Een Liedeken wil ick gaen singhen: een indruk van het Nederlandse Lied tot het jaar 1600

rffi;;y

-'å

t¿

df

$î,

fr

t+*"¡r!"

V7

lnhoud

vcln

d¡t

nummer

Mel plezier presenteerl de redoctie dit, in een geheel nieuw josje gestoken, eersle nummer von de zevende joorgong von De Boekerij. Wij hopen dot het nieuwe uiterlijk bij u in de

smook volt.

ln dil nummer oondochl voor een op één vqn de lootste bloden von een refereinboekje von Anno Bljns uit 1553 bijgeschreven liedleksf. Morline de Bruin gunl ons, oon de hqnd von

deze leksl, een

k[kle

ln de keuken von de

Ne-derlondse liedprqkt¡Jk von de I óde eeuw. Met het tweede qrtlkel _{moken we een sprong}

in de llJd, noor het moderne eleclronische boek. Zol het eBook een rolvon betekenis kunnen spelen

b[

heruitgove von klossieke

lekslen ult de llleroluurgeschledenis? Of bl¡jkt ult hel orllkelvon Lesley Monfils dot het eBook slechls een dlgitole droom zol blijven?

Een von onze leden sluurde ons nc¡or

oonlei-dlng von deze eerdere publicoties over Frons

Wllhelm Junghuhn een inleressonte folo. Re-den genoeg om nog eens kort op deze

noluur-ondezoeker terug le komen.

De redoclie Colofon 2

lnhoudsopgove 2

Een liedeken wil ick goen singhen: een indruk von hel Nederlondse Lied tot hel joor 1600 door Mortine de Bruin 3

Nederlondstolige eBooks: een digilole droom? door Lesley Monfils 8

Het grofmonument von Junghuhn

door Frons von der

Kolff

12

Gesignoleerd: Leidse boeken door Lesley

Monfils l3

Tronscripties von liedteksfen

door Mortine de Bruin en Lesley

Monfils

l5

Zomoor een liedje, bijgeschreven:op een von de lootsle bloden von een refreinboekje von

Anho:,Biiñs, ú¡t 1553, Er is tekst en:muzieknotolie.

Hôê,d¡t Þrecies in elkqor ziÌ, is niel helemool duidêlijk, lmmers, normool gesproken stool de

muziek boven een lied,lenrvijl z'lj hier helemool

onderoon stoot. Een slukje von hel blod is of-gesneden, zodoÌ melodie en leksl beide in-Complee-t,zijn. Toch gunt dit liedje ons een mooie kijk in de keuken Von dè Nederlondse

liedproktijk von de zesliende sþsq¡.: ,r

De eerste drie regels onder de muzieknolen

lui-den:

Acht n'rjet up skonijncks

ploccoet

Mer volcht olt'rjt u eijgen roedt

dol

dunct m'rjwesen hel besle

[Richt u niet noor het plokkoot (de verordening

/

opdrocht) von de koning

/

moor volg oltijd

uw eigen overtuiging

/

dot lijkt mij hel besle te wezenl

Een liedje

vol'goede rood'en

vermoning dus,

zools ook bl'rjkt uit de resl von de tekst:'den preekstoel droget uutel woldt / wontet woeyt

doer veell to koldt',

of

'ln kerken en cloesters doet gewelt

/

t...1

/

Popen en monn'rjken

ol-loes quelt't. Dot dil niel ol te letlerlijk moet

wor-t _{Droog de preekstoeluit hel woud / wont het wooil} door veel Îe koud.

Doe geweld (toon overmochl) in kerken en

kloosters / kwelolt'rjd popen en monniken

ffig'ffi':åmdrw$q

wffiffi

het

frSæden"$mmdse

["ied

$mË

hæt

_$æmr

T

6üü

door

Mortine

de

Bruin

den genomen bl'rjkt uit de zin'Goot totten heer

von holffmoll

/

hy sol u een schoyer geven

/l

Een schoyer end een gues doer on'2. De Heer

von Holfmolis een zot; olles wot von hem

ofkomsiig is, mog bespot worden. ln dil gevol zijn dot de geuzen. We hebben hier dus geen

geuzenlied, moor juisT _{een spotlied op de}

geuzen in honden. Dot posl goed b'rjde vook venijnige onti-proTestonlse refreinen von Anno

Bijns, woorvon nog nel een poor regels

zichtboor zijn. Ook een tweede liedje - door

dezelfde onbekende scribent op de volgende pogino's genoteerd - is von helzelfde loken

een pok. Beide loten zien dot liederen gebruikt kunnen worden om een octuele silutotie te besch'rjven. We bevinden ons in de roerige l'ljd von de beeldenstorm en de hogenpreken, toen er'preekstoelen in hel woud' te vinden woren en - kennelijk - hel geweer (strofe 4, vers

2 _{Go noor de Heer von Holfmol / hû zol u een}

schooier geven / een schooier en bovendien een

geus (letlerlijk: bedeloor).

I

I

'zyntroer' = zinkroer = geweer) nog wel eens

ter hond genomen werd. Moor ook werd

ge-bruik gemookl von het wopen von het lied.

Met het gezomenlijk zingen von een lied wordt

hel groepsgevoel en soms ook de moed be-vorderd. En hei geefl je een prochfige

gele-genheid om de spot fe dr'rjven of om een

hor-de oonklocht ie formuleren, b'rjvoorbeeld door

een net iels ondere tekst te moken op een be-kend lied von je opponent. Of door een vorm

von ironie

le

gebruiken, zools hierboven. Dit lied heefl een plools gevonden tussen de

7 621 v erschillende liedteksten mel

lienduizen-Reperlorium

Dit lied heeft een plootsje gevonden lussen de 7ó21 verschillende liedteksten mel

tienduizen-den vorionten en I l58 melodieën von het Re-perlorium von hef Nededondse /ied

tot

ló00.

Aon het Meertens lnstituut von de KNAW te Amsterdom en de Universileit von Anlwerpen

(UFSIA) is ocht joor long door in

totool l7

men-sen oon de inventorisotie von olle oude

Neder-londstolige liedjes gewerkt. ln het in september 2001 verschenen Repertonum (boek en cd-rom) zijn ol deze liedteksien en -melodieën en

den vorionten en 'l l58 melodieën von hel Re-pertorium von het Neder/ondse /ied

tot

1600.

Aon het Meertens lnslituut von de KNAW

le

Amslerdom en de Universiteit von Anlwerpen

(UFSIA) is ocht joor long door in

tolool l7

men-sen oon de inventorisolie von olle oude

Neder-londstolige liedjes gewerkt. ln het in september 2001 verschenen Repertorium (boek en cd-rom) zijn oldeze liedtekslen en -melodieën en hun7B7 bronnen (2ó5 hondschriften en 522

drukken) beschreven.

De titelpagina van Anna Bijns' Hef tweede boeck vol schoone en constige refereynen uit1553

(NlWl signatuur G 296).

hvn 787 bronnen (2ó5 hondschriften en 522 drukken) beschreven.

Het moeten er veel meer zijn geweesl. Terw'tjl

we de teksl en melodie zelf niel kennen. we-len we nomelijk von vele ondere liedjes dot ze bestoon hebben, b'rjvoorbeeld ols in dogboe-ken en reisverslogen sToot opgetekend

dol

er

werd gezongen. Niel olle liederen werden hel woord bevonden om opgeschreven fe

wor-den en von olles

dol

wel degelijk werd geno-teerd is een (grool?) deelverloren gegoon.

Juist de populoirste liedjes, die in het dogelijks leven werden gebruiki, zijn hel minst

overgeleverd. Enezijds omdot ze niet werden

genoleerd -

wonl'olgemeen

bekend'?

-,

on-dezijds omdot ze verschenen in goedkope liedboekjes die niet werden bewoord. Dit geldt mel nome voor het ollerlootste

deelvon

de beschreven periode, toen het drukken goed-koper werd.

Moor

wol

hebben we don wel nog in

hon-den? Voor de vroege periode - von 'Hebbon

ollo

vogolo'tot

hel einde von de vijftiende eeuw - geldl

dol

er zowel geestelijke ols

we-reldlijke liederen in veeloldure perkomenlen hondschriften werden opgelekend, vook met verluchting. Vonof het begin von de zestiende

eeuw worden er meerdere popieren (goed-kopere) gebruikershondschriften oongelegd en verschijnen de eersle drukken. Pos in de

loop von de zestiende eeuw - geruime tijd no

de introductie von de drukpers - kwomen er steeds meer (goedkope) liedboekjes op de morkt. Moor ook don schr'rjven sommige men-sen in een koternlje of een schrift hun

veao-meling liedjes op of over. Of ze beginnen een

olbum omìcorum, een voorloper von het poëzieolbum, woorin hun vrienden

geocht

worden een versje of een liedje te noleren. De lieddrukken z'rjn voor het overgrole

deelsim-pele, vrij kleine, dichtbedrukte boekjes. Ook wordl wel voor

de

(nog) goedkopere oplos-sing gekozen: een enkel blod met doorop een

of meer liedjes. Deze liedbloden werden soms zelfs in stroken geknipl, zodot de liedjes per

sluk verkocht konden worden. We weten dot

deze bloodjes in een kleine oploge binnen een dog gedrukt én verkocht konden worden, zodot de verspreide teksten b'rjzonder oclueel

woren.

Muziek

Vook bestoon de liedbronnen olleen uil lekst en is de muzieknolotie ochTerwege gebleven.

Notenschrift wos (en is) duur om of te beelden, en long niel iedereen kon hel lezen. Dol wos

ook nieï nodig. De meeste tekslen werden

ge-schreven op de melodie von een bekend lied, zools

wijdof

nu nog doen b'rj bruiloften en

por-t'rjen. Dit systeem, dot wordl oongeduid met

de term 'controfocluur', mookt het ons soms

mogelijk om de melodieën von toen te

och-terholen. Dot lukt echter niet oltijd. lmmers,

wot

toen een olom gezongen melodie wos, is nu in de regel niel meer bekend. En olzou een

me-lodie rechlstreeks vio de mondelinge

overle-vering

iot

in de twintigste eeuw zijn doorgege-ven, don nog is het onwoorschijnlijk

dot

het

precies dezelfde melodie gebleven is. Een ieder kon bewust of onbewusl vqriëren in een deuntje, dit wordt don weer door ondere

mensen geleerd etc. Soms wordt zelfs in de

loop von de l'rjd de gehele melodie vervongen

door een ondere, vook modernere: een

zoge-noomde omwijzing. ln hel Repertorium von het

Neder/ondse /ied

tot

1600 is geprobeerd om

von zoveel mogelijk liederen de melodie lerug Ie vinden. Met behulp von een dotobonk

werd onder meer bestudeerd noor welk onder

lied de wijsoonduidingen verw'rjzen. Een wijs-oonduiding kon een beginregelvon een

on-der lied zijn, of een refrein, moor het kon ook een omschr'rjving von een onder lied zijn: 'op

de wise von

de

ì9e psolm', of 'op de wise von

den neghen Soldolen,

le

Rondenroyd

ghe-vonghen'. Dit loolste bl'rjkt een liedje le z'rjn

dot

is overgeleverd op een los liedbloodje. Hel

hondelt over negen soldolen die op rooftocht goon, moor gevongen worden genomen. Een

meisje hoort dot hoor geliefde gevongen zif en

koml noor de gevongenis. Door smeekt zij Ìe-vergeefs om z'rjn vrijloting. Zijgeeft hem een wit hemd en hij geefl hoor zijn roodgouden ring ols bl'rjk von trouw. Moor dot troosf hoor niet. De morool von dit verhool is een proktische:

go niei op rooflochl, wonl je ziet wot door von komt. Een dromo in een notendop dus.

Kennelijk wos dit een bekend verhool en hod

de beoogde zonger von een volgend lied ge-noeg oon de wijsoonduiding 'von die 9 soldo-ten'. Dol het ochterholen von dergelijke vook cryptische omschr'rjvingen vook niet

gemokke-I'rjk is, loot zich roden. Wot heT zoeken

even-eens bemoeil'rjk1, is dot ons idee von één leksl behorend b'rjéén melodie' niel

opgool

voor de zestiende eeuw en doorvoor. Boven een

lied stoon vook meerdere wijsoonduidingen en

een enkele keer worden deze gevolgd door

een opmerking ols'of neem elke ondere vierregelige melodie die u kenl'.

Psolmen

Voor hel bepolen von hoe die liedjes geklon-ken hebben in de zestiende eeuw zijn we

of-honkelijk von de muzieknototie uit die t'rjd. Er

z'rjn enkele liedbundels woorin wel

(eenstem-mige) muziek werd genoteerd. Een von de belongrijkste is de vroegste Nederlondstolige

psolmberijming, die in 1540 in Antwerpen door Symon Cock werd uitgegeven onder de iitel

Souterliedekens (souter - psolter - psolm). De outeur, woorschijnlijk de Utrechtse edelmon

Willem von Zuylen von Nyevelt, wilde met deze liedjes de jeugd eens

wol

belers te zingen ge-ven don

de

'vlesel'rjke', over seks, liefde,

be-drog en moord hondelende liedjes die hijin

hel dogel'ljks leven hoorde. Om de pil te

ver-gulden schreef hijzijn psolmberijming op de

melodie von die bekende liedjes;zo zelte hij

b'rjvoorbeeld psolm 39 (volgens de nummering

von de Vulgoot) mel de woorden 'lck heb

ghecloch's op de wijs von 'lck quom oen eenen donsse, doer menich schoon vrouken wos'4. De melodieën lief h'rjook ofdrukken en

doormee geven de Soufer/iedekens ons een

prochlige mogel'rjkheid om vele ondere liedjes die zonder muziek zijn overgeleverd op de

b'rj-possende nolen te zetten. Voor het Reperfo-rium zrln ol deze Soufer/iedekens ingezongen en opgenomen op cd-rom, zodol ze nu overol

tot klinken kunnen worden gebrochl.

Deze Souterliedekensbundel, die voor het eerst

in 1540 door Symon Cock te Antwerpen werd

gedrukt. is een von de meer populoire

lied-boeken uit de zesliende eeuw.22 drukken von vòòr ló00 zijn overgeleverd en we weten

dot

er nog minstens fien meer moeten zijn

ge-weest. Bovendien verschenen er enkele

meer-stemmige bewerkingen von deze psolmen,

onder meer von de hond von Jocobus Cle-mens non Popo, gedrukt te Antwerpen in 1559

door Thielmon Susolo. Overigens hebben niet olle herdrukken muzieknolotie: in de biblio-lheek von hel Meerlens lnsliluut bevindt zich, in bruikleen von N|W|-KNAW, een muziekloze herdruk von de Soufer/iedekens. Dil door

Steven Joessen te Kompen in 1562 gedrukl

werkje bevol olleen w'rjsoonduidingen. Joessen hoefl hiervoor geen principiele redenen ge-hod te hebben;woorschijnlijk ge-hod hijgeen

mogelijkheden om muziek of te drukken.

De Soufer/iedekens zijn de vroegsfe

psolmbe-r'rjmingen, moor er zouden er in de zestiende

eeuw nog vele volgen. Johonnes Ulenhove,

Petrus Dotheen, Philips von Mornix von St.

Aldegonde z'rjn drie bekende nomen, moor

ook mindere goden schreven een

psolmbe-rijming. Die von Pelrus Dotheen heeft de

mees-fe verspreiding gekend. No de eerste druk uit l5óó verschenen binnen de resterende 44 joor

von de zesliende eeuw nog ruim B0 drukken en werden zeer veel nieuwe liedjes gedicht op de melodieen ervon. Dotheens psolmen

wer-den pos in 1773 vervongen door een nieuwe

ber'tjming. Op een enkele plek wordl zijn

be-rijming nu - onno 2002 - nog steeds gezongen.

Al met ol kon de zestiende eeuw de eeuw von

de psolmen genoemd worden. Hiernoost ver-schenen nog vele geestelijke liedbundels met

devole, kerst- en schriftuurlijke liederen. Het

beschikboor komen von de boekdrukpers in combinotie mel de slerk opkomende

Refor-motie - en loler de Contro-reformotie - wos de

dr'rjvende krocht hierochter. Het in die tijd

-s lk heb de Heer ven¡¡ochl / hijverhoorde m'ljn

gekloog

¡ _{lk wos op een donsporlij / woor menig schoon} vrouwtje wos

noost de psolmen - meesT gedrukie liedboek

verscheen moor liefst 20 moolonder de tiÌel

'Veelderhonde _{liedekens. Het} goot om een

steeds uildijende bundel schriftuurlijke (op de B'rjbelgeboseerde) liederen, die in eersle in-stontie uit de gereformeerde, moor loter voor-ol uit doopsgezinde kringen kwom. Op het

hooglepunt

bevol

het boekje meer don 300

liederen. Noost de obligote vermoonliederen vinden we ook de meest bloedslollende

be-schr'rjvingen von de lijdensweg,

stondvoslig-heid en dood von godsdiensimorteloors. Zo

Ie-zen we over een 'Broeder goel von noiueren' te Vuren:

Mef seven wreede sloghen Heeft hy de doot onlfoen

Noch moeslmen hel hoofl of soghen

Eer de mortely wos ghedoen Aldie dit sogen oen

Die werden ol eenen troen

Hoe condy Godt verdroghen

Die uwen gheest dus wederstoen.

S'rjn orme bevruchte vrouwe

Die moeckte grooi misboer

Sy sterf von groolen rouwe

En oock de vruchl mel hoer

Dit bitter lijden swoer

Mochtmen oenschouwen doer

O God ghy z'rjt gelrouwe

Ghy wreeckei wel hier noer.

[Met zeven wrede slogen

/

Heeft h'rj de dood

ontvongen.

/

Alsnog moest men het hoofd ofzogen

/

eer de mortelorij kloor wos.

/

Allen

die dii zogen

/

die rookten in lronen.

_/

Hoe kon u, God, verdrogen

/

diegenen die uw geesf zo

weersloon.

Zijn orme zvvongere vrouw

/

die mookle groot

misboor.

/

Zü slierf von groie rouw

/

en met

hoor ook hel ongeboren kindje.

/

Dit bittere

lijden zwoor

/

mochl men oonschouwen door.

/

O God, gijz'rjt gelrouw:

_/

gijwreekt het wel

hierno!l

Ook toen verkocht ondermons ellende

kenne-lijk

olgoed...

Toch werd er met deze liederen

duidel'rjk een hoger doel nogeslreefd. De

be-schreven morteloors werden ols exempel

ge-toond oon de lezers en loehoorders en

dot

wos niet zonder succes. Een beul vezucht op een gegeven moment dot mel de executies meer kwood don goed werd gedoon, omdot

het volk juist bewondering kreeg voor de moed en slondvostigheid von de ler dood

veroordeelden - en een ofkeer von de

uitvoer-ders.

Longe odem

Een von de meer succesvolle niet-protestonte

liedboekjes wos heÍ Suverlryck Boecxken. De eerste druk verscheen in l50B en hiermee is hel

hel oudst gedrukle liedboek in de

Nederlon-den. Hel is don nog een klein boekje met

on-geveer 30 kersl- en nieuwjoorsliedjes. Het

wordt in de loop von de eeuw een enkele moolvermeerderd en herdrukt. Pos tegen

Er verschenen ook wereldl'rjke liedboeken ols

het Anfwerps

liedboek

(1544), moor deze zljn

ver in de minderheid. Als we noor

de

'hond-schriftelijke eeuwen' doorvoor k'rjken, don sloot de bolons minder door in de richting von het

geesiel'rjke lied. Historieliederen, omoureuze

kloogliederen ('Egidius woor beslu bleven?')

en ondere minnelyriek nemen don een

be-longr'rjker ploots in.

Één foclor in de liedproductie von de zestien-de eeuw is nog niet genoemd: de Opstond.

het begin von wot w'rj nu de Tochtigjorige

oor-log noemen. ln het heetst von de strijd werd in

ló00 rookt het druktemoo in een slrÕomvër-snelling: er verschijnen binnen een poor joor

minstens zes verschillende versies met een

moxi-mum von 98 liederen. Het boekje werd nog tot in de ochttiende eeuw herdrukl: liedjes kunnen een longe odem hebben.

beide kompen in liedvorm verslog gedoon

von de oorlog, gescholden en bespot. Hel

hierboven genoemde liedje uit de

refreinbun-delvon

Anno B'ljns liet olzien

dot

het er doorb'rj

feloon

toe kon goon. Uit het midden von de

opstondelingen onder leiding von Willem von

Oronje verscheen hel Geuzenliedboek met doorin het nu bekendsle lied uit de zestiende

eeuw: het Wilhelmus.

Drs. M.J. de Bruin is junior onderzoeker ethnologie

en medewerker applicaties b'rj het Meertens lnstituut

KNAW.

Dit is een suuerlijck boecxken inden welcken staen veel schone leysen, in latijn en in duytsche ende is nu nieus ghemaect metveel schoene geestelijcke liedekens. _[Achterin:l Gheprent to Aemstelredam, by my Harmen

Janszoon Muller, Figuer-snijder wonende in die Warmoes-straet inden verghulden Passer. _[ca. 1599]. I

l2

ongenummerde p. (NlWl signatuur G 2971. De titelpagina van een late druk van het Suverlijck Boecxken, met daarin

Wilt u lid worden von de Vereniging Vrienden der Bibliotheek KNAW? Dot kon, door hel invullen von ondersloon-de bon. Het verenigingsjoor gooÌ in op I jonuori. Nummers von De Boekenl en uilnodigingen voor de

eerstvol-gende ledenvergodering of ondere oclivileilen von de Vereniging worden u oulomolisch loegesluurd.

S.v.p. uifknippen of kopiëren en opsluren noor: Vereniging Vrienden der Bibliofheek KNAW, p/o NlWl, Poslbus

95110, 1090 HC Amsterdom

Jo, ik wil groog lid worden von de Vereniging Vrienden der Bibliotheek KNAW en belool doorvoor per joor een bedrog von minimool

Ironscriplie liedleksl G 296, p. N6v:

Achl nijet up skonijncks

ploccoet

Mer volchl ollûT u[...] e'rjgen roedt

Dol dunct m'rjwesen het besle

Doch hoe dot spijl [=5ps¡¡ ten ende vergoel

Dot

soll

_[...] int leste [...]

Vive

le _[guex doorgehoold, vervongen door:]

Roeyt roepl over oll

/

Soe

moechdicoemen

int ghetoll

Von _{Krystenburch [?]} verheven

Goel

lotten

Heer von holffmoll

H'rjsol u een schoijer geven

Een schoijer end een gues doer on Soe sijd'rj gemoeket ols en mon Om den hoepen loe vermeren

Wot men u secht. en holdÌ doer nijel von

Ghij suldt doch friumphieren

Neemi u zynlroer [= zinkroer] in de hont

Goet don myt, by den predicont

Om hem

wello

bewoeren

Cleefl doer en briefken on de wont Om de preken _[?] toe openboeren

Den preekstoel drogel uutet woldt

Wontet woeyt doer

veelllo

koldt End wyli hem in de kerck goen selten WonT nijemonl is doch olsoe stoldt De u dot soll beletlen

ln kerken en cloesters doet gewelt Ald'ljnck no uwen synne sleldll End dodet sonder seven [?]

Popen end monn'rjken olloes queltt

Soe moechd'rj hier sijn verheven

(Tronscriplie: Mortine de Bruin)

Dll ls een lronscriplie von de lledteksl dlo op do ochlerzljde von dit nummer von Dç Soekerfl

ln ofgebeeld.

ì _{Suex; g€uzen. Roey: Roy, koning; in dil} gevetl Flllps lt, tr EUR 15,90 CI EUR 45,45 tr EUR 227,00 ols vriend ols begunsfiger ols polroon

(mijn voorkeur heb ik oongekruisl)

HondtekeninS...

..(ik wocht mel geld overmoken tol ik uw betolingsvezoek heb onlvongen)

t$

l\¿edsrlùnils lin ereDbûnk

Morline de Bruin, Johon Ooslermon e.o.

Repertorium von het Nederlondse lied

tot

I ó00. Repertory of Dutch songs unfil ló00.

Gent-Amslerdom, 2001,2 dl. + CD-ROM (Sludies op hel gebìed von de culluur in de Nederlonden; 4)

rsBN 90 7247 4 42 2, < 69,OO

Dif reperlorium bevoT een inventorisotie von de vindploolsen

von de bewoord gebleven teksten en melodieën.

Morline de Bruin, Johon Ooslermon e.o.

Nederlondse liederenbonk. Dotobonk von middeleeuwse en zestiende eeuwse Nederlondse liederen.

Genl-Amsterdom, 2001, CD-ROM, € I ó,00

Deze CD-ROM is een oonvulling op hel Reperforium en

bevol

noosl liedleksten en muzieknototie o.o. uilvoeringen

von de Soufer/iedekens, woorover in dii nummer von De Boekerij wordl geschreven.

Deze CD-ROM is uitsluitend verkrijgboor bij het Meerlens lnsfituut, Joon Muyskenweg 25,1096 CJ Amsterdom.

Tel: (-31) (0)20 46285oo

Fox: (-31) (0)20 46285 55

Emoil: info@meerfens.know.nl

Rcpertoriün¡ van hct Nrdèrl{ild* l.icd tol ló00