie (2)



Een grote meerderheid (79%) van de jongeren kiest er wel eens

bewust voor om tijd in de natuur door te brengen (minimaal 1 keer

per jaar).



De frisse lucht en de mooie omgeving zijn voor jongeren die er wel eens bewust voor kiezen om tijd in de natuur door te brengen de meest genoemde redenen (respectievelijk 90% en 89%).

●

Bijna twee derde (63%) geeft aan dat zij tijd in de natuur doorbrengen (mede) omdat het hun stress vermindert.



Een meerderheid van de jongeren geeft aan dat zij na een

natuurbezoek weer een frisse blik hebben (61%), er weer tegenaan

kunnen (60%) en minder stress ervaren (54%). Een kwart (24%) geeft

Ontwerpatelier met/voor buurtjongeren: Fit-Rust-Plek

Reduceren van chronische stress: conclusies



Soort groen: nog niet echt duidelijk

●

Wellicht ‘doodgewone’ natuur even goed als hoogwaardige natuur (ecologisch dan wel esthetisch)



Functionaliteit groen: niet alleen recreatief groen van belang



Al het groen waarmee men wanneer dan ook in contact komt?



Zelfs een afbeelding van natuur werkt al (maar hoe sterk?)



Ruimtelijke structuur: nog niet echt duidelijk

●

Maximaliseren van contact met natuur (‘groen in beeld’), of

●

Bieden van ‘groene oases van rust’ (wanneer nodig)

Belangrijkste conclusies



Groenheid woonomgeving en gezondheid zijn gerelateerd,

maar onduidelijk is in welke mate het daarbij om een

oorzakelijk verband gaat (en hoe groot het effect is)



Er zijn meerdere (oorzakelijke) mechanismen, waarbij

stressreductie en bevorderen sociale samenhang op dit

moment belangrijker lijken dan verbeteren luchtkwaliteit en

stimuleren lichamelijke activiteit (m.u.v. kinderen)



Hoe het groen eruit moet zien om een optimale

gezondheids-bevorderende werking te hebben, is afhankelijk van het

mechanisme

●

Veiligheid is voor gebruiksfuncties een belangrijke

randvoorwaarde, maar kan per doelgroep andere eisen

stellen