1
NN31545.0947
. , - . j a n u a r i 1977 Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en Waterhuishouding
Wageningen
BIBLIOTHEEK DE HAAFF
Droevendaalsesteeg 3a Postbus 241 6700 AE Wageningen LANDBOUWKUNDIGE GEVOLGEN VAN DE WATERINLAAT
IN HET GEBIED VAN DE AS TENSE AA
P . E . R i j t e m a en
P . W . Velthuijsen ( t e c h n i s c h m e d e w e r k e r van het W a t e r s c h a p de AA)
BIBLIOTHEEK
STARINGGEBOUW
N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d d e -l e n , dus geen officië-le p u b -l i k a t i e s .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , als op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen " de c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn o m d a t het o n d e r z o e k
nog niet is afgesloten.
Bepaalde n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten het Instituut ^ in a a n m e r k i n g .
tyiü
I N H O U D b i z . 1. INLEIDING 1 2. BASISGEGEVENS 2 2 . 1 . B e s c h i k b a r e veldgegevens 2 2 . 2 . B e s c h i k b a r e bodemfysische gegevens 5
2 . 3 . S c h e m a t i s e r i n g bodemkundige gegevens volgens
fysische eigenschappen 6 3 . DE WATERBALANS P E R BODEMKUNDIGE EENHEID 9
3 . 1 . M e t e o r o l o g i s c h e b a s i s g e g e v e n s 11
3 . 2 . Afvoer 13 3 . 3 . V e r a n d e r i n g in de vochtinhoud van het profiel 15
4 . BEREKENING LANDBOUWKUNDIGE GEVOLGEN VAN
EEN NIET OPTIMALE WATERHUISHOUDING 18 4 . 1 . B e r e k e n i n g van de w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g 18
4 . 2 . V e r d a m p i n g en d r o g e stof produktie 19 4 . 2 . 1 . V e r d a m p i n g en p r o d u k t i e w a a r d e g r a s l a n d 20
4 . 2 . 2 . V e r d a m p i n g en p r o d u k t i e w a a r d e bouwland 21
4 . 3 . W a a r d e van het i n f i l t r a t i e - e f f e c t 21 5. DE RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK 22
6. SAMENVATTING EN CONCLUSIES 30
LITERATUUR 32
1. INLEIDING
In een gemeenschappelijke brief van de G e d e p u t e e r d e Staten van L i m b u r g en N o o r d - B r a b a n t aan de M i n i s t e r van W a t e r s t a a t w e r d in m e i 1956 het plan ' P a n h e e l ' opgezet ten behoeve van de w a t e r v o o r -ziening in beide p r o v i n c i e s . Om tot een j u i s t e belangenafweging te komen zouden enkele proefgebieden w o r d e n i n g e r i c h t om de r e s u l t a -t e n van de w a -t e r a a n v o e r -te b e s -t u d e r e n .
In juni 1971 w e r d b e s l o t e n tot het i n r i c h t e n van twee p r o e f g e b i e -den in de r u i l v e r k a v e l i n g 'de A s t e n s e A a ' , beide ongeveer 1500 ha g r o o t . E r w e r d gekozen voor het s t r o o m g e b i e d van de Oude Aa in het n o o r d e n en het s t r o o m g e b i e d van de Vordeldonkse broekloop en D i e -penloop in het zuiden. Het noordelijk gebied ligt t u s s e n de spoorlijn H e l m o n d - V e n l o en de E 3, het zuidelijk gebied t u s s e n de E 3 en de E e u w e l s e loop.
Voor de bepaling van de landbouwkundige gevolgen van de w a t e r -aanvoer in de proefgebieden w e r d gebruik g e m a a k t van een modificatie v a n e e n r e e d s e e r d e r g e p u b l i c e e r d e b e r e k e n i n g s t e c h n i e k (Rijtema, 1971), w a a r b i j de in het gebied aanwezige bodemkundige profielen wat hun
fysische eigenschappen betreft w e r d e n ingepast in een r e e k s s t a n d a a r d -gronden (Rijtema, 1969). Het gewijzigde b e r e k e n i n g s s y s t e e m w e r d e e r d e r door R i j t e m a en Bon (1974) t o e g e p a s t in het w a t e r w i n g e b i e d van de gemeente E n s c h e d e in de omgeving van L o s s e r .
Door de Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g w e r d voor de p r o e f g e b i e den een g e d e t a i l l e e r d e b o d e m k a a r t v e r v a a r d i g d , w a a r b i j tevens g e g e -vens betreffende de gemiddelde v o o r j a a r s w a t e r s t a n d en de gemiddeld l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d e n w e r d e n g e l e v e r d .
Voor de indeling van het bodemgebruik w e r d uitgegaan van een door de C u l t u u r t e c h n i s c h e D i e n s t v e r v a a r d i g d e c u l t u u r k a a r t .
Voor de bepaling van het effect van de w a t e r i n l a a t op de grondwa-t e r s grondwa-t a n d e n w e r d gebruik gemaakgrondwa-t van de gegevens van Moen en Bon (I973) en van Bon (1974). Bij de gevolgde b e r e k e n i n g e n is er van u i t
gegaan, dat de v o o r j a a r s w a t e r s t a n d e n niet zijn beïnvloed door de w a -t e r i n l a a -t , m a a r da-t de z o m e r w a -t e r s -t a n d e n wel w e r d e n bel'nvloed.
Uit het onderzoek van Bon (1974) blijkt, dat in het zuidelijk proefgebied geen effect van de w a t e r i n l a a t op de g r o n d w a t e r s t a n d e n kon worden aangetoond. Het is niet geheel duidelijk of dit wordt v e r o o r z a a k t door de v r i j hoog in het profiel voorkomende l e e m en v e e n -l a g e n . In de o n d e r z o e k s p e r i o d e w e r d de w a t e r h u i s h o u d i n g van dit gebied nogal gewijzigd tengevolge van de u i t v o e r i n g van de r u i l v e r -k a v e l i n g s w e r -k z a a m h e d e n . Om deze r e d e n is dit proefgebied in deze nota v e r d e r buiten beschouwing gelaten.
Het p r o d u c e r e n d v e r m o g e n van de gronden w e r d voor een r e e k s d r o o g t e f r e q u e n t i e s b e r e k e n d op b a s i s van de b e r e k e n d e w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g . H i e r b i j w e r d gebruik gemaakt van uit a n d e r o n d e r z o e k gevonden r e l a t i e s t u s s e n v e r d a m p i n g en p r o d u k t i e . Het potentiële produktieniveau kan a l l e e n w o r d e n b e r e i k t , indien de w a t e r h u i s h o u -ding o p t i m a a l is en e r geen r e d u c t i e s in v e r d a m p i n g o p t r e d e n bij de v e r s c h i l l e n d e d r o o g t e f r e q u e n t i e s . De b e r e k e n i n g e n w e r d e n u i t g e v o e r d voor zowel de situatie zonder als m e t w a t e r i n l a a t . T e v e n s is voor
het proefgebied bij de s i t u a t i e m e t w a t e r i n l a a t aangegeven welke o p -b r e n g s t d e p r e s s i e s -blijven -b e s t a a n in v e r -b a n d m e t de -beoordeling van de t o e p a s s i n g s m o g e l i j k h e d e n van b e r e g e n i n g in het proefgebied.
Met behulp van de gevolgde b e n a d e r i n g e n zijn p r o d u k t i e v e r s c h i l -l e n k a a r t e n s a m e n g e s t e -l d , w a a r m e e het -landbouwkundig effect van de w a t e r i n l a a t is aangegeven.
2. BASISGEGEVENS
2 . 1 . B e s c h i k b a r e v e l d g e g e v e n s
Bij alle b e r e k e n i n g e n w e r d uitgegaan van de door de Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g v e r z a m e l d e bodemkundige g e g e v e n s . T e v e n s w e r d gebruik gemaakt van de door de Stichting v e r v a a r d i g d e g r o n d -w a t e r t r a p p e n k a a r t e n -w a a r o p 'de gemiddelde v o o r j a a r s -w a t e r s t a n d en de gemiddeld l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d e n zijn gegeven. Op deze g e gevens w e r d een in het volgend hoofdstuk te b e s p r e k e n s c h e m a t i s e
r i n g t o e g e p a s t in v e r b a n d m e t de uit te v o e r e n b e r e k e n i n g e n .
Voor de bepaling van de invloed van de w a t e r i n l a a t op de z o m e r g r o n d w a t e r s t a n d e n w e r d gebruik g e m a a k t van de door Bon (1974) g e -a n -a l y s e e r d e verhogingen in het gebied.
Voor de b e s c h r i j v i n g van de c u l t u u r t o e s t a n d in het o n d e r z o e k s -gebied w e r d gebruik g e m a a k t van de door de C u l t u u r t e c h n i s c h e D i e n s t v e r v a a r d i g d e c u l t u u r k a a r t (fig. 1) •
P e r b e r e k e n i n g s e e n h e i d w a r e n de volgende gegevens b e s c h i k b a a r dikte van het humeuze dek
v o c h t k a r a k t e r i s t i e k h u m e u z e dek - type o n d e r g r o n d
- de gemiddelde v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d en de gemiddeld l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d in de oude situatie
- de gemiddelde verhoging van de l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d door de w a t e r i n l a a t
- de c u l t u u r t o e s t a n d
Bij het bodemkundig onderzoek zijn in de proefgebieden 36 bo-d e m e e n h e bo-d e n o n bo-d e r s c h e i bo-d e n . E e n o v e r z i c h t van bo-de bobo-demkunbo-dige eenheden is gegeven in tabel 1. Tevens is in d e z e tabel n a a s t de dikte van de A . l a a g , de diepte van de effectieve w o r t e l z o n e w e e r gegeven. Voorts is op b a s i s van de b e s c h i k b a r e v o c h t k a r a k t e r i s t i e -ken de equivalente w o r t e l z o n e b e r e k e n d , w a a r b i j de d i e p e r e lagen
zijn o m g e r e k e n d n a a r de v o c h t k a r a k t e r i s t i e k van de A* l a a g .
De gegevens van de o n d e r g r o n d zijn g e c l a s s i f i c e e r d volgens de s t a n -d a a r -d g r o n -d e n zoals -deze -door R i j t e m a (1969) zijn gegeven.
H i e r b i j gelden de volgende o m s c h r i j v i n g e n : s t a n d a a r d g r o n d 1 = m a t i g grof zand s t a n d a a r d g r o n d 2 = m a t i g fijn zand s t a n d a a r d g r o n d 3 = m a t i g fijn-fijn zand s t a n d a a r d g r o n d 4 = fijn zand s t a n d a a r d g r o n d 20= veen
i
T a b e l 1. De bodemkundige c l a s s i f i c a t i e in de proefgebieden en de b e r e k e n i n g van de dikte van de effectieve w o r t e l z o n e u i t g e -d r u k t in -de v o c h t k a r a k t e r i s t i e k van -de A . l a a g C o d e -g e t a l 10 15 16 72 19 21 22 23 24 25 . 56 26 29 31 32 33 34 71 73 75 28 30 42 74 76 35 36 61 62 4 0 43 4 6 51 52 54 50 K a a r t e e n h e i d B o d e m k a a r t A s t e n s e Aa S T 14 H 14 H 33 H 33 + t o e v . g cH 33 E 33 E 33(d) Hn 14 Hn 33 Z n 33 H n 33 + t o e v . g G n 33 c H n 43 c Z n 33 c G n 33 c G n 43 E n 33 Z n 33 + t o e v . g. G n 33 + t o e v . g. c G n 33 + t o e v . g. c H n 33 c Z n 33 c B V2 c H n 33 + t o e v . g . c Z n 33 + t o e v . g. vHn 33 + t o e v . b . vHn 33 + t o e v . b . S V2 + t o e v . b . SV3 + t o e v . b . sv2 sv3 sv v H n 33 vHn 4 3 v Z n 43 vH 14 D i k t e Al 30 20 20 20 40 70 100 20 20 20 20 20 40 4 0 40 40 50 20 20 40 40 4 0 20 40 4 0 30 30 30 30 15 15 15 20 20 20 20 D i k t e t w e e d e l a a g -10 15 15 15 20 20 15 20 10 20 15 20 10 15 15 10 10 15 15 20 10 -20 10 20 20 -20 20 10 15 W e r k e l i j k e d i k t e v . d . e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e 30 30 35 35 55 90 120 25 40 30 40 35 60 50 55 55 60 30 35 55 60 50 20 60 50 50 50 30 30 15 15 15 40 40 30 35 p F - p F - c u r v e c u r v e v a n d e v a n d e t w e e d e At l a a g KI 1 0 0 , 1 Wp 2 1 . 1 W " 2 1 . 1 " 2 1 . 1 " 2 1 . 1 " 2 1 . 1 / 2 1 . 2 " 2 1 , 1 / 2 1 . 2 " 3 0 . 1 " 3 0 . 1 " 3 0 . 1 " 3 6 . 1 " 3 0 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 , 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 3 6 . 1 " 2 4 . 1 " 2 4 , 1 " 2 4 . 1 " 2 4 , 1 " 3 3 . 1 " 3 3 . 1 " 3 3 , 1 " 3 2 , 1 " 3 2 . 1 " 3 2 . 1 " 2 4 . 1 -p 2 5 . 1 • 2 6 . 2 ' 2 6 . 2 ' 2 7 . 2 ' 2 1 . 2 1 2 1 . 3 ' 3 5 . 2 1 3 0 . 2 ' 2 2 . 2 ' 2 6 . 2 ' 3 2 . 2 ' 2 3 . 2 1 2 2 . 2 ' 3 2 . 2 ' 3 2 . 2 ' 3 2 . 2 ' 2 2 . 2 ' 2 2 . 2 ' 2 2 . 2 ' 3 6 . 2 ' 2 2 . 2 1 -' 3 6 , 2 ' 2 2 , 2 ' 3 0 . 2 ' 3 0 . 2 1 1 -' 3 0 . 2 ' 3 0 . 2 ' 3 2 . 2 ' 2 6 . 2 O m r e k e n i n g s -f a c t o r B of C in A . -0 , 6 0 , 9 0 , 9 0 , 9 0 , 9 / 0 , 7 0 , 9 / 0 , 7 1,0 0 , 8 0 , 9 0 , 9 0 , 7 1,0 0 , 9 0 , 6 0 , 6 0 , 6 0 , 9 0 , 9 0 , 9 1,0 0 , 9 -1,0 0 , 9 0 , 9 0 , 9 -0 , 6 0 , 6 0 , 5 0 , 7 D i k t e v a n d e e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e u i t g e -d r u k t i n -d e A , 20 + 20 + 20 + 40 + 30 10 x 0 , 6 = 15 x 0 , 9 = 15 x 0 , 9 = 15 x 0 , 9 = 2 0 + 5 0 x 0 , 9 + 2 0 x 0 , 7 2 0 + 7 0 x 0 , 9 + 2 0 x 0 , 7 20 + 20 + 20 + 20 + 20 + 40 + 4 0 + 40 + 40 + 50 + 20 + 20 + 40 + 40 + 40 + 1 5 x 1 , 0 = 20 x 0 , 8 = 10 x 0 , 9 = 20 x 0 , 9 = 15 x 0 , 7 = 20 x 1,0 = 10 x 0 , 9 = 15 x 0 , 6 = 15 x 0 , 6 = 10 x 0 , 6 = 10 x 0 , 9 = 15 x 0 , 9 = 15 x 0 , 9 = 20 x 1,0 = 10 x 0 , 9 = 20 40 + 20 x 1,0 = 40 + 10 x 0 , 9 = 30 + 20 x 0 , 9 = 30 + 20 + 20 + 20 + 20 "+ 20 x 0 , 9 = 30 30 15 13 15 20 x 0 , 6 = 20 x 0, 6 = 10 x 0, 5 = 1 5 x 0 , 7 = 26 34 34 54 = 79 = 97 35 36 29 38 30 60 59 49 49 56 29 34 54 60 49 60 4 9 4 8 4 8 32 32 25 30 n r . s t a n -d a a r -d o n d e r -g r o n d 2 2 3 1 3 3 3 2 3 3 1 3 - 4 3 3 3 - 4 3 - 4 3 - 4 1 1 1 3 3 20 1 1 3 3 20 20 20 20 20 3 3 3 2 2 . 2 . B e s c h i k b a r e b o d e m f y s i s c h e g e g e v e n s
Door de Stichting voor Boclemkartering zijn de in tabel 2 v e r m e l d e v o c h t k a r a k t e r i s t i e k e n gegeven voor de l a g e n in de effectieve w o r t e l -z o n e . Voor de o n d e r g r o n d i s gebruik g e m a a k t van de door R i j t e m a
T a b e l 2. Gegevens van de v o c h t k a r a k t e r i s t i e k e n behorend bij de bodemkundige eenheden van de w o r t e l z o n e
Code p F - c u r v e KI Wp " II II M " If II " " II " tr M 11 i l i l 1 0 0 . 1 2 1 . 1 3 0 . 1 3 6 . 1 2 4 . 1 3 3 . 1 3 2 . 1 2 1 . 2 2 5 . 2 2 6 . 2 2 7 . 2 2 1 . 3 3 5 . 2 30.2 2 2 . 2 32,2 2 3 . 2 36.2 p F 0,0 4 0 , 8 53,9 43, 7 4 2 , 9 53,7 8 2 , 8 7 6 , 3 48, 6 3 8 , 4 40, 5 5 0 , 1 34,0 3 1 , 3 3 7 , 1 3 4 , 5 4 4 , 9 34,1 4 1 , 5 pF 0 , 4 39,2 52,0 4 3 , 7 4 2 , 3 53,0 82,0 7 5 , 4 4 8 , 1 3 7 , 6 4 0 , 0 50,0 3 3 , 5 3 1 , 3 37, 1 33,9 4 4 , 2 3 3 , 7 4 1 , 2 pF 1,0 3 7 , 9 5 0 , 6 4 3 , 7 4 1 , 9 52,0 8 1 , 8 7 5 , 3 4 6 , 9 37, 1 3 9 , 8 4 9 , 3 3 2 , 9 3 1 , 0 3 7 , 0 33,1 4 3 , 9 33,2 4 1 , 0 pF 1,5 3 7 , 4 4 2 , 2 4 3 , 7 4 0 , 6 5 0 , 5 7 8 , 3 7 2 , 4 4 0 , 6 3 3 , 0 38, 5 4 3 , 9 2 9 , 6 29, 5 35,9 3 0 , 6 42, 1 3 2 , 3 37,9 pF 2 , 0 2 0 , 4 2 9 , 3 3 8 , 8 33,7 4 7 , 2 73,9 65,0 2 5 , 3 1 6 , 8 2 8 , 1 2 5 , 8 2 0 , 4 1 0 , 4 31,2 1 9 , 8 40, 2 18,5 22,9 pF 2 , 3 1 6 , 6 2 5 , 1 34,0 2 6 , 4 4 6 , 0 6 9 , 7 5 7 , 6 1 8 , 9 1 3 , 3 2 3 , 9 2 0 , 0 1 5 , 8 6 , 5 2 7 , 0 14,9 38,2 13,6 14, 5 pF 2 , 7 1 6 , 2 20, 7 3 1 , 0 2 3 , 8 4 3 , 8 6 6 , 1 54,0 1 2 , 7 9 , 6 1 8 , 8 1 7 , 4 H , 3 5, 5 2 4 , 6 1 0 , 2 3 5 , 6 8, 5 11,6 pF 3,4 7 , 8 1 1 , 4 1 8 , 9 1 1 , 7 2 7 , 4 4 2 , 0 3 6 , 4 10, 3 6 , 8 1 2 , 8 8, 5 7 , 7 3 , 7 14,2 6 , 2 2 5 , 3 4 , 7 11,0 pF 4 . 2 5 , 3 6 , 0 1 1 , 1 6 , 1 1 5 , 7 2 5 , 6 2 5 , 2 6 , 4 5 , 0 8 , 1 5 , 8 4 , 9 2, 5 8 , 2 4 , 0 1 4 , 3 3 . 1 7 , 8
(1969) gegeven v o c h t k a r a k t e r i s t i e k e n en de door hem gegeven functies voor de c a p i l l a i r e eigenschappen van de o n d e r g r o n d .
2 . 3 . S c h e m a t i s e r i n g b o d e m k u n d i g e g e g e v e n s v o l g e n s f y s i s c h e e i g e n s c h a p p e n
Om het gehele o n d e r z o e k s g e b i e d voor b e r e k e n i n g t o e g a n -kelijk te m a k e n is een vereenvoudiging van de bodemprofielen in het s c h e m a t o e g e p a s t . De hoofdindeling van de bodemprofielen is geba-s e e r d op de geba-s t a n d a a r d o n d e r g r o n d e n , w a a r b i j in totaal r e k e n i n g igeba-s gehouden m e t de s t a n d a a r d o n d e r g r o n d e n 1, 2, 3 en 20, Voor deze o n d e r g r o n d e n w e r d e n de in tabel 3 gegeven g e s t a n d a r d i s e e r d e vocht-k a r a vocht-k t e r i s t i e vocht-k e n bij de b e r e vocht-k e n i n g e n gebruivocht-kt (Rijtema, 1969).
In verband m e t de k w a l i t e i t s v e r s c h i l l e n van de uiteenlopende h u m e u z e dekken is voor i e d e r humeus dek op b a s i s van de vochtka-r a k t e vochtka-r i s t i e k en een v o c h t k a vochtka-r a k t e vochtka-r i s t i e k van een s t a n d a a vochtka-r d h u m e u s dek een c o r r e c t i e f a c t o r op de dekdikte t o e g e p a s t . Wanneer m e n w e r k t
T a b e l 3 . V o c h t k a r a k t e r i s t i e k e n van de s t a n d a a r d o n d e r g r o n d e n S t a n d a a r d o n d e r -p F grond 0,0 0 , 4 1,0 1,5 2 , 0 2 , 3 2 , 7 3 , 4 4 , 2 1 3 9 , 5 3 6 , 7 2 1 , 5 1 0 , 7 3 , 2 2 3 6 , 5 3 5 , 7 3 3 , 1 2 7 , 4 9 , 5 3 3 5 , 0 3 3 , 4 3 2 , 5 3 0 , 5 1 5 , 5 20 8 6 , 3 8 5 , 5 8 3 , 2 8 1 , 6 7 6 , 3 7 0 , 5 6 4 , 9 3 5 , 6 2 6 , 5 2,4 6, 5 8,0 1,8 5,2 6,1 1,5 3,1 4,3 1,2 1,7 2,3
op b a s i s van de hoeveelheid b e s c h i k b a a r vocht vanaf verwelkingspunt dan blijkt t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e h u m e u z e dekken, over het voor de plant belangrijke t r a j e c t van b e s c h i k b a a r vocht, een eenvoudig l i n e -a i r v e r b -a n d te b e s t -a -a n .
Het is d a a r d o o r mogelijk m e t behulp van eenvoudige v e r h o u d i n g s g e -t a l l e n de hoeveelheid b e s c h i k b a a r voch-t bij een bepaalde voch-tspanning voor v e r s c h i l l e n d e kwaliteiten h u m e u s dek in e l k a a r om te r e k e n e n . Met deze s t a n d a a r d i s a t i e van de b o d e m p r o f i e l e n is het mogelijk om het aantal bodemkundige eenheden van 36 te v e r m i n d e r e n tot 1 1 . In tabel 4 is een o v e r z i c h t gegeven van de indeling van de S t i b o k a e e n -heden in de g e s c h e m a t i s e e r d e een-heden.
T a b e l 4 . Indeling van de Stiboka b o d e m e e n h e d e n in g e s c h e m a t i s e e r -de s t a n d a a r d bo-dem r e k e n e e n h e d e n Bodem reken-eenheid 0140 0160 0180 0230 0240 0340 0360 0380 03100 2030 2040 71, 76 74, 10 15, 16, 30, 19, 21, 40, 61, Stiboka bodemeenheden ( 72, 75 23, 24, 32, 28, 22 42, 62 codegetal tabel 1) 73, 56 50 25, 26 33, 35, 36, 51, 52, 54 29, 31, 34-43, 46 Dikte wortel-zone 40 60 80 30 40 40 60 80 80 30 30 Standaard ondergrond 1 1 1 2 2 3 3 3 3 20 20
i/-~^^^^^
fc * £ * S $ 3 S § § 8 8
§ ^ A VI A
Met behulp van de gegevens van het c a p i l l a i r g e l e i d i n g s v e r m o g e n van de s t a n d a a r d o n d e r g r o n d e n , w e r d zowel de snelheid van c a p i l l a i r e opstijging, a l s m e d e de stijghoogte boven de g r o n d w a t e r s t a n d b e r e k e n d . Enkele gegevens zijn v e r m e l d in tabel 5. Uit deze gegevens blijkt, dat
T a b e l 5. De c a p i l l a i r e stijghoogte Z in c m in afhankelijkheid van s t r o o m s n e l h e i d en vochtspanning in de w o r t e l z o n e voor de s t a n d a a r d g r o n d e n S t a n d a a r d grond 1 . m a t i g grof zand 2. m a t i g fijn zand 3 . fijn zand 20. veen Vocht-spanning cm 500 2 500 16000 500 2 500 16000 500 2 500 16000 500 2 500 16000 een 0 , 2 4 8 , 6 4 8 , 6 4 8 , 6 5 3 , 3 5 3 , 8 54,0 7 8 , 9 8 0 , 2 8 1 , 1 3 9 , 7 4 2 , 5 4 4 , 3 Stijghoogte in c m bij s t r o o m s n e l h e i d in c m / d a 0,15 0 , 1 0,06 4 9 , 9 4 9 , 9 5 0 , 0 5 5 , 8 5 6 , 1 5 6 , 4 8 3 , 0 8 4 , 8 8 6 , 0 4 4 , 9 4 8 , 7 5 1 , 0 5 1 , 8 5 1 , 8 5 1 , 9 5 9 , 1 5 9 , 6 59,9 8 9 , 3 9 1 , 8 9 3 , 5 5 3 , 5 5 9 , 2 6 2 , 7 5 4 , 1 5 4 , 2 5 4 , 3 6 3 , 5 6 4 , 4 6 4 , 9 9 8 , 1 1 0 2 , 7 1 0 5 , 5 6 7 , 4 7 6 , 9 8 2 , 6 g van: 0,02 5 9 , 5 5 9 , 8 6 0 , 0 7 4 , 9 7 7 , 5 7 9 , 1 123,9 1 3 7 , 7 145,9 114,4 1 4 2 , 5 159,6
de diepte van de v o o r j a a r s w a t e r s t a n d in s t e r k e m a t e bepalend i s voor de invloed op de v o c h t l e v e r a n t i e . Voor de o n d e r g r o n d e n 1, 2, 3 en 20 is weinig effect op de v o c h t l e v e r a n t i e te v e r w a c h t e n a l s de v o o r j a a r s w a t e r s t a n d e n m e e r dan r e s p e c t i e v e l i j k 55, 65, 100 en 70 cm onder de onderkant van de w o r t e l z o n e blijven.
3 . DE WATERBALANS P E R BODEMKUNDIGE EENHEID
w a t e r b a l a n s p e r oppervlakte e l e m e n t . Deze w a t e r b a l a n s kan w o r d e n w e e r g e g e v e n m e t v e r g e l i j k i n g (1) (n + 1) tn-i-i * +i
ƒ Ndt - ƒ Edt-j- {£w>j!+£w>^+iO»-h
d)jd«
t t t L n n n n+1ƒ I
t 0 n ^ d z . d t (1) H i e r i n is N = n e e r s l a g in m m / d a g E = v e r d a m p i n g in m m / d a g ~ kD ^— + — kD — = de v e r a n d e r i n g in h o r i z o n t a l e s t r o o m s n e l-Y -Y heid in het bovenste pakket in m m / d a g
h = stijghoogte g r o n d w a t e r in bovenste w a t e r -v o e r e n d e pakket
h , = i d e m , in tweede w a t e r v o e r e n d e pakket — (h - h^) = de v e r t i k a l e afvoer n a a r een d i e p e r
ge-legen w a t e r v o e r e n d pakket in m m / d a g c v" " cl'
É.
ƒ
~— dz = de v e r a n d e r i n g s s n e l h e i d van de vocht-Ö inhoud van het bodemprofiel in m m / d a gBij de v e r d e r e beschouwingen wordt a l l e e n uitgegaan van de o n v e r z a digde zone, w a a r b i j de s a m e n g e s t e l d e a f v o e r t e r m als één a f v o e r c o m -ponent wordt beschouwd.
Voor het u i t v o e r e n van de b e r e k e n i n g e n is het noodzakelijk dat de s i t u a t i e van de w a t e r b a l a n s m e t n a m e ten aanzien van de g r o n d w a t e r -stand en de v o c h t v e r d e l i n g van het profiel op het begintijdstip van de b e r e k e n i n g e n bekend i s . Voor de b e r e k e n i n g van het v o c h t l e v e r e n d v e r m o g e n door het bodemprofiel is de g r o n d w a t e r s t a n d op het tijds t i p dat het v e r d a m p i n g tijds o v e r tijds c h o t begint op te t r e d e n van groot b e -l a n g . De v e r d e -l i n g en de grootte van de n e e r s -l a g voor het begin van het v e r d a m p i n g s o v e r s c h o t zal bepalend zijn voor de uiteindelijke v o o r j a a r s w a t e r s t a n d , w a a r v a n bij de b e r e k e n i n g e n zal m o e t e n w o r den u i t g e g a a n . T e v e n s bepaalt de hoeveelheid n e e r s l a g en de v e r d e
ling in de tijd op welke d a t u m de b e r e k e n i n g e n m o e t e n w o r d e n begon-nen. Deze begindatum zal in de m e e s t e j a r e n v a r i ë r e n t u s s e n begin en eind a p r i l . Aangezien het doel van de b e r e k e n i n g e n i s , het b e p a len van de te v e r w a c h t e n landbouwkundige gevolgen op l a n g e r e t e r -mijn van de w a t e r i n l a a t in het gebied, zal w o r d e n uitgegaan van de gemiddelde v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d e n zoals deze door de Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g in het gebied zijn b e p a a l d .
T e v e n s is voor de b e r e k e n i n g e n a a n g e n o m e n dat de v e r d e l i n g van het vochtgehalte bij het begin van de p e r i o d e m e t v e r d a m p i n g s o v e r s c h o t goed kan w o r d e n b e n a d e r d m e t de e v e n w i c h t s v o c h t g e h a l t e -v e r d e l i n g . Als begindatum -voor alle b e r e k e n i n g e n i s aangehouden 15 a p r i l .
De gevolgde w e r k w i j z e betekent, dat bij de b e r e k e n i n g e n niet in beschouwing is genomen, het s a m e n v a l l e n van een d r o g e w i n t e r , dat wil zeggen een e x t r a lage v o o r j a a r s w a t e r s t a n d , m e t een d r o g e z o m e r . Aan de a n d e r e kant is ook geen r e k e n i n g gehouden m e t het v o o r k o m e n van een natte w i n t e r m e t hoge v o o r j a a r s w a t e r s t a n d e n gevolgd door een d r o g e z o m e r .
Aangezien de w a t e r i n l a a t p a s in het v o o r j a a r wordt g e r e a l i s e e r d , is voor de b e r e k e n i n g e n van de situatie m e t w a t e r o v e r l a s t a a n g e n o m e n dat de v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d e n gelijk zijn a a n de v o o r j a a r s w a t e r s t a n d e n in de s i t u a t i e zonder w a t e r i n l a a t . Het effect van de w a -t e r i n l a a -t kom-t dan -to-t ui-ting door m i d d e l van de verhoging van de d i e p s t e g r o n d w a t e r s t a n d e n zoals deze door BON (1974) zijn bepaald.
3 . 1 . M e t e o r o l o g i s c h e b a s i s g e g e v e n s
De eventuele landbouwkundige gevolgen van de w a t e r i n l a a t w o r -den m e d e bepaald door twee m e t e o r o l o g i s c h e f a c t o r e n , n a m e l i j k de n e e r s l a g en de v e r d a m p i n g . Van d e z e twee f a c t o r e n is de n e e r s l a g de m e e s t v a r i a b e l e , zowel wat betreft de hoeveelheid n e e r s l a g a l s de v e r d e l i n g in de tijd. Voor de b e r e k e n i n g van de l a n g j a r i g e effecten is het e c h t e r mogelijk om m e t k d a a g s e n e e r s l a g s o m m e n te w e r ken en de n e e r s l a g r e g e l m a t i g v e r d e e l d over de desbetreffende p e r i o de in beschouwing te n e m e n , hoewel h i e r d o o r e e n te gunstige v e r d e -ling w o r d t v e r k r e g e n in v e r b a n d m e t de w a t e r v o o r z i e n i n g van het
g e w a s . Met de f r e q u e n t i e v e r d e l i n g van deze k - d a a g s e n e e r s l a g s o m m e n geeft de o n d e r s c h r i j d i n g s k a n s van een bepaalde n e e r s l a g s o m over het g r o e i s e i z o e n een goed c r i t e r i u m om een bepaalde d r o o g t e g r a a d voor deze p e r i o d e w e e r te geven.
Bij de uit te v o e r e n b e r e k e n i n g e n van de w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g in d r o g e j a r e n is geen r e k e n i n g gehouden m e t d i r e c t e afvoer van de
z o m e r n e e r s l a g . De bij de b e r e k e n i n g e n gebruikte n e e r s l a g s o m m e n zijn voor v e r s c h i l l e n d e p e r i o d l e n g t e n w e e r g e g e v e n in tabel 6.
T a b e l 6. De k - d a a g s e n e e r s l a g s o m m e n in m m vanaf 15 a p r i l en de d a a r b i j behorende o n d e r s c h r i j d i n g s k a n s e n voor v e r s c h i l -lende p e r i o d e l e n g t e n Periode-lengte (dagen) 15 30 46 61 76 91 107 122 138 153 90 32 74 111 157 203 250 290 332 381 419 Ondersch 75 28 62 99 141 182 223 264 296 348 384 rijdings 50 21 50 79 117 152 185 223 255 297 328 kans (n x in 100 jaar) 20 13 28 46 75 111 145 176 202 237 260 10 9 21 40 69 97 125 157 182 214 237 1 4 10 24 39 52 75 99 120 147 169
De m a x i m a l e v e r d a m p i n g die tengevolge van de m e t e o r o l o g i s c h e condities kan o p t r e d e n bij o p t i m a l e vochtvoorziening, vertoont veel m i n d e r v a r i a t i e dan de n e e r s l a g . Deze m a x i m a l e v e r d a m p i n g wordt in hoofdzaak bepaald door de hoeveelheid n e t t o - s t r a l i n g gedurende het g r o e i s e i z o e n , de t e m p e r a t u u r , het v e r z a d i g i n g s d e f i c i e t van de a t m o s f e e r en de windsnelheid. T e v e n s is de v e r d a m p i n g afhankelijk van het ontwikkelingsstadium van het gewas en eventueel optredende g e w a s w e e r s t a n d e n . Onder deze omstandigheden kunnen bij een hoge potentiële v e r d a m p i n g tengevolge van t r a n s p o r t w e e r s t a n d e n r e d u c t i e s o p t r e d e n . Het g e c o m b i n e e r d e effect van alle f a c t o r e n zal d o o r g a a n s
niet veel m e e r b e d r a g e n dan 10% ten opzichte van de v e r d a m p i n g in het 50 j a a r .
Bij de gevolgde w e r k w i j z e zal de invloed van e x t r e m e , in het a l g e m e e n k o r t d u r e n d e , m e t e o r o l o g i s c h e o m s t a n d i g h e d e n w o r d e n afgevlakt, omdat het effect over een l a n g e r e p e r i o d e w o r d t d o o r b e r e kend. Op grond van deze overwegingen is de in t a b e l 7 gegeven v e r -deling van de v e r d a m p i n g s s o m m e n in de b e r e k e n i n g opgenomen.
Tabel 7. De k - d a a g s e v e r d a m p i n g s s o m m e n in m m vanaf 15 a p r i l en de d a a r b i j b e h o r e n d e o v e r s c h r i j d i n g s k a n s e n voor v e r s c h i l -lende p e r i o d e l e n g t e Periode-lengte (dagen) 15 30 46 61 76 91 107 122 138 153 90 35 80 120 170 220 270 318 360 405 440 Overschrijdings 75 35 80 120 170 220 270 318 360 405 440 50 35 80 120 170 220 270 318 360 405 440 kans ( n x 20 40 83 124 176 228 279 328 372 419 455 100 jaar) 10 41 85 128 182 235 288 339 384 431 470 1 44 90 140 190 243 306 358 408 454 495
Hierbij is aangenomen, dat de gegeven o v e r s c h r i j d i n g s k a n s e n van de v e r d a m p i n g s s o m m e n s t e e d s in combinatie voorkomen m e t de gegeven o v e r e e n k o m s t i g e o n d e r s c h r i j d i n g s k a n s e n van de n e e r s l a g s o m m e n .
3 . 2 . A f v o e r
G e d u r e n d e het g r o e i s e i z o e n t r e e d t een daling op van de g r o n d -w a t e r s t a n d , die zo-wel -wordt v e r o o r z a a k t door de v e r d a m p i n g en de
c a p i l l a i r e opstijging vanuit de o n d e r g r o n d , a l s wel door afvoer via wegzijging en h o r i z o n t a l e g r o n d w a t e r s t r o m i n g .
In het r e k e n s c h e m a is de c a p i l l a i r e s t r o m i n g s s n e l h e i d aan de o n d e r
kant van de effectieve w o r t e l z o n e en de a f v o e r s n e l h e i d op het niveau van de g r o n d w a t e r s t a n d g e c o m b i n e e r d voor de b e r e k e n i n g van de d a l i n g s s n e l h e i d van de g r o n d w a t e r s t a n d . In gebieden m e t kwel is h e t zelfde r e k e n s c h e m a gevolgd door de kwel als negatieve afvoer te b e -schouwen.
De afvoer van een p e r c e e l is afhankelijk van de stijghoogten van het ondiepe g r o n d w a t e r , van het diepe g r o n d w a t e r en van de h y d r o l o -gische p a r a m e t e r s van het gebied.
Aangezien de gegevens voor de b e r e k e n i n g van het a f v o e r v e r l o o p gedurende het g r o e i s e i z o e n bij de v e r s c h i l l e n d e d r o o g t e f r e q u e n t i e s niet bekend zijn, is per b e r e k e n i n g s e e n h e i d een gemiddelde w a a r d e van de z o m e r a f v o e r i n g e v o e r d .
Voor de aansluiting van de w a t e r b a l a n s b e r e k e n i n g e n bij de bekende gemidbekendelbekende v o o r j a a r s w a t e r s t a n d en bekende gemidbekendelbekende l a a g s t e w a t e r -stand is het noodzakelijk, dat deze gemiddelde z o m e r a f v o e r bekend i s . E r is d a a r o m gesteld, dat in het gemiddelde j a a r , de door de Stiboka gegeven w a a r d e n van de gemiddelde v o o r j a a r s w a t e r s t a n d en de gemiddelde l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d o p t r e d e n .
P e r profieleenheid zijn bij een aantal w a a r d e n van de v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d en aangenomen w a a r d e n voor de gemiddelde z o m e r -afvoer van het gemiddelde j a a r l a a g s t e z o m e r w a t e r s t a n d e n b e r e k e n d . Uit de h i e r d o o r ontstane bekende r e l a t i e t u s s e n gemiddelde z o m e r afvoer, v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d en gemiddeld l a a g s t e g r o n d w a t e r -stand, kan door i n t e r p o l a t i e m e t de Stibokagegevens voor i e d e r e profieleenheid de c o r r e c t e w a a r d e voor de gemiddelde z o m e r a f v o e r w o r d e n v e r k r e g e n . Een voorbeeld voor de r e l a t i e t u s s e n v o o r j a a r s
-g r o n d w a t e r s t a n d , afvoer en -gemiddelde l a a -g s t e -g r o n d w a t e r s t a n d is voor de s t a n d a a r d o n d e r g r o n d e n 2 en 3 bij een dikte van het humeuze dek van 40 cm gegeven in tabel 8.
Tengevolge van de infiltratie van het ingelaten w a t e r , zullen de g r o n d w a t e r s t a n d e n gedurende de z o m e r p e r i o d e m i n d e r snel dalen. Door BON (1974) w e r d de verhoging van de g r o n d w a t e r s t a n d t e n g e -volge van de w a t e r i n l a a t bepaald. Aangezien de w a t e r i n l a a t in het v o o r j a a r s t a r t , is bij de b e r e k e n i n g e n voor de situatie m e t w a t e r inlaat er van uitgegaan, dat de v o o r j a a r s w a t e r s t a n d e n niet v e r a n d e -r e n . De doo-r Bon gevonden ve-rhogingen komen dan tot uiting in de
T a b e l 8. Het verband t u s s e n gemiddelde z o m e r a f v o e r , v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d en gemiddeld l a a g s t e z o m e r g r o n d w a t e r -standen voor profielen m e t een effectieve w o r t e l z ô n e van 40 c m , m e t de s t a n d a a r d o n d e r g r o n d e n 2 en 3. Standaard-ondergrond Voorjaars-waterst. c m - m v Afvoer m m / d a g - 0, 5 - 0, 25 0 0,25 0, 50 0,75 1, 00 1, 25 G e m 40 104 108 113 119 126 134 142 151 iddeld laag 60 105 110 115 121 128 136 144 153 2 80 105 110 115 122 130 138 146 156 ste zome 100 104 112 118 126 134 144 153 164 Twaterstand in c m -mv. 40 42 93 113 125 141 154 168 181 60 93 111 125 140 152 162 174 186 3 80 101 119 131 145 156 168 179 189 100 114 131 143 153 163 173 184 195
gemiddeld l a a g s t e w a t e r s t a n d . Het effect van de w a t e r i n l a a t wordt dan in de berekening opgenomen als een v e r m i n d e r i n g van de g e m i d -delde z o m e r a f v o e r .
Een deel van de v e r m i n d e r d e afvoer, komt afhankelijk van de diepte van de v o o r j a a r w a t e r s t a n d , via de c a p i l l a i r e a a n v o e r t e r b e -schikking van het g e w a s . Een ander deel van de v e r m i n d e r d e afvoer blijft als een hoeveelheid geborgen w a t e r in de o n d e r g r o n d a c h t e r in verband m e t het m i n d e r diep wegzakken van de g r o n d w a t e r s t a n d .
3 . 3 . V e r a n d e r i n g i n d e v o c h t i n h o u d v a n h e t p r o f i e l
Voor de b e r e k e n i n g e n van de v o c h t l e v e r a n t i e door het profiel bij de v e r s c h i l l e n d e s i t u a t i e s is het noodzakelijk om het vochtonttrekkingsp a t r o o n door het gewas te s c h e m a t i s e r e n . Om d e z e r e d e n is het b e -g r i p effectieve w o r t e l z o n e van het -gewas -g e ï n t r o d u c e e r d . Deze effec-tieve w o r t e l z o n e is gedefinieerd als die laag van het profiel w a a r i n 80% van de w o r t e l s aanwezig i s . T e v e n s zijn de dikten van alle lagen
i n de e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e en de d a a r b i j b e h o r e n d e v o c h t k a r a k t e r i s -t i e k e n o m g e r e k e n d n a a r e e n s -t a n d a a r d v o c h -t k a r a k -t e r i s -t i e k v o o r h e -t h u m e u z e d e k en de d a a r b i j b e h o r e n d e e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e . V o o r d e z e g e s t a n d a a r d i s e e r d e w o r t e l z o n e w o r d t a a n g e n o m e n , d a t g e e n v e r t i k a l e g r a d i ë n t e n i n d e z u i g s p a n n i n g a a n w e z i g z i j n , z o d a t d e w a t e r -o p n a m e n in d e z e l a a g a l l e e n v i a r a d i a l e s t r -o m i n g n a a r d e w -o r t e l s p l a a t s v i n d t . H e t b e t e k e n t t e v e n s d a t d e z e l a a g v o l l e d i g k a n u i t d r o g e n tot v e r w e l k i n g s p u n t . D o o r g a a n s z a l de opbouw v a n h e t b o d e m p r o f i e l de b e w o r t e l i n g s d i e p t e b e p e r k e n . O n d e r d e z e o m s t a n d i g h e d e n w o r d t de d i e p t e v a n de e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e a a n g e n o m e n t o t op de d i e p t e v a n de b e p e r k e n -d e l a a g . De v o c h t l e v e r a n t i e u i t h e t p r o f i e l w o r d t n a a s t d e o n t t r e k k i n g u i t d e e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e v a n h e t g e w a s m e d e b e p a a l d d o o r d e m a x i m a a l te r e a l i s e r e n o n t t r e k k i n g s s n e l h e i d u i t d e o n d e r g r o n d . D e z e o n t t r e k k i n g s s n e l h e d e n zijn e c h t e r a f h a n k e l i j k v a n h e t v e r l o o p v a n de z u i g s p a n n i n g a a n de o n d e r k a n t v a n de e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e e n h e t v e r -l o o p v a n de g r o n d w a t e r s t a n d . H e t v e r -l o o p v a n de z u i g s p a n n i n g a a n de o n d e r z i j d e v a n de e f f e c t i e v e w o r t e l z o n e i s e c h t e r a f h a n k e l i j k v a n d e v o c h t k a r a k t e r i s t i e k v a n d e w o r t e l z o n e en de s n e l h e i d w a a r m e d e h e t v e r d a m p i n g s o v e r s c h o t w o r d t o p g e b o u w d . H i e r m e d e i s d u i d e l i j k d a t de v o c h t l e v e r a n t i e u i t d e o n d e r g r o n d v a n j a a r t o t j a a r z a l v e r -s c h i l l e n i n a f h a n k e l i j k h e i d v a n d e g r o o t t e en de v e r d e l i n g v a n h e t v e r d a m p i n g s o v e r s c h o t . V o o r d e b e r e k e n i n g e n v a n de v e r a n d e r i n g e n in v o c h t i n h o u d v a n h e t b o d e m p r o f i e l in de v e r s c h i l l e n d e b a l a n s p e r i o d e n i s v o o r a l de u i t -g a n -g s s i t u a t i e in h e t v o o r j a a r v a n -g r o o t b e l a n -g . B i j a l l e b e r e k e n i n -g e n i s a a n g e n o m e n d a t d e d o o r de S t i c h t i n g v o o r B o d e m k a r t e r i n g a f g e l e i d e v o o r j a a r s w a t e r s t a n d op 15 a p r i l v o o r k o m t e n d a t d e v o c h t v e r d e l i n g in h e t p r o f i e l op d i e d a t u m o v e r e e n s t e m t m e t h e t e v e n w i c h t s -v o c h t p r o f i e l . Op b a s i s v a n de v o o r a f g a a n d e o v e r w e g i n g e n k a n de v o c h t o n t t r e k k i n g in h e t b o d e m p r o f i e l op e e n v o u d i g e w i j z e w o r d e n g e s p l i t s t in e e n v e r -a n d e r i n g in v o c h t i n h o u d v -a n d e w o r t e l z o n e en v -a n de o n d e r g r o n d . H e t r e c h t e r l i d v a n v e r g e l i j k i n g (1) k a n d a n a l s v o l g t w o r d e n h e r s c h r e v e n : 1 6
z t z z
/ f , 7 dz.dt=(e* -e*)d*+ ƒ e dz - ƒ e d,
'O t . à t h 1 O 2 O l (2) '1 Hierin is(ö f - 8f ) d = verandering vochtinhoud wortelzone in mm
2 1 • *
d = dikte effectieve wortelzone
J 0 dz = vochtinhoud ondergrond op tijdstip t? in mm
0 * 2 z
ƒ 6 dz = vochtinhoud ondergrond op tijdstip t. in mm 0 ti
z
De waaide van de functie, ƒ 6 dz kan nu door numerieke benadering vanaf
0 X
het tijdstip t = 0 met een pseudo-stationaire oplossing van de onver-zadigde stromingsvergelijking worden berekend voor de grenzen van de balansperioden. Een uitvoerige beschrijving van deze berekenings-techniek is reeds eerder gepubliceerd (RIJTEMA, 1971).
Bij deze berekeningstechniek is uitgegaan van de vergelijking
v = k
( r >
(7 7 -
1» <
3>
Hierin is:
v = stroomsnelheid in mm/dag
k/ s = het capillair geleidingsvermogen in mm/dag als functie vany Vi/ = de vochtspanning in cm waterkolom
*
z = de hoogte boven de grondwaterspiegel in cm
Integratie van deze vergelijking geeft de verdeling van de vocht-spanning boven het grondwater in afhankelijkheid van de stroomsnel-heid v. Met behulp van de gegeven vochtkarakteristieken zijn de
vochtspanningsverdelingen in het profiel omgezet in vochtgehaltever-delingen. Uit de voorwaarde, dat de zuigspanning op het grensvlak met het humeuze dek gelijk moet zijn aan die in het humeuze dek, kan voor iedere grens van een balansperiode worden uitgerekend welk dynamisch evenwicht er bestaat tussen de vochtonttrekking uit de wortelzone en het vochtverlies uit de ondergrond.
Door de daling van de grondwaterstand tengevolge van capillaire
stijging en afvoer, n e e m t de a a n v o e r s n e l h e i d uit de o n d e r g r o n d in de loop van het g r o e i s e i z o e n af. De v o c h t l e v e r a n t i e uit de o n d e r g r o n d van het gewas wordt d a a r o m in belangrijke m a t e bepaald door de a a n -v o e r s n e l h e d e n in het begin -van het g r o e i s e i z o e n , die w e e r
afhanke-lijk zijn van de diepte w a a r o p de v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d zich bevindt.
4 . BEREKENING LANDBOUWKUNDIGE GEVOLGEN VAN EEN NIET OPTIMALE WATERHUISHOUDING
Voor de b e r e k e n i n g van de d r o o g t e s c h a d e w e r d gebruik gemaakt van de frequentie van voorkomen van j a r e n m e t potentieel v e r d a m p i n g s o v e r s c h o t . N a a s t de gegeven potentiële v e r d a m p i n g w e r d m e t behulp van de w a t e r b a l a n s v e r g e l i j k i n g ook de w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g b e r e k e n d . Op b a s i s van deze gegevens werd zowel voor de situatie zonder als
m e t w a t e r i n l a a t het gemiddelde o p b r e n g s t n i v e a u b e r e k e n d op b a s i s van guldens p e r ha. 4 . 1 . B e r e k e n i n g v a n d e w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g Voor de b e r e k e n i n g van de w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g w e r d u i t g e -gaan van de w a t e r b a l a n s v e r g e l i j k i n g t_ t t? z z J Edt = J Ndt - J Adt + ( e * - 6* ) d* + ƒ 6 dz - j 0 dz (4) t , t . t . ' tl 2 0 1 0 2 1 1 1 H i e r i n is :
f
2 J Edt = w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g p e r b a l a n s p e r i o d e in m mh
t2 f Ndt = n e e r s l a g gedurende b a l a n s p e r i o d e in m m '2 *1} Adt= s a m e n g e s t e l d e afvoer component p e r b a l a n s p e r i o d e in m m
1
8 = gemiddeld vochtgehalte in het h u m e u z e dek aan het begin 1 van de b a l a n s p e r i o d e in v o l u m e p r o c e n t
*
0 = gemiddeld vochtgehalte in het h u m e u z e dek aan het eind 2 van de b a l a n s p e r i o d e in v o l u m e p r o c e n t
d = dikte humeuze dek in dm z
j 0 = vochtinhoud van de o n d e r g r o n d aan het begin van de balans-0 1 p e r i o d e in m m
fZ
J 0 = vochtinhoud van de o n d e r g r o n d aan het eind van de balans 0 2 p e r i o d e in m m
Bij de b e r e k e n i n g e n is uitgegaan van de volgende v e r o n d e r s t e l l i n g e n : Het tijdstip t = 0 valt voor alle d r o o g t e f r e q u e n t i e s op 1 5 a p r i l . Op het tijdstip t = 0 is een e v e n w i c h t s v o c h t g e h a l t e v e r d e l i n g a a n -wezig ten opzichte van de gegeven v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d . Op 15 a p r i l is de gegeven v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n d voor alle d r o o g t e f r e q u e n t i e s dezelfde, zodat geen rekening is gehouden m e t het voorkomen van d r o g e en natte w i n t e r s .
Gedurende p e r i o d e n m e t een v e r d a m p i n g s o v e r s c h o t wordt de n e e r s l a g in die p e r i o d e ook volledig v e r b r u i k t voor de v e r d a m -ping in die b a l a n s p e r i o d e .
De effectieve bewortelingszone van het gewas b e p e r k t zich tot de dikte van het humeuze dek.
In het h u m e u z e dek t r e d e n geen vochtspannings.gradiènten op. r De v o c h t g e h a l t e v e r d e l i n g e n in de o n d e r g r o n d voor de
opeenvol-gende tijdstippen, kunnen op b a s i s van een p s e u d o - s t a t i o n a i r e oplossing van de onverzadigde s t r o m i n g s v e r g e l i j k i n g w o r d e n b e r e k e n d .
Zolang het r e c h t e r l i d van de vergelijking niet b e p e r k e n d wordt, is de v e r d a m p i n g m a x i m a a l en gelijk aan de potentiële v e r d a m -ping.
E r is a a n g e n o m e n dat de gemiddelde wegzijging in de- z o m e r voor alle d r o o g t e f r e q u e n t i e s gelijk i s .
4 . 2 . V e r d a m p i n g e n d r o g e s t o f p r o d u k t i e
Voor de bepaling van de landbouwkundige gevolgen van de w a t e r -inlaat is e r van \iit gegaan dat er voor veel g e w a s s e n een l i n e a i r
band b e s t a a t tus s e a de v e r d a m p i n g en de t o t a l e droge stof p r o d u k t i e ,
inclusief de niet geoogste delen (RIJTEMA, 1969a, RIJT EM A en ENDRÖDI, 1970). Uit deze gegevens bleek e c h t e r tevens dat dit verband s t e r k
afhankelijk is van het v e r z a d i g i n g s d e f i c i e t van de dampspanning in dt> lucht tijdens het g r o e i s e i z o e n . T e n e i n d e deze klimaateffecten te e l i m i n e r e n zijn de p r o d u k t i e b e r e k e n i n g e n u i t g e v o e r d m e t de r e l a t i e -ve v e r d a m p i n g , dit is de w e r k e l i j k e v e r d a m p i n g gedeeld door de poten-t i ë l e v e r d a m p i n g .
Bij de b e r e k e n i n g e n is een eventuele v e r k o r t i n g van het g r o e i s e i z o e n door een v e r v r o e g d a f s t e r v e n van het gewas tengevolge van de d r o o g t e s hade niet in r e k e n i n g g e b r a c h t . Het is d a a r d o o r mogelijk dat r e -gen die eventueel na het v e r v r o e g d e afstaan valt, dus ten o n r e c h t e a l s p r o d u k t i e v e r h o g e n d e v e r d a m p i n g in r e k e n i n g wordt g e b r a c h t .
4 . 2 . 1 . V e r d a m p i n g en p r o d u k t i e w a a r d e g r a s l a n d
Bij de b e r e k e n i n g van de g r a s p r o d u k t i e in afhankelijkheid van de vochtvoorziening is uitgegaan van de door RIJTEMA (1969a) g e -geven r e l a t i e t u s s e n v e r d a m p i n g en droge stof p r o d u k t i e .
Voor de b e r e k e n i n g van de v o e d e r w a a r d e is aangenomen, dat de z e t m e e l w a a r d e 57% is van de droge stof o p b r e n g s t , t e r w i j l aan b e w e i d i n g s en b e w a r i n g s v e r l i e z e n 25% in r e k e n i n g is g e b r a c h t . Dit b e
-tekent, dat onder optimale omstandigheden een m a x i m a l e opbrengst van van 6000 z e t m e e l w a a r d e e e n h e d e n wordt b e r e i k t . Uit s a l d o b e r e k e -ningen (VAN GENEIJGEN, 1968) blijkt dan de w a a r d e 50, 5 tot 55 cent p e r p e r Z W e e n h e i d te b e d r a g e n . Bij de w a a r d e b e p a l i n g van de d r o o g t e -schade is er van uitgegaan, dat een eventueel t e k o r t aan r u w v o e r . door aankoop van vervangend r u w v o e r en e x t r a k r a c h t v o e r kan w o r d e n g e c o m p e n s e e r d . Bij deze aankoop is r e k e n i n g gehouden m e t een ge-middeld p r i j s n i v e a u van ƒ 0 , 4 5 p e r Z W - e e n h e i d . Op b a s i s van dit b e d r a g komt de p r o d u k t i e w a a r d e onder o p t i m a l e o m s t a n digheden op ƒ 2700 p e r h a . Bij de w a a r d e b e p a l i n g is geen rekening gehouden m e t s t e r k e p r i j s s t i j g i n g e n tengevolge van een a l g e m e n e s c h a a r s t e a a n r u w v o e d e r onder e x t r e e m d r o g e o m s t a n d i g h e d e n . Bij wijziging van het a l g e m e e n p r i j s n i v e a u kan de invloed h i e r v a n op de p r o d u k t i e w a a r d e op eenvoudige wijze w o r d e n d o o r b e r e k e n d m e t behulp van de verhouding t u s s e n het nieuwe p r i j s n i v e a u en het aangenomen p r i j s n i v e a u van ƒ 0 , 4 5 .
4 . 2 . 2 . V e r d a m p i n g en p r o d u k t i e w a a r d e bouwland
Voor de b e r e k e n i n g van de p r o d u k t i e w a a r d e van het bouwland is uitgegaan van een l i n e a i r v e r b a n d t u s s e n v e r d a m p i n g en d r o g e stof p r o d u k t i e . Om een e c o n o m i s c h e w a a r d e b e p a l i n g van de produktie te v e r k r i j g e n is uitgegaan van de door RIJTEMA (1971) en door VAN DER WEERD (1972) gegeven r e l a t i e s t u s s e n totale d r o g e stof p r o -duktie en de v e r d e l i n g over de v e r s c h i l l e n d e delen van het g e w a s . Bij de b e r e k e n i n g e n is uitgegaan van een gemiddeld bouwplan van 30% g r a n e n en 70% h a k v r u c h t e n en mai's. Voor g r a n e n w e r d g e r e k e n d m e t een potentiële p r o d u k t i e w a a r d e van ƒ 2000 p e r ha en voor h a k -v r u c h t e n en mai's m e t een potentiële p r o d u k t i e w a a r d e -van ƒ 3800 p e r h a . Voor beide c a t e g o r i e ë n g e w a s s e n w e r d e n de d r o o g t e s c h a d e b e -r e k e n i n g e n afzonde-rlijk u i t g e v o e -r d en d a a -r n a g e c o m b i n e e -r d tot één p r o d u k t i e w a a r d e c i j f e r .
Zowel ten a a n z i e n van v e r a n d e r i n g e n in het bouwplan a l s ten a a n z i e n van een wijziging van het p r i j s n i v e a u kan het effect van de w a t e r i n -l a a t op de produktie m e t v e r h o u d i n g s c i j f e r s w o r d e n g e c o r r i g e e r d .
4 . 3 . W a a r d e v a n h e t i n f i l t r a t i e - e f f e c t
Voor de bepaling van de landbouwkundige betekenis van de w a t e r -inlaat is de langjarige gemiddelde produktieverhoging tengevolge van de grondwaterstandsverhoging berekend. Tabel 9 geeft een v o o r b e e l d van de berekening van het gemiddeld produktieniveaa voor h a k v r u c h t e n en mäfs voor een profiel met een humeus dek van 40 c m en een voor-jaarsgrondwaterstand van 60 cm - m v . De berekeningen zijn uitge-voerd voor de onderschrijdingskansen 1, 10, 20 en 50%, waaruit tevens het gemiddelde produktieniveau is berekend. Het gemiddelde produktieniveau varieert van 0,945 tot 0 , 9 9 5 .
P e r 10 cm stijging van de gemiddelde zomerwaterstand neemt in dit voorbeeld het langjarig gemiddelde produktieniveau met c a . 1, 0% toe, terwijl dit in de droge jaren met de onderschrijdingskansen 1%, 10% en 20% ruwweg 4, 8; 3, 9 en 2, 3% produktie s tij g in g per 10 cm
grondwater stands stijging i s . Bij de uiteindelijke waardebepaling van het infiltratie-effect is uitgegaan van het langjarig gemiddelde van de produktiestijging.
T a b e l 9. De o n d e r s c h r i j d i n g s k a n s e n van de p r o d u k t i e w a a r d e voor h a k -v r u c h t e n en mai's -voor een profiel m e t een h u m e u s dek -van 40 cm en m e t s t a n d a a r d o n d e r g r o n d 2, een v o o r j a a r s g r o n d -w a t e r s t a n d van 60 c m - m . v . en v e r s c h i l l e n d e a f v o e r c o n d i t i e s Afvoer m m / d a g - 0 , 5 0 - 0 , 2 5 0 0 , 2 5 0,50 0 , 7 5 1,00 1,25 G e m . l a a g s t e g r o n d w a t e r -stand c m - m v 105 110 115 121 128 136 144 153 0, 0 , 0 , 0 , 0 , 0 , 0, 0, O n d e r s c h r i j d i n g s k a n s 1% r e 848 798 754 712 682 655 634 618 10% latief p r 1,000 0 , 9 9 8 0,954 0,912 0,879 0 , 8 5 2 0 , 8 2 8 0 , 8 1 1 20% 50% aduktieniveau 1,000 1, 000 1,000 0,989 0 , 9 5 5 0 , 9 2 8 0 , 9 0 6 0,889 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 L a n g -j a r i g g e m i d -delde 0,995 0,989 0,982 0 , 9 7 5 0,967 0,959 0,951 0 , 9 4 5
De gemiddelde produktiestijging tengevolge van de verhoging van de g r o n d w a t e r s t a n d kan om twee v e r s c h i l l e n d e r e d e n e n klein zijn, namelijk in de e e r s t e p l a a t s omdat de v o o r j a a r s en z o m e r g r o n d w a t e r -standen r e e d s zodanig laag w a r e n , dat een verhoging van bijvoorbeeld 20 c m van de l a a g s t e z o m e r s t a n d e n nauwelijks enige invloed heeft op de v o c h t l e v e r a n t i e . De tweede r e d e n kan zijn, dat de profielopbouw en de g r o n d w a t e r s t a n d e n in de situatie zonder w a t e r i n l a a t r e e d s zo goed i s , dat het m a x i m a l e produktieniveau r e e d s w o r d t b e n a d e r d . Teneinde een inzicht te k r i j g e n in de w e r k e l i j k e situatie zijn t e v e n s de o p b r e n g s t r e d u c t i e s b e r e k e n d , die bij de s i t u a t i e m e t w a t e r i n l a a t door m i d d e l van b e r e g e n i n g kunnen w o r d e n opgeheven.
5. DE RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK
Aangezien de t o e n a m e in p r o d u c e r e n d v e r m o g e n van de gronden tengevolge van de w a t e r i n l a a t m e d e w o r d t bepaald door de h o o g t e ligging, de profielopbouw, b o d e m g e b r u i k , de v o o r j a a r s en z o m e r -g r o n d w a t e r s t a n d e n en de -g r o n d w a t e r s t a n d s v e r h o -g i n -g , is het duidelijk
dat het r e s u l t a a t binnen een p e r c e e l r e e d s s t e r k kan u i t e e n l o p e n . Als voorbeeld van de v e r s c h i l l e n d e b e w e r k i n g e n en b e r e k e n i n g e n zijn voor een klein deel uit het noordelijk proefgebied de b e w e r k i n g s o n d e r d e l e n in figuren w e e r g e g e v e n . Als b a s i s is u i t g e g a a n van de g e s c h e m a t i s e e r -de b o d e m k a a r t (fig. 3a), -de c u l t u u r k a a r t (fig. 3b) en -de gemid-del-de v o o r j a a r s w a t e r s t a n d e n en gemiddeld l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d e n (fig. 3c). Met behulp van de gegevens van BON (1974) is een nieuwe g r o n d -w a t e r s t a n d s k a a r t voor de gemiddeld l a a g s t e -w a t e r s t a n d e n bepaald voor de situatie m e t i n f i l t r a t i e , w a a r b i j de b e r e k e n d e verhoging van de l a a g s t e z o m e r s t a n d e n n a a s t de h y d r o l o g i s c h e situatie m e d e afhankelijk is van de afstand tot de i n f i l t r e r e n d e leiding (fig. 3d). Met b e -hulp van de t h e o r e t i s c h e beschouwingen in de hoofdstukken 3 en 4 is voor de s i t u a t i e s zonder en m e t infiltratie het produktieniveau b e r e -kend en is p e r bodemkundige en h y d r o l o g i s c h e eenheid de invloed van de w a t e r i n l a a t op de produktie w e e r g e g e v e n in fig. 3 e. Het is d u i d e lijk, dat de g r e n z e n van de v e r s c h i l l e n d e v e r h o g i n g s k l a s s e n niet s a m e n -vallen m e t de p e r c e e l s g r e n z e n . Voor een b e t e r e beoordeling van het i n f i l t r a t i e - e f f e c t is de o p b r e n g s t v e r h o g i n g p e r p e r c e e l b e r e k e n d en w e e r g e g e v e n in fig. 3 f. Teneinde een indruk te v e r k r i j g e n welke r e -ducties in het produktieniveau, ondanks de infiltratie blijven b e s t a a n , is tevens de door b e r e g e n i n g te v e r k r i j g e n p r o d u k t i e v e r h o g i n g b e r e -kend p e r bodemkundige en h y d r o l o g i s c h e eenheid (fig. 3 g) als p e r p e r c e e l (fig. 3h).
Uit figuur 4 blijkt dat in het oostelijk deel van het proefgebied de invloed van de infiltratie op de produktie van enige betekenis i s . In het a l g e m e e n zijn de v o o r j a a r s - en z o m e r w a t e r s t a n d e n r e e d s te diep om bij de g e r e a l i s e e r d e g r o n d w a t e r s t a n d s v e r h o g i n g e n van m a x i -m a a l 40 c -m vlak bij de leidingen en t a -m e l i j k snel afne-mend tot 0, grote i n f i l t r a t i e - e f f e c t e n te v e r w a c h t e n .
In het c e n t r a l e deel van het proefgebied langs de lijn . L i e s s e l -Steenfabriek - Deurne» komen gronden voor m e t een dik h u m e u s dek, m e t een goed vochthoudend v e r m o g e n . In de m e e s t e j a r e n is op deze gronden nauwelijks enige o p b r e n g s t r e d u c t i e te v e r w a c h t e n .
In het w e s t e l i j k deel van het proefgebied komt nauwelijks enig effect van de infiltratie zowel op de g r o n d w a t e r s t a n d s v e r h o g i n g als op de produktie tot uiting. In dit gebied i n f i l t r e e r t veel w a t e r , dat
Fig 3
3a B o d e m k a a r t
legenda Stiboka (tabel 1)
3b C u l t u u r t o e s t a n d i j grasland bouwland G r o n d w a t e r t r a p p e n k a a r t in g. t. eenheden van 20 v o o r j a a r s w a t e r s t a n d 8 x 20 = 160 cm - m v c m 8 / 1 2 : l a a g s t e w a t e r s t a n d 12 x 20 = 240 cm - m v 3c Zonder w a t e r i n l a a t 3d Met w a t e r i n l a a t 24
Fig 3
O p b r e n g s t v e r s c h ü l
en t e n gevolge van w a t e r i n l a a t in
g u l d e n s / h a / j a a r
^ IStä™*™"" « »Vdrologis înheid g u l d e n s / h a / j a a r g&ffyjj o . 25 lu::::;;gjij| 25 . 50 H i l l 5 0 . 75 S M 1 0 0 .125 che 3f p e r p e r c e e l 125.150 1150 _ 175 175.200 200 .225 225.250 D O " W e g e n i n g * - - « - °P b-gs « «d u c t i 3g Per bodemkundige e n h* * , eenheid g e n hyd r°logis c h < S i ie n s/ h a / j a a : 0.100 ^ ^ M00.200 I200.300I 300.400 400.500 500.600 « bij waterinlaat in g u l d e n s / h a /j a a r 3h Per perceel 25
via de ondergrond (BON, 1974) verdwijnt als voeding van het p o m p -s t a t i o n V l i e r d e n .
In het a l g e m e e n moet voor dit proefgebied w o r d e n g e s t e l d , dat het d i r e c t e landbouwkundige l a n g j a r i g e gemiddelde effect van de i n f i l t r a -tie klein i s . In het proefgebied loopt het gemiddelde i n f i l t r a t i e - e f f e c t voor enkele p e r c e l e n m a x i m a a l op tot ƒ 125 p e r ha p e r j a a r . Men m o e t zich h i e r b i j e c h t e r wel r e a l i s e r e n , dat in een 1%, 10% en 20% droog j a a r het effect een factor 5, r e s p e c t i e v e l i j k 4 en 2, 5 k e e r g r o -t e r i s .
N a a s t het d i r e c t e effect van de i n f i l t r a t i e op de produktie m o e t ook r e k e n i n g w o r d e n gehouden m e t de mogelijke t o e n a m e van de b e r e g e ning in het gebied. In fig. 5 is een o v e r z i c h t gegeven van de b e d r i j ven, die tot 1975 een vergunning voor b e r e g e n i n g uit het o p p e r v l a k -t e w a -t e r bij he-t w a -t e r s c h a p hebben a a n g e v r a a g d . T e v e n s zijn op deze k a a r t de bedrijven aangegeven , die in het k a d e r van de r u i l v e r k a v e -ling een b e r e g e n i n g s i n s t a l l a t i e hebben a a n g e v r a a g d . Een gedeelte van deze bedrijven zal het benodigde b e r e g e n i n g s w a t e r aan het op-p e r v l a k t e w a t e r onttrekken, de overigen zullen van grondwater ontt r e k k i n g gebruik m a k e n . De b e d r i j v e n , die vanuiontt heontt o p p e r v l a k ontt e w a t e r willen b e r e g e n e n , k r i j g e n h i e r v o o r vergunning, onder de v o o r -w a a r d e n , dat a l l e e n m a g -w o r d e n b e r e g e n d zolang er -w a t e r over de
stuw s t r o o m t . W a t e r inlaat in het gebied, betekent in droge j a r e n , dat gedurende l a n g e r e tijd o p p e r v l a k t e w a t e r kan w o r d e n gebruikt voor b e r e g e n i n g .
Om een indruk te v e r k r i j g e n van de p o t e n t i ë l e mogelijkheden voor de t o e p a s s i n g van de beregening in het noordelijk proefgebied is de door beregening nog op te heffen o p b r e n g s t r e d u c t i e bepaald in de s i tuatie m e t i n f i l t r a t i e . De r e s u l t a t e n van deze b e r e k e n i n g zijn w e e r gegeven in fig. 6, voor het langjarig gemiddelde effect. In droge j a -r e n zal het effect evenals bij infilt-ratie enige m a l e n g -r o t e -r zijn.
Het is opvallend dat in het w e s t e l i j k deel van het proefgebied, w a a r infiltratie tengevolge van wegzijging n a a r het p o m p s t a t i o n
V l i e r d e n , nauwelijks enig effect had, m e t beregening een belangrijke produktiestijging kan w o r d e n v e r k r e g e n . In de m i d d e n s t r o o k van het proefgebied zijn de beregeningseffecten g e r i n g , door de gunstige p r o fielopbouw. In het oostelijk deel van het proefgebied zijn de te v e r
P - l i l i ! i i . ' I Ü I "i : ! i ! ; ! l i j l i i l i ! : . i i
'•\
w a c h t e n effecten van de b e r e g e n i n g van p l a a t s tot p l a a t s s t e r k u i t eenlopend door de h e t e r o g e n e profielopbouw en de v a r i a t i e s in g r o n d w a t e r t r a p p e n . In het bijzonder voor bedrijven m e t een g r o t e r u n d -veebezetting zal b e r e g e n i n g e n in het w e s t e l i j k d e e l en lokaal in het oostelijk d e e l van het proefgebied al spoedig e c o n o m i s c h a a n t r e k k e -lijk zijn.
6. SAMENVATTING EN CONCLUSIES
Voor een j u i s t e belangenafweging ten behoeve van de w a t e r i n l a a t in het plan ' P a n h e e l ' is een onderzoek v e r r i c h t n a a r de landbouwkun-dige effecten.
Alleen de gegevens van het noordelijk proefgebied konden w o r d e n g e b r u i k t , omdat in het zuidelijk proefgebied tijdens de o n d e r z o e k s p e r i o d e door uitvoering van r u i l v e r k a v e l i n g s w e r k z a a m h e d e n b e l a n g -rijke v e r a n d e r i n g e n in de w a t e r h u i s h o u d i n g tot stand w e r d e n g e b r a c h t , w a a r d o o r een effect van de w a t e r i n l a a t niet kon w o r d e n v a s t g e s t e l d .
Van de b e r e k e n i n g van het landbouwkundigeffect w e r d gebruik g e m a a k t van het model R i j t e m a , dat r e e d s e e r d e r voor s c h a d e b e r e k e n i n -gen in w a t e r w i n g e b i e d e n w e r d g e b r u i k t .
Bij de b e r e k e n i n g e n is gesteld, dat de v o o r j a a r s g r o n d w a t e r s t a n -den in de s i t u a t i e s zonder en m e t infiltratie gelijk zijn. De gegevens betreffende de verhoging van de z o m e r g r o n d w a t e r s t a n d door de infil-t r a infil-t i e w e r d e n uiinfil-t heinfil-t o n d e r z o e k van Bon (1974) afgeleid.
Bij de b e r e k e n i n g e n van het landbouwkundig effect van de infil-t r a infil-t i e is voor g r a s l a n d uiinfil-tgegaan van een p r i j s van ƒ 0,45 p e r ZW-eenheid. Voor de akkerbouw is g e r e k e n d m e t een bouwplan van 30% g r a n e n en 70% h a k v r u c h t e n en mai's. Voor de g r a n e n is g e r e k e n d m e t een w a a r d e van ƒ 2000 p e r ha en voor h a k v r u c h t e n en m a i s m e t een w a a r d e van ƒ 3800.per h a . Bij de f r e q u e n t i e b e r e k e n i n g e n is geen r e k e n i n g gehouden m e t p r i j s s t i j g i n g e n in d r o g e j a r e n . E v e n t u e l e v e r a n d e r i n g e n in het p r i j s n i v e a u kunnen m e t behulp van v e r h o u d i n g s c i j -f e r s op eenvoudige wijze in rekening w o r d e n g e b r a c h t .
In het proefgebied is het d i r e c t e landbouwkundige effect van de infiltratie van het ingelaten w a t e r niet g r o o t . H i e r v o o r zijn de
de r e d e n e n aan te geven:
a. De v e r h o g i n g e n van de g r o n d w a t e r s t a n d e n zijn m e t u i t z o n d e r i n g van b e t r e k k e l i j k s m a l l e s t r o k e n vlak n a a s t de i n f i l t r a t i e l e i d i n g e n , niet g r o o t . De g r o n d w a t e r s t a n d e n blijven in het a l g e m e e n te laag om via de c a p i l l a i r e opstijging een b e l a n g r i j k e bijdrage aan de vochtvoorziening van het gewas te l e v e r e n ;
b . In het w e s t e l i j k gedeelte van het proefgebied, w a a r volgens het o n d e r z o e k van Bon (1974) wel een grote i n f i l t r a t i e o p t r e e d t , dient dit w a t e r als voeding voor de d r i n k w a t e r w i n n i n g van het p o m p -s t a t i o n V l i e r d e n . In dit gebied komt nauwelijk-s enige verhoging van de g r o n d w a t e r s t a n d voor;
c. In een s t r o o k langs de lijn L i e s sel - Steenfabriek - D e u r n e komen gronden voor m e t een r e d e l i j k dik h u m e u s dek van goede kwaliteit, w a a r d o o r in de m e e s t e j a r e n het vochthoudend v e r m o g e n van deze gronden voldoende i s . Bovendien zijn de g r o n d w a t e r s t a n d e n in dit deel van het proefgebied l a a g ;
d. Bij de b e r e k e n i n g van het l a n g j a r i g e gemiddelde effect hebben natte j a r e n , w a a r i n geen v o c h t t e k o r t e n o p t r e d e n een grote invloed op de b e r e k e n i n g . Voor de typisch droge j a r e n m o e t w o r d e n v e r -wacht, dat het i n f i l t r a t i e - e f f e c t een factor 2 tot 5 k e e r g r o t e r i s . Tengevolge van de w a t e r i n l a a t , zullen v o o r a l in d r o g e j a r e n , de mogelijkheden van b e r e g e n i n g vanuit het o p p e r v l a k t e w a t e r t o e n e m e n . Om een o o r d e e l te v o r m e n van de eventueel mogelijke ontwikkeling van de b e r e g e n i n g in het proefgebied is de te v e r w a c h t e n p r o d u k t i e v e r h o ging m e t b e r e g e n i n g voor de situatie m e t w a t e r i n l a a t b e r e k e n d . H i e r -bij geldt dat in droge j a r e n het effect belangrijk g r o t e r i s .
LITERATUUR
BON, J . , 1974. G r o n d w a t e r s t r o m i n g in het gebied van de A s t e n s e A a . ICW-nota 800.
GENEIJGEN, J . VAN, 1968. Het effect van de b e r e g e n i n g op lichte r i v i e r k l e i . Med. 157. P r o e f s t a t i o n voor de A k k e r - en Weidebouw.
MOEN, H . J . e n J . BON, 1973. B i j d r a g e tot het geohydrologisch ond e r z o e k m e t behulp van een kwel en i n z i j g i n g s b e r e k e -ning in het gebied van de A s t e n s e A a . ICW-nota 7 5 1 . R I J T E M A , P . E . , I 9 6 9 . Soil m o i s t u r e f o r e c a s t i n g . ICW-nota 513.
, I 9 6 9 . a . On the r e l a t i o n between t r a n s p i r a t i o n , soil p h y s i c a l p r o p e r t i e s and c r o p p r o d u c t i o n a s a b a s i s for w a t e r supply p l a n s . T e c h n . Bull. ICW 58.
R I J T E M A , P . E . e n G . ENDRQDI, 1970. Calculation of production of p o t a t o e s . ICW. T e c h n . Bull. 70.
R I J T E M A , P . E . , 1971. E e n b e r e k e n i n g s m e t h o d e voor de b e n a d e r i n g van landbouwschade tengevolge van g r o n d w a t e r -o n t t r e k k i n g . ICW-n-ota 578.
R I J T E M A , P . E . en J. BON, 1974. Bepaling landbouwkundige gevol-gen van grondwaterwinning m e t behulp van bodemkun-dige g e g e v e n s , toegepast op de waterwinning L o s s e r . ICW. Regionale studies n o . 7. 43 pp.
WEERD, B . VAN DER, 1972. De te v e r w a c h t e n gevolgen van een inpoldering van de m o s s e l b a n k e n op de o p b r e n g s t van de b e l a n g r i j k s t e landbouwgewassen in de P a u l i n a - , E l i s a b e t h - en B r a a k m a n p o l d e r . ICW-nota 678.
«
