COLUMN
Democratie weinig
gewild exportartikel
De twintigste eeuw zal de geschiedenis in gaan als de eeuw van de grote wereldoorlogen en de eeuw waarin de democratie zegevierde over de dictaturen van links en rechts.
"Government by the people, of the people, for the people". Aan het begin van de eeuw was dat ideaal in nog geen enkel land werkelijkheid - al was men er hier en daar dichtbij. Na de Eerste Wereldoorlog (die volgens de Amerikaanse president Wilson werd gevoerd
"to make the world safe for democracy'~ maakte de democratische staatsvorm opgang, maar niet overal voor lange tijd. In de meeste Europese landen kregen mannen en vrou-wen stemrecht, maar vaak werd dit hoopvolle begin al snel overspoeld door dictaturen van rechts en links. Pas in het laatste decennium van de eeuw werd de democratie in ons werelddeel gemeengoed - zij het hier en daar in vormen die te denken geven.
Waar in ons werelddeel de democratieën een stabiele indruk maken is sprake van een vrij hoge levensstandaard, een hoge waardering van de mensenrechten en een
vreed-zaamgedragjegens andere democratieën. Het zijn verschijnselen dieje kunt beschouwen
als voorwaarden voor de democratie, maar ook als haar gevolgen. De samenhang met de
democratische bestuursvorm is in elk geval duidelijk. In ons continent zijn uit democra-tisch oogpunt drie echte zorgenkinderen: Noord-Ierland, de Balkan en de zuidkant van Europees Rusland. Er is een zekere overeenkomst tussen de drie gebieden: aan de rand van voormalige wereldrijken en daarom vaak met geweld eronder gehouden of uitgebuit. De bloedige herinneringen, het generatielange verdriet en het wantrouwen jegens ande
-ren zijn er veel en veel groter dan elders.
Buiten Europa blijkt de democratie hoofdzakelijk een staatsvorm van de Engelsspre-kende volkeren en de voormalige Angelsaksische koloniën. Het is opmerkelijk dat de de-kolonisatie van na 1945 in de meeste voormalige koloniën heeft geleid tot dictaturen en niet tot democratieën. Bijna overal waar de Fransen, Belgen, Nederlanders, Span-jaarden en Portugezen de baas waren, volgden dictatoren of chaos en burgeroorlog. De
erfenis van de Britten was beter: India werd in 1947 zelfstandig als democratie en is dat sindsdien gebleven. Met zijn bijna een miljard inwoners is het de grootste democratie -er valt veel op het land aan te merken, maar een dictatuur is het niet.
Hoe zou het komen dat de democratie als exportartikel in de tweede helft van onze eeuw zo betrekkelijk weinig succes heeft gehad? Belangrijke factor kon wel eens de manier van dekoloniseren zijn. Die is niet overal hetzelfde geweest. Fransen, Portugezen, en Neder-landers hebben gepoogd de dekolonisatie gewapenderhand te keren. Het gevolg was dat de bevrijdingsbewegingen een sterke militaire inslag kregen en dat in de pas verworven vrijheid het leger domineerde, en niet civiele bestuursvormen. Vaak werd het nog erger: de voormalige kolonisator kon zijn verlies niet accepteren en bleef opstandige militairen
steunen. Vietnam, Algerije, Angola, Mozambique, Indonesië -het zijn landen waar de de-mocratie niet of met veel moeite voet aan de grond kreeg.
Dat de Britten hun vertrek uit de koloniën zo vreedzaam hebben weten te organiseren is en blijft intrigerend.
Het is waar: zij waren ervaringsdeskundigen. Toen de bewoners van de Amerikaanse oostkust aan het eind van de achttiende eeuw in opstand kwamen, slaagden de Britten
er niet in hen klein te krijgen. De les was duidelijk: je kunt beter vreedzaam afscheid nemen, dan houje er misschien nog iets aan over. In Londen hebben ze dat onthouden en na 1945 veelvuldig toegepast. Vandaar nog steeds the British Commonwealth waar blank en gekleurd op gelijke voet rond de ronde tafel zitten. Politiek stelt het niet veel
voor, het is meer een kwestie van houding en karakter. Maar wie tot slecht gedrag vervalt
. zoals onlangs Pakistan -moet van tafel.
En zo komt ook langs deze redenering de bekende conclusie in zicht: de democratie is het
sterkst verbonden met de Angelsaksische cultuur. De Britten hebben geen geschreven grondwet; ze kunnen zonder .•
9
IDEE - MAART 2000
door Jan Vis
Mr. U. Vis is lid van de Raad van State en oud-hoogleraar
