Bachelorthese
De relatie tussen Autisme, Emotieherkenning en Alexithymie
Bachelorthese
Universiteit van Amsterdam
de Smet, M.E.
Studentnummer: 10372423
Begeleiders:
Anne Geeke Lever & Mara Otten
2 Inhoud Abstract ... 3 Inleiding ... 4 Methode ... 8 Deelnemers ... 8 Materiaal ... 9 Demografische vragenlijst ... 9
Weschler Adult Intelligence Scale-III (WAIS-III). ... 9
Autisme-Spectrum Quotiënt. ... 9
De Toronto Alexithymia Scale-20 ... 10
Bermond Vorst Alexithymia Questionnaire ... 10
Reading the Mind in the Eyes test ... 11
Procedure ... 12 Data analyse ... 12 Resultaten ... 13 Discussie ... 15 Literatuurlijst ... 21 Reflectieverslag ... 26
3 Abstract
Defecten in het sociale domein spelen een grote rol bij autisme. Daarom werd in het
huidige onderzoek gekeken naar een deelaspect hiervan, namelijk emotieherkenning. In het
onderzoek werd gekeken naar het verband tussen de mate van autistische trekken en
emotieherkenning in een gezonde populatie (N=90). Het verschil tussen mannen en vrouwen
werd hierin bekeken. Gekeken werd of alexithymie een verklarende rol op het verband tussen
autisme en emotieherkenning speelde. Uit de resultaten kwam geen verband tussen autisme en
emotieherkenning. Ook kwam er geen interactie effect van sekse naar voren. Het verband
tussen alexithymie en emotieherkenning werd niet gevonden, waaruit bleek dat alexithymie
geen verklarende rol speelde. Er worden verschillende tekortkomingen en mogelijke
4 Inleiding
Voor het functioneren als mens is het sociale contact zeer belangrijk. In bijna alles zijn
we afhankelijk van de sociale interacties met anderen. Echter verlopen de sociale interacties
niet bij iedereen even goed. Dit komt onder meer voor bij de Autisme Spectrum Stoornis
(ASS). ASS is een stoornis die wordt gekenmerkt door een beperking in de sociale interactie,
een beperking in de sociale communicatie en stereotype patronen van gedrag (American
Psychiatric Association, 2000). Bij de invoering van de DSM-V zijn de twee sociale
componenten samengevoegd tot één domein, namelijk beperking in sociale communicatie en
interactie (American Psychiatric Association, 2013). De beperkingen in het sociale domein
blijken nog steeds van groot belang bij diagnose van ASS. Mensen met autisme blijken op
verschillende sociale aspecten problemen te hebben.
Eén van deze aspecten is het hebben van een tekort aan empathie (Baron-Cohen, 1995,
aangehaald in Baron-Cohen, 2009). Uit onderzoek bleek dat mensen met ASS minder goed
scoorden op een Theory of Mind taak, die een maat is voor cognitieve empathie en
emotieherkenning. Deze mensen konden minder goed het standpunt van een ander innemen,
wat belangrijk is bij de sociale interacties (Groen, Wijers, Tucha & Althaus, 2013). Een ander
sociaal aspect waar problemen bij optreden, is emotieherkenning. Het herkennen van emoties
is van groot belang voor de dagelijkse interacties tussen mensen. Daarom zal er in dit
onderzoek verder naar gekeken worden.
Hoewel er niet altijd problemen worden gevonden in de emotieherkenning bij mensen
met ASS (Castelli, 2005), lijkt recenter onderzoek dit wel te vinden (Leung, Pang, Cassel,
Brian, Smith & Taylor, 2015). De problemen met de emotieherkenning uiten zich erin dat
adolescenten met ASS minder goed emotionele cues van gezichten kunnen aflezen. Met name
bij boze gezichten ontbreekt het aan een goede interpretatie (Leung et al, 2015). Echter blijkt
5 hebben met het interpreteren van gezichten (Rhodes, Jeffrey, Taylor & Ewing, 2013). Hieruit
blijkt dat problemen in de emotieherkenning voorkomen bij zowel mensen met ASS, als
zonder ASS.
Er zijn verschillende mogelijkheden voor het verklaren van de problemen met
emotieherkenning bij mensen met ASS. Een van de verklaringen is dat mensen met autisme
moeite zouden hebben met het verwerken van een object als geheel en meer gefocust zijn op
een specifiek onderdeel of concept (Mottron, Dawson, Soulières, Hubert & Burack, 2006). Bij
het herkennen van emoties op gezichten is gaat het vooral om het kijken naar het geheel
(Joseph & Tanaka, 2003). Dit zou een verklaring kunnen zijn waarom mensen met ASS
minder goed zijn in het herkennen van emoties.
Een ander mogelijke verklaring is Alexithymie, een verschijnsel dat vaak tegelijk
voorkomt met autisme (Hill, Berthoz & Frith, 2004). Alexithymie houdt in dat men moeite
heeft met het onderscheiden, herkennen en beschrijven van eigen emotionele gevoelens, ten
opzichte van lichamelijke sensaties die ontstaan door lichamelijke opwinding (ook wel
‘arousal’ genoemd) (Sifneos, 1973). Mensen met alexithymie lijken meer gericht te zijn op de
externe dan interne gevoelens (Taylor, Bagby & Parker, 1997; 2003). Dit houdt in dat men
zich meer richt op de stimulus of de gebeurtenis, dan op de innerlijke ervaring die het met
zich meebrengt (Taylor et al., 1997). Omdat uit de beschreven onderzoeken blijkt dat
alexithymie mogelijk een verband heeft met de problemen in de emotieherkenning, wordt er
in dit onderzoek gekeken naar de rol van alexithymie op emotieherkenning bij autisme.
Verschillende aspecten van alexithymie dragen bij aan de problemen bij de
emotieherkenning. Zo blijkt er moeite te zijn met het mentaliseren van emoties, waardoor er
moeilijker het perspectief van anderen ingenomen en begrepen wordt (Moriguchi, Ohnishi,
Lane, Maeda, Mori, Nemoto, Matsuda, & Komaki, 2006). Mensen met hoge mate van
6 lage mate van alexithymie (Demers & Koven, 2015).
Het blijkt eveneens dat mensen met alexithymie moeite hebben met het labelen van hun
emoties (Bydlowski, Corcos, Jeammet, Paterniti, Laurier, Chambry & Consoli, 2005). Dit
komt voor bij mensen met het Asperger syndroom en bij hoog functionerend autisme
(Samson, Huber & Gross, 2012), maar ook bij mensen zonder ASS. Bij een hogere mate van
alexithymie wordt een lage score op emotieherkenningstaken gezien (Heaton, Reichenbacher,
Sauter, Allen, Scott, & Hill, 2012). Het lijkt er dus op dat alexithymie en emotieherkenning
negatief met elkaar in verband staan. Niet alleen bij mensen met autisme komt dit verband
naar voren, maar ook bij mensen zonder ASS blijkt dat alexithymie voorkomt.
Uit onderzoek van Cook, Brewer, Shah en Bird (2013) blijkt zelfs dat alexithymie de
verklarende factor is die een defect in emotieherkenning voorspelt en niet het autisme zelf.
Het zou dus kunnen zijn dat het verband tussen autisme en een slechtere prestatie op
emotieherkenning verklaard wordt door alexithymie. Dit wordt door de onderzoekers ook wel
de ‘alexithymie hypothese’ genoemd. Ook ander onderzoek laat zien dat de mate van
alexithymie de beste voorspeller was voor het empathisch vermogen en emotieherkenning en
niet autisme zelf. (Bird, Silani, Brindley, White, Frith, & Singer, 2010; Bird, Press, &
Richardson, 2011).
Voor het huidige onderzoek is gebruik gemaakt van een gezonde populatie. Dit is
gedaan omdat autistische kenmerken gemiddeld tot hoog erfelijk bleken te zijn en in de
gehele populatie voor kwamen (Constantino & Todd, 2003), zowel bij mensen mét ASS als
zonder. De autistische kenmerken blijken op een continuüm te liggen, met aan het einde van
het continuüm de mensen met diagnose ASS (Hoekstra, Bartels & Boomsma, 2008). En niet
alleen autisme, maar ook alexithymie lijkt erfelijk te zijn en komt voor bij ouders van
kinderen met autisme (Scheeren & Staunder 2008; Szatmari, Georgiades, Duku,
7 normale populatie voorkomt. Echter is hier nog wel enige discussie over (Moriguchi et al.,
2006).
Eén van de weinige studies die heeft gekeken naar de relatie tussen autisme,
alexithymie en emotieherkenning in de gezonde populatie, in plaats van naar de klinische
populatie, is het onderzoek van Demers en Koven (2015). Uit dit onderzoek kwam een
verband naar voren tussen score op alexithymie en defect in emotieherkenning. Omdat dit een
van de weinige studies is naar de normale populatie, is dit voor het huidige onderzoek een
interessante doelgroep om te bestuderen.
Ook wordt er in het huidige onderzoek gekeken naar het verschil tussen mannen en
vrouwen. Mannen blijken namelijk vier keer vaker ASS te hebben dan vrouwen (Fombonne,
2009). Ook in de normale populatie zie je dit terug, waarbij mannen een hogere mate van
autistische kenmerken vertonen dan vrouwen (Constantio & Todd, 2003). Er wordt daarom
een hogere mate van autistische kenmerken verwacht bij mannen dan bij vrouwen.
Er is eveneens sekseverschil op emotieherkenningstaken. Vrouwen scoren hoger dan
mannen op deze taken, ook bij mensen zonder ASS (Golan, Baron-Cohen & Hill, 2006).
Vrouwen scoren gemiddeld ook op de ‘Reading the Mind in the Eyes’ (RME) test hoger dan
mannen (Kirkland, 2013). Er wordt verwacht dit ook terug te zien in het huidige onderzoek,
waarbij gebruik wordt gemaakt van de RME om zo veel mogelijk de genoemde onderzoeken
te repliceren.
Intelligentie zou tevens een positieve rol kunnen spelen. Met name verbaal IQ speelt
een rol bij de prestatie op de emotieherkenningstaak (Charlton, Barrick, Markus, & Morris,
2009). Daarom zal er in dit onderzoek gecontroleerd worden voor IQ.
Er werd in het huidige onderzoek dus gekeken naar de rol van autisme op
emotieherkenning. Er werd gekeken of de alexithymie hypothese ondersteunt kon worden.
8 lagere mate van emotieherkenning hebben. Van belang is om dan te kijken of het effect tussen
autistische trekken en emotieherkenning verdwijnt wanneer er gecontroleerd wordt voor
alexithymie. Als deze theorie blijkt te kloppen gaat het dus niet om de mate van autisme bij
emotieherkenning, maar om de mate van alexithymie. Dit is van groot belang voor de
klinische praktijk. De mate van disfunctie op het sociale aspect komen dan niet door de
autistische stoornis, maar door de alexithymie die speelt. Er zou dan een duidelijker
onderscheid gemaakt moeten worden en de huidige diagnostische criteria voor ASS zouden
herzien moeten worden.
De beschreven literatuur leidt tot de hypothese dat er een negatief verband gevonden
zal worden tussen mate van autistische trekken, gemeten op de Autisme Quotiënt (AQ) en
emotieherkenning die door middel van de ‘Reading the mind in the Eyes’ (RME) test wordt
gemeten. Ook wordt er verwacht dat er sekseverschillen zijn bij de bovenstaande hypothese.
Verwacht wordt dat mannen hoger scoren op AT en daarom lager op emotieherkenning dan
vrouwen. Gekeken zal worden of alexithymie een verklarende rol speelt op emotieherkenning
en zal worden gemeten door middel van de Toronto Alexithymia Scale- 20 (TAS-20) en de
Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire (BVAQ). Zoals gesteld in de alexithymie
hypothese wordt verwacht dat alexithymie een mediërende rol heeft. Er wordt gecontroleerd
voor IQ.
Methode Deelnemers
Er deden 90 deelnemers mee aan het onderzoek, waarvan 40 geworven via studenten
van de bachelor Biopsychologie van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en 50 via
studenten van de bachelor Psychologie van de UvA. Elke proefleider verzorgde de deelname
van 10 deelnemers uit eigen vrienden- en kennissenkring. De aangedragen deelnemers werden
9 waarborgen. Van de deelnemers waren 37 (41,1%) mannen en 53 (58,9%) vrouwen. De
gemiddelde leeftijd was 21.86 jaar, sd =1.78 (bereik 18-27 jaar). De deelnemers hadden
verschillende opleidingsniveaus, met een minimum van VMBO. Deelnemers waarvan het
geschatte IQ uitkwam op een score lager dan 70 werden niet meegenomen in het onderzoek.
Van alle deelnemers was Nederlands de moedertaal. Deelnemers kwamen uit de normale
populatie, waarbij geen onderscheid werd gemaakt tussen het hebben van een klinische
diagnose ASS of niet. Echter bleek geen van de deelnemers gediagnosticeerd met ASS.
Materiaal
Demografische vragenlijst. Voor de achtergrondinformatie werd er een demografische vragenlijst bij elke deelnemer afgenomen met standaard demografische
vragen, zoals geslacht, leeftijd, moedertaal, geboorteland van de ouders en opleiding. Ook
werd hierbij de medische achtergrond uitgevraagd, waarbij werd gevraagd naar
geneesmiddelen gebruik en eventueel aanwezige klinische diagnoses.
Weschler Adult Intelligence Scale-III (WAIS-III). Er werden twee subtesten van de WAIS-III werden gebruikt als schatter van het IQ. Voor het schatten van het verbale IQ werd
de subtest Woordenschat gebruikt, die een goede betrouwbaarheid heeft (Cronbach’s Alpha is
0.90 en ook de test-hertest betrouwbaarheid is hoog, 0.91, Tellegen, 2003). Voor het
performale IQ werd de subtest Matrix Redeneren gebruikt. Deze subtest heeft ook een goede
betrouwbaarheid (Cronbach’s Alpha is 0.86, en de test hertest betrouwbaarheid is 0.78,
Tellegen, 2003).
Om de afhankelijke en onafhankelijke variabelen te meten, werd er gebruik gemaakt
van de volgende vragenlijsten en tests:
Autisme-Spectrum Quotiënt. De AQ (Baron-Cohen, Wheelwright, Skinner, Martin, & Clubley, 2001b) was een vragenlijst en werd gebruikt om de mate van autistische trekken te
10 meten. Hierbij werd op een vierpunts Likert schaal antwoord gegeven op vijftig stellingen. De
schaal liep van 1 (helemaal mee eens) tot 4 (helemaal mee oneens). Een voorbeeldstelling is:
‘Ik prefereer dingen in mijn eentje te doen, in plaats van met anderen’. De scores werden
omgescoord tot een binaire score van 0 of 1, waardoor de totaalscores liepen van 0 tot 50.
Hierbij duidt een hogere score op een hogere mate van autistische trekken. Van de vragen
waren er 26 indicatief gesteld en 24 vragen contra indicatief. De test bestond uit vijf
subschalen met elk 10 vragen (Sociaal inzicht en gedrag, Communicatie, Aandacht wisselen /
moeite met veranderingen, Fantasie/voorstellingsvermogen en Detailgerichtheid). Bij een
score boven de 32 werd gesproken van een mogelijke klinische diagnose ASS. De test hertest
betrouwbaarheid was goed (r = 0.7, p = 0.002). De Cronbach’s Alpha was voor elke subschaal
gemiddeld tot hoog (Sociaal inzicht en gedrag = 0.77, Communicatie = 0.65, Aandacht
wisselen = 0.67, Fantasie = 0.65, Detailgerichtheid = 0.63, Baron-Cohen et al., 2001b).
De Toronto Alexithymia Scale-20. De TAS-20 (Parker & Taylor, 1994) is een vragenlijst die gebruikt wordt om de mate van alexithymie te meten. Het onderscheid drie
subschalen; (1) moeite met het identificeren van emoties, (2) moeite met het beschrijven van
gevoelens, (3), extern-georiënteerd denken. In deze zelf rapportage vragenlijst werden twintig
items aangeboden waar op een vijfpuntschaal aangegeven moest worden in welke mate men
het eens was met een uitspraak. Hierbij betekende een score van 1 helemaal niet mee eens en
5 helemaal mee eens. (Bijvoorbeeld: ´ik kan mijn emoties gemakkelijk beschrijven´). De
score was het aantal punten bij elkaar opgeteld, waarbij de score liep van 20 tot 100. Een
score van 60 of hoger wees op alexithymie. De interne consistentie van de TAS-20 is goed
(alpha = 0.81) en de test-hertest betrouwbaarheid is ook goed met 0.77 (p<0,01).
Bermond Vorst Alexithymia Questionnaire. De BVAQ (Bermond, Oosterveld & Vorst, 1994) was ook een zelfrapportage vragenlijst voor alexithymie, bestaande uit veertig
11 helft positief gericht was en de andere helft negatief gericht. (Bijvoorbeeld: ‘vaak borrelen de
emoties zo maar in me naar boven’). De behaalde score was het aantal punten bij elkaar
opgeteld, die lag tussen de 40 en 200. Een lagere score betekende hier meer alexithymie. Dit
is dus tegenovergesteld aan de TAS-20. In de BVAQ werden vijf subschalen onderscheden
(emotionalisatie, fantaseren, identificeren, analyseren en verbaliseren). De Cronbachs Alpha
was 0.85 van de totale test en had dus een goede betrouwbaarheid. Ook de losse subtesten
hadden een goede betrouwbaarheid (Cronbach’s Alpha respectievelijk 0.70, 0.83, 0.81, 0.81,
0.88) (Vorst, Bermond, 2011).
Reading the Mind in the Eyes test. De RME (Baron‐Cohen, Wheelwright, Hill, Raste, & Plumb, 2001) test is een emotieherkenningstaak waarmee wordt gemeten hoe goed
iemand de mentale staat van een ander kan begrijpen. Hierbij werden 36 afbeeldingen
getoond van de ogen van mensen (zie Figuur 1). Bij de afbeelding werden vier woorden
aangeboden. De deelnemer moest het woord kiezen dat het beste de emotie beschreef, die de
afgebeelde persoon dacht of voelde (bijvoorbeeld speels, troostend, geïrriteerd, verveeld). Er
was steeds slechts één antwoord correct. De testscore bestond uit het aantal correcte
antwoorden opgeteld, waarbij een hogere score duidde op een hogere mate van
emotieherkenning. Er was een score van 0-36 te behalen.
12 Procedure
De 50 deelnemers die waren geworven via de bachelor Psychologie studenten werden
verzocht naar het Lab op de UvA te komen om de tests uit te voeren. Wanneer dit niet
mogelijk was, werd de test bij de proefpersoon of bij de proefleider thuis uitgevoerd in een
gelijkwaardige stille ruimte, zonder afleidingen en belemmeringen. De deelnemers werden
onderzocht door een andere proefleider dan door wie ze geworven waren om zo de
anonimiteit te waarborgen. Ook was dit bedoeld om te zorgen dat er zo min mogelijk sociaal
wenselijke antwoorden werden ingevuld. Er werd verteld dat het onderzoek ging over
persoonlijkheidskenmerken, emotieherkenning en creativiteit. Expliciet werd autisme niet
genoemd, zodat de AQ zo min mogelijk sociaal gewenste antwoorden zou opleveren. De
deelnemers moesten als eerst een informed consent invullen, waarbij ze toestemming gaven
mee te doen aan het onderzoek. Vervolgens werden de vragenlijsten als eerst afgenomen en
daarna de tests. De vragenlijsten werden als eerste afgenomen via een laptop van de
betreffende proefleider. Daarna werden de tests in counterbalanced volgorde aangeboden aan
de deelnemers, zodat eventuele motivatie- en vermoeidheidsaspecten niet mee zouden spelen
in de resultaten. De deelnemers kregen als beloning voor het meedoen aan het onderzoek een
reep chocolade. De 40 proefpersonen uit het parallel onderzoek, die getest werden door de
studenten Biopsychologie, werden op gelijkwaardige manier getest.
Data analyse
Allereerst werd er gemeten of er een verband bestond tussen autisme (AQ score) en
emotieherkenning (RME), waarbij gecontroleerd werd voor sekse en IQ. Hiervoor werd
gebruik gemaakt van een multipele lineaire regressie analyse. Er werd verwacht een negatief
verband te vinden tussen deze variabelen. Vervolgens werd gekeken of alexithymie een
mediërende rol speelde op het verband tussen autisme en emotieherkenning. Ook hier werd
13 voeren voor autisme en alexithymie. Om alexithymie te meten werden de scores van de testen
op de BVAQ en TAS-20 samengevoegd tot één scoremaat. Vervolgens werd er ook een
multipele lineaire regressie gedaan voor alexithymie en emotieherkenning. Vervolgens werd
er gekeken of geslacht een moderator is van het verband tussen autisme en emotieherkenning,
door gebruik te maken van een interactievariabele van autisme en sekse en deze in een
multipele lineaire regressie te vergelijken met de scores op de RME, waarbij ook werd
gecontroleerd voor IQ.
Resultaten
De deelnemers die een Z-score behaalden van meer dan 3 punten boven of onder het
gemiddelde zijn beschouwd als outliers en om deze reden op de betreffende tests niet
meegenomen in de analyse. Hierdoor werden er 2 deelnemers uitgesloten op de AQ en BVAQ
en 1 deelnemer op de RME. Voor de andere testen zijn alle proefpersonen meegenomen. Voor
elke toets werd een significantieniveau van 0.05 gehanteerd. De gebruikte test en
vragenlijsten bleken uit de Shapiro-Wilsk test normaal verdeeld te zijn. De IQ-scores bleken
uit de Shapiro-Wilsk test echter niet normaal verdeeld, p = .003. De verkregen
onderzoeksgegevens van de afgenomen tests staan in Tabel 1 beschreven.
Tabel 1:
Ond
erzo
eksg
egev
ens van het gebruikte Testmateriaal.
N Minimum Maximum Gemiddelde (Standaarddeviatie)
AQ 88 4 24 13.14 (4.57)
TAS-20 90 27 68 43.77 (9.32)
BVAQ 88 108 191 147.56 (16.47)
14 Uit de multipele lineaire regressieanalyse komt naar voren dat er geen significant
verband te vinden is tussen autisme en emotieherkenning, wanneer er gecontroleerd werd
voor sekse en IQ. Het model bleek een goede voorspeller te zijn F (3,83) = 2.97, p = .037, R2=
.10. Het verband was echter niet significant b = -0.10, 95% CI [-0.26, 0.09], t= -0.95, p =
0.346, η2= 0.10. Uit deze resultaten blijkt niet dat bij een hogere mate van autisme een
slechtere emotieherkenning optreed. Er was voor sekse wel een significant resultaat te zien: b
= 0.22, 95% CI [0.06, 3.32], t = 2.06, p = 0.043, η2 = 0.22. Er bleek dus wel een verband tussen sekse en emotieherkenning te zijn, waarbij mannen (M= 24.8, sd = 3.88 ) lager
scoorden dan vrouwen (M = 26.7, sd = 3.45) op emotieherkenning. Er was geen significant
verband met IQ, p = .140. Ook is er nog gekeken naar het verschil van sekse op AT. Mannen
leken hoger te scoren op autisme (M = 14.17, sd = 4.23) dan vrouwen (M = 12.42, sd = 4.70).
Echter was dit effect niet significant χ2 (19) = 26.95, p = .116
Om de tweede hypothese te testen of er een mediërend verband is van alexithymie op
emotieherkenning bij autisme, werd er gebruik gemaakt van multipele regressie analyses. Er
werd als eerst gekeken naar het verband tussen autisme en alexithymie, waarbij gecontroleerd
werd voor sekse en IQ. Hiervoor waren de scores van beide testen gebruikt en samengevoegd
tot één maat. Het model bleek een goede voorspeller te zijn R2 = 0.08, F (3,83) = 3.40, p =
0.022. Er werd een significant verband gevonden tussen autisme en alexithymie b = 0.23,
95% CI [0.01, 0.17], t = 2.16, p = 0.033, η2 = 0.23. Er bleek dus een hogere mate van
alexithymie aanwezig te zijn bij een hogere mate van autistische trekken. Dit kwam overeen
met de gestelde hypothesen. Zowel sekse (p = 0.232) als IQ (p = 0.111) bleken geen
significant verband te houden.
Vervolgens werd er gekeken naar het verband tussen alexithymie en
emotieherkenning. Het model bleek geen goede voorspeller te zijn R2 = .09, F (3.83) = 2.64, p
15 er gecontroleerd werd voor sekse en IQ: b = -.004, 95% CI [-0.46, 0.45], p = .971, η2 = -.01. Er blijkt dus geen significant verband te zijn tussen de scores op de alexithymie testen en de
scores op de RME. Ook hier was voor sekse een significant resultaat te zien: b = 0.24, 95% CI
[0.18, 3.34], t = 2.22, p = 0.029, η2 = 0.24. IQ liet geen significant resultaat zien, p = .158 Om te kijken naar het interactie effect van sekse op autisme en emotieherkenning, is
ook een multipele lineaire regressie gebruikt. Het model bleek geen goede voorspeller, R2 =
.51, F(2,85) = .2.27, p = .190. De resultaten lieten zien dat er geen interactie aanwezig was. Er
bleek dus geen verschil tussen mannen en vrouwen op het verband tussen autisme en
emotieherkenning, b = .14, 95% CI[ -.04, .18], t= 1.32, p = .190, η2 =.14. IQ bleek hier ook niet significant te zijn, p = .126.
Discussie
In het huidige onderzoek is gekeken naar de relatie tussen autisme en
emotieherkenning en de rol die alexithymie daarbij speelde. Er werd hiervoor gekeken naar
autistische trekken in de normale populatie. Uit het onderzoek kwam het verwachtte negatieve
verband tussen autisme en emotieherkenning niet naar voren. Echter was er wel een
sekseverschil gevonden in emotieherkenning, waarbij vrouwen gemiddeld beter bleken te zijn
dan mannen. Er bleek een positief verband te zijn tussen autisme en alexithymie, waarbij een
hogere mate van autisme ook een hogere mate van alexithymie voorspelde. Dit kwam overeen
met de gestelde verwachtingen. De negatieve relatie tussen alexithymie en emotieherkenning
bleek echter niet uit de gevonden resultaten. De interactie van sekse op het verband tussen
autisme en emotieherkenning kwam ook niet naar voren.
De gevonden resultaten ondersteunen de eerste hypothese niet, die stelt dat bij een
hogere mate van autisme een lagere mate van emotieherkenning aanwezig is. De gevonden
resultaten lijken incongruent met de problemen die voorkomen in het sociale domein bij
16 overeen met het eerder genoemde onderzoek van Rhodes et al. (2013), waarbij wel gevonden
was dat er een positief verband was tussen de mate van autistische trekken en
emotieherkenning. Echter werd er in het onderzoek van Rhodes et al. (2013) gebruik gemaakt
van een taak die zich vooral richtte op het identificeren van het gezicht, in plaats van het
herkennen van de emotie. Het kan zijn dat er in het onderzoek van Rhodes et al. (2013) dus
meer gekeken is naar gezichtsherkenning. Dan zijn de gevonden resultaten niet goed te
vergelijken met de resultaten uit deze studie. Het idee uit Golan et al. (2006) en Kirkland
(2013) dat stelde dat vrouwen beter waren in emotieherkenning dan mannen, was wel
consistent met de huidige resultaten. Ook de positieve relatie tussen autisme en alexithymie
was in overeenstemming met eerder onderzoek van Hill et al. (2004). Bij een hogere mate van
autistische kenmerken, was er ook een hogere mate van alexithymie aanwezig. Incongruent
met de verwachtingen was echter dat er geen verband was gevonden tussen alexithymie en
emotieherkenning. Volgens de ‘Alexithymie hypothese’ was alexithymie een betere
voorspeller voor emotieherkenning dan autisme. Deze hypothese correspondeert niet met de
gevonden resultaten. Bij zowel autisme als alexithymie werd namelijk geen verband
gevonden met emotieherkenning. Met de gevonden resultaten kan niet worden bevestigd dat
alexithymie een betere voorspeller is dan autisme. De alexithymie hypothese kan daarom niet
worden ondersteund.
Een mogelijke verklaring hiervoor is dat voor het onderzoeken van alexithymie
gebruik is gemaakt van zelfrapportage vragenlijsten. Eén van de problemen die bij
alexithymie voorkomen, is dat men niet goed de eigen gevoelens kan beschrijven. Hierdoor
zou het kunnen zijn dat de deelnemers met meer alexithymie moeite hebben met het
omschrijven en scoren van zichzelf. Het gebruik van zelfrapportage is daarom voor deze
populatie niet ideaal. Het is voor vervolgonderzoek daarom van belang gebruik te maken van
17 Alexithymia (SIBIQ, Sriram, Pratap & Shanmugham, 1988). Een andere optie is om de
gebruikte vragenlijsten ook in te laten vullen op een hetero anamnestische wijze, waarbij de
vragenlijsten dus ingevuld worden door iemand anders.
Ook kan het gebruikte stimulusmateriaal voor emotieherkenning van invloed zijn
geweest. In de RME werd gebruik gemaakt van foto’s van ogen van mensen. Deze foto’s zijn
statisch en komen niet overeen met de alledaagse dynamiek die komt kijken bij sociale
interacties. Hierdoor is de stimulus minder representatief voor de mate van emotieherkenning
die een persoon in het dagelijks leven heeft. Voor vervolg is het daarom goed om ook gebruik
te maken van non-statische stimuli, zoals de morph stimuli die gebruikt zijn in Cook et al.,
(2013). Door gebruik te maken van zowel een statische als een niet-statische stimulus binnen
één test, kan bovendien gekeken worden in welke mate dit verschilt binnen een persoon.
Er zijn nog enkele andere methodologische beperkingen aan te wijzen op het huidige
onderzoek. Allereerst was de steekproef geworven via de omgeving van de proefleiders.
Hierdoor was het sample selectief gekozen en het kan zijn dat hierdoor geen correcte
weerspiegeling van de gehele populatie is getoond. Veel van de deelnemers waren student.
Volgens het onderzoek van Baron-Cohen et al., (2001) scoorden de studenten bijna twee
punten hoger (M = 28.0, sd = 3.50) dan deelnemers die representatief waren voor de hele
populatie (M = 26.2, sd = 3.6) op de RME. Tussen de student groep en de normale populatie
zat dus blijkbaar en verschil. Doordat er gebruik is gemaakt van een groot aantal studenten,
kan het zijn dat deze deelnemers meer representatief zijn voor de student groep, dan voor de
populatie in zijn geheel.
Ook blijkt IQ niet normaal verdeeld in de steekproef. Het IQ ligt redelijk hoog (M =
113.59), waarbij de mediaan en de modus op een score van 116.0 liggen. De populatie met
gemiddeld en lager dan gemiddeld IQ lijkt hiermee onvoldoende gerepresenteerd in de
18 hoge mate van emotieherkenning. Hierdoor kan het zijn dat er relatief goed gescoord is op de
RME. Bovendien was het de bedoeling een steekproef te onderzoeken die representatief was
voor de hele normale bevolking. Dit is nu niet het geval en de resultaten kunnen nu minder
goed gegeneraliseerd worden.
Ook motivatie- en vermoeidheidsaspecten zouden een rol gepeeld kunnen hebben.
Hoewel er wel gebruik is gemaakt van counterbalancing in de testen, zijn alle vragenlijsten
aan het begin en in dezelfde volgorde afgenomen. Hier zou in het vervolg ook in
gecounterbalanced kunnen worden, zodat in de hele testbatterij geen vermoeidheids- of
motivatieaspecten mee kunnen spelen.
Ook belangrijk om mee te nemen is de methodiek van binaire codering (0-1) die
gebruikt was bij de scores op de AQ. Hoewel de antwoorden op een vierpunt Likertschaal
gegeven werden, werden dezen vervolgens omgezet in een score van 0 of 1. Een verschil
tussen een meer of mindere mate van herkenning op een bepaalde vraag vervalt hierdoor.
Zoals in tabel 2 weergeven is, zijn de scores door het gebruik van het binaire systeem anders
geworden, dan op basis van de vierpunts Likertschaal. Te zien is dat scores binair hetzelfde
kunnen zijn, maar via de niet-binaire methode duidelijk verschillen van elkaar. Door gebruik
te maken van de vierpunts Likertschaal en ook vier verschillende punten toe te kennen aan de
antwoorden, is er een grotere spreiding in scores. Hierdoor kom je uit op een diverse en
bredere verdeling van de scores op de AQ. Dit komt goed overeen met het idee dat gebruikt is
in de DSM 5 dat autisme op continuüm ligt en dus breed verspreid is. Echter door gebruik te
maken van de binaire codering vermindert de spreiding en vervagen de individuele
verschillen. Het lijkt juist van belang om naar deze individuele verschillen te kijken omdat er
gebruik gemaakt wordt van een continuüm in plaats van een vergelijking tussen groepen.
Door gebruik te maken van binaire codering gebeurt dit in de huidige studie niet en dit is voor
19 Tabel 2:
Voorbeeld van behaalde Scores op de AQ, Binair en Niet-Binair.
Score AQ Binair Score AQ niet-binair
4 127 4 133 5 129 5 127 23 112 24 138 31 137
Problemen op het sociale domein in autisme zijn in veel onderzoeken bewezen. Dat dit
verband niet terug te vinden is in het huidige onderzoek kan moeilijk verklaard worden. Het
in twijfel trekken van dit kenmerk als een kenmerk van ASS lijkt echter niet logisch,
aangezien het vele malen bewezen is en het één van de kernpunten is waar de term autisme
omheen is ontstaan. Pas wanneer gebleken is dat er andere onderliggende mechanismen of
verklarende factoren gevonden zijn, die zorgen voor de tekortkomingen in het sociale domein,
kan dit gedaan worden. De genoemde kritieken geven een indicatie over de mogelijke
problemen die ontstaan zijn bij het onderzoek. Van belang is om in vervolgonderzoek hier
rekening mee te houden.
De huidige studie lijkt een groter tekort aan emotieherkenning bij een hogere mate van
autisme niet te ondersteunen. Dit heeft belangrijke consequenties voor de diagnostiek van
autisme. Deze is nu namelijk zeer gericht op een tekort in het sociale domein. Wanneer uit
meer onderzoek blijkt dat dit verband minder sterk is dan in eerste instantie werd gedacht,
moeten de diagnostische criteria aangepast worden. Ook lijkt het de ‘alexithymie hypothese’
niet te ondersteunen. Om duidelijker te krijgen wat de rol is van alexithymie is meer
21 Literatuurlijst
American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental
disorders, text revision (DSM-IV-TR). American Psychiatric Association. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental
disorders (DSM-V). American Psychiatric Association.
Bagby, R. M., Parker, J. D., & Taylor, G. J. (1994). The twenty-item Toronto Alexithymia
Scale—I. Item selection and cross-validation of the factor structure. Journal of
psychosomatic research, 38(1), 23-32.
Baron‐Cohen, S. (2009). Autism: the empathizing–systemizing (E‐S) theory. Annals of the
New York Academy of Sciences, 1156(1), 68-80.
Baron‐Cohen, S., Wheelwright, S., Hill, J., Raste, Y., & Plumb, I. (2001). The “Reading the Mind in the Eyes” test revised version: A study with normal adults, and adults with
Asperger syndrome or high‐functioning autism. Journal of child psychology and
psychiatry, 42(2), 241-251.
Baron-Cohen, S., Wheelwright, S., Skinner, R., Martin, J., & Clubley, E. (2001b). The
autism-spectrum quotient (AQ): Evidence from asperger syndrome/high-functioning
autism, males and females, scientists and mathematicians. Journal of autism and
developmental disorders, 31(1), 5-17.
Bermond, B. and Vorst, H. C. (2001). Validity and reliability of Bermond-Vorst Alexithymia
Questionnaire, Elsevier, 30(3), 413-434.
Bermond, B., Oosterveld, P., & Vorst, H. C. M. (1994). Bermond–Vorst Alexithymia
Questionnaire; construction, reliability, validity and uni-dimensionality. Internal Report. University of Amsterdam: Faculty of Psychology, Department of
22 Berthoz, S., & Hill, E. L. (2005). The validity of using self-reports to assess emotion
regulation abilities in adults with autism spectrum disorder. European
psychiatry, 20(3), 291-298.
Bird, G., Press, C., & Richardson, D. C. (2011). The role of alexithymia in reduced
eye-fixation in autism spectrum conditions. Journal of Autism and Developmental
Disorders, 41, 1556–1564.
Bird, G., Silani, G., Brindley, R., White, S., Frith, U., & Singer, T. (2010). Empathic brain
responses in insula are modulated by levels of alexithymia but not autism. Brain, 133,
1515–1525.
Bydlowski, S., Corcos, M., Jeammet, P., Paterniti, S., Berthoz, S., Laurier, C., Chambry, J &
Consoli, S.M. (2005). Emotion‐processing deficits in eating disorders. International
Journal of Eating Disorders, 37(4), 321-329.
Castelli, F. (2005). Understanding emotions from standardized facial expressions in autism and normal development. Autism, 9(4), 428-449.
Charlton, R. A., Barrick, T. R., Markus, H. S., & Morris, R. G. (2009). Theory of mind
associations with other cognitive functions and brain imaging in normal aging.
Psychology and Aging, 24(2), 338–348
Clark, T. F., Winkielman, P., & McIntosh, D. N. (2008). Autism and the extraction of
emotion from briefly presented facial expressions: stumbling at the first step of
empathy. Emotion, 8(6), 803– 809
Constantino, J. N., & Todd, R. D. (2003). Autistic traits in the general population: a twin
study. Archives of general psychiatry, 60(5), 524-530
Cook, R., Brewer, R., Shah, P., & Bird, G. (2013). Alexithymia, not autism, predicts poor
recognition of emotional facial expressions. Psychological science,
23 Demers, L. A., & Koven, N. S. (2015). The Relation of Alexithymic Traits to Affective
Theory of Mind. The American Journal of Psychology, 128(1), 31-42.
Fombonne, E. (2009). Epidemiology of pervasive developmental disorders. Pediatric
research, 65(6), 591-598.
Golan, O., Baron-Cohen, S., & Hill, J. (2006). The Cambridge mindreading (CAM) face
voice battery: Testing complex emotion recognition in adults with and without
Asperger syndrome. Journal of autism and developmental disorders, 36(2), 169-183.
Groen, Y., Wijers, A. A., Tucha, O., & Althaus, M. (2013). Are there sex differences in ERPs
related to processing empathy-evoking pictures?. Neuropsychologia, 51(1), 142-155
Heaton, P., Reichenbacher, L., Sauter, D., Allen, R., Scott, S., & Hill, E. (2012). Measuring
the effects of alexithymia on perception of emotional vocalizations in autistic spectrum
disorder and typical development. Psychological medicine, 42(11), 2453-2459.
Hill, E., Berthoz, S., & Frith, U. (2004). Brief report: Cognitive processing of own emotions
in individuals with autistic spectrum disorder and in their relatives. Journal of autism
and developmental disorders, 34(2), 229-235.
Hoekstra, R. A., Bartels, M., Cath, D. C., & Boomsma, D. I. (2008). Factor structure,
reliability and criterion validity of the Autism-Spectrum Quotient (AQ): a study in
Dutch population and patient groups. Journal of autism and developmental disorders,
38(8), 1555-1566.
Joseph, R. M., & Tanaka, J. (2003). Holistic and part‐based face recognition in children with autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 44(4), 529-542.
Leung, R. C., Pang, E. W., Cassel, D., Brian, J. A., Smith, M. L., & Taylor, M. J. (2015).
Early neural activation during facial affect processing in adolescents with Autism
24 Moriguchi, Y., Ohnishi, T., Lane, R. D., Maeda, M., Mori, T., Nemoto, K., Matsuda, H. &
Komaki, G. (2006). Impaired self-awareness and theory of mind: an fMRI study of
mentalizing in alexithymia. Neuroimage, 32(3), 1472-1482.
Mottron, L., Dawson, M., Soulières, I., Hubert, B., & Burack, J. (2006). Enhanced perceptual
functioning in autism: an update, and eight principles of autistic perception. J. Autism
Dev.Disord. 36, 27–43.
Rhodes, G., Jeffery, L., Taylor, L., & Ewing, L. (2013). Autistic traits are linked to reduced
adaptive coding of face identity and selectively poorer face recognition in men but
not women. Neuropsychologia, 51(13), 2702-2708.
Rump, K. M., Giovannelli, J. L., Minshew, N. J., & Strauss, M. S. (2009). The development
of emotion recognition in individuals with autism. Child development, 80(5), 1434
-1447.
Samson, A. C., Huber, O., & Gross, J. J. (2012). Emotion regulation in Asperger’s syndrome
and high-functioning autism. Emotion, 12(4), 659.
Sifneos, P. E. (1973). The prevalence of ‘alexithymic’characteristics in psychosomatic
patients. Psychotherapy and psychosomatics, 22(2-6), 255-262.
Szatmari, P., Georgiades, S., Duku, E., Zwaigenbaum, L., Goldberg, J., & Bennett, T. (2008).
Alexithymia in parents of children with autism spectrum disorder. Journal of autism
and developmental disorders, 38(10), 1859-1865.
Taylor, G.J., Bagby, R.M. & Parker, J.D.A. (1997). Disorders of affect regulation.
Alexithymia in medical and psychiatric illness. Cambridge: Cambridge University Press
Taylor, G. J., Bagby, R. M., & Parker, J.D.A. (2003). The 20-Item Toronto Alexithymia
Scale: IV. Reliability and factorial validity in different languages and cultures. Journal
25
Tellegen, P. (2003). De betrouwbaarheid en validiteit van de WAIS‐III‐NL. De Psycholoog,
38, 128‐131.
Vorst, H. C., & Bermond, B. (2001). Validity and reliability of the Bermond–Vorst
26 Reflectieverslag
Ik kreeg veel feedback over de missende structuur in zowel de inleiding als in de
discussie. Ik heb geprobeerd dit zo goed mogelijk te verbeteren. Ik heb hiervoor voor mijzelf
een lijstje gemaakt met puntsgewijs de elementen die in het stuk moesten komen. Daarna heb
ik geprobeerd dit zo secuur mogelijk toe te passen in mijn verslag, zodat alle onderdelen op de
juiste plek stonden en de argumentatielijn duidelijker naar voren kwam.
Hierbij gold ook dat de argumentatie en overgang naar volgende alinea’s soms ontbrak. Ik heb
geprobeerd hier goed naar te kijken en de verbanden explicieter uit te leggen, zodat het voor
de lezer ook duidelijker wordt.
Ook het gebruik van de APA regels voor opmaak heb ik geprobeerd extra te
verwerken. Ik merkte dat er vaak dingen versprongen als ik op het laatste nog dingen
wijzigde. Dit heb ik geprobeerd zo veel mogelijk aan te passen en op het laatste moment nog
een aantal keer extra bekeken en waar nodig gewijzigd. Ook kwamen sommige dingen niet
overeen met de informatie uit het boekje van Peter Starreveld. Ik heb daarom geprobeerd
vooral de APA regels te volgen, aangezien dit algemeen erkende regels zijn.
Verder heb ik mijn resultaten geprobeerd duidelijker uit te leggen en duidelijk
onderscheid te maken tussen het model en het (hoofd) effect. Ik heb hiervoor meer gebruik
gemaakt van ondersteunend tekst materiaal, in plaats van alleen maar de getallen.
Voor mijn discussie heb ik geprobeerd zo veel mogelijk echt relevante discussiepunten
aan te halen. Er zijn natuurlijk een heleboel factoren die meespelen en bij sommige punten is
het vooral gissen. Ik heb er daarom voor gekozen om dit soort punten niet mee te nemen,
omdat ik deze niet goed genoeg kon onderbouwen.
Ik denk dat wij als groep goed hebben samengewerkt om tot een goed onderzoek te
27 uiteindelijk tevreden was met de uitkomst van een bepaald (discussie)punt. We hebben ons
goed aan de gemaakte afspraken en deadlines gehouden en ik denk dat we elkaar daar ook
goed bij geholpen hebben. Wanneer er dreigde iets mis te gaan met bijvoorbeeld een
proefpersoon, sprong er vaak iemand in voor een ander, zodat we uiteindelijk alle
proefpersonen konden testen. Ook hebben we elkaar goed geholpen met de data analyses. We
hebben een deel samen gedaan en als iemand een vraag had, werd die eigenlijk altijd wel
beantwoord door één van de anderen.
Minder aan ons project zou kunnen zijn dat we niet iedereen in precies dezelfde
omgeving hebben getest. Sommige mensen zijn thuis getest en ik denk dat het voor het
onderzoek beter was geweest als iedereen in dezelfde ruimte werd getest. Dat maakt de test
misschien ook iets ‘serieuzer’ en ik denk dat dat altijd ten goede komt voor de resultaten.
De communicatie met het andere groepje ging niet altijd even goed. Sommige
berichten werden niet beantwoord of niet doorgespeeld naar de rest van hun groep, waardoor
niet iedereen even goed wist waar zij aan toe was. Naar mijn mening hebben wij geprobeerd
ons zo goed mogelijk aan te passen aan hun deadlines en het is dan ook jammer dat dat niet zo
soepel verlopen is als gehoopt. Echter hebben we het naar mijn mening wel goed weten op te
lossen en heeft iedereen de uitgewisselde data gekregen.
Hoewel ik veel aandacht heb besteed aan de structuur en argumentatie van mijn stuk,
weet ik dat dit een van mijn minder sterke kanten is. Ik denk dat dit een punt is waar ik altijd
nog aan kan blijven schaven en dit zal dan ook niet mijn sterkste punt zijn in het verslag.
Ik denk dat de resultaten sectie een sterk punt is uit mijn verslag. Ik heb veel tijd besteed aan
de analyses, ook exploratief, om de data goed te begrijpen. Ik heb het gevoel dat dat goed
28 hoog lag). Ik vind dat ik dat goed en zelfstandig aan heb gepakt en ik denk dat dat zeker een
sterk punt is in mijn verslag.
Met de ethische aspecten ben ik zo goed mogelijk omgegaan. Alle deelnemers heb ik
ingelicht over het doel van het onderzoek (voor zover kon aan het begin) en naderhand ook
verteld wat er nog meer onderzocht werd (autisme). Ik heb alle data anoniem behandeld en
geprobeerd alle informed consents zo snel mogelijk in te leveren, zodat de koppeling tussen
naam en proefpersoon nummer niet meer terug te vinden was.
Ook heb ik elke deelnemer laten weten dat het mogelijk was om te stoppen wanneer zij niet
meer mee wilden doen. Eén van mijn proefpersonen wilde halverwege stoppen. Ik heb deze
