2 5
j
(;L(it;V
vtett-~u£,yv
iAtv
'he:t
We1it0VpCt¥'lv
iAtvZ~0V~
/ / / / / / / ~/NATUURTUIN WESTERPARK
Johan Vas
e eerste plannen voor een heemtuin in het Wesrerpark stammen uit het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Over de tijdgeest van toen kan ge zegd worden dar de natuur in die jaren "in" was en het liefst direct bij de voordeur moest beginnen. En dan wei natuur die zoveel mogelijk haar eigen gang kon gaan, kortom het was de tijd van de wilde tuinen. Louis G. Le Roy was een van de exponenten van dar bewustzijn in die tijd. Ook Zoetermeer, nog volop in de groei en al stevig aan het experimenteren met natuurlijk groenbeheer vond dar een beetje stad niet cornpleet was zonder heernruin. Of toen al helernaal duide lijk was war de rol van een heerntuin precies lOU moeten zijn is een twee de.
Medio 1976 werd in elk geval een werkgroep gestart die zich moest gaan buigen over de mogelijke vorrn
en
inhoud van de toekomstige heerntuin. Naast vakambtenaren waren ook toekomstige gebruikers in de werk groep vertegenwoordigd. Om een betel' idee te krijgen over war de mogelijkheden waren werden uitge breide orientatietochten gemaakt langs gerenomrneerde heerntuinen in den lande. Een be-langrijke conclusie uit al die tochten was dat de beoogde heernruin een wissel werking moest hebben met de directe omgeving van Zoetermeer. Voor dit deel van het land kenrnerkende eJementen die, Jogisch gerangschikt. op een beperkt oppervlak moesten worden samenge bracht. Cultuur- en natuurelementen die een relatie hadden met de hier aanwezige grondsoorten en waterpei len. Voorbeelden zijn een poldertje, hooggelegen restveen, dar hier ook wei bovenland heet en een hele ver zameling waterpeilen waar laag Nederland, vooral in het buitenland om bekend staat. Ook restanten van een boerenvestiging in de vorrn van
een ruine met muurplanten, inclusief een bijpassend geriefhoutbosje, twee graanakkertjes en een griend kwarnen om die reden in de tuin terecht. Wat de toegankelijkheid betreft was een belangrijk uitgangspunt dat de ruin openbaar toegankeJijk moest zijn maar tegelijkertijd bestond de vrees dar een te grote toevloed van bezoe kers de ontwikkeling van de tuin in de weg lOU staan. De oplossing werd gevonden in het aan de zijkant ver stoppen van de hoofdingang, met als gevoJg dar niet iedere argeloze wan delaar de tuin kon binnenlopen.
De begroeiing
In eerste aanzet zijn aJleen bornen en struiken in de ruin aangebracht. Over wei ke soorten in de diverse land schapjes het best thuishoren is lang nagedacht en uiteindeJijk is gekozen voor de plantensociologische invals hoek. De resterende gronden werden ingezaaid met grassoorten die type
.
- .
lente 2003 _ _---
---SCHML ' - -- - - / / / ( I I I t \ \ \ \ \"
-, \ \~
"
,
.
---
--
_.
-, -,""
"
\©J
uit bezig was met her afvoeren van kruiwagens met uitgetrokken klein
hoefblad en akkerdiste!s. In her voor jaar van 198 1 leerde ik Cees kennen als een gedreven en deskundige be heerder die langzamerhand voor elke plek, hoe k leinschalig ook. een pas send beheer ontwierp. Het boek
"Natuurtuinen en -parken " van Gel' Londo uit 1977 bleek daarvoor de basisinforrnatie te bevatten. Hoewel vlak na de aanleg nog wei eens met het aanplanten van inhee rns e kruiden is geexperi menteerd is in 1981 de finitief gekozen om de heemtu in als natuurtuin te gaan beheren. Over het uitzaaien van inhee mse soorten had den we als gemeen te in die jaren een duide lijk men ing: aIleen zaad van een eigen gerneentelijke kweke rij staat garant voor stree keigen materi aal. De prominente aanwez igheid van de harige ratelaar in de tuin bewijst dat er ondanks dar toch nog wei eens een bedrijfsongeval heeft kunnen plaatsvinden.
I :1000
Ee n actie uit de begintijd waarvan het resulraat pas veel later zichtbaar werd is het overbrenge n van hooi van
~
een orchideeen rijk grasland uit de rend werden geacht voor deze speci fieke plekke n. Een van de doelen in die eerste fase was dat ongewen ste pion ierbegroeii ngen zoveel mogelijk konden worden afgeremd. Over hoe de tuin zich verde r zou ontwik kelen bestond in die beginjaren niet het minste venn oeden. Het dieren leven is
toen zelfs niet ande rs tel' sprake ge komen dan dat lastige eenden de boel zouden kunnen vertrappen, Wei werd door de reeds genoemde werkgroep direct al het belang ingezien van een vaste behee rder die met gevoel en liefde de tuin lOU begeleid en naar een welhaast paradij seJijk e sraat.
Pionieren in de ontwikkelingsfase Die vaste behee rder kreeg de tuin in de persoo n van Cees Los die vanaf januari 1980 tot november 1986 het beheer voerde . De met zorg aange legde verzameling landschapjes raak te de eerste jaren na de aanleg be
storing-en pionierpl anten die het agrarisch verleden van de aangevoer de grond overdui delijk aan het licht bracht. Het gevolg was dat Cees, nog ruim voor de tuin voor het publiek
lOU worde n opengesteld dag in dag
landsch appenruin van het Zuiderpark in Den Haag. Jaren later, het zal hal verwege de jaren '80 geweest zijn meldde Cees de eerste orchidee. In de voorzomer van 1989 bezoc ht de Zwitserse orchideee nonderzoeker en -kenner professor Hans Reinhard Zoeterm ee r om de variatie binnen het geslacht Dactylorhi za in Europa in
Foto: Johan lias
I
i V'I
l
I\.
~
i
groeid met een bonte verzame ling
kaart te brengen. Ik heb sarnen met
hem een aantal groeiplaatse n van
hoofd zakel ij k rieto rchi s bezocht en kwam uiteinde lijk ook in de natuur
tuin terecht. Door de giga ntische vor
men- en soorte nrijkdo rn binnen her geslac ht Dactylorhi za in de tuin was
hij rotaal overdo nde rd . In 1990 ver
schee n een artikel van zij n hand van
deze studietocht waarin ook de Zoe
terrneerse rietorch issen zijn verwe rkt.
Opva llend was dar hij de Dac ty lo rhi za's uit de natuu rtui n buiten be schouwing heeft gelate n.
Naar sta biliser ing van het beh eer Jan Rensink volgde Cees Los als
naruurtuinbeheerder eind 1986 op.
Hij heeft de tuin tot op de dag van
vandaag onder zij n beheer. Door de verschillende landschapjes jaar in
, jaar uit volgens het inmidde ls uitge kristalliseerde beheerpl an te beheren is er langzarner hand rust gekornen in
de gecreeerde natuurtu inrn il ieus. De natuurlijke ontw ikke ling binnen de grenzen van het beheer heeft zich
gernanifesteerd in een afnarne van het aantal pion iersoorten en een toe
name van het aantal "fij nere" soor ten. geschakeerd in natuurlij k aan
doende patronen . Oat klinkt heel erg
vak rnatig maar her is opvallend dar bezoekers zonder vak kennis op her
gebied van natuur bijna allemaal
deze kwalite it ervaren. De bezoeker
is bij na zonder uitzonde ring onder de
ind ruk van de sfeer en de rust die de tuin uitstraalt, zowaar een groot com pliment vo or de ontwerpers van toen -R. de Vries en F. Cardinaal - en de
beheerder van nu. Maar niet iedere
bezoeker beperkt zich tot het louter
belev en van de tuin, regelmatig komt
het voor dat een bezoeker de flora van de tuin "verrijkt" en meegebr acht zaad uitstrooit. Een aardig voorbeeld
van zon actie is het plotselin g ver
schijnen van de slanke sleutelbloem
op meerdere plaarsen in de tuin en van het donkersporig bosviooltje net
buiten de tuin. Hoe je ook over dit
SOOr! acti viteiten mag denken. een
feit is dat veel soorten die behoren tot onze inheemse flora via een intro
ductie in de natuurt ui n vaste voet op
Zoetermeers grondgebied hebben
weten te zetten .
Tot op de dag van vandaag wordt nog
weIeens hooi vande bloernrijke
hooilandjes uit de natuurtuin gebruik t
om hooilanden die elders in Zoeter meer worden ontw ikke ld te enten met "leuke soorten".
Maar ook zonde r mensenhanden strooit de natuu r tuin gul met pl anten
soorten om zich heen. Het klinkt
paradoxaaJ maar hierdoor dreigt de
tuin, naarrnate de tijd verstrijkt, haar glans ten opzichte van haar ornge ving enigszi ns te verliezen.
Terugk ij kend zou je kunnen zeggen
dat de natuurtuin niet aileen de ba kerrnat is geweest van een groo t aan
tal bijzondere plantensoorten . maar
ook van het natuurlijk groe nbeheer waarZoeterrneer eindjaren .80, begin jaren '90 lande lijk furo re mee
heeft gernaak t.
Een minpunt is rnij ns inziens de schaal waarop de verschillende land schapj es zijn vorrngege ven. De hele
tuin is slechts 1.8 hectare groo t, het
Weste rpark 180 hectare. Daard oor is
er in de tuin een zeker Maduroda rn gehalte gecreeerd en komt bij het
vo lw assen worden van de tuin de
oorspronkelijk bedachte variatie al
gauw in gevaar,
De laatste jaren zie je de verschilien uit het ontwerp geleidelij k nivelleren
door schaduwwerking en bladval, Zo
ontstaat een gemiddeld natuurtuin landschap wat her beleven van de
afzonde rlijke elementen in de weg sraat.
Een van de meest kwet sbare kanten van de tuin is dat er watergangen en
-partijen met grote peilverschillen op
een klein oppervlak bijee n zijn ge
bracht. De technische problem en in
de vorrn van lekkages die hier van het gevolg zijn geweest zijn inmiddels weI ver holpen maar knopen doorh ak
ken in de behee rsfeer blijft op dit schaalniveau een hachel ij ke zaak.
Ee n tuin voor aile Zoetermeerders Zoals al eerder werd vastgesteld was een belangrijk uitgangspunt indertij d een heemtuin. die voor aile Zoeter
rneerders bestemd was.Tegelijkertijd
liet de kwetsbaarheid niet toe da t de Zoetermeerde rs met z' nallen naar de
tuin zouden komen om aldaa r de nog prille natuur te vertrappen. Over het tijd stip waarop de tuin officieel voor'
het publiek zou moeten worden opengesteld konden de betrokkenen het indertijd maar moe ilij k eens wor den. Jaren nadat met de aanleg was ges tart was de tuin dan ook nog steeds niet klaar om het publiek te ontvangen. Een officiele openings handeling heeft zelfs nooit plaat sge
vonden. De ophaalbr ug is op 10 april 1982 gewoon neergelaten en de eerste bezoekers hebben waarschijn lij k via mond op mond reclame voor
lokale bekendheid gezorgd. Oat er
toen nog van alles niet in orde was, is te lezen in een van de dagboekjes die Cees in die tijd nauwgezet bijhield.
Zo was bijvoorbeeld een steeds
terugkerend euvel het uitvallen van
de pomp die de tuin van water moest
voorzien en het vastlopen van de
twee windmolens die de circulatie
verzorgden . Het zichtbare gevolg van dat soort kinderziektes was dat de
hoogliggend e sloten met de regel rnaat van de klok droog kwamen te staan. Het dagboek meldt ook dat gedurende die eerste jaren regelmatig
ingrijpende rep arat ies verricht moes
ten worden. De volgende dagboek
tekst illustreert dat: "Aanvang werk zaarnheden. betreffend herstel lekka ges van de bovensloot tot aan de rnolens".Tochontstond er, ondanks
aile gebreken en tekortkomingen in
de begintijd al direct een vaste groep bezoekers die de tuin wist te vinden
en waardere n. Cees, dagelijks in de win aanwezig, beanrwoordde vragen en gaf uitleg aan het publiek.
Officiele excursies werden echter van
gerneentewege niet gegeven.
De roep om een inforrnatie bord bij de ingang van de tuin was al vanaf het begin hoor baar en het allereerste bord verscheen dan ook al op 23
februari 1982. Oat lokte waarschij n lij k ook de eerste leer krachten met hun schoo lklasse n naar de win. Zo
4 le nte 2003
De ont wikkeling wordt op de yael gevolgd door Cees Los, Jan Rensink en Gel' Londo
lees ik in het dagb oe k van Cees dar
al op 24 rn ei 1982 de Tove rbe rg
(basissc hoo l uit de aang re nzende
wijk Meerzicht) de ruin met 28 per sone n bezoekt.
In de beginj are n is de mogeli jkhe id om informatie over de tuin te ve r
stre kke n sne l uitgeb re id.Zo ver
schee n al gauw een nieuw info rma tiebord, inclu sief rieten dak, dat de
mogelijkheid bood om het hele jaar door de naruurlijke ontwi kkeli ngen in de tuin aan het publiek te laten zie n.
Ook versc he nen bo rdje s in de ruin
met een roeJichting op de ver sch iJlen de landschapjes en een eenvoudige
folder waar in het ve rhaa l van her naruurlij k beheer werd uitgelegd.
Maar ook de pers liet zich niet onbe
tuig d . Met de regel maat van de klok
verschenen artikel e n over de natuur
ruin in de plaatselijke kranten. Het ontw ake n van de tuin na drie rnaan
den winrerrusr. bleek altijd weer een dankbaar moment te zijn voor zo ' n
art ike l.
Een gebruik dat door de beheerde rs met gemengde gevoele ns werd gade
geslage n was de "dec o rf u nctie" ten behoe ve van trou wrep ortages. De gez e lsc happen werde n door de
dienstdoend fot ograaf naar de bloe rn rijkste plekjes gedirigeerd alwaar ze
da n tussen en op de orchidee en
moesten pla atsnern en . Hoe veel Zoeterme e rse bruidsparen in die
bijna 25 jaar op de dag van hun leven
zo zijn gefo togr a feerd valt moeilijk
te achterhalen maar het moe ten er honderden gewees t zij nI
Ove r het aanta l Zoeter mee rde rs dat
de ruin be zoekt , hebben we overige ns
gee n klag e n. Voorzic htige schattin
ge n gaa n uit van zo'n 15000 per
groeise izoen en dat aanta l blijft al jaren sta bie l.
De eerste keel' dar de natuurtuin de
aanleid ing was voo r een feestj e was op 15 maar t 1988. Ter ge leg en he id
van het tienjarig best aan werd op het stadhuis de feestelijk e pres e ntatie van het boek "Tien jaar natuurtuin" ge vierd. Wethouder Lennie Huizer bood het eers te exempl aar aan aan ...
Ger Londo. Het bijzondere van dit
boek was dar niet ailee n de resultaten
van tien jaar natuurlij k groen be hee r er in werde n belicht, maar dat nu ook
her dierenleven in de tuin uitgebreid aan bod kwam. De eerste ontw ikke lingsfase werd hierm ee afge sloten.
Groeiende vraag om voorlichting
Ook de in Zoetenneer actie ve natuur en milieuvere niginge n raakte n al
gauw bij de naruurtuin betrokken. Dit
heeft geresulteerd in het plan om het onderko me n van de beh eerder om te
toveren tot een besch e iden bezoe
kerscentrum. In septe mber 1984 kwarn dit plan to t uitvoerin g. De
sa rne nwerke nde naruurver eni gin gen,
IVN, Vogel werkgroe p, Milieudefen sie, WNF en de jongeren van de NJN
hadden inmiddels de stich ting "Het West punt" opgerichr. Vrijwilligers van deze vere niginge n stake n de han den uit de rnou wen en op 4 okto ber
1984 werd het "Westpu nt" offic iee l geop end door de toen kers verse com missari s van de koningin in Zuid Holl and , dhr, Schelto Patijn. Het
Westpunt bestaar in midde ls bijna 20
jaar en opent ook in 200 3 tot half
Ligging en bereikbaarheid
De natuurtuin is ge legen op het eiland
in het West erp ark te Zoetermeer. Openbaar vervoer: v.a. NS-stati on
Den Haag CS. Zoetermeer Stadslijn, station Meerzicht. 15 min. lopen.
Openingstijden
Van half maart tot eind november is de tuin doorlopend "van zonsopgang tot zonsondergang' geope nd .
Toegang: entree gra tis, honden zij n
niet toe ge staan .
Groepsrondleidingen na telefoni
sche afspraak: 079 -3 2 11593
november weer elke zond ag z'n deu ren van 13.00- 16.30 uur. Van de
diens tdoende vrijwillige rs wete n we
dar de belan gstelling voor allerlei
naruurgerichte inforrnatie die daar word t vers trek t nog altij d heel groot
is. Zo bleef bijvoorbeeld door de jaren heen her aanta l verzoe ken om
excur sies groeie n. Uiteindelij k heeft
dit in 1992 geresultee rd in een
opr oep in de krant om vrijwilligers
die zich tot naruur ruing ids wilde n laten scho le n. 25 mensen kwamen op
deze oproep af en ee n jaar lan g heeft
Jan Rensink zo vee l mogelijk kennis aan de natuurtuingidsen in spe door gege ve n. Tegelijkerti jd hebben we ook, in nau we same nwe rking met het
IVN them a- a vonden geo rga nis eerd
over verschillende onderwe rpen die de natuur in en om de tuin betreffen.
In een kranten artikel van 23 juli 1993
staat te lezen: "Uiteinde lij k bleven
dertien van de 25 aange melde perso nen ove r. En zij worde n doo r her jaar
heen nog re gelmati g bijgesch oold .
De gidsen zij n alle rnaal vrijwilligers.
Omdat ze het leu k vinde n en ze alle maal een beetj e van de natuurtuin
houden",
Acht keel' per jaar, elke vierde zon
dag van de maand vindt er sinds 1993 een natuurtuinexcursie plaats, waaraa n ge midde ld zo' n 15 gein te resseerden deeln em en. Van de mog e
lijkheid om een excurs ie op verzoek te organisere n wordt regelmat ig ge bruik gemaakr. Allerlei groep en uit
de regio zijn in de loop der jaren al rondgeleid. Van de acco untma nage rs
van Unilever tot led en va n een ruin vere nig ing uit Noord w ijk.
De concIusie
Na 25 jaar is de natuurtuin inmiddels
niet meer weg te denken uit Zoeter
meer, Afgezien van een vaste groep
trouw e fans trekt de tuin ook steeds
meer regionale bezoekers , vaak indi
vidueel, sorns in groe psverband. Zo
bezoeken opmerke lij k veel bezoekers
uit Delft en sinds kort ook uit Leid
se vee n de ruin. YOOl'a) op mooie zon
dagm iddagen in de voorzomer, als her Westpunt zn deuren opent, kan
he! er erg druk zijn. De constatering
van de werkgroep uit 1976 dat een
vaste beheerder noodzakelijk lOU zijn
is achteraf volJedig bewaarheid ge
bleken. Ervaring met andere natuur
tuinachtige initiatieven elders in
Zoetermeer leert dar deze zonder
continue zorg en vast aanspreekpunt
al gauw hun glans verliezen. Naast
de kwaliteit van het ontwerp en het
door de jaren heen stabiele beheer maakt dat laatste aspect de tuin tot
"iets bijzonders". De persoonlij ke
verd ieriste van Jan Rensink, die sinds
eind 1986 de tuin onder z'n beheer
heeft is, dar hij mensen die met ver
keerd e bedoelingen naar de win
kornen, ove rtuigend maar wei op rus
tige wijze op hun gedrag aanspre ekt.
En dat heeft z' n vruc hten afgewor
pen. Het vertrappen van kwetsbare
natuurwaarden. waar in het begin zo
voor gevreesd werd is tot op heden
uitgebleven. Ook de groep natuur
tuingidsen die. in nauwe samenwer
king met Jan de Jaatste 10jaar her
natuu rtuinv erhaal heeft uitgedragen
is hier debet aan. Kortom 25 jaar
Zoetermeerse natuurtuinervaring
heeft ge leerd dat een stabiele
ge meentelij ke basis in de vorm van
een deskundige vaste beheerder, aan
gevuld met en gesteund door groepen
vrijwilligers essentieel is om het
indertijd in het vooruitzicht gestelde
paradijsje te verwezenlij ke n.
Johan Vos
is als slede lijk ecol oog werkwam bij de afd, RuimlelijkeOnlwikke ling van de gemeenle
Zoe ter meeJ:
Tel: 079-3469004.
Poslbu s J5, 2700 AA Zoetenneel;
E-mail: IG.Vos@Zoetermeer.nl
LofCUwTv~
/n een adem mel hoovaa rdig
heid, gierig he id, onkuischhe id , nijd, guliigheid en gramscha p noeinde de katholieke moraal traagh eid als de zevende
hoofdionde. Traagh eid ell lui
heid werden beschouwd als
Iwee lui zen op eell kain. Ell
luiheid, was dat niet mn ouds
het oorkussen van de duivel ?
Toch werd in de loop van de voorbije eeuwen aan de: e weI van Meden en Perren geknaagd. In de eerste plaats natuurlijk door lieden die de kerk niet
bep aald een warm hart toedroegen, zoals Paul Lafargue , een schoonzoon vall
Karl Marx. Will zijn hand verscheen in Parijs, precie s honderdtwintig jaar
gel eden , het pamflet "Le droit a la paresse " (Het recht op luih eid - De
Arbeiderspers, Amsterdam J974). Daarin nain hi] niet alleen het doo r de
godsdien st geconsacreerde . en uiteraard voor het proletariaat best emde
arbeidseth os van het kapitalisnie op de korrel, maar ook de door het socialis
me gestitnulee rde arb eidsdrift. Lafar gue betoogde dat het proletariaat zich de
resultaten van aile arb eid moest toeeigenen, ell op de duur met stee ds mindel'
arbeid "au moeten willen leven . 0111 het ware leven van de vrije tijd te leiden.
Maar zelfs een katliolieke Brussel se kununnik, Jacques Leclercq , sclireefill
/936 ecn "Eloge de la paresse" , ill /966 vertuald als "Over de luih eid ell andere goede dingen ''(Lannoo, Tielt/D en Haag /966). Daarin betoogd e hi] dat 'ons Lev en niet in eige nlijke tin tnenselijk is, tenzij het traagh eid in zich
heeft '. Wallt luiheid, opge vat als 'dievorm van werkloosh eiddie elke nutte
loosheid vluc ht' , was 1'001' Leclercq geen hoofdzonde. maar de bereidheid am
naar het wezenlijke te zoeke n dat ons voert naar de bodem del' ding en en
vandaar naar God.
Lafar gue en Leclercq bleve n tot op grote hoogt e buitenbeentjes. Het is
vreemd dar de idee, dat de kern del' diug en rich alleen laat vatten ill de bewe
ging loo sheid van het niet-doen, zoveel moeite heeft om ill 011.1' liyperactie ve
west erse brein door te dringen . /k hoef II vast lIiet te vertellen dat een derge
lijke ziellswijze al duizenden jaren heel ge wooll is in vele beschal'ingen die
vroeger gel1laks halve door OilS als primitiever hestempeld werden. En dan
denk ik uok, lI1aar lIiet enke l, aWl de ge!Jalde wijsheden vall Boeddha ell Lau
Tze. /n lIlijll herilln erin gdoem en daarnaastheelden up I'an eell feloekdie
dagenlmlg tmag de Nijl afdrijft. VWlllit de dOlpjes ill het sm alle groelle lint
van de oevel; waar mel!Sen zich ZOllde r hallst belvegen , verliest zich het
mon otoon bezwerende en tegelijk weellloedige gezang van de maezzin in de
onme telijke woestijn daaracht el; en krijgtdaardoor een karakter\'(In tijde
loosh eid .
Wij un verhidde lijke doen ers hebben gelee rd tmagh eid te associeren met saai
heid en I'erveling. sne lheid doarentegen lI1et plezier ell 0p lloindillg, En lUell:
welk een genoegen is het, stil te stawl en je lijf ell adelllhaling tot rJIst te laten
kDlllell Ulll !IIet I'olle aandacht de indrukken vall je zilltuigell te I([{en duor
£Iringentot je ziel.en temerk en ho e jeinwendige dialooglang zaal1l stilva lt.
Je dwingt hem niet, je geejf hem dnar aIle gelege nhe id \'Oor, als de wind die
gaat ligg en op eell mooi e dag . Roerlo os, bedachtzaam ell w nde r haastigh eid
kall je dall bescho uwe n hoe de plallten aile tijd nemen 0111 de grand !lit te
grae iell. Door sne lle r te gaall lijken wij tijd te willllen. Maar daardoor verIie
zen we de eeuw ighe id.
