Geologie van Malta, toegelicht aan de hand van planktonische gastropoden

Afzettingen WTKG 17(1), 1996 11

Geologie van Malta, toegelicht aan de hand van

plank-tonische

gastropoden

1

A.W. Janssen

Inleiding

Veel soorten _zijn beschreven uit het Mediterrane Bekken. In het Mioceen van Noord-Italië

werd zelfs een afzetting naar deze fossielen benoemd _(’marne a _{pteropodi’).} De _pteropoden hebben echter een wereldwijde verspreiding. In de recente fauna is het voorkomen van de diverse soorten _gekoppeld aan klimaatzones.

Uit Miocene _afzettingen in Zuid-Italië (Gargano en de omgeving van _Lecce,

fig. 1), waarin de fossielen

voorna-melijk in _{gefosfatiseerde} toestand voorkomen, werd door d’Alessandro & Robba (1980) een _rijke

pteropo-denfauna beschreven. Deze afzet-tingen waren _gedateerd met plank-tonische foraminiferen als

Langhien/Serravallien. De pteropo-denassociatie duidde echter

op ouder Mioceen en daarom namen deze auteurs aan dat de pteropoden alle

verspeeld waren. Een van de belangrijkste pteropodensoorten

hierbij was Cavolinia cooki Simonelli, 1895. Deze soort werd

oorspronkelijk beschreven uit het Mioceen van Malta.

Onderzoek in Italië

De door d’Alessandro & Robba beschreven _{pteropodenfauna’s} in Zuid-Italië werden opnieuw bemonsterd, waarbij bleek, dat het fossiele _materiaal, vooral dat uit _Gargano, in het _algemeen

weinig sporen van _transport vertoonde. Een _verspoeling van de fauna’s leek

derhalve _{weinig aannemelijk.} De diverse _{ontsluitingen} werden wat _{uitvoeriger bemonsterd,}

waarbij ook de _nodige aandacht werd besteed aan de _opeenvolging van de associaties. Vergelijkbare fauna’s bleken _overigens ook in ZO-Sicilië voor te komen. _Uiteindelijk bleek

'Samenvatting

van een voordracht _gehouden in het Museon op 2 november 1995

Planktonische _{gastropoden (’pteropoden’)} of _{’vleugelslakjes’ zijn} mollusken die hun hele levenzwevend in het zeewater _doorbrengen en _pas na hun dood naar de zeebodem zinken. Vooral in _afzettingen van wat dieper water kunnen zij in grote aantallen voorkomen, niet alleen in recente sedimenten, maar ook als fossielen. Ze _zijn bekend vanaf het Laat-Paleoceen.

Fig. 1. _Ligging van de diverse locaties:

12

AfzettingenWTKG _17(1), 1996

een _oplossing van het vraagstuk rond de discrepantie in ouderdom goeddeels af te hangen

van het voorkomenvan de soort Cavolinia cooki.

Onderzoek in Malta

Simonelli had in 1895 de _pteropode Cavolinia cooki beschreven op basis van niet door

hemzelf verzameld materiaal. _{Hij publiceerde} een profiel van de Maltese Miocene afzettingen en _{gaf nauwkeurig} aan uit welk _{profielgedeelte} het materiaal afkomstig was.

Malta bestaat _geheel uit Tertiaire _afzettingen. Het maakt deel uit van een _{carbonaatplateau}

dat ook delen van Sicilië, Tunesië en Libië omvat. De ouderdom van de ontsloten

sedimenten omvat het Laat _{Oligoceen (Chattien)} en _vrijwel het gehele Mioceen _{(zie fig. 2).}

Pteropoden zijn tot _op heden alleen _gevonden in de _Globigerina Limestone Formation en

de Blue _Clay Formation. De _Globigerina Limestone heeft een ouderdom van _Aquitanien

t/m _{Langhien (fig. 3).} In dezekalksteen komt een tweetal _significante fosfaatniveau’s voor,

die _{gekoppeld zijn} aan _{hardgrounds (onderbrekingen in} de sedimentatie), maar verspreide

fosfaatconcreties komen ook buiten deze niveau’s voor. Pteropoden zijn bekend uit beide

fosfaatniveau’s en _verspreid uit de Middle en de _{Upper Globigerina} Limestone.

De Blue _Clay Formation bestaat uit _blauwgroene tot _bruingroene kleien, waarin oorspronkelijk aragonitische fossielen in _{gelimonitiseerde} vorm voorkomen. Pteropoden zijn plaatselijk niet zeldzaam.

Het onderzoek _op Malta richtte zich _aanvankelijk in hoofdzaak _op het voorkomen van Cavolinia cooki, die door Simonelli werd beschreven uit het onderste gedeelte van de

Globigerina Limestone, waarvan de ouderdom _Vroeg Mioceen (Aquitanien/Burdigalien) is.

Tijdens het veldwerk bleek deze soort echter in dat _gedeelte van de

_Globigerina

Limestone niet voor te _komen, maar kon haar voorkomen worden _vastgesteld vanaf het tweede fosfaatniveau en hoger, d.w.z. alleen in de _{Upper Globigerina} Limestone. De

oplossing

van dit feit werd gevonden, doordat bij nadere beschouwing van het door Simonelli in 1895 _{gepubliceerde profiel} de _beschrijving van de

_Globigerina

Limestone daarin

ondersteboven was _opgenomen ! Derhalve kan Cavolinia cooki niet worden gebruikt als

een aanduiding van ouder Mioceen, maar _{geeft daarentegen} een ouderdom aan van

Langhien. Dit komt trouwens _prachtig overeen met het voorkomen van dezelfde soort in

Langhien-afzettingen

van Noord-Italië.

Fig. 2. _Indeling van het Mioceen

PLIOCEEN MIOCEEN Laat Messinien Tortonien Midden Serravallien Langhien Vroeg Burdigalien

Aquitanien

OLIGOCEEN

Afzettingen WTKG _17(1), 1996 13

Het _{pteropodenvoorkomen} in _Gargano zou daarmee in ouderdom niet langer strijdig

hoevente _zijn met de _{datering op grond} van _{planktonische} foraminiferen. Anders _ligt het echter met de associatie uit de _omgeving van Lecce. Daar komt een _{pteropodensoort}

(Cuvierina grandis d’Alessandro & _{Robba, 1980)} voor die in de _Gargano fauna’s _afwezig is.

De soort Cuvierina grandis werd eveneens op Malta gevonden, maar _blijkt voor te komen in de Blue _Clay, een _afzetting die _gedateerd is als Serravallien. Omdat in Lecce beide

soorten tezamen worden _{aangetroffen,} moet worden _aangenomen dat daar de associatie inderdaad _verspeeld is en elementen van verschillende ouderdom omvat.

Het onderzoek in _{Malta, begonnen}

wegens het voorkomen van Cavolinia cooki, die tot voor kort de _enige van Malta beschreven _pteropode was, heeft geleid tot een veel uitvoeriger monstername, die tal van soorten aan het licht heeft _gebracht, waaronder ook enkele _nog onbeschreven soorten. Deze fauna zal _systematisch en biostratigrafisch worden

onderzocht en beschreven, maar de resultaten daarvan zullen _pas over enkele _jaren

gepubliceerd kunnen worden, omdat de bewerking van de _talrijke residu’s zeer tijdrovend

is.

Literatuurverwijzingen

Alessandro, A. d’, & E. Robba, 1980. _{Pteropodi neogenici} della _{Puglia (Italia} meridionale). -- Riv. Ital. Paleont. Strat., 86(3): 605-698, 14 figs. 7 pis.

Rehfeld, U., & A.W. Janssen, 1995. _Development of _{phosphatized hardgrounds} in the Miocene _Globigerina Limestone of the Maltese _{archipelago, including} a description of

Gamopleura melitensis

sp. nov. (Gastropoda, Euthecosomata). — Facies, 33: 91-106,

4 _{figs., pis.} 18-21.

Simonelli, V., 1895. _Sopra un nuovo _pteropode del Miocene di Malta. -- Bollettino della

Societa _Geologico Italiana, 14: 19-24, 1 _fig.

Fig. 3. Litho- en _{chronostratigrafie} van het Tertiair van Malta. De fosfaatniveau’s

bevinden zich aan de basis van de _Upper en de Middle _Globigerina

Limestone Formation. Een verondersteld hiaat _(het Tortonien ontbreekt) is

aangegeven met een vette _{lijn (gewijzigd} naar Rehfeld & Janssen, 1995).

Upper Coralline Limestone Fm

Messinien Greensand Fm

Blue _Clay Fm _Serravallien

Mioceen

I

Upper Langhien

Globigerina

Limestone Fm Middle Burdigalien

Lower _Aquitanien