Muizenkiezen op het strand

Muizenkiezen op het strand

Francien Dieleman*

Samenvatting

Gruiszevers

_opgelet:

Een haaientandenzoekster

ging

wat minder selectief

_kijken

naarstrandmateriaalvanBreskens

enontdekte muizenkiezentussende

haaientanden,

waar-van één kies een

bijzondere

vondst bleekte

zijn.

Inleiding

Haaientanden zoeken

De strandenaande

monding

van de Westerscheldestaan al

_{lange tijd}

bekend als

vindplaatsen

van fossielen. Elke

toerist die Cadzand bezoektweethet wel of

_krijgt

_{het vroeg} of laattehoren;hier kunnenmet wat

geluk

haaientanden

vanhet strand wordenopgeraapt.

Sommige

toeristen

dur-vendanvan schrik hetwaternietmeer

in, terwijl

anderen

gehuld

in

_badkleding

enthousiast in de

_branding

bukken op zoek naarhet ‘zwarte

goud’ (zij zijn

nade vakantie

herkenbaaraan witte

gezichten

en

gebruinde ruggen).

Hoger

op het strand

zijn

de serieuze ‘die-hards’

_bezig

met

schop

enzeef. Ik behoortotde tweede

categorie.

Met vier

grootouders

wonend in Breskens

_breng

ik alvankindsbeen

af allezomersin Zeeuws-Vlaanderen door. Haaientanden

en

schelpen

zoeken

bij

Cadzanden

later,

nahet

opspuiten

vanhetstrand,

bij

Nieuwvliet-Bad,behoordetotéén van

devaste

uitstapjes tijdens

de vakanties. Gefixeerd op

driehoekige

zwartevormen kuierde ik

langs

de

waterlijn

enhad uit onwetendheidgeen oogvoor waternogmeer

tevinden_was. Glauconietzandstenenmet fossielen

_(wat

doet datcementhierophet

strand,

hebbenzesoms

sloop-afval

_gestort?)

enfosforietknollen liet ik achteloos

_liggen

(jasses,

is datstookolie of iser noualweereen

lading

steen-kool overboord

_geslagen?

Niet

_aankomen,

anders heb

_je

weer zwarte

_vingers!).

Na

_verloop

van eenaantal

_jaren

werd het

_bij

Nieuwvliet steeds

_moeilijker

iets te

_vinden,

enCadzand is zo ver op de

fiets,

dusvan haaientanden

zoeken kwam het nietmeer.

Zandsuppleties

Toen in het

_voorjaar

van 2001 het strandvan Breskens achteronsvakantiehuistoewasaan

zandsuppletie

endoor

Rijkswaterstaat

werd voorzien _van hele

_rijen

_duintjes,

schonk ik_er

_nauwelijks

aandachtaan.Naeenpaar

matige

stompjes

kleurde het zand

_plotseling

roodbruin. De wind had het

_fijne

zand

_weggeblazen

en een dunne

laag gruis

van

lelijke kapotte schelpen

bedektenude

duintjes.

Het

spul prikte behoorlijk

scherp

in de blotevoeten enhet

nodigde

ook nietmeer zouitom een

handdoekje

opneer

te

leggen

entegaanzonnen.Een

oppervlakkige

blikop het

gruis

onthulde niet_meerdan

_gebroken

kokkels_en

non-netjes,

het leekrecenten de vieze bruine

verkleuring

maak-tehet niet

aantrekkelijk

om mee tenemen.Kortom,niet

interessant!

_(wat

bleek dat latereen

misvatting!)

Fossielenstrand Breskens

De

_{daarop volgende zomervakantie,}

2002,bracht ik

tra-ditiegetrouw

weerin Breskens door.

_Op

eenavond zag ik twee_{personen in de welbekende}

_{haaientandzoekhouding}

hoger

op het strandoverhet

_gruis

schuifelen.

Nieuwsgierig

geworden

stapteikop zeafomte_vragenwaarze naarop zoek _waren.

_{“Haiwirbel”,}

antwoordden

ze, en ze lieten mehun buit zien; rondezwarte

schijfjes

in diverse forma-ten.Attent

gemaakt

op deze

vormpjes,

raapteikerdaarna

binnen_eenkwartier zelf drie

op. Iedere

volgende

strand-wandeling

mondde vanaf datmomentuit ineen

speurtocht

naarde

vissenwerveltjes (ik

heberinmiddels

honderden),

en vanlieverlee

begonnen

me

bij

het bukken ook andere voorwerpen optevallen. Kleine witteenbruine

zee-egel-tjes (Echinocyamus pusillus,

duizendenvan

opgeraapt),

kleine

haaientandjes

en

stukjes roggentandplaat,

zwarte

enbruine

stukjes

boten

voorwerpjes

waarvanik nieteens

kon

_gissen

wat hetwas.

Op

naarhet

_{Visserijmuseum}

teBreskens, waar zicheen

flinke

_{verzameling plaatselijk gevonden}

fossielen_bevindt,

maarniet al

mijn gevonden

voorwerpenkon ik daar deter-mineren. Wel vond ik daar het

_boekje

‘Gids_voor strand-fossielen vanCadzand_enNieuwvliet-Bad’

_(Lindemann,

1998)

en

bij

het lezenvan dit

boekje ging

er een wereld voor meopen. Behalve de overbekende haaientandenen

Enige tijd geleden

werden de lezers van

‘Afzettingen’

geattendeerd

op het voorkomenvan

zoogdierkiesjes

in sedimentvan‘Neerlands’ bodem. Ineen

uitgebreid

artikel kon kennis _{worden genomen}van de

_{ontwikkelingen}

binnen de kleine

_{zoogdierpaleontologie}

vande

_afgelopen

eeuw, met

uitgebreide beschrijvingen

en

afbeeldingen

van

de

_kiesjes

van de verschillende kleine

zoogdierfamilies

die onder andere in

boringen gevonden

kunnen worden

(Van

den HoekOstende,

2002).

Maar niet alleen in

boringen zijn

resten vankleine

zoog-dierente

vinden, bij

de Kor_en

_{Bot-expeditie}

in 1997 werd

voor heteerst

gericht gezocht

naarkleine

zoogdieren

in het sediment op de bodemvan de Ooslerschelde enze

werden ook

_{gevonden (Reumer}

etal,

1998). Op

de Maas-vlakte

_zijn

muizenkiezen

_{gevonden (Van}

Kolfschoten &

Vervoort-Kerkhoff,

1999),

het _opgespotenstrand van

Nieuwvliet-Bad leverdemaar liefsteen

bijna complete

onderkaakvan eenwatermol op

(Hamann

& Van den Hoek

Ostende, 2000),

enrecent werdenophet strandvan

Cad-zand nog

knaagdiersnijtanden

en eenonderkaakvan een

woelmuis

_{gevonden (Nijholt}

& Van den Hoek

_Ostende,

2004).

In dit laatste artikel werdeenoproepaande lezers

gedaan

omvooralcontactoptenemenmetdeauteursals menop het strand iets heeft

gevonden

datvan

zoogdieren

afkomstig

kan

_zijn

endat isnou

precies

watdeauteurvan

schelpen,

bevat het

_boekje

informatieovertalvanandere

soorten fossielen die

gevonden

kunnen wordenenhoe het

komt dat die

_juist

daar_opgeraaptkunnen worden. Met

spijt

dacht ik_terugaanalle

glauconietzandstenen

en

fosforiet-knollen waar ik achteloosaan

voorbij gelopen

was; er hadden

slangsterren

enkrabben in kunnen zitten. Ik nam mevoor zoveel

mogelijk

optegaan rapenvanwat erin

het

_boekje

beschreven

_stond,

enondertussen belandden

de voorwerpen die ik nog steeds niet had kunnen

determi-neren ineen

doosje (altijd bewaren, je

weetmaar

nooit).

Aan de vieze bruine

_schelpen

besteeddeik nog steeds geen aandacht. Zonu endan vond ik bruinverkleurde

goudse

pijpenkoppen

en

steeltjes

tussen het

gruis

endat versterkte

bij mij

de

_gedachte

dat de

_schelpen

hooguit

subrecent

waren.Daar kwam pasweer een

jaar

later

verandering

in

toenikmetPinksteren 2003naharde wind detopvan een grootslakkenhuis uit het zand _{zag steken.} Ondanks de

lelijke

bruine kleur

_oogde

het slakkenhuis toch wel

aantrekkelijk;

een

merkwaardige

bolletopmetdaaronder slanke

windingen

en fraaie ribbels op de columella.

Meenemendus,enthuis

gekomen

bleek het

volgens mijn

gidsje Scaphella

lambertite

_zijn.

Later zag ik eenzelfde

exemplaar

ineen vitrinevan het

museumNaturalis

liggen,

uit het Plioceenvan

België.

Nu

kreeg

ik ookoogvoorde bruine

schelpen.

Tussen de

kok-kels en

nonnetjes

raapteik binnen korte

lijd

eengrootdeel

vande in het

gidsje getoonde

fossiele

schelpen

op,maar

het duurdemeerdaneen

jaar

voor ik weer eens naeen

stormeentweede

exemplaar

van

Scaphella

lamherti vond.

Zoogdierfossielen

Eén hoofdstuk in het

_gidsje

had nietzo

mijn

aandacht. Datwashet hoofdstukover fossiele

_zoogdieren,

het leek

me nietzo

waarschijnlijk

dat ik daar ooit iets van zou

vinden; dolfijnenschedels, sabeltandtijgers.

mammoeten

en

wolharige

neushorens? Maar deauteurvanhet

hoofd-stuk,

JanBol, schreef de

_profetische

woorden:

_“Opletten,

entelkensweer gaan

kijken

wat voor rommelerop het strand

_ligt.

Vaak zal het niks

_opleveren,

maardan,opeens is het raak.” Enzobleek het dus inderdaadte

gaan!

In 2003 maakte ikeen

uitstapje

naarKnokke, entoen ik daarover het strand wandeldeenmebukteom een forse haaientand

opterapen,viel

mijn

oog opeen

glimmend

zwart

kiezeltje

meteenrare vorm.Het bleekeenkies die

zogrootwasalseen van

mijn eigen premolaren

en erook wel wat op

leek,

maar die

duidelijk

nietvan een mens

was. Datwas

mijn

eerste

zoogdiervondst,

ik liet hetaan

iedereen_zien,maarniemand had

_enig

ideevanwelk dier het

_afkomstig

_was.

Door het zoekennaarde bruine

schelpen

deed ik in 2004

een

volgende zoogdiervondst

op het strandvanBreskens.

Ik_raapteeenpaarmillimeter

lang geribbeld

min of_meer

rechthoekig plat

bruin

_staaije

op, dat op heteerste

gezicht

leek op een

fragmentje

van eengrote kokkel, maar het

glom

meer,en

inplaats

vanéén

zigzagrandje,

zoals

_bij

een

kokkel, liepen

ertwee

zigzagrandjes

naastelkaar diesamen eenpatroonvan

driehoekjes

vormden. Doordat ikneteen

boek had

_gelezen

waarin de

_opbouw

vanmammoetkiezen

stond beschreven

_(Mol

&vanEssen,

1992),

meende ik in dit

_{driehoekjesvlak}

eenpatroonvanemailrichelstezien

enigszins vergelijkbaar

met het kauwvlak van een

mam-moetkies. Goed

_{oplettend bij mijn volgende zoekexpedities}

vond ikernogeenpaartussende

_{kokkelffagmentjes,}

maar

zekerheid dat het echtomwortelloze

minikiesjes ging

had ik pastoenikeen 12mm

lang

bruin

_{kaakffagmentje}

vond met zo’n

_kiesje

er nog in

(afbeelding

1).

Dit moestvan eenklein

plantenetend zoogdiertje zijn.

Museum Naturalis

Leuk,maarwatnu? Watmoestik methet

_kaakje

enwie zou mekunnen vertellenvanwatvoorbeest het

afkomstig

was? Het antwoord kwam nadat ik me naeen cursus

gesteenteherkenning

op het Museon abonneerde op het

tijdschrift

Grondboor & Hamer.

In heteerste het beste nummerdat in de bus viel trof ik

meteenal eenartikelover

zoogdiervondsten bij

Cadzand

aan

(Nijholt

& Van den Hoek

_{Ostende, 2004).}

Er werd

een

kaakje

van eenwoelmuis in beschreven dat sterk leek

ophet

mijne,

maardat niet determineerbaarwasomdater

geenkiezen meer inzaten. Na het lezen van dit artikel

mailde ik deauteursen

voegde

eenpaar vage

digitale

foto’s

bij.

Ik

_kreeg

al sneleen

uitnodiging

vanLarsvanden Hoek

Ostende,

conservator MicrovertebratenvanMuseum

Natu-ralis in Leiden.

Mijn kaakje

bleek interessantte

zijn

omdat het nog de eersteonderkaakskies bevatte die

soortspecifiek blijkt

te

zijn.

Ik beleefdeeen

spannende

eninteressante

middag:

Afbeelding

I.

Linguaal

aanzicht vaneen

mandibelfragment

vande woelrat Arvicola terrestrismet ml dex.

Mijn kaakje

metkiesende losse

kiesjes

werden

zorgvuldig

gedetermineerd,

zeblekenvande woelrat

_(Arvicola

terres-tris) afkomstig

te

zijn,

eengrotewoelmuissoort die voor-komt in Nederland vanafhetWeichselien, en

kiesjes

heeft die

_tijdens

het leven continue door

_{blijven groeien}

_om

slijtage

tecompenseren. Ik

kreeg uitgebreid privécollege

over

knaagdiergebitten

en die van woelmuizen in het

bijzonder.

Frank

_Wesselingh,

conservator Kenozoïsche

Mollusken,determineerdeeenpaarvan

mijn schelpjes,

er

bleekeen

brachiopode bij

tezitten. John deVos,

conserva-tor

Macrovertebraten,

meettede kies uit Knokke

nauwkeu-rig

op,enkwamtotde conclusie dat het sterk leek opeen

kies van eenkleinsoorthert

_(Cervus

cf.cusanus

)

dat be-kend is van de

vindplaats Étouaires

in

_Frankrijk

uit het Villafranchien. Eénvan

mijn

ondetermineerbare

voorwer-penvanhet Breskense strand bleektrouwensookeendeel van een hertenkieste

zijn,

quagrootte

vergelijkbaar

met

Cervus

_philisi

of Cervus

_pardinensis.

John de Vos nam

me meede

depot-toren

inom aande handvande

hertencol-lecties

_uitleg

te_geven overde

_opbouw

vanhertenkiezen. Ik verliet Museum Naturalisaanhet eind vande

_middag

met eenhoofd zó

volgepompt

met informatie dat ik die avond niet in

_slaap

kon

_komen,

_enhet_was

_halverwege

de nacht dat ikmerealiseerde dat ik

waarschijnlijk

nogmeer

knaagdierresten

tussende haaientandenin

mijn

vakantie-huis had

_liggen:

De

lange,

1 _mmdunne

_gebogen

bruine

enzwarte

staatjes,

meteen

glimmende laag

aandeconvexe

zijde,

datmoesten

knaagdiersnijtanden zijn!

Ikmoest ech-ter maanden wachtenom hettekunnen

_controleren,

_pas

aan het eindvan het

voorjaar

had ik weer eens

tijd

om naarZeelandtegaan. Het bleek inderdaadzote

zijn,

tussen de vondstenvande

afgelopen

paar

jaar lagen

inderdaad

knaagdiersnijtanden.

Tot

_{mijn verrassing lag}

erook nog

een

kiesje

van eenwoelmuis tussen, die had ik

destijds

niet als

_zodanig

herkend. Dit keerwasheteenzwarte met

worteltjes.

Ik dacht; Dat isleuk,eenkiesvan een

hoogbe-jaarde

woelrat! Erwas me

namelijk

verteld dat als

woelrat-ten

(in gevangenschap)

een

onnatuurlijk hoge leeftijd

be-reiken,

de kiezen

_ophouden

met

doorgroeien

en

alsnog

worteltjes

ontwikkelen.

_Tijdens

dat

_uitstapje

vond ik op het strand_vanBreskens _nogeenmelkkies van een

hert,

drie

_kiesjes

vanwoelmuizenen

opnieuw

eenzwart

kaak-fragmentje

zonder kiezenvan een

knaagdier.

Dit laatste meldde ik

_opnieuw

_bij

Naturalisen ik

_kreeg

weer een

uitnodiging.

Het

_{kaakffagmentje}

kondenweniet determi-neren, zelfs nietna een

speurtocht

door het

_depot

naariets

vergelijkbaars,

ende hertenkies leekweerop dievanhet

hertje

uit

Étouaires.

Toen werden de woelmuiskiezen onder de

_{loep (microscoop)}

_{genomen.De woelratkies die ik}voor

afkomstig

van een

hoogbejaarde

woelrat had

aangezien,

bleek dat in zekere zin ook te

zijn;

Het waseen sterk

af-gesleten

eerste bovenkaakskies

_(Ml)

van een

mogelijke

vooroudervande

huidige woelrat,

een

Mimomys

sp. Deze voorouder wordt

_{juist gekenmerkt}

door het wel hebben

vanwortels,ietswat later in de

_evolutielijn

vande woelrat

verloren _gaat

_(afbeelding

2 en

3).

Het genus

Mimomys

komtvoor vanaf het Plioceen tot

halverwege

het Pleis-toceen enwordt dan

opgevolgd

door hetgenus Arvicola. Van de drie andere woelmuiskiezen blekenertweeweer

afkomstig

te

zijn

van de Woelrat

(Arvicola terrestris)

en

éénvan eenkleinere

_Mimomys-

soort, deze kies

lijkt

echter te_zwaar

_beschadigd

te

_zijn

_om verdertedetermineren. De vondst van de_grote

_Mimomys

Ml is best

_bijzonder,

eenkiesvan een

dergelijke

ouderdom is nooit eerder ge-meldvan eenZeeuws strand! Dus waardomtemelden in

een

publicatie

en voor

mij

een redenom me

grondig

te gaan

verdiepen

in fossiele woelmuizen. Omeen woelmuis-kiestekunnen determinerenis het

_fijn

om eeneerste onder-kaakskies

_{(m 1)}

ter

_beschikking

tehebben,deze is

_namelijk

soortspecifiek.

Met een Ml

_(de

kies die ik

_vond)

wordt dat

_moeilijker,

_{maar er}

_blijven

genoegandere kenmerken

over omte

_proberen

de kies tot_{op soortniveau}te determi-neren, zoals

afmetingen, emaildifferentiatie, hoogte

van

de

_{emailvrije stroken,}

_{hoeveelheid cement, het wel of niet}

aanwezig zijn

vanwortelsenhet aantal wortels

(Van

den Hoek

_Ostende,

2002.Rabeder,

1981).

We

zijn

er mee

be-zig.

Afbeelding2.

Links:_zijaanzichtvan eenMI sin. van eenMimomys_sp.met

wortels.

Rechts:_zijaanzichtvan eenMI sin. vanArvicola terrestris

zonder wortels

Afbeelding

3.

Zichtophetkauwvlakvandeeerstebovenkaakskiesvan:

Links:Mimomyssp.MI sin. Rechts:Arvicolaterrestris MI sin.

Steenbanken

Het werd ook

_noodzakelijk

omuittezoekenwaarhet zand

waarmeehet strandvanBreskens is_opgespotennou

eigen-lijk

vandaan kwam. Leden van het

Koninklijk

Zeeuws

Genootschap

der

_{Wetenschappen afdeling Geologie}

hiel-penme op weg.

Zij

wistenme tevertellen dat het

zand,

vanwegede roodbruine

verkleuring

vanhet materiaal dat erin

zit, waarschijnlijk afkomstig

is van een zandbank circa 15 km WNW van

Domburg,

de _{‘Steenbanken’}

ge-naamd,

en wezen meopliteratuur hierover. Zo kwam ik

erachter dat zowel de kustvan

Walcheren,

alsvan Zeeuws-Vlaanderen de

_afgelopen

15

_jaar

met dit materiaal is

opgespoten,dat dit zand in het Holoceen is

_afgezet

enook

verspoeld

ouder materiaal bevat

_(Rijken,

_1996).

Dat betekent dat eenieder die op die stranden

gruis

heeft

verza-meld_en

_uitgezocht,

kans heeft daterzo’n

_{woelmuiskiesje}

tussenz’n materiaal zit!

Het

_belang

van woelmuiskiezen

In de

biostratiegrafie zijn knaagdieren

van groot

belang:

Door de snelle

_reproductie,

kan de evolutie snel

_verlopen

ende verschillendesoorten

volgen

elkaar ineenrapper

tempoop dan

bij

andere

_{zoogdiergroepen.}

De

_evolutielijn

vande woelrat wordt van

speciaal belang geacht

binnen

Europa, waarschijnlijk

omdat de kiezen relatief_groot

_zijn,

daardoorrelatiefvaker

_gevonden

wordenendaardoor

_goed

bekend

_zijn.

De heer

_Hordijk

maakt hiervan

_{gebruik bij}

de

_datering

vande

_lagen

in

_zijn

bekende

_{Zuurlandboringen}

(Hordijk,

1993).

Maarwat kan nou het

_{belang zijn}

van

losse,

niet in

_{situ, gevonden}

_{vondsten op}eenopgespoten

strand? Ze komen van eenandere

_{locatie, zijn}

uit

strati-grafisch

verband

_gerukt

door het

_opzuigen,

of

_mogelijk

al eerder door het omwerkenen

opspoelen

door

_stromingen

in de

_{getijdegeulen,}

die zich de

_afgelopen

duizenden

_jaren

steeds

_verplaatst

hebben,en een

mengelmoes

vanfossielen vanaf het Eoceentot enmethet Holoceen in de

_ondiepe

ondergrond

van Zeeland hebben

_{achtergelaten}

_(Janse,

2004).

De woelmuiskiezen op het strandvan Breskens dateren minstens uittweeverschillende

_perioden.

De

brui-newoelmuiskiezen kunnen Laat-Pleistoceen of Holoceen

zijn,

dezwartekiezen kunnen sterk

variërendeouderdom-men

hebben,

de zwarte kleur is niet

_{doorslaggevend bij}

het dateren

_(Drees,

_{1986). Vooralsnog}

wordt ervan uit

gegaan dat dezwarte

zoogdierfossielen

vanCadzand

mo-gelijk

een laat

_{Vroeg-Pleistocene}

_{of vroeg} Midden-Pleis-toceneouderdom hebben

_(Nijholt

& Van den Hoek

Os-tende, 2004).

Misschien kunnen denu

gevonden

kiezen

meer

duidelijkheid

verschaffen

_bij

de

_datering

van de andere

_{zoogdierfossielen}

die

op de stranden in de buurt

gevonden

worden,

of zullenze

juist

nieuwe vragen op-werpen. Meer

kiesjes

en

vondstmeldingen zijn dringend

nodig!

Slotwoord

Ondertussen_gaathet zoeken

op het strandvanBreskens

gewoondoor,al is het merendeelvanhetopgespotenzand alweer in de

_golven

van de Westerschelde verdwenen.

Afgelopen

zomer raapte ik weer

vijf

kiezen op, en, zo

ontdekte ik

_tijdens

het doornemenvanliteratuurvoor dit

artikel,

ookeenonderkaakvan een

spitsmuis.

Men hoeft

niet

_{bijzonder goede}

ogentehebbenom deze

kiesjes

in

het zandte

herkennen,

menmoetalleen anders selectief

kijken (b.v.

“het iszwartenhet

glimt”

of “het is bruinen

het

_glimt”).

Zelfs

_{mijn moeder,}

81

_jaar,

_raapteer op een

avond één

op. Dat dat

lang

niet

altijd makkelijk

is

blijkt

uit het feit dat

_zij

dat deed

op een

stukje

strand dat

vijf

minuten eerder intensief door

_mij

_was

_afgespeurd.

_Op

advies_vanJohn de Vos heb ikmeook _aanhet

_gruiszeven

gewaagd.

Deze

tijdrovende

activiteit leverde

_mij,

naast vele leuke mariene

_{microfossielen,}

éénwoelmuiskies_op,

maardan wel

waarschijnlijk

weer van eenkleine

_Mimomys

sp.

(afbeelding 4).

Dus, gruiszevers

van

Zeeland, opgelet!

Tussenuw

materi-aal kan zicheen

bijzondere

muis bevinden!

Voor eventuele vragenen

inlichtingen

kuntuzich wenden

totdeauteur vandit artikel:

Francien

_Dieleman,

Van

Helsdingenlaan

15, 2252 BW

Voorschoten,

email:

_{FrancienDieleman@imail.nl}

oftot Larsvanden Hoek

Ostende,

Naturalis,Postbus9517,2300

RA

Leiden,

email:

_{Hoek@Naturalis.nl}

Dankwoord

Graag

wil ik

hierbij

deconservatoren vanMuseum

Natura-lis,

Lars van den Hoek

Ostende,

John de Vos en Frank

Wesselingh

bedankenvoor hun onmisbare

hulp bij

het

determinerenvande

gevonden

fossielen_enhet beschikbaar stellenvanrelevanteliteratuur. Hun enthousiasme werkt

aanstekelijk.

Verder dank ik Alice Krull-KalkmanenBert

Wetsteyn

vanhet

Koninklijk

Zeeuws

_Genootschap

der

We-tenschappen

voorhet verschaffenvanwaardevolle

inlich-tingen

overde

zandsuppleties. Speciaal

wil ik Wim Bloem uit Ede bedankenvoor het makenvan de foto’s

bij

dit

artikel,

enBertie Thomassenvoor het beslechtenvan de

ruziesmet

mijn onwillige

pc.

Afbeelding

4.

Zichtophetkauwvlakvaneenml sin.van eenkleine

Mimomys

sp.

Literatuur

Drees, M., 1986. Kritische

_{kanttekeningen}

bij

denaam

“Zwarte Botten Fauna”.- Cranium 3

_(2):

103-120.

Janse, A., 2004.

Tijdsdocument.- Afzettingen

WTKG 25

(1):

7-8.

Hamann,F.A.J. enL.W. van den Hoek Ostende,2000.

Vondst _van de maand. Een watermol

₍

Desmana cf.

moschata)_{op het}strand

_bij

Nieuwvliet-Bad.- Cranium 17

_(1):

9-12.

Hoek

_Ostende,

L.W. van den, 2002. Let op:

zoogdier-kiesjes.- Afzettingen

WTKG 23

_(3):

43-53.

Hordijk, L.W.,

1993. Een

_bijzondere

fossielhoudende

_laag

uit de

_boring

Zuurland.- Cranium 10

_(1):

39-45.

Kolfschoten,

T.van & Y.

Vervoort-Kerkhoff,

1999. The

Pleistocene and Holocene mammalian

_assemblages

front the MaasvlaktenearRotterdam

(the Netherlands),

with

_special

referencetothe Ovibovini

_Soergelia

minor and Praeovibos cf.

_priscus.

In:Reumer,J.W.F. & J. de Vos

_{(eds.) Elephants}

haveasnorkel!

Papers

in honour of Paul Y. Sondaar.- Deinsea 7; 369-382.

Mol,

D. & H.vanEssen, 1992. De Mammoet,_sporenuit de

_Hstijd.-

’s

Gravenhage:

BZZTóH,ISBN 90 6291 728 3: 139 p.

Nijholt,

KJ. & L.W.vanden HoekOstende,2004. Nieuwe vondstenvanfossiele

_zoogdieren

vanhet strandvan

Cadzand.- Grondboor & Hamer,58

_(3/4):

61-65.

Lindemann,

T.

_(red),

1998. StrandfossielenvanCadzand

enNieuwvliet-Bad. Haaien-en

roggentanden, krabben,

slangsterren,

zoogdierresten.-

Nederlandse

Geolo-gische Vereniging Afdeling

Amsterdam,30

_(2):

_{156 p.}

Rabeder,

G.,1981. Die Arvicoliden

(Rodentia, Mammalia)

ausdem Pliozan und dem alteren Pleistozanvon

Nie-derösterreich.-

_Beitrage

_zur

_{Palaontologie}

von

Öster-reich 8: 1-373.

Reumer, J.W.F., VanVeen, J.C., Van derMeulen, A.J.,

Hordijk,

L.W. & De Vos, J., 1998.- The first find of small mammals

_{(Desmaninae, Arvicola)}

front the

Early

Pleistocene Oosterschelde fauna in The Netherlands.-Deinsea 4: 41-45.

Rijken,

R., 1996. De

zandsuppleties

van de

winplaats

Steenbanken 1990-’95.- Voluta 2

_(2);

16-28.

*

FrancienDieleman, Van

_{Helsdingenlaan}

15, 2252 BW