FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
SOBANE-STRATEGIE - BEHEER VAN BEROEPSGEBONDEN RISICO’S
De SOBANE-strategie is een strategie voor risicobeheersing op vier niveaus
(Screening (Opsporing), OBservatie, ANalyse, Expertise).
De reeks publicaties “SOBANE-STRATEGIE Beheer van beroepsgebonden risico’s” heeft
als doel deze strategie kenbaar te maken. Bovendien wordt aangetoond hoe de strategie
kan worden toegepast op verschillende arbeidssituaties.
De doelstelling van deze methodes bestaat erin om het tijdsgebruik en de inspanningen van
de ondernemingen te optimaliseren om de werkomstandigheden aanvaardbaar te maken,
zelfs bij complexe problemen. Zij bevorderen de ontwikkeling van een dynamisch plan van
risicobeheersing en van een overlegcultuur in ondernemingen.
De SOBANE-strategie en het geheel van de methodes werden ontwikkeld door de Unité
Hygiène et Physiologie du Travail van professor J. MALCHAIRE van de Université
catholi-que de Louvain in het kader van het onderzoeksproject SOBANE, gecofinancierd door de
Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en het Europees
Sociaal Fonds.
De overleggids DEPARIS is een gids voor de opsporing van risico’s (dépistage participatif
des risques) die tegemoetkomt aan de eisen van het opsporingsniveau van de strategie
SOBANE. Het is een eenvoudige methode, die economisch is op het vlak van tijd en
middelen. Deze methode bevordert de ontwikkeling van een dynamisch plan voor
risico-beheer en de overlegcultuur in de onderneming.
Deze publicatie werd gerealiseerd door een onderzoeksteam dat bestond uit:
• L’Unité Hygiène et Physiologie du travail de l’UCL (Prof. J. Malchaire, A. Piette)
• Departement Onderzoek en Ontwikkeling van IDEWE (Prof. G. Moens)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming CESI (S. Boodts, A. Schietecatte)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming IDEWE (Prof. V. Hermans)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming PROVIKMO (Dr. G. De Cooman,
I. Timmerman)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming MENSURA (Dr. P. Carlier)
• Het departement Nouvelles Technologies et Formation van CIFoP (Mr. JF. Husson)
• Dienst voor preventie SEFMEP (P. Lorent, F. Gysens)
Voor meer informatie over de SOBANE-strategie: www.sobane.be
Deze publicatie is gratis te verkrijgen:
• Telefonisch op het nummer 02 233 42 11 • Door rechtstreekse bestelling op de
website van de FOD: www.werk.belgie.be
• Schriftelijk bij de: Cel Publicaties van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
Ernest Blerotstraat 1 - 1070 Brussel Fax: 02 233 42 36
E-mail: publicaties@werk.belgie.be Deze publicatie is ook raadpleegbaar op de website van de FOD:
www.werk.belgie.be
Cette publication peut être également obtenue en français.
De redactie van deze brochure werd afgesloten op 15 februari 2008
Productie: Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Coördinatie: Directie van de communicatie
Wetenschappelijke supervisie: Alain Piette Omslag en lay-out: Sylvie Peeters Tekening: Serge Dehaes Druk: Boone-Roosens Verspreiding: Cel Publicaties Verantwoordelijke uitgever:
FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
M/V
Met de termen «werknemer» en «werkgever», wordt in deze bro-chure verwezen naar personen van beide geslachten.
PROMOTOR VAN HET PROJECT
FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Ernest Blerotstraat 1 – 1070 Brussel
Deze gids kwam tot stand met de steun van de Europese Unie Europees Sociaal Fonds
© FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
Alle rechten voorbehouden voor alle landen. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de Directie van de communicatie van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Indien de verveelvoudiging van teksten uit deze brochure echter gebeurt voor informatieve of pedagogische en strikt niet-commerciële doeleinden is dit toegestaan met bronvermelding en, in voorkomend geval, met vermelding van de auteurs van de brochure.
Voor de aspecten die aan bod komen dient overleg gepleegd te worden met specifieke
groe-pen van het educatief personeel voor een afdeling of voor een welbepaalde klas met als doel te
komen tot een harmonieuze werking, rekening houdend met wat besproken werd tijdens de
vergadering m.b.t. de infrastructuur van de onderwijsinstelling (Document 2 van de reeks).
De Déparis-vergadering tussen de Directie en de onderwijsinstelling, personeel technische
diensten en technische diensten (onderhoud, secretariaat…) en educatief personeel zal zich
richten op de organisatie en de dagelijkse werking op het niveau van een groep klassen van het
6de overgangsjaar, technische klassen in de richting « elektriciteit », … en de uitrusting voor
het geheel van de onderwijsinstelling.
De methode die wordt voorgesteld omvat 17 tabellen die 17 facetten belichten m.b.t.
arbeids-situatie
1. Gebouwen
2. Veiligheid van de gebouwen
3. Veiligheidspolitiek en documentatie
4. Pauzes, maaltijden, speeltijd
5. Uitrusting van lokalen en werkruimten
7. Materiaal, handgereedschap, machines
8. Arbeidsongevallen
9. Elektrische installatie
11. Brandveiligheid
12. Beeldschermwerk
13. Houdingen, krachtinspanningen en goederenbehandeling
14. Verlichting
15. Lawaai, thermische omgevingsfactoren en algemene luchthygiëne
19. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden
20. Inhoud van het werk
21. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn
22. Psychosociale omgeving
Deze tabellen hebben hoofdzakelijk betrekking op de dagelijkse werking van de
onderwijsin-stelling en de traditionele klassen.
5 bijkomende tabellen werden toegevoegd voor wat betreft de technische werkplaatsen en
beroepsklassen evenals de labo’s (chemie, fysica en biologie).
6. Uitrusting van werkplaatsen, klaslokalen en labo’s
10. Risico’s bij gebruik van elektriciteit of gas
16. Chemische risico’s (vast, vloeibaar of gas)
17. Biologische risico’s (bacterieën, virussen, lichaamsvochten…)
18. Organisatie van de werkplaatsen, klaslokalen en labo’s
Het technisch en beroepsonderwijs omvat meer praktijkgerichte uren. De gebruiker vindt in
de SOBANE-brochures de noodzakelijke elementen om bijkomende tabellen toe te voegen
aan de hierna voorgestelde Déparis-methode.
Zoals voor alle Déparis-brochures, dienen deze aangepast te worden aan de specifieke kenmerken van de sector.
Alvorens deze brochures te gebruiken en teneinde ze te gebruiken op een efficiënte manier, is het noodzakelijk om de basisprincipes
te kennen die de SOBANE strategie ondersteunen. Dit in het bijzonder voor wat betreft het eerste niveau van de strategie, de
Dépa-ris-methode. Daarom is het aangewezen om in detail het onderdeel ‘basisprincipes’ van de tweede versie van de brochure ‘Inleiding
tot de SOBANE-strategie’ te lezen. Deze brochure is beschikbaar op de website www.sobane.be of kan aangevraagd worden bij de
Cel Publicaties van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Om het gebruik ervan te vergemakkelijken, werden deze
basisprincipes en de filosofie van SOBANE-strategie samengevat in het eerste document “Algemene omschrijving van de methode”..
Handleiding
1. De directie maakt de te volgen doelstellingen bekend aan het educatief personeel en maakt de afspraak rekening te houden met
de resultaten van de vergaderingen en de uitgevoerde studies, binnen een aanvaardbare termijn en rekening houden met het
be-schikbare budget.
2. Het project m.b.t. de implementatie van de SOBANE-strategie wordt voorgesteld aan het overlegcomité (CPBW of BOC). De
werkgroep heeft zijn akkoord gegeven.
3. De afdeling of de groep van klassen waarop de Déparis vergadering betrekking heeft is goed gestructureerd zodat deze niet te
uitgebreid is (teveel personen zonder dagelijkse contacten), niet te beperkt (een klas die te ver afwijkt van de context).
4. De directie en/of het educatief personeel duidt een coördinator aan.
5. De coördinator leest grondig de Déparis-methode en leert de methode toe te passen. Hij past de methode aan de te onderzoeken
arbeidssituatie aan. Dit doet hij door termen te veranderen, door bepaalde overbodige aspecten weg te laten of te wijzigen of door
bijkomende aspecten toe te voegen.
6. Samenstelling van de werkgroep bestaande uit verantwoordelijken van de directie, werknemers van de technische omkadering
en educatief personeel. Hierbij wordt rekening gehouden met de algemene aanbevelingen, opgenomen in de Déparis brochure
(werknemers van beide geslachten, verantwoordelijken, beperkte groep…)
7. De werkgroep vergadert in één van de lokalen die de « arbeidssituatie » omschrijft.
8. De coördinator legt de doelstelling van de vergadering en de te volgen procedure uit.
9. Doorlopen van elke rubriek aan de hand van de te bespreken punten. Men staat niet lang stil bij het zoeken naar een score, maar
men concentreert zich op :
• Wat er kan gedaan worden om de situatie te verbeteren, door wie en wanneer.
• De aspecten waarvoor men beroep moet doen op een preventieadviseur.
• Het schatten van de kostprijs van de voorgestelde verbeteringsmaatregelen en de invloed die ze kunnen hebben op de
kwa-liteit van het product en op de productiviteit. De beoordeling gebeurt als volgt: nihil (0), laag (€), matig (€€) of zeer duur
(€€€).
10. Na de vergadering maakt de coördinator een synthese met vermelding van :
• De besproken rubrieken met een gedetailleerde informatie over de resultaten van de vergadering.
• De lijst met de geplande oplossingen met bepaling van wie wat doet en wanneer.
• De lijst met de meer in detail te bestuderen aspecten en hun prioriteit.;
• Gebruikte rubrieken, die informatie bevat die tijdens de vergadering verzameld werd.
11. Voorstellen van de resultaten, herzieningen, toevoegingen, … aan de deelnemers van de werkgroep
12. Voorstellen van de synthese aan de directie en aan de overlegorganen (CPBW of BOC).
13. Vervolg van de studie voor de niet opgeloste problemen, domein per domein, door gebruik te maken van de methode niveau 2,
Observatie, van de SOBANE-strategie.
14. Een actieplan op korte, middellange en lange termijn wordt opgemaakt met duidelijke vermelding van de termijnen en
verantwoor-delijkheden (Wie doet Wat en Wanneer?)
Onderstaande tekst kan helpen om het doel van de vergadering te verduidelijken.
“In de loop van de vergadering bespreken we alle technische, organisatorische en relationele aspecten die ervoor zorgen dat de
dagelijkse werking binnen de onderwijsinstelling, gemakkelijk, efficiënt en aangenaam verloopt. Alle aspecten van de arbeidssituatie
komen aan bod: het onderhoud, de technische problemen, de algemene organisatie van het onderwijs, de regels m.b.t. toezicht, ... De
doelstelling is niet te weten of te kwantificeren welke gebreken, moeilijkheden of problemen men heeft. Het is wel de bedoeling om
te achterhalen wat men concreet, onmiddellijk, op middellange en op langere termijn kan ondernemen om het werk aangenamer en
efficiënter te maken.
Voor sommige aspecten zou men moeten kunnen zeggen wat er dient te veranderen en hoe dit concreet dient te gebeuren. Voor
andere aspecten zullen bijkomende studies moeten worden uitgevoerd.
De directie engageert zich ertoe een actieplan op te stellen met als doel zo goed mogelijk gevolg te geven aan hetgeen besproken zal
worden.”
1. G
Eb
O
uw
En
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Nooduitgangen
Niet op slot wanneer het lokaal gebruikt wor dt Goed aangeduid, vrij, nooit belemmer d
Vloer
en
In g oed staat, niet glad,aangepast aan de arbeidsomstandigheden
Vochtige vloer en w or den onmid dellijk gedr oogd en aangeduid
Toegang v
oor gehandica
pten of ge
w
onden
wagentjes, kar retjesToegang tot alle lokalen
Personeelsv
oorzieningen:
vestiair es, r efters… In v oldoende aantal, comf or tabel en g oed uitgerustOntmoetingslokalen v
oor het educatief personeel
In g oede staat en g oed onderhouden, comf or tabel en g oed uitgerust
Verwarming:
be vredigend in alle omstandigheden
Sanitair
e installatie
Urinoirs, h ygiënisch pa pier , la vabo’ s, vloeibar e zeep , pa pier en hand doek en Verwarmd, v erlucht en g oed v erlichtGoed gelegen en makk
elijk ber eikbaar
Handh
ygiëne
La vabo’ s in de lokalen waar men de handen be vuild (kn utselen, ….), warm en koud water , vloeibar e zeep , pa pier en hand doek enTechnisch en huishoudelijk onderhoud
Lokalen wor
den g
oed en r
egelmatig onderhouden (ontsmetten),
esthetisch, aangenaam (graffiti)
Afval
Aanwijzingen v oor sor ter en (glas, plastiek, pa pier , batterijen…) gek end en ge volgd Aangepaste containers, in v oldoende aantal, g oed geplaatst en r egelmatig ontruimdMeer in detail te bestuder
2. V
EI
lIGHEID
V
an
DE
GE
b
O
uw
En
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Beheer van de sleutels van de lokalen en toegangsdeur
en
•
Goed technisch beheer (gedeeltelijk
e lopers…) • Goede v er deling van de v erantw oor delijkheden •
Afsluiten van de lokalen na gebruik
Tijdens de schoolur
en
• Onthaalpr ocedur e v oor bezoek ers is gek end en w or dt ger especteer d •De nooduitgangen moeten steeds geopend kunnen w
or
den,
ook door de leerlingen
Na de schoolur
en
•
Toegang tot het gebouw v
oorbehouden v oor be voegden • Algemene v eiligheidsmaatr egelen t.g.v . speciale e venementen (plechtigheden, ouder contacten, feesten …) •
Sluitingsuur door ieder
een gek end
Ge
vaarlijk materiaal:
br eekmesjes, lijmen, onderhoudspr odukten, ge vaarlijk e pr oducten (tinner…),… • Cor rect geëtik etteer d •Opgeslagen in een lokaal dat kan afgesloten w
or
den (of een kast)
•
Niet toegank
elijk v
oor de leerlingen
Meer in detail te bestuder
en aspecten
3. V
EI
lIGHEID
sp
O
lI
tIE
k
En
DO
cum
Ent
at
IE
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Veiligheidspolitiek
• Systeem dat het personeel van elk risico verwittigt
Evacuatieplan v
oor noodge
vallen
• Duidelijk e richtlijnen, gek end en toegepast in ge val van waarschuwingssignaal of alarm, belangrijk e gebeur tenissen (Se veso , milieuv er ontr einiging, storm, n ucleair alarm of bomalarm, brand, explosie of technisch pr obleem (gaslek…), onge val, ziekte • Pr ocedur es en te contacteren personen zijn gek
end (telef oonn ummer) • Ouders, dokter , ziek enwagen, anti-gifcentrum, brandw eer , politie…
Reglement van inw
endige or
de
•
Uur
roosters met begin- en einduur van de lessen
•
Lijst met v
oorw
erpen die v
erboden zijn binnen de onderwijsinstelling
Inf
ormatie mbt v
eiligheid en h
ygiëne
•
Reglement van inw
endige or
de w
or
dt uitge
w
erkt samen met alle betr
okk
en personen
•
Reglement van inw
endige or
de w
or
dt o
verhandigd aan het personeel en is ter beschikking van de ouders
•
Regelmatige inf
ormatiesessies
•
Voor het kader
- en educatief personeel • Voor de leerlingen
Onthaalpolitiek m.b
.t.
nieuw
e leerlingen,
stagiairs …
• Risicoanal yse , gezondheidstoezichtMeer in detail te bestuder
4.
pa
uz
Es
, maal
tI
jDE
n,
Vr
Ij
E ur
En
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Reglement v
oor toezicht op de leerlingen
•
Geen enk
ele onbe
waakte ruimte is toegank
elijk v
oor de leerlingen
•
Voor alle onstandigheden zijn er v
erantw oor delijk en (afw ezig, te laat k omen…) • Elk een w
eet steeds waar zijn leerlingen zich be
vinden
•
Nazicht op aanw
ezigheid ifv de lessenr
ooster van de leerlingen
•
Tuchtmaatr
egelen in ge
val van onw
ettige afw ezigheid, diefstal, discussie , agr essie , drugs, alcohol, tabak, …
Organisatie van de speeltijden
• Verschillende momenten,v
olgens leeftijdscateg
orie
•
Aantal toezichters in functie van het aantal leerlingen
•
Toezichters zijn v
er
deeld o
ver de ganse plaats en niet gegr
oepeer
d op een enk
ele plaats
•
Organisatie in ge
val van zeer slecht w
eer
Spor
tuirustingen
• Stabiel en in perf ecte staat • Onmid dellijk v erwijderd indien niet in perf
ecte staat
Vrije ur
en
• Vrije ur en of afwezigheid van de leerkracht
•
Politiek van opvangen van de leerlingen
In- en uitgangen
• Toezicht en organisatie door een gekwalificeerd persoon
•
Regels v
oor toegang van de ouders
•
Geen enk
ele leerling v
erlaat de school zonder toestemming van de dir
ectie
•
Indien onthaalpersoneel op de openbar
e w eg, r eflecter ende jasjes •
In functie van het r
eglement van inw
endige or de • Schriftelijk akk oor d van de ouders
Gebruik van v
oedingsmid
delen
(boterhammen, lichte maaltijden…) •Nazicht van de omstandigheden
•
Ver
voer
: bescherming door een doos,
huishoudf
olie
•
Opslag in de school:
nale
ven van de vriesk
eten… • Gebruik: vaatw erk, lichaamsh ygiëne… •
Niemand eet in de klaslokalen of in de sanitair
e ruimten
Meer in detail te bestuder
en aspecten
5.
uI
trus
tI
n
G
V
an l
O
kal
En
En w
Erkru
Im
tE
n
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Regeling eigen aan het lokaal
(klas…) • Geafficheer d en leesbaar v oor ieder een •
Toegepast door het educatief personeel en de leerlingen
•
Lokalen speciaal v
oorbehouden v
oor het uitv
oer en van specifiek e activiteiten (w erkplaatsen, labo’ s, …)
Lokalen
• Evacuatieplan en telefoonn
ummer geafficheer
d dichtbij de deur van elk lokaal
• Voldoende gr oot voor het aantal leerlingen en rek ening houdend met de activiteiten (bibliotheek, inf ormaticahoek, …) •
De leerkracht ziet alle leerlingen en alle leerlingen zien het bor
d (indien aanw ezig) • Belemmering is be vr edigend
Ruimten v
oor het or
denen
• Voldoende (kasten, kaften, frig o’ s…) en makk elijk ber eikbaar • Regels betr eff ende het ordenen van klediij,
boek en, schriften, schooltassen, …
Doorgangen in de klassen,
gangen
• Voldoende br eed (wagentjes) • Niet belemmer d door wagentjes, boek entassen …Uitrusting van de lokalen
• Meubilair (tafels,
stoelen..) aangepast aan het aantal leerlingen
• Muurbor d is g oed geplaatst: t.o .v . de ramen, hoogte… • Voldoende en aangepaste ka pstokk en: niet-zichtbar e hak en of hak en die kunnen br ek en onder een zek er e last (risico van ophangen) • Pa pierwar en, didactisch materiaal… • Be vr edigend, niet te gr
ote noch te kleine v
oor raad… • Elk e klas is autonoom, v oor een g oede r
ealisatie van het w
erk • Opper vlakte v oor affichering is v oldoende (toebehoer en v
oor het vasthechten buiten het ber
eik van de leerlingen)
•
Regeling betr
eff
ende v
erzorging van planten en dier
en
Meer in detail te bestuder
10
6.
uI
trus
tI
n
G
V
an w
Erkplaa
ts
En, kla
sl
O
kal
En
En lab
O
’s
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Experimenteer
taf
el (labo),
w
erktaf
els
• Goed geor dend,geen belemmering door v
oorw erpen, dozen, boek entassen, kledij • Net en aangenaam
Glas
w
erk:
gemakk elijk ber eikbaar en in g oede staatVentilatie
in de lokalen waar er emissie is van gassen,
r ook of geur en • Goede v er deling, aangepast, in g oede staat
Afzuigka
ppen
• Aangepast, voldoende in aantal en plaats
• Functioneel en in uitstek ende staat • Niet belemmer d door pr odukten of materiaal vr
eemd aan het w
erk
Signalisatie:
aangepast en ger especteer dCollectie
ve bescherming:
oogf onteinen…Goed gelegen en in g oede staat
Individuele beschermingsmid
delen (PBM)
• Aangepast, beschikbaar , gebruikt, geor dend, … • Laboschor ten voor alle leerlingen
•
Veiligheidsbrillen (w
egspringende deeltjes) beschikbaar v
oor elk e leerling • W egw erphandschoenen v oor be vuilende materies • Veiligheidshandschoenen v oor bijtende , snijdende pr odukten
Hygiëne:
• wassen van de handen is verplicht (la vabo’ s), douche (warm en k oud water) •
Niemand eet in het lokaal
Veiligheid
• Brandwer
ende dek
ens,
beschikbaar in alle lokalen met een o
ven, warmtebr on, gastoe voer •
Goed gelegen en cor
rect geïnstalleer d (hoogte , ligging…) • Brandblussers, brandw er ende dek ens g oed geïnstalleer d •
Emmer zand gemakk
elijk ber
eikbaar in ge
val van omvallen van pr
odukten
Meer in detail te bestuder
en aspecten
11
7.
m
at
Er
Iaal
,
H
an
DGE
r
EED
sc
H
ap
, ma
cHI
n
Es
O
p
DE
w
Erkplaa
ts
En, kla
sl
O
kal
En, lab
O
’s
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Materiaal:
meubilair , uitrusting, heftoestellen, handger eedscha p… • Normconforme machines en arbeidsmid
delen
•
Aangepast aan elk
e activiteit, periodiek e contr ole , in g oede staat •
Aangepast aan de leerlingen,
aangepast aan linkshandigen
•
Geen v
oorw
erpen die kunnen kw
esten • Niet te zwaar , niet belemmer d, geen trillingen • Lijst van ge vaarlijk e materialen nodig voor het onderwijs met cor responder ende gebruikspr ocedur es en veiligheids -consignes
Lasers:
goed gebruikt
Onderhoud
• Ger einigd en geor dend volgens de behoeften in makk elijk ber eikbar e plaatsen rondom de plaatsen waar ze w or den gebruikt • Verwijder d indien er problemen zijn (beschadigde touw
en, barsten, scheur en, algemene slijtage , …)
Bedieningsmid
delen en signalen
(schermen, lampen…) • Knoppen, hendels, kranen…aangepast en in g oede staat • Noodstopsysteem (knoppen, draden…) gemakk elijk ber eikbaar • Geluidsniveau en lichtintensiteit aangepast
Vorming
van het educatief personeel en de leerlingen
•
Voor de risico’
s mbt v
eiligheid v
oor de ganse uitrusting
•
Voor het beste en meest efficiënte gebruik van het materiaal en de machines
•
Voor het gebruik van de collectie
ve beschermingmid
dellen (v
eiligheiduitrusting)
•
Voor het gebruik van de individuele beschermingsmid
delen
•
Voor inspecties,
onderhoud
Meer in detail te bestuder
1
8.
a
rb
EID
sO
n
GEV
all
En
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Vallen:
staat van de vloer
, or
de
, netheid …
Vallen van hoogte
• Veiligheidsgor dels of bescherming tegen vallen in ge val van oneff enheden > 50 cm, par tiële blokk ering van de vensters (def enestratie)
Vallen van v
oorw
erpen:
rangschikking in de hoogte , stabiliteit…Mechanische risico’
s:
wagentjes, v erplaatsbar e v oorw erpen, meubilair • Verw onding, aandrijving, v erplettering, snijw onden, steekw onden… • Speciale r ecipiënten v oor het v erwijder en van puntige v oorw erpenRisico’
s van brandw
onden
(k euk enateliers…)Onge
vallen te wijten aan glas
•
Br
ek
en van ramen:
dir
ecte bescherming tegen risico’
s op snijw onden • Verwijdering van r ecipiënten of glazen v oorw
erpen in aangepaste vuilnisemmers
Persoonlijk
e beschermingsmid
delen (PBM)
• Aangepast, beschikbaar , gebruikt, onderhouden, geor dend, … • W egw erphandschoenen voor materiaal dat vuil is
•
Isoler
ende handschoenen v
oor zeer warme of k
oude v oorw erpen €
Arbeidsonge
vallen
• Duidelijk e pr ocedur es, gek end en toegepast • Systematische anal yses, gedetailleerd en bruikbaar door ieder
een
EHBO - Ziek
enboeg
• EHBO-lokalen g oed gelegen, goed uitgerust en aangepast en contin
u toegank
elijk
•
Verband
dozen zijn g
oed gelegen en aangeduid (pictogrammen),
makk elijk ber eikbaar • Gekwalificeer d personeel, r egelmatige bijscholing, steeds makk elijk ber eikbaar • Pr ocedur es zijn gek end…
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
9. El
Ektr
Isc
HE
Ins
talla
tIE
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Algemene elektrische installatie
• Elektrisch bord met passende pictogrammen
•
Gemakk
elijk ber
eikbaar en afgesloten met een sleutel
• Draden, kabels, aar degeleiding, signalisatie , bescherming • Periodiek e contr
oles door gekwalificeer
d personeel (Externe dienst v
oor technische contr
ole)
Uitrusting
• Aansluitingen, noodstop , onderhoud, aar dingen, isolatie , batterijen,…. •Aantal en plaats van de stopcontacten is aangepast
•
Cor
rect gebruik (v
er
deelstekk
ers en geen dominostekk
ers)
•
Draden en v
erlengstukk
en in g
oed staat (geen o
ver
dekte draden of draden die blootliggen op de vloer ...)
• Indien on vermijdbaar , w or den de kabels beschermd om te voork omen dat ze beschadigd w or den of dat er personen kunnen o ver vallen
Elektrische a
pparaten
• Aangepaste zek ering,dubbele isolatie of aar
dgeleiding
•
Voedingskabel g
oed geïsoleer
d
Meer in detail te bestuder
1
10.
rI
sI
cO
’s b
Ij
GE
bru
Ik
Van
El
Ektr
Ic
It
EI
t
O
f
G
a
s
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Elektrische risico’
s
Individuele v
oeding per w
erkpost
• Stopcontacten van 220V met laagspanning (be
veiligd - aar dgeleiding) makk elijk ber eikbaar • Schak
elaars type noodschak
eliaar per w
erkpost en per machine
•
De leerkracht kan van
uit één hoofdv
entiel dat makk
elijk ber eikbaar is, de toe voer uitschak elen •
Geen ontijdige herstar
t in ge
val van str
oomonderbr
eking
•
Jaarlijkse opleiding van personen die aan elektrische installaties w
erk
en v
oor wat betr
eft - Reglementair e v oorschriften en instructies m.b .t. het gebruik : k ennis ; begrip , nale ving - V eiligheid, hulpv
erlening en eerste zorgen in ge
val van onge
val
Risico’
s bij g
ebruik van gas
Vaste v
oeding
(indien bestaande) • Br on van gas bevindt zich aan de buitenzijde (aar
dgas of gasflessen) • De leerkracht kan van uit één hoofdv entiel dat makk elijk ber eikbaar is en be veiligd indien niet gebruikt, de gastoe voer uitschak elen
Voeding door individuele gasflessen
• Beperkt tot een strikt minimum
•
Speciale kast die zich aan de buitenzijde van het lokaal be
vindt en be veiligd
Ander
e niet brandbar
e gassen
• Voorraad staat buiten en is be
veiligd
Installatie en a
pparaten die op gas w
erk
en
• Ventielen, buizen, aansluiten, a pparaten in g oede staat • Periodiek e controle en onderhoud door gekwalificeer
d personeel
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
11.
b
ran
D
VEI
lIGHEID
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Compar
timentering
van lokalen, tra ppen, technische k ok ers • Plattegrond van het gebouw op elk
e v er dieping • Brandw er ende deur en, niet belemmer d
Ontvlambar
e stoff
en en ontstekingsbr
onnen
• Geen draagbar e verwarming of naakte vlam in de lokalen (enk
el in labo’ s en w erkplaatsen) • Geen ontvlambar e pr odukten dichtbij pa pier , kar ton, vloeistoff en, slingers… • Uitschak
eling van alle interne warmtebr
onnen die niet onder toeizcht staan
Richtlijnen in ge
val van brand
• Geafficheer d in alle lokalen: noodn ummers, te verwittigen personen, e vacuatieplan en verzamelpunten, tellen van de leerlingen • Elk
een (leerlingen inbegr
epen) is op de hoogte van de maatr
egelen die hij persoonlijk dient te nemen
• Evacuatieoef eningen w or den georganiseer d ideaal 4 maal per jaar en minim um tijdens het 1ste trimester en een 2de
maal later op het schooljaar
Bestrijdingsmid
delen
•
Signalisatie door een pictogram,
makk
elijk ber
eikbaar van
uit alle lokalen
•
Het eductatief personeel en enk
ele leerlingen w
eet hoe men de brandblusa
pparaten moet gebruik
en
Interne inter
verntieploeg
• Opleiding • Lijst van de leden van de inter ventieploeg w or dt geafficheer d, deze be vat minstens een gediplomeer d en opgeleide hulpv erlener •De EHBO posten zijn g
oed aangeduid en uitgerust met minstens een v
erband doos
Signalisatie:
• Opslagruimten, bestrijdingsmid delen, nooduitgangen en noodv erlichting, plannen per v er dieping …Meer in detail te bestuder
1
12.
bEE
lD
sc
HE
rm
w
Erk
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
W
erk
opper
vlakk
en
• Op g oede hoogte , v oldoende gr oot en opgeruimd • Afger onde boor den voor steun van de ellebogen
Elektrische installatie:
aangepast
•
Voldoende stopcontacten,
geen v
erlengkabels met stekk
er dozen • Kabels in or de en v erwijder d van doorgangen
Inf
ormaticamateriaal
• Kwaliteit, in goede staat en aangepast aan het w
erk (snelheid,
opslagruimte…)
•
In v
oldoende aantal aanw
ezig
Beeldscherm
• Makk elijk leesbaar • Staat op ene stabiele steun en is makk elijk regelbaar (op onge veer 60 cm van de persoon verwijder d, de bo venrandvan het scherm op ooghoogte)
• Geen w eerkaatsingen (scherm niet recht voor een raam of met de rug naar het raam gericht of ander e verlichtings -br onnen)
Hulpmid
delen
• Muis, toetsenbor d…kwaliteit en goede staat (netheid…)
•
Goed geplaatst op een v
oldoende gr oot w erk opper vlak en opgeruimd • Documentenhouder g
oed geplaatst en beschikbaar indien nodig
Technische assistentie:
snel en efficiënt in ge
val van pr
oblemen
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
13. H
O
u
DI
n
GE
n, kra
cH
tI
nsp
ann
In
GE
n
En
GOEDE
r
Enb
EH
an
DE
lI
n
G
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Alg
emeen
De w
erkhoogte:
taf els, bur elen, r ekk en … • Comf or tabele w erkhoudingen: nek, schouders, handen, rug, knieën…Het zittend of r
echtstaand/zittend w
erk
en
• Kwaliteitsstoelen of krukjes : stabiel en comf or tabel; met g oede rugsteun •Hoogte aangepast aan de leerlingen
•
Voldoende vrije beenruimte onder het w
erk opper vlak
Boek
etassen en rugzakk
en
•Organisatie om het dagelijkse v
er
voer van alle schriften,
boek en te v ermijden... • Kasten, r ekk en, vakk en... v
oor de rangschikking op school van de persoonlijk
e v oorw erpen, boek en, schriften • Inf ormatie betr eff ende de k
euze van boek
entas of rugzak en de manier waar
op deze gedragen w or dt
Op de w
erkplaatsen,
klaslokalen,
labo’
s
Handelingen en krachtinspanningen
• Niet bruusk,ge w eld dadig of belangrijk • Geen snelle v erplaatsingen of r epetitie ve handelingen • Geen gr
ote belasting van de handen,
geen torsie van de polsen
•
Nooit slagen met de handpalm
Lasten
• Licht en in e venwicht (vloestoff en, zakk en…) • Comf or tabel om te grijpen: g oede handvaten,geen scherpe kanten,
niet te warm of te k oud, niet glijdend… • Op g oede hoogte:
vastgrijpen en neerzetten op hoogte van de br
oeksriem
•
Zo dicht mogelijk tegen het lichaam dragen,
enk el o ver k or te afstanden •
Zonder torsie of inclinatie van de r
omp
Mechanische hulpmid
delen:
aangepast • Krukjes … beschikbaar v oor het w erk en in de hoogte • Stabiel, duurzaam, makk elijk en v eilig te gebruik en (vallen) • W agentjes …v oor zwar e of instabiele lasten • Kwaliteit, g oed gelegen, gemakkelijk en snel te gebruik
en
Vorming:
m.b .t. g oeder enbehandelingMeer in detail te bestuder
1
14. V
Erl
Ic
H
tI
n
G
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Verlichting van het lokaal
•Aangepast aan de uit te v
oer en tak en • Bur elen, klaslokalen, labo’ s, w erkplaatsen… • Micr oscopisch w erk, zaagw erk,
… (aangepast aan de taak)
• Hallen, gangen, tra ppen… • Noch te v eel, noch te w einig: v
oldoende om detail waar te nemen
Verlichting van het bor
d
(indien bestaande)
•
Unif
orm en makk
elijk leesbaar vanop alle plaatsen
Unif
ormiteit
•
Zelfde v
erlichting op alle plaatsen in éénzelfde lokaal
•
Zlefde v
erlichtingsniv
eau in alle identiek
e lokalen
Daglicht en buitenzicht
• Verlichting be vor der en. Binnenvallen van natuurlijk licht langs pr
oper e v ensters
Kleur
en:
frisse kleur en en gebruiksvriendelijk e lokalenGeen schaduwin
val op het w
erk
Geen w
eerkaatsing of v
erblinding
•Bescherming tegen het zonlicht :
g or dijnen, zonne w ering... in g oede staat • Niet r echtstr eeks in lichtbr onnen kijk en (v erlichtingsarmatur en…)
Verlichtingsarmatur
en
•Afdekking op alle lampen
• Pr oper , r egelmatig ger einigd • Def ecte lampen of TL-buizen w or
den zo snel als mogelijk v
er
vangen
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
15.
la
w
aa
I, t
HE
rm
Isc
HE
O
m
GEVI
n
G
sf
a
ct
O
r
En
En al
GE
m
En
E l
uc
H
tH
yGI
ën
E
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Ak
oestische kwaliteit van de lokalen
•
Elk
e leerling kan de leerkracht v
erstaan
•
W
einig geluids
w
eerkaatsing in het lokaal (geen echo’
s)
•
Poten van stoelen en taf
els zijn v
oorzien van rubber
•
Geen geluiden die hinder
, afleiding, ner vositeit, moeheid v er oorzak en
Ner
vositeit :
Te wijten aan het rumoer van de leerlingen
Temperatuur
• Niet te warm,noch te k
oud,
geen temperatuurschommelingen
•
Individuele r
egeling per lokaal,
afhank
elijk van de activiteiten
Geen tocht:
door v ensters en deur enW
armte-,
k
oude- en v
ochtigheidsbr
onnen
• Zijn v erwijder d : water , zonnestralen, …Systeem van v
erwarming,
v
entilatie
, air
co
, filtering…
• Frisse lucht, aangenaam en geurloosStofdeeltjes en afval
• Regelmatig verwijder
d zonder dat ze in de lucht of omge
ving v erspr eid w or den
Onderhoudspr
odukten:
schoonmaakmid delen, was, spuitbussen, vloeistoff en… • In ventaris van de pr odukten met voor elk een v
eiligheidsfiche • Niet schadelijk, allergeen, ir riter end • Geor
dend en achter slot,
v erwijder d van de w erkplaatsen, de r efter en de k euk en
Mogelijk
e br
onnen van v
er
vuiling
• Kamerbr ede ta pijten, ar chie ven, printers of f otok opieer toestellen (ozon) • Planten, ongedier te…Hygiëne
• Geen zwammen of schimmels op de vloeren, m ur en, plaf onds
Meer in detail te bestuder
0
16.
cHE
m
Isc
HE
r
Is
Ic
O
’s (
Va
st
,
Vl
OEI
b
aar
O
f
G
a
s)
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Chemische risico’
s
• Een up-to-date in ventaris van de pr odukten • Beschikbar e documentatie betr eff ende de aanw ezige risico’ sW
erkuitrusting
: pipetteerballonnen, spatels, lepels … • Aangepast en in voldoende aantal beschikbaar
Gebruikspr
ocedur
es
• Duidelijk en ger especteer d (mengelingen, doseringen, omvallen, spatten…) • Onmid dellijk schoonmak en in geval van ongeluk (omvallen,
spatten…)
Recipiënten :
aangepast en g oed geëtik etteer d • Leerlingen beschikk en o ver materiaal v oor etik
etteting (permanente viltstiften en etik
etten)
Opslag van r
eagens
•
Opslag in aangepaste en aangeduide ruimtes buiten de lokalen
• Scheiding van on ver enigbar e pr odukten • Geen pr odukten v erboden door de w et • Pr odukten makk elijk te ber eik en en g oed geor dend
Signalisatie:
aangepast en ger especteer d (pictogrammen)Rook,
stoom…
• Verwijder d (v entilatie , afzuigen…) zonder v erspreiding in het lokaal
Chemisch afval
• Specifieke containers,
v
erwijder
d v
olgens een aangepaste pr
ocedur e
Collectie
ve bescherming
• Douches, la vabo’ s… g oed gelegen en in g oede staat • Teminste 2 oogf onteinen (vast of verplaatsbaar) per labo en makk
elijk ber eikbaar
Inf
ormatie v
oor zwanger
en of vr
ouw
en die borstv
oeding ge
ven
Jaarlijkse v
orming mbt
• Materiaal en pr odukten, richtlijnen voor gebruik en risico’
s • Opslag: plaatsen en or de • Pr ocedur
es mbt beheer van afval
•
Pr
ocedur
e mbt blootstelling van de leerlingen aan ge
vaarlijk
e pr
odukten
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
17.
bIO
lOGI
sc
HE
r
Is
Ic
O
’s (b
a
ct
Er
IE
ën,
VI
rus
sE
n, l
Ic
H
aams
VO
cH
tE
n…)
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Biologische risico’
s, inf
ecties en parasieten
• Een up-to-date in ventaris van de pr oducten • Beschikbar e documentatie betr eff ende de aanw ezige risico’ sW
erkuitrusting
• Centrifuges, pr oefbuizen… kwaliteit, g oed gelegen, gek ontr oleer d • Pipetteerballonnen, spatels, lepels … beschikbaar in v oldoende aantalGebruikspr
ocedur
es
• Duidelijk en ger especteer d (hoe veelheid, mengen) • Onmid dellijk opkuisen in geval van ongeluk (omv
er
vallen,
spatten…)
Planten :
geen giftige planten of planten die allergische r
eacties v er oorzak en
Dier
en
•Contact met dier
en onder toezicht en beperkt
• Dissectie enk el op dode dier en of op organen
Cultur
en van bacteriën:
geen enk ele ziekte verw ekk ende bacterie • Ber edeneer de systematiek voor het nemen van luchtmonsters
Antibiotica :
bij v oork eur ‘natuurlijk e’ antibiotica •Verbod op antibiotica zoals chloramphenicol
Geen staalname
van bloed of w
eefsels
Biologisch afval
• Geneutraliseerd (cultur
en van bacterieën w
or
den v
ernietigd door opwarming of ontsmettingsmid
del) • Aangepaste containers • Verwijder d v
olgens een gek
ende en aangepaste pr ocedur e
Vaccinaties:
hepatitis B, tetanos, rubellaOnstmettingsmid
delen en antiseptica:
beschikbaar in v oldoende aantalCollectie
ve bescherming
• Douches, la vabos, oogf onteinen (vast of v erplaatsbaar)… g oed gelegen en in g oede staatPersoonlijk
e beschermingsmid
delen (PBM)
• Handschoenen, mask ers, v eiligheidsbrillen, schor ten … • Pr ocedur e v oor aank oop en opslag: aar d, aantalMeer in detail te bestuder
18. Or
G
an
Is
at
IE
V
an
DE
w
Erkplaa
ts
En, kla
sl
O
kal
En
En lab
O
’s
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Inf
ormatie betr
eff
ende de risico’
s
• Schriftelijk e richtlijnen, duidelijk en w or den geëvalueer dSamenw
erking tussen het educatief personeel
•
Voorber
eiding van de uit te v
oer
en handelingen
- V
oorber
eiding van gebruik
- Elk a pparaat, elk r eagens w or dt makk
elijk op zijn plaats gezet
•
Or
dening van het materiaal
- Herinnering van de veiligheidsv oorschriften voor de star t van het w erk ; individuele en collectie ve beschermings -mid delen, v eiligheidsconsignes, signalisatie… - Elk een or dent de a pparaten, r eagens en boek en na gebruik - Hij v
erwittigt zijn collega’
s indien een a
pparaat v
oor een langer
e tijd gebruikt w
or
dt
•
Bestellingen van materiaal/r
eagens - Gecentraliseer d en uitge voer d in onderling akk oor d •
Onderhoud van het lokaal - Elk
e leerkracht zorgt mee v
oor het onderhoud van het (jaarlijks,
semestrieel...) van het lokaal
- Het moment w
or
dt gek
ozen in o
verleg
Meer in detail te bestuder
en aspecten
19.
a
ut
O
n
O
m
IE
E
n
In
DIVID
u
El
E
VE
rantw
OO
r
DE
lI
jk
HEDE
n
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Opdrachten en v
erwachtingen:
geen tegenstrijdighedenGraad van eigen initaitie
ven
•
Elk
e leerkracht kan zijn w
erkwijze aanpassen, zonder het w erk van de gr oep te v erstor en
Autonomie
• Elke leerkracht bepaalt zijn ritme of zijn w
erkmethode in functie van de leerlingen
Vrijheid van contacter
en
• Elk e leerkracht neemt zelf contact op met de personen of diensten die hij nodig acht (ander opv oedend personeel, ouders, CLB …)Verantw
oor
delijkheden
• Elk een k ent zijn v erantw oor delijkheid en aan vaar dt ze - V eiligheid - In geval van ernstige v
oor vallen (Se veso , v er vuiling, storm, n ucleair of bomalarm…)
Fouten
• Elk een cor rigeer t zijn e ventuele f outenMeer in detail te bestuder
20. In
HO
u
D
V
an
HE
t w
Erk
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
W
erkinter
esse:
boeiend en afwisselen •Alle leden van het team zijn o
ver
tuigd van de waar
de en het belang van de pr
ojecten
Bekwaamheden
• Het werk van de w
erknemer is in o
ver
eenstemming met zijn pr
of
essionele bekwaamheid
•
Men heeft de mogelijkheid zijn bekwaamheden te ben
utten en te ontwikk elen
Inf
ormatie en v
orming
• Voor ieder een (jonger en, eductaief personeel, stagiair es, tijdelijk e v er vangingen, ouder en) •Aangepast aan het w
erk • M.b .t. de pr ocedur es, risico’ s en pr ev entie • Bij aanw er
ving en periodiek herhaald (permanente opleiding)
Emotionele last:
pr
oblemen van leerlingen,
zelfmoor den… • Niet te zwaar • Momenten om te praten o ver moeilijk e situaties zijn v oorzien
Meer in detail te bestuder
en aspecten
21.
a
rb
EID
sVE
r
HO
u
DI
n
GE
n tus
sE
n w
Erkn
Em
Ers
En
HI
ërar
cHI
sc
HE
l
Ijn
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
Uur
roosters en w
erkschema
• Voldoende op v oorhand gek end • Rekening houdend met de w
ensen van elk
een
Pauzes
• Voor werkplaatsen en labo’
s r
elatief lang (tenminste 2 uur)
•
Georganiseer
d in functie van de zwaar
te van het w
erk,
van de
•
moeilijkheid van de houdingen,
r
epetitiviteit,
van de psychische v
ermoeidheid
Comm
unicatie tijdens het w
erk
• Steeds mogelijk, zo w el o ver het w erk als o ver niet-w erkgebonden onderw erpen •De organisatie van het w
erk en de w
erkruimtes laten toe om elkaar te ontmoeten
Ver
deling van het w
erk
• Goede w erksf eer en e venwichtige v erdeling van de tak
en • Elk een k ent zijn r ol m.b .t. de v erantw oor delijk o ver de leerlingen • Regels v oor r otatie en coör dinatie v
oor toezicht op de speelplaatsen,
aank omst en v er tr ek van de leerlingen • Het v oor zijn r ek
ening nemen van de meer belastende zak
en (fysiek of mentaal)
Onderlinge hulp tussen de w
erknemers
voor w erkgebonden pr oblemenOv
erleg
tussen het personeel,
de diensten en de hiërar chische lijn • M.b .t. praktische en pedag ogische aspecten • Om het w erk te bepalen, te plannen en te v er delen: lessen, examens… • Om pr oblemen op te lossen
Hiërar
chische lijn:
ger especteer d en gek endSamenw
erking met de hiërar
chische lijn
• Goede onderlinge v erstandhouding, samenw erking en w erksf eer • Ondersteuning in ge val van w erkpr oblemen of persoonlijk e moeilijkheden • Delegaties…Adviezen en kritiek
en van de w
erknemers
• Aanhoor d en w or den v oldoende in r ek ening genomen • Pr oblemen w or den v ermeldEvaluaties (inspectie)
• Ieder weet hoe zijn w
erk geëvalueer d w or dt • Men k
ent de criteria en de consequenties
•
Ieder is geïnf
ormeer
d o
ver de r
esultaten van zijn e
valuatie
•
Het w
erk van ieder
een w or dt v oldoende gea ppr ecieer d
Meer in detail te bestuder
22.
p
sy
cHO
sO
cI
al
E
O
m
GEVI
n
G
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Relatie met externe personen
• Ouders,bezoek ers… • Pr ocedur e in ge
val van conflicten
Geen enk
ele discriminatie
•
Noch in functie van de leeftijd,
geslacht of herk
omst
•
Noch bij aanw
er ving, noch bij pr omotie
Te
w
erkstelling
• Stabiel, v er tr ouw en in de integriteit en de toekomst van de instelling
•
De pr
oblemen van v
er
vangingen bij afw
ezigheid w or den opge volgd
Psychosociale pr
oblemen
• Ge w eld en agr essie • Onte vr edenheid, str ess, pesterijen, persoonlijk e pr oblemen,… • Duidelijke en expliciete politiek van de schooldir
ectie
•
Structur
en en pr
ocedur
es van ontvangst bestaan en w
or den gebruikt • Ver tr ouw enspersoon is gek end, kr eeg de nodige v orming en is makk elijk ber eikbaar • Inf ormatie w er d gege ven • Pr ev entie ve maatr
egelen zijn genomen
W
erksf
eer binnen de school
•
Laat een persoonlijk
e en pr of essionele ontwikk eling toe • Zijn v er
enigbaar met een normaal privéle
ven (familie…)
•
De w
erknemers zijn globaal gezien te
vr
eden
